Jerzy Mellibruda „Pułapka nie wybaczonej krzywdy”
Poczucie krzywdy - wstępny opis zjawiska
to jedno z podstawowych doświadczeń osobistych
kojarzy się z poczuciem rozżalenia, niezasłużonej przykrości i niesprawiedliwości, związanym np. z podziałem dóbr materialnych lub emocjonalnych, albo z poczuciem zawodu wobec nie spełnionych oczekiwań
są syt gdy krzywda nie wpływa na życie, i mimo iż pozostaje w pamięci, ulega asymilacji i włączeniu do całości bagażu doświadczeń życiowych (dzieje się tak w wyniku upływu czasu i późniejszych przyjemnych i konstruktywnych doświadczeń); czasem może jednak pozostawić głębokie destruktywne ślady w psychice i mieć negat. wpływ na życie; często nie jesteśmy tego świadomi - wspomnienie krzywdy może ulec zatarciu i uaktywnić się dopiero w sprzyjających okolicznościach; to właśnie zjawisko, kiedy krzywda wpływa przez wiele lat na myśli i działania czł oraz na jego uczucia, nazywamy pułapką nie wybaczonej krzywdy, jest ona skutkiem takiego doświadczania poczucia krzywdy, kt utrwalił się w strukturze osobowości czł
wokół poczucia krzywdy może ukształtować się specyficzna formacja psychiczna, bolesna pułapka zamykająca czł. na wiele lat
nie zawsze ten kto krzywdzi łamie prawo lub zasady etyczne (ale przeważnie tak jest); czasem os ma subiektywne poczucie krzywdy
poczucie krzywdy jest złożonym stanem psychicznym; składa się z kilku elementów, kt wzajemnie się dopełniają i tworzą zwartą całość; szczególnie negatywnie wpływa na życie gdy jest uczuciem długotrwałym
3 perspektywy, z kt można postrzegać i analizować psychiczne funkcjonowanie czł:
czł jako istota przeżywająca różnorodne uczucia; zdolność do przeżywania uczuć to jeden z warunków zdrowia psychicznego w syt krzywdy życie uczuciowe czł zostaje zdominowane przez cierpienie i napięcie trudne do zniesienia, pojawia się potrzeba jakiejś formy obrony i poradzenia sobie z bólem
czł jako istota, kt poszukuje mocy osobistej i pragnie jej używać; jest to związ z jedną z podstawowych potrzeb czł - możliwością działania i wywierania wpływu na otaczający świat i samego siebie w syt krzywdy czł w drastyczny sposób zostaje pozbawiony możliwości zaspokojenia tej potrzeby, traci zdolność wywierania wpływu na swoją sytuację i obrony przed zagrożeniem; pojawia się poczucie bezsilności, bezbronności wobec cierpienia i towarzyszącego mu zagrożenia
czł pragnie posiadać pewien trwały układ odniesienia, wyraźny i zrozumiały obraz własnego życia, tworzący podstawę porządku i bezpieczeństwa osobistego; dzięki temu czł zyskuje subiektywne poczucie kontroli nad swoim życiem przynajmniej częściowo może przewidzieć jego bieg syt krzywdy burzy ten porządek i niszczy ważne elem. obrazu życia czł; może np. nastąpić naruszenie porządku fizycznego ( brutalna kara dla małego dziecka => naruszone poczucie integranosci cielesnej i zagrozenie unicestwienia) lub porządku psychicznej tożsamości (gdy naruszone są elem. obrazu Ja i związków ze znaczącymi osobami => upadek zasad moralnych i wartości społ)
poczucie krzywdy powstaje gdy w doświadczeniu jedn łączą się 3 ważne zjawiska: cierpienie, poczucie bezsilności i wrażenie burzenia się ustalonego porządku osobistego
Źródła krzywd trudnych do wybaczenia
rany psychiczne powstają gdy czł poddany jest wpływowi brutalnych działań lub dramat. wydarzeń uderzających w podstawy jego bezpieczeństwa i integralności psych lub fiz.; to często skutek gwałtów, napadów, brutalnie wymierzanych kar; często są to losowe straty osób bliskich, zdrady os znaczących lub ciosy wymierzane podczas kłótni os żyjących w trwałych związkach - nikt nie rani tak jak kochana os;
życie w opresji życie pod naciskiem okoliczności zagrażających bezpieczeństwu osobistemu i uniemożliwiających zaspokajanie ważnych potrzeb; czasem jest to syt systematycznego znęcania się lub dręczenia wynikająca z jawnej wrogości lub z patologii;
trudniejsze do rozpoznania są krzywdzące okoliczności występ w syt nie naruszających praw, ale czasem równie mocno dotkliwych, należą do nich syt powstające w autorytarnych systemach wychowawczych, w kt surowość i dyscyplina maskują okrutne i uszkadzające psychicznie formy oddziaływań wychowawczych; często os z takich środowisk nie mają poczucia krzywdy bo wówczas nie pojawia się u nich świadomość, że są traktowane niesprawiedliwie, nienormalnie
czł doznaje krzywd w każdym okresie swego życia ale szczególnie często w dzieciństwie; dziecko jest bezbronne i ma bardzie plastyczną strukturę życia psychicznego, co potęguje efekty czynników krzywdzących i sprzyja powstawaniu trwalszego zapisu ich skutków; bezbronność i brak środków zaradczych czyni dziecko bardziej podatnym na doznanie poczucia krzywdy
patologia rodzinna, znęcanie się nad dziećmi itp. występ nie tylko u os z marginesu społ.!!!
niektóre sposoby radzenia sobie z krzywdą są czasem bardziej szkodliwe niż zagrożenie, przed kt miały bronić i one właśnie tworzą pułapki
Krzywda i przebaczenie w różnych tradycjach kulturowych
tradycja chrześcijańska tu cierpienie jest nieodłącznym elem bytu i służy nawróceniu, zbawieniu; tezie tej towarzyszy obietnica, że skrzywdzeni i poniżeni będą wywyższeni i nagrodzeni; postulat wybaczania krzywd! - wybaczanie to nie tylko cnota ale i obowiązek chrześcijański; presja moralna i religijna skłaniająca do wybaczania; pod warunkiem , że czł ma poczucie więzi z ważnym źródłem oparcia, nie straci go oraz nie przestanie wierzyć, iż jego męka ma głębszy sens i znaczenie w trwałym i wartościowym porządku jego świata i życia
tradycja rewolucyjna podmiot doznający krzywd to nie jednostka lecz cała warstwa lub klasa społ; cierpienie i krzywda ludu to coś poniżającego i wymagającego bezpośredniego działania, kt usunie źródło krzywd; celem jest wzbudzenie gniewu i skierowanie go przeciw wrogom, odrzuca się tu bierną postawę; odmowa przebaczenia dla krzywdzicieli, kt należy się zemsta i kara (są one symbolami nadchodzącego nowego porządku); przebaczanie jako oznaka słabości; tu budowanie nowego porządku tłumaczy używanie przemocy, co uruchamia następny cykl przekazywania dalej krzywdy i cierpienia
tradycja wschodnia główne źródło ludzkich cierpień to nadmierne przywiązanie, a nawet uzależnienie od własnych wyobrażeń, wizji i sądów na temat tego jaki jest i jaki powinien być czł, inni, życie i cały świat; cierpimy bo jesteśmy nałogowo przywiązani do obrazu własnego Ja i własnej pozycji w świecie; jeśli ktoś potrafi się uwolnić od tych przywiązań, jeśli uzyska bezpośredni kontakt z rzeczywistością wszechświata to wówczas może odczuwać błogostan określany jako satori, oświecenie czy nirwana i jest zabezpieczony przed doznawaniem poczucia krzywdy
wzorce kulturowe tylko w niewielkim stopniu określają sposób przeżywania poczucia krzywdy oraz gotowość do wybaczania, decydującą rolę odgrywa osobiste doświadczenie i indywidualne poszukiwania wyjścia z pułapki nie wybaczonej krzywdy
O utrwalaniu się poczucia krzywdy
okoliczności i syt zew mogą potęgować lub osłabiać świadomość i znaczenie różnych problemów wew drzemiących w wewnętrznym świecie poszczególnych os
wiele os, kt doznały w dzieciństwie krzywdy nie chce się pogodzić z aktualnym i bolesnym poczuciem bezsilności i niesprawiedliwości i tym trudniej przychodzi im uzyskiwanie zdolności do przebaczenia dawnym krzywdzicielom
co powoduje utrwalenie się śladu poczucia krzywdy osobistej?
do pułapki... prowadzi wiele różnych dróg i nie można wskazać jednego czynnika
1 ważnym procesem sprzyjającym utrwalaniu się poczucia krzywdy jest nawarstwienie się różnych form tłumienia i powstrzymywania bolesnych uczuć związ z krzywdzącymi okolicznościami, przynosi to doraźne korzyści (chroni przed cierpieniem) więc ludzie przyzwyczajają się do takiego sposobu radzenia sobie; poza tym tamowanie uczuć spowodowane jest często zew przyczynami; w wyniku tłumienia uczuć powstaje węzeł emocjonalny (zamrożone uczucia) zniekształcający życie uczuciowe czł; jest on nieświadomy co utrudnia rozładowanie tych uczuć
2 źródło - z bolesnej utraty posiadanej uprzednio mocy (możliwości wywierania wpływu na otoczenie) lub z chronicznego deficytu w tym zakresie wyłania się zwątpienie, niewiara, niepokój dot wew zasobów (osobistej energii), kt może być używana do wywierania wpływu; to stan psych niemocy, impotencji; czł towarzyszy stała obawa przed doświadczeniem bezsilności w obliczu przeszkód, nie może się uwolnić od poczucia podatności na skrzywdzenie, brak mu podstawowego zaufania co do przyszłego biegu zdarzeń; energia czł koncentruje się wokół obrony przed utratą mocy i nie można jej już spożytkować do osiągania pozyt celów
3 źródło - uszkodzenia obrazu własnej osoby i jej miejsca w świecie spowodowane zburzeniem fundamentów, na których opierało się poczucie stabilności i bezpieczeństwa osoby skrzywdzonej; przemoc, zaniedbywanie itp. jako czynniki kształtujące destruktywny sposób myślenia o sobie i własnym życiu wiara w to, że nie zasługuje się na miłość, szacunek, dobra materialne, pomoc; czł dostosowuje swój obraz życia do zrujnowanego krzywdą porządku osobistego po to by uniknąć dysonansu; czł wierzy w to co mówi o nim os krzywdząca, wierzy w to że zasługuje na takie traktowanie
ZAPIS DOŚWIADCZENIA KRZYWDY
Między znieczuleniem a nadwrażliwością (wzorce reagowania powstające wokół poczucia cierpienia)
syt skrzywdzenia tworzy szczególnie sprzyjające okoliczności do ukształtowania się specyficznej struktury reagowania emocjonalnego, kt można nazwać blizną emocjonalną lub skurczem emocjonalnym; utrwalenie się takiej struktury powoduje deformację życia emocjonalnego; deformacja ta przybiera głównie 2 formy:
globalne znieczulenie emocjonalne ogólne zmniejszenie intensywności i różnorodności przeżywanych uczuć; uruchomiony zostaje proces „zamrażania” doznań emocjonalnych, co pozwala obniżyć intensywność doznawanego cierpienia, ale niestety rozciąga się też na inne rodzaje uczuć; pojawia się zobojętnienie, odrętwienie, kt jest bardzo negatywnym i trudnym do zniesienia stanem, pociąga za sobą zmniejszenie bogactwa i sensu życia; przytłumione i słabo zróżnicowane odczuwanie własnych stanów emocjonalnych utrudnia prawidłową orientację w znaczeniu i ważności różnych syt osobistych (orientacja opiera się tylko na rozważaniach intelektualnych)
pobudzenie emocjonalne; nadwrażliwość słabe bodźce wzbudzają reakcje, wszelkie kontakty z rzeczywistością stają się drażniąco bolesne; we wszystkich syt widoczne bolesne „podrażnienie”, kt powoduje stałe zniekształcenie barwy i jakości doznawanych stanów emocjon i utrudnia orientację w sprawach życiowych, kt są związ z przeżywaniem uczuć; trudno odróżnić poszczególne rodzaje uczuć
2 ww wzorce tworzą podstawowe warianty, w kt utrwala się zapis emocjonalnego aspektu poczucia krzywdy; wzorce mogą się przeplatać
Między dążeniem do mocy a używaniem słabości (wzorce reagowania powstające wokół poczica bezsilności)
doświadczanie krzywdy (a tym samym poczucia bezsilności) wywołuje szczególne napięcie i koncentrację psychiczną wokół pragnień i postaw związ z możliwością działania i wywierania wpływu; czł staje się szczególnie wrażliwy na syt związ z używaniem siły i powstaje w nim gotowość do krańcowych odmian postępowania związanych z wywieraniem wpływu, są to:
uporczywe dążenie do mocy, poczucia siły może utrwalić się jako dominująca form orientacji osobistej i kształtować różne rodzaje ludzkiej aktywności; czł stara się uzyskać w różnego rodzaju syt mażliwie jak największy wpływ i kontrolę nad sobą i otoczeniem; może prowadzić do prób podporządkowywania a nawet zniewolenia ludzi; możliwość paowania nad innymi pozwala uniknąć syt, w kt czł ponownie mógłby przeżywać poczucie bezsilności; jednak nawet udane próby zapanowania nad innymi nie przynoszą ulgi bo czł cały czas obawia się że wyrządzona mu kiedyś krzywda może się powtórzyć; szczególnie ważną odmianą dążenia do mocy są różne formy przemocy wobec innych os (krzywda jest przekazywana innym w formie przemocy dokonywanej przez byłe ofiary, często z pokolenia na pokolenie)
unikanie przejawów osobistej siły i wycofywanie się z prób wywierania bezpośredniego wpływu na swoją syt i otoczenie os zanurzona na stałe w poczuciu własnej słabości; zachowuje się tak by nie ryzykować możliwości porażki; taka orientacja życiowa jako źródło udręki i poczucia bezsensu życia, os czuje się bezradna, zdana na kaprysy losu i innych ludzi; os, kt używają takiej strategii wykorzystują własną słabość w celu skrytego i pośredniego zaspakajania niektórych potzreb osobistych (ludziom słabszym pomaga się!) - utrwaliła się pozycja bezsilnej i skrzywdzonej istoty, ale równoczesnie powstało oczekiwanie, ze za swą krzywdę otrzyma się zadośćuczynienie od świata zew; czasem os manipuluje innymi, wzmaga u nich poczucie winy i moralnej powinności aby szybciej osiągnąć swój cel
oba powyższe wzorce tworzą najbardzie typowe struktury psych, w kt trwale zapisało się doświadczenie bezsilności związ z poczuciem krzywdy; wzorce mogą współwystępować (na zew czł twardy, nieugięty a w środku słaby i domagający się pomcy)
Między dogmatycznym myśleniem a chaosem (wzorce reagowania powstające wokół poczucia burzenia się porządku osobistego)
burzenie się porządku osobistego jest zjawiskiem decydującym o głębokości i zasięgu utrwalania się zapisu doświadczenia krzywdy
wstrząs w wyniku zburzenia porządku osobistego wyzwala potężną obawę o powtórzenie się podobnej syt i głębokie pragnienie uniknięcia tego wydarzenia => 2 wzory zabezpieczania się:
dogmatyczne myślenie budowanie obrazu świata z niewielkiej liczby prostych i konkretnych elem i umieszczanie ich w sztywnej konstrukcji; kształtuje się sztywny i uproszczony schemat postrzegania i rozumienia rzeczywistości; tendencja do tworzenia czarno-białego obrazu świata, w kt każdy elem ma swoje proste i nie budzące wątpliwości wyjaśnienie; zamknięcie przed wpływami z zew; jeśli coś w tej rzeczywistości nie pasuje do porządku to jest postrzegane jako źródło zagrożenia; postawie tej towarzyszy nieufność wobec ludzi, niechęć o analizowania samego siebie oraz skłonność do przypisywania innym odpowiedzialności i winy za własne kłopoty; u podłoża przekonanie, że czł jest z natury zły i musi być kontrolowany z zew; myślenie takie zniekształca kontakty z rzeczywistością
chaos utrwalenie stanu rozpadu tego, co było uporządkowane; poszczególne elem obrazu rzeczywistości mają nietrwały i przemijający kształt oraz pozostają ze sobą w przypadkowych i zmiennych związkach; czł pozbawiony jest trwałego syst orientacji, wszystko jest względne i niczego nie można przewidzieć, nie grozi mu już zburzenie porządku ale brak jest uporządkowanej wizji świata i wyraźnego wizerunku własnej os; angażowanie się w twórczość artystyczną jako próba choćby chwilowej integracji wizji świata (dzieła zawierają elem doświadczeń z przeszłości)
Ugrzęźnięcie w przeszłości i uwikłanie w walkę skutki utrwalonej krzywdy
ugrzęźniecie w przeszłości subiektywne odnoszenie aktualnych spraw życiowych do minionej syt/okresu życia; różne formy przeżywania jako echo minionych wydarzeń, m.in. skłonność by czuć się os słabą i bezbronną w obliczu bieżących trudności (mimo, że cechy aktualnej syt i poziom kompetencji nie tworzą do tego podstawy), tendencja do odczuwania smutku i osamotnienia (w środku świetnej zabawy), utrwalona postawa nieufności i poczucia zagrożenia w kontaktach z ludźmi, kt mogą skrzywdzić (mimo braku wrogich zamiarów z ich str); może się to też przejawiać przywiązaniem do różnych postanowień i planów, kt zostały podjęte w przeszłości w związ z doświadczoną krzywdą, oraz chęcią ich realizacji pomimo, że nie pasują do obecnych realiów;
gdy krzywda w dzieciństwie => czł może zatrzasnąć się na wiele lat w zamkniętym kręgu „pokoju dziecinnego” (jakaś część jego osoby pozostaje taka jak w dzieciństwie); powodem dla kt wielu dorosłych nie opuszcza swego „pokoju dziecinnego” jest nadzieja i oczekiwanie, że kiedyś otrzymają zadośćuczynienie za swoje krzywdy, że osoba krzywdząca przeprosi ich;
uwikłanie w sprawy walki i obrony jako częsta cecha strategii życiowych, kt kształtują ludzie by zabezpieczyć się przed ponownym doświad krzywdy lub by uzyskać zadośćuczynienie, strategie te przez wiele lat są źródłem wskazówek postępowania i osobistych kryteriów wydarzeń; nastawienie na walkę i obronę to źródło stałego napięcia i mobilizacji, co podwyższa poziom stresu i czasem przekształca go w stan chroniczny; repertuar reagowania i oceniania wydarzeń zawęża się do porażki lub zwycięstwa, do nieustannego zmagania się ze światem
zablokowanie zdolności do uczenia się z doświadczeń osobistych w wyniku opanowania przeżyć przez wspomnienia z odległej przeszłości a tym samym zniekształcenia w istotnym stopniu sposobu doświadczania codziennych syt; jeśli mimo wszystko os próbuje uczyć się to niestety robi to w sposób zafałszowany, powtarzając stare przyzwyczajenia i błędy
Labirynty wybaczenia
pułapka nie wybaczonej krzywdy NIE stanowi żadnej jednostki chorobowej czy specyficznego zab.emocjonalnego; to zjawisko uniwersalne
patrząc na problem przebaczenia trzeba oddzielić zdolność wybaczania od zdolności władania innymi ludźmi oraz znaleźć jej istotę w dążeniu do wolności i mocy; jeżeli wybaczamy, to najczęściej dla samych siebie
przebaczenie to wew przemiana czł; to budowanie nowego ładu wew, bardziej konstruktywne porządkowanie sfer tych uczuć, wyobrażeń i sposobów reagowania, kt zostały kiedyś doświadczeniem krzywdy zburzone; centralnym momentem w procesie przebaczania jest wyzwalanie się spod destruktywnego wpływu minionego doświadczenia
trudności w przebaczaniu wynikające z fałszywych sądów na jego temat:
trudno jest przebaczać silniejszemu - ułatwienie to uwolnienie się od takich skojarzeń lub np. podeszły wiek rodziców lub pogorszenie się ich syt bądź pozycji osobistej;
trudno jest przebaczać bez możliwości ukarania - odmowa wybaczenia jako specyficzny rodzaj kary moralnej; taka postawa może wciągnąć w błędne koło skrytego dokonywania odwetu za własne krzywdy, a następnie w labirynt poczucia winy
przebaczenie jest prezentem dla winowajcy
przebaczenie to trud rozstania się z przeszłością - dla niekt. przeszłość dalej zawiera coś atrakcyjnego, z czy trudno się rozstać a owa nie wybaczona krzywda to „kotwica” utrzymująca subiektywną więź z czasem; przebaczenie wiąże się z rozstaniem się z marzeniami i pragnieniami z przeszł.; czasem ktoś nie chce przebaczyć bo nie chce się rozstać z irracjonalnym oczekiwaniem, że otrzyma jeszcze trochę akceptacji i czułości od os, kt skrzywdziła
przebaczenie może oznaczać początek nowej drogi - rozstanie z przeszłością powoduje, że czł staje wobec nowego i nie znanego zadania osobistego, podjęcie go może być trudne i zagrażające; rezygnacja z przebaczenia = oddalenie tego zad
trudno jest przebaczać samemu sobie - gdy poczucie krzywdy wyłania się jako skutek własnego działania to czł jest jednocześnie krzywdzonym i krzywdzicielem - to może stworzyć trudny do rozwiąz. węzeł psychiczny; np. kobieta, kt dokonała aborcji, os. uzależnione (bezsilność wobec nałogu staje się źródłem poczucia krzywdy wywołanej własnym postępowaniem a równocześnie doświadcza się poczucia winy ze wzgl. na oczywistość dokonywania złych czynów; wymierzanie sobie kary może przybrać formę dalszego niszczenia siebie i uruchamiać następny cykl destrukcji)
Droga do uwolnienia
czasem samo zacieranie się bolesnych śladów z upływem czasu (rzadkie)
podstawą utrzymywania się pułapki... jest utrwalenie się w psychice czł nie przetrawionego zapisu uprzedniego doświadczenia i lęk przed jego ponownym przeżywaniem; trzeba go przetrawić, tzn. doprowadzić do tego, żeby przynajmniej częściowo został oswojony i włączony do całej struktury psychicznej; trzeba spotkać się bezpośrednio z lękiem, cierpieniem, gniewem i smutkiem oraz podjąć próbę uporządkowania tych treści, kt wciągają czł w stare zmagania i udręki
zbliżenie się do zagrażających uczuć oznacza ożywienie wspomnień o wydarzeniach życiowych związ z poczuciem krzywdy i zwiększenie świadomości przeżywanych wtedy oraz zapanowanie nad nimi uczuć (czasem dokonuje się to w sposób spontaniczny i przypadkowy: syt gdy ktoś doznaje krzywdy, film o podobnej syt, osobiste niepowodzenie; częściej podczas treningów psychologicznych i psychoterapii)
najtrudniejszym zadaniem jest bezpośrednie zbliżenie się do sfery chronionych przed kontaktem bolesnych uczuć; ich ponowne przeżycie i wyrażenie na ogół daje zmianę w ogólnym sposobie przeżywania
os, u kt utrwaliło się znieczulenie emocjonalne trzeba zwiększyć zdolność os do świadomego rozpoznawania różnych rodzajów doświadczeń emocjon; przez stopniowe rozwijanie świadomości uczuć do nabywania umiejętności ich wyrażania
os, u kt utrwaliła się nadwrażliwość oswajanie z możliwością przeżywania i wyrażania silniejszych uczuć, kt boi się os
Spotkanie z lękiem
spotkanie z lękiem często wywołuje odruch cofania się, unikania kontaktu z tym co jest źródłem lęku => stały niepokój; os boi się, co się stanie gdy pozwoli sobie a ożywienie tej sfery uczuć
pozwolenie sobie na przeżycie lęku przyczynia się do jego „oswojenia” a tym samym zmniejsza częstotliwość jego nawrotów i ich intensywność; lęk staje się mniejszy, jego fala opada; lęk przekształca się w strach (os odkrywa co było jego źródłem)
spotkanie z lękiem przygotowuje os do spotkania z następną emocją bo lęk chronił przed cierpieniem
Spotkanie z bólem/cierpieniem
ożywione bolesne wspomnienia przynoszą cierpienie; rola indywidualnej zdolności do znoszenia bólu
utrata nadziei na wytrzymanie, poddanie się panice powoduje, że ludzie wycofują się z tego kręgu i sięgają po różne znane sobie sposoby powstrzymania i unikania cierpienia
by przejść przez krąg cierpienia czł musi mieć świadomość celu, do kt może się zbliżyć przez ponowne przeżycie bólu
potrzeba ciepła i miękkości jako istotnych warunków sprzyjających oswajaniu i łagodzeniu bólu; ważne by uwalnianie się od śladów krzywdy nie odbywało się w samotności i by towarzyszyło mu zainteresowanie i życzliwość jakiejś os
głębokie i nie zakończone ucieczką spotkanie z ogniskiem cierpienia przynosi ulgą i przypływ zaufania do własnych możliwości poradzenia sobie z najtrudniejszymi momentami; jest nowym źródłem odwagi i nadziei
Spotkanie z gniewem
gniew jako naturalna reakcja wew sprzeciwu wobec cierpienia i zagrożenia
gdy gniew był zbyt silnie tłumiony a ból zbyt silny rodzi się stopniowo poczucie nienawiści i wściekłości
podczas spotkania os boi się, że gniew może nią zawładnąć i skłonić do agresywnych czynów => częste wycofania i poczucie winy
przeżycie wew fali gniewu, nawet gdy osiąga formę nienawiści i nie utrwalenie jej pomaga; konstruktywna rola gniewu:
bez niego nie można się przeciwstawić złu i pokonać przeszkód
pozwala zmobilizować większy zapas energii potrzebnej do zmiany osobistej i poszukiwania lepszego sposobu życia
Spotkanie ze smutkiem
smutek pojawia się gdy doznajemy utraty tego co było dla nas ważne i do czego byliśmy przywiązani; strata złudzeń, nadziei na rewanż lub zadośćuczynienie prowadzi do smutnych uczuć (czasem rozpacz) ale spotkanie z tym smutkiem pomaga w pogodzeniu się z nieodwracalnymi faktami, pojawia się zdolność do realistycznego spojrzenia na siebie i własne sprawy i można zacząć budować życie w czasie teraźniejszym na solidniejszym gruncie
Spotkanie z bezsilnością
wiele os nie potrafi uznać konkretnego faktu krzywdy, kt się wydarzył i własnej bezsilności wobec niego, dlatego nie mogąc się z tym pogodzić stają się więźniami przeszłości
ważne pozwolenie sobie na mniej obronne doświadczenie własnej bezsilności; trudne bo to moment poddania się i uznania, że istnieje coś, co jest silniejsze od nas, poza tym poddanie się jest powszechnie uważane za dowód słabości i świadectwo klęski osobistej
ważnym elementem jest tu przekonanie, że poddając się okolicznościom, kt nie można zmienić, przegrywa się absolutnie wszystko i już nic czł nie zostaje; jednak w wielu syt i sprawach, uznanie własnej bezsilności może otworzyć nowe źródło mocy osobistej; dotyczy to głów uznania faktów, kt się dokonały, za dokonane, pomimo, iż były dla nas bardzo niekorzystne
odmowa uznania realnych faktów => zerwanie lub rozluźnienie kontaktu z rzeczywistością i „myślenie magiczne”
niezdolność do przyjęcia realiów własnej os jest jednym z ważnych źródeł poczucia słabości i braku zaufania do siebie; akceptacja faktów z przeszłości może ułatwić zaakceptowanie teraźniejszości i samego siebie, odzyskanie siły i zaufania
na drodze uwalniania się z pułapki... poszukujemy mądrości, pomocnej w odróżnianiu bolesnych faktów z przeszł od rozmaitych wytworów naszej wyobraźni i cudzych sądów na temat naszego życia; uwalniania pomaga w bardziej spokojnym i zrównoważonym spotykaniu się z nieuniknionymi trudami bieżącego życia
Budowanie nowego porządku
to końcowy etap uwalniania się z pułapki...; to tworzenie nowego ładu w wew świecie myśli, uczuć i wzorów postępowania
podstawy porządku osobistego zbudowane są wokół 3 wymiarów:
czasu trzeba być zdolnym do trafnego rozróżniania przeszł, przyszł, teraźn.
przestrzeni trzeba umieć realistyczne określać granicę między własną os a światem zew
znaczenia trzeba posiadać zbiór wzorców postępowania i drogowskazów życiowych oraz zdolność wyboru tego, co ważne i wartościowe
b.ważne jest uczenie się odnajdywania poczucia tego, co dzieje się Tu i Teraz, we własnym życiu i w syt, w kt żyją inni ludzie
Poszukiwanie lepszego miejsca w świecie
4 rodzaje kłopotów z poszukiwaniem własnego miejsca w świecie (2 związ z nadmiernym rozluźnieniem granic własnego terytorium psych, a 2 inne z nadmiernym zamknięciem i usztywnieniem tych granic):
I takie ukształtowanie relacji między czł a jego otoczeniem, kt przyzwala, a nawet prowokuje do częstego wkraczania innych ludzi na terytorium danej os bez pyt o jej zgodę i bez liczenia się z jej interesami; zbyt dziurawe granice własnego Ja to brak zdolności do rozróżniania między oczekiwaniami i pragnieniami innych ludzi zwróconymi w naszą stronę a własnymi potrzebami i pragnieniami; czł czuje się wew zniewolony i zmuszony do spełniania tego czego inni od niego chcą; ten rodzaj uległości stanowi pozostałość minionych doświadczeń; ludziom tym towarzyszy bezbronne i uległe wpuszczanie żądań, ocen i postaw innych ludzi do własnego wnętrz i traktowanie ich, jakby były własne, lecz z drugiej str towarzyszy temu napięci i brak zadowolenia oraz poczucie zagrożenia i bezsilności; konieczne jest więc odkrycie prawa do posiadania własnych pragnień i decydowania o tym, czy będzie się spełniać oczekiwania os z kt się czł kontaktuje
II odwrotny od powyższego układ relacji z otoczeniem; u niekt os pod wpływem skrzywdzenia i strat kształtuje się roszczeniowe nastawienie wobec świata, polega ono na nadmiernym rozszerzaniu granic swego terytorium psych, tak, że zaczyna ono obejmować terytoria innych; czl ma poczucie jakby w zew świecie znajdowały się jakieś jego dobra, kt zostały mu zabrane, ale wciąż należą do niego; powoduje to, że czł ma obniżoną zdolność do rozróżniania własnych potrzeb i pragnień od powinności i obowiązków innych ludzi, nie może się wiec pogodzić z faktem, ze inni nie zawsze będą gotowi i chętni do spełniania jego oczekiwań i próśb - gdy inni tego nie robią pojawia się w nim poczucie niesprawiedliwości i skrzywdzenia podobne do tego, kt kiedyś przeżył; konieczne jest autentyczne pogodzenie się z faktem, ze świat nie jest zobowiązany do automatycznego wypłacania emocjonalnych i rzeczowych odszkodowań za krzywdy, kt os kiedyś doznała; trzeba też zrozumieć, że brak spełniania pragnień nie świadczy o cudzej obojętności czy nieżyczliwości i niesprawiedliwości; nauka, ze my też możemy spełniać lub odmawiać tego, czego inni od nas chcą
III syt gdy skrzywdzony czł zamyka się i oddziela od świata sztywnymi granicami, ale równocześnie zamyka w ich obrębie dużą dawkę agresji i negat nastawień, kt pozostały w nim jako ślad doznanej krzywdy; skierowanie tego negat ładunku emocji przeciwko sobie - negat myślenie o sobie i swojej przyszłości, nadmierne krytykowanie się, poniżanie za pomocą powtarzania słów, kt zostało się kiedyś skrzywdzonym, szukanie w sobie winy za to co się stało; czł musi zdać sobie sprawę, ze właściwymi adresatami gniewu powinni być ci, kt skrzywdzili
IV syt gdy czł zamyka się w swym wew świecie i choć nie jest już dręczony ani przez innych ani przez samego siebie, pozostaje bezpiecznym więźniem, przeżywającym ze smutkiem i żalem osamotnienie i skrzywdzenie; os izoluje się i nie pozwala innym na zbliżenie (pomimo iż tego pragnie)
uwalniając się z pułapki... dzięki porządkowaniu kontaktów z otoczeniem, szukamy dla siebie miejsca, w kt współżycie z nimi nie będzie wymagało ani rezygnacji czy negowania siebie, ani wykorzystywania czy gnębienia innych
Porządkowanie wartości
psychologiczną podstawą umiejętności dokonywania wyborów i kierowania się wartościami osobistymi jest wyodrębnienie z otoczenia i uzyskanie autonomii osobistej oraz rozpoznawanie różnic w ważności rozmaitych wzorców i kierunków postępowania
dzięki tworzeniu lub rozwijaniu systemu wartości osobistych rozwija się nowa, bardziej konstruktywna wizja przyszłości, jest ona źródłem nowej nadziei i odwagi w poszukiwaniu lepszego sposobu życia
Zmiany, jakich doświadczają ludzie, gdy uda im się przebaczyć i uwolnić z pułapki...:
uwolnienie się z pułapki minionego czasu
uzyskanie nowego źródła mocy osobistej
wzrost zdolności do spotkania się z zagrażającymi emocjami
rezygnacja z nierealistycznych oczekiwań wobec życia
wycofanie energii ze spraw, kt nie rokują powodzenia
powstrzymanie lub ograniczenie przymusu walki i obrony
odzyskanie umiejętności autentycznego życia