1. Czym był pentatlon i jakie ćwiczenia obejmował?

Dyscyplina sportowa, pięciobój w skład którego wchodziły: biegi, skoki, rzuty dyskiem, oszczepem oraz zapasy.

2. Na czym polegało w starożytnej Grecji dążenie do osiągnięcia w wychowaniu młodzieży ideału kalokagatii?

Kalokagatia - ideał wychowawczy (kalos - piękny, agahtos - dobry). Polegała na połączeniu dobra z pięknem. Od początku wpajali dzieciom dobre obyczaje, szacunek dla starszych, cześć dla rodziców i skromne zachowanie. W skład kalokagathi wchodziło także wychowanie muzyczne.

3. Jakie elementy składały się na program wychowania muzycznego?

Muzyka, poezja, taniec, śpiew. Instrument narodowy - kitara

4. Jakimi cechami charakteru odznaczali się Spartanie?

Oddanie państwu - patriotyzm, bezwzględne posłuszeństwo, spryt, adaptacja w trudnych warunkach, zobojętnienie na ból i widok krwi

5. Czym w starożytnej Grecji była efebia?

Służba wojskowa, obowiązująca młodych mężczyzn. Sparta - od 16-20 r.ż + 10 lat wojska, Ateny: 18-20r.ż. Obejmowała musztrę, marsze, posługiwanie się bronią.

6. Omów metodę nauczania stosowaną przez Sokratesa.

Metoda heurystyczna - polegała na doprowadzaniu do prawdy. Dzieliła się na 2 części: a) negatywną - m. obalająca, dominowała w niej ironia. Poprzez zadawanie pytań doprowadzała rozmówcę do tego, iż jego odpowiedzi to absurd. b) pozytywna- na zasadzie dialogu, autor za pomocą odpowiednich pytań naprowadzał rozmówcę na odpowiedni tok myślenia, by ten mógł dojść do prawdy. (mauietyka tzw. akuszeria - wspomaganie rozmówcy w samodzielnym dochodzeniu do prawdy i formułowaniu własnych myśli)

7. Wymień etapy w systemie wychowawczym Aten.

Demokratyczny ustrój Aten spowodował rozwinięcie się wszechstronnego typu wychowania. Obejmował wychowanie intelektualne, moralne, estetyczne i fizyczne. System wychowania podzielony był na  etapy:  

- Lata dzieciństwa należały do rodziny. W tym etapie rozwój dziecka polegał na dostarczeniu mu odpowiednich zabawek, opowiadaniu bajek i śpiewowi.

- Ok. 7-8 roku życia dziecko pod opieką pedagoga udawało się do szkoły i w czasie siedmiu lat uczyło się pisać i czytać, odbierało wychowanie muzyczne i elementarne poetyckie. Nauczał gramatyk i lutnista. Naukę prowadzono z każdym uczniem oddzielnie, począwszy od alfabetu i sylabizowania. Potem dziecko przystępowało do nauki pisania oraz najprostszych działań arytmetycznych.

- Ok. 10 roku życia gramatysta rozpoczynał z uczniem lekturę poetów, a lutnista (kitarzysta) - naukę gry na instrumencie. Na tym etapie uczono  czytania, pisania, rachunków, muzyki, śpiewania, poezji. - W 14 roku życia tradycja dbałości o kondycję fizyczną nakazywała Ateńczykom przekazywać młodego kandydata na obywatela w ręce pedotriby, czyli nauczyciela gimnastyki  wychowanie fizyczne. Od tej pory młody człowiek spędzał najwięcej czasu na ćwiczeniach gimnastycznych w palestrze (sala zapasów), w miejscu spotkań nie tylko uprawiających gimnastykę, ale też notabili ateńskich. Dorośli mężczyźni, podczas ćwiczeń w palestrze, wymieniali uwagi i opinie dotyczące spraw publicznych, a młodzi, przysłuchując się tym rozmowom, zdobywali wiedzę z zakresu zarządzania państwem.

Nauczycielami w palestrze byli przeważnie zwycięzcy igrzysk ogólnogreckich. Oprócz wiedzy fachowej na temat wychowania fizycznego posiadali wiedzę lekarską. Wszystko po to, aby umieli przygotować  odpowiedni rodzaj ćwiczeń do ustroju fizycznego chłopca. Naukę rozpoczynano od ćwiczeń najłatwiejszych. Uczono jak należy chodzić, siadać, stanąć wobec osoby dorosłej, jak należy zachować się w miejscu publicznym, przy zabawie, przy stole itd. Następnie przystępowano do ćwiczeń właściwych, których podstawą były zapasy (pale). Ćwiczenia te miały zapewnić znakomity, równomierny rozwój ciała, sprawność, szybkość orientacji, siłę  woli i wytrwałość. Oprócz zapasów uprawiano rzut dyskiem, oszczepem, wyścigi, skoki w dal i wzwyż.

- 16-18 rok życia  nauka w gimnazjonie. Kontynuacją ćwiczeń w palestrze była nauka w gimnazjonie (zakład publiczny, gdzie uprawiano sporty i ćwiczenia gimnastyczne) prowadzonym przez gimnazjarchę. Sercem gimnazjonów były  sale, w których filozofowie  i uczeni retorzy prowadzili wykłady i dyskusje na tematy polityczne i naukowe, życia społecznego, obowiązków obywatelskich.

- 18- 20 rok życia  efebia, czyli służba wojskowa, była ukoronowaniem edukacji Ateńczyka. (obowiązkowa stała się dopiero po klęsce Greków, których pokonał Filip II Macedoński pod Cheroneą w 388 r. p.n.e.) W pierwszym roku trwania efebii młodzi ludzie nabywali umiejętności władania bronią, kolejny - przeznaczony był na obozowanie, pilnowanie twierdz, marsze wojskowe. Po ukończeniu efebii młody Ateńczyk stawał się pełnoprawnym obywatelem i otrzymywał prawo udziału w zgromadzeniu ludowym.

(Do edukacji dziewcząt ateńskich nie przykładano specjalnej wagi. Nie istniały dla nich szkoły, a wiedzę czerpały przede wszystkim z przekazów rodzinnych, głównie od matek. Ich umiejętności dotyczyły głownie spraw domowych: przędzenia wełny, lnu, konopi, szycia, tkania, gotowania, śpiewu i gry na instrumencie, dbały także o czystość i porządek. Wyższe wykształcenie nigdy nie stawało się udziałem kobiety ateńskiej z dobrego domu. Ateńczyk uważał publiczny występ kobiety za rzecz zdrożną).

8. Omów etapy w systemie wychowawczym Sparty.

- Dzieci po urodzeniu selekcjonowano, pozostawiając przy życiu tylko jednostki zdrowe i silne fizycznie, bo tylko takie mogły się przydać państwu. Karmiono je najprościej, przyzwyczajano do ciemności, surowo karcono.

Do 7 roku życia wszystkie dzieci spartańskie wychowywały się w domu pod opieką rodziców. Po ukończeniu 7 roku życia dziewczęta nadal pozostawały w domu rodzinnym. Przysposabiano je do prowadzenia gospodarstwa domowego i wychowywania dzieci, uczono muzyki, tańca, śpiewu. Istotną rolę w wychowaniu kobiet pełniło wychowanie fizyczne. Hartowanie ciał oraz siła fizyczna uchodziły w Sparcie za największy wdzięk niewiast. Młode spartanki, aż do czasu wyjścia za mąż uprawiały te same ćwiczenia fizyczne co mężczyźni. Ćwiczenia obejmowały biegi, skoki, rzut dyskiem, zapasy a ich celem było między innymi przygotowanie młodej spartanki do wydawania na świat zdrowego, silnego potomstwa - przyszłych obrońców ojczyzny. Będąc mężatką spartanka całkowicie poświęcała się powinnościom i obowiązkom rodzinnym, rodziła i wychowywała dzieci.

- W 7 roku życia odbierano dzieci rodzicom i przechodziły one pod opiekę pajdonomosa, doświadczonego urzędnika, nadzorującego spartańską edukację. Odpowiedzialnością za wychowanie młodego pokolenia dzielił się on z całym dorosłym społeczeństwem Sparty. Chłopców umieszczano w osobnych domach, urządzonych podobnie jak dzisiejsze koszary wojskowe. Tam czekało ich 23 lata wspólnego życia, uregulowanego w każdym szczególe przez prawo ojczyste.

Wychowanie nie zajmowało się jednostką, potrzebami i zdolnościami indywidualnymi. Nie znało także różnicy między dziećmi rodziców bogatych a ubogich, wszystkich obowiązywały te same zasady.

Siedmioletni chłopcy przechodzili przez kolejne etapy wychowania:

- pierwszy obejmujący dzieci od 7 do 12 roku życia, był przeznaczony na zabawy na powietrzu, gry, lekkie ćwiczenia gimnastyczne.

- kolejny obejmował chłopców w wieku od 12 do 16 roku życia. Chłopcy byli skupieni w koszarach. Na tym etapie obowiązywała surowa dyscyplina, a ćwiczenia gimnastyczne przekształcały się w zajęcia o charakterze militarnym. Obowiązywał zakaz opuszczania koszar.

- od 16 do 20 roku życia Spartan obowiązywała efebia, czyli służba wojskowa.

W wieku 20 lat młodzieniec kończył swoją edukację, a następnie pozostawał w wojsku, doskonaląc swoje umiejętności. (w wieku 30 lat Spartanin musiał się ożenić)

Wychowanie polegało na bezwzględnym posłuszeństwie.

Spartanin mógł, ale nie musiał umieć czytać i pisać, natomiast musiał być wzorowym obrońcom ojczyzny.

Wychowanie fizyczne w jednakowym stopniu dotyczyło wszystkich Spartan, bez względu na płeć.

9. Omów koncepcję pedagogiczną Platona.

Platon był uczniem Sokratesa. Platon to jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnej Grecji.

Platon twierdził, że świat dzieli się na część złożoną z idei i rzeczy realnie istniejących, przy czym dla niego ważniejszy był świat idei. Uważał, że część realna jest odbiciem świata idei.

W koncepcji wychowawczej był zainteresowany tylko dzieckiem zdolnym.

Na czele idealnego państwa platońskiego stali mędrcy filozofowie, którzy przygotowywali się do pełnienia tego urzędu przez prawie pięćdziesiąt lat. Filozof musiał poświęcić się bezinteresownej pracy politycznej na rzecz państwa, w związku z tym nie mógł mieć ani żadnej własności prywatnej, ani rodziny.

Poza filozofami państwu potrzebni byli obrońcy, czyli starożytni wojownicy, oraz żywiciele, do których zaliczył rolników, kupców, rzemieślników i niewolników. Ustrój idealnego państwa nie podlegał zmianom, trwał wiecznie, a wśród mieszkańców miała panować jednomyślność we wszystkich sprawach, wszystkie stany miały wypełniać obowiązki narzucone przez mędrców filozofów.

System wychowawczy został dostosowany do całej koncepcji polityczno-społecznej.

Prawdziwą kulturę, czyli pajdeję, człowiek może osiągnąć tylko poprzez wychowanie w zbiorowości. Dlatego Platon nie tolerował indywidualności, popierając ideę jednolitego wychowania chłopców.

Koncepcję wychowawczą Platona rozpoczynają działania prenatalne. Matki muszą mieć świadomość urodzenia właściwego dziecka w odpowiednim czasie: to jest między 20 a 40 rokiem życia. Ojcem natomiast można było zostać między 30 a 50. Dziecko, które po urodzeniu było własnością państwa, oddawano do domu dziecka. Matki miały obowiązek codziennego karmienia niemowlaka własną piersią, jednak za każdym przyjściem karmiły inne dziecko, aby nie przyzwyczajać się do swojego.

Systematyczne oddziaływanie wychowawcze rozpoczynało się w przedszkolach przy świątyniach, do których przyprowadzano trzyletnie dziecko.

Platon, którego uważa się za twórcę koncepcji wychowania przedszkolnego - w przeciwieństwie do Spartan - uważał, że w pierwszym etapie życia należy różnymi środkami wpływać na rozwój zdolności i wyobraźni przyszłego obywatela Aten. Stąd przewidywał na tym etapie edukacji, gry, zabawy, mity, bajki, muzykę, tanieć, śpiew i opowiadanie. Zarówno wszelkie środki dydaktyczne, jak i wychowawczynie opiekujące się dziećmi musiały być zaakceptowane i zatwierdzone przez państwo. Nie dopuszczalna była wszelka dowolność, nic, o czym nie zadecydowałoby państwo.

Uzupełnieniem programu wychowania miała być gimnastyka, dzięki której dziecko osiągało harmonię między duchem a ciałem. Ćwiczenia fizyczne w równy stopniu dotyczyły zarówno chłopców jak i dziewcząt.

Zdaniem Platona powinien istnieć przymus wychowawczy oznaczający konieczność uczęszczania do szkoły wszystkich uprawnionych do tego dzieci, a nauczyciele mieli być opłacani z funduszy publicznych.

Nauka szkolna rozpoczynała się około 10 roku życia. Przez pierwsze 3 lata nauczano podstawowych umiejętności: czytania, pisania i liczenia. Następne trzy poświęcano na wykształcenie muzyczne i literackie, opierające się na żywym słowie, bowiem ustne porozumiewanie się było najwłaściwszą formą porozumiewania się.

Przedmiotem szczególnie ważnym dla Platona była matematyka, której na poziomie elementarnym nauczano głównie z powodów utylitarnych, potem zaś traktowano jako narzędzie zbliżające człowieka do świata idei, jako przedmiot rozwijający myślenie i pamięć. Omawiane wykształcenie uzupełniało nauczanie astronomii, ale Platon większość młodzieży pozostawiał na etapie nauczania elementarnego. Nie przewidywał edukacji na wyższym poziomie dla wszystkich. Uważał jednak, że dziewczęta dostatecznie wykwalifikowane mogą być dopuszczone do wszelkich rodzajów służby państwowej.

Efebia, czyli obowiązkowa służba wojskowa, rozpoczynała okres, w którym zajęcia intelektualne ustępowały miejsca ćwiczeniom fizycznym, służącym wojnie. Podczas służby kładziono nacisk na osiągnięcie tężyzny fizycznej i moralnej. Wartość człowieka była mierzona interesem zbiorowości. Platon uważał, że obywatel niezdolny do dzielności nie był wart istnienia. Podczas efebii następowała pierwsza selekcja: najzdolniejsi, po ukończeniu służby Wojkowej, przeznaczeni na najwyższe stanowiska, studiowali dalej, przez kolejne 10 lat zgłębiając tajniki matematyki i muzyki, by w trzydziestym roku życia rozpocząć 5 letnie studia poświęcone filozofii. Pozostali przechodzili do grupy strażników wojennych. Najlepsi, ukończywszy studia filozoficzne, odbywali w urzędach 15 letnią praktykę, by w 50 roku życia zostać mędrcem filozofem, reszta - obejmowała pośledniejsze stanowiska państwowe.

W koncepcji edukacyjnej Platona wyraźnie brakuje nauk przyrodniczych. W wychowaniu jest także ograniczone zastosowanie kar fizycznych do przypadków zniewagi starców i przekroczenia prawa.

Platon po raz pierwszy uświadomił społeczeństwu związek, jaki występuje pomiędzy działalnością pedagogiczną a polityką. Wykazał, że pedagogika może służyć polityce, kształtować pożądane postawy społeczne, propaństwowe. W idealnym państwie nie ma rodziny ani własności indywidualnej. Wychowanie w idealnym państwie wyrabia jednolitość w obywatelach.

Poglądy Platona łączą w sobie spartańską ideę społeczeństwa obywatelskiego, gotowego poświęcić wszystko dla ukochanego państwa, z intelektualną postawą Aten, kładących nacisk nie tylko na sferę fizyczną człowieka, ale też na stronę moralną i intelektualną.

Edukacja miała służyć wychowaniu wzorowego obywatela państwa.

10. Omów koncepcje pedagogiczną Arystotelesa

Z poglądów wielkiego mistrza odrzucił wszelki idealizm na rzecz realizmu i praktyki. Uważał, że zadaniem jednostki jest uczestnictwo w życiu społecznym. Twierdził, że tylko byt społeczny jest bytem trwałym i wartościowym.

Arystoteles uważał, że szkoła powinna być obowiązkowa, publiczna, prowadzona przez państwo. Wychowanie powinno być jedno i to samo dla wszystkich obywateli i wszyscy powinni się o to troszczyć. Ze względu na dobro państwa wychowanie młodego pokolenia powinno być jednakowe dla wszystkich, jednak realizowane miało być w rodzinie. Arystoteles widział potrzebę utrzymywania więzów rodzinnych, wychowania dzieci w atmosferze serdeczności, bowiem zdawał sobie sprawę z tego, że nic nie zastąpi dziecku miłości rodzicielskiej, a zwłaszcza - matczynej. Wzgląd na interes państwa nie przesłaniał mu interesów jednostki.

Rozwój charakteru dziecka był dla niego kwestią właściwego rozwoju moralnego. Nie wierzył, że cnotę można zaszczepić poprzez intelektualne oddziaływanie. Uważał, że wiedzieć, co znaczy dobro, nie jest jednoznaczne z czynieniem dobra. Na charakter człowieka składa się trzy elementy: natura, przyzwyczajenie i rozum. Szczególnie ważne jest przyzwyczajenie, gdyż zwykle postępujemy w pewien określony sposób. Należy zatem ćwiczyć i wprawiać się do pewnych czynności. Ćwiczenie skłonności, czyli popędów, było dla Arystotelesa istotne ze względu na działanie istoty ludzkiej, w której najwcześniej ujawniają swe istnienie właściwe popędy. Jeśli kierują one działalnością człowieka, to dopiero potem rozum udziela im swego przyzwolenia i sądu. Aby kierować popędy we właściwą stronę, Arystoteles radził używać nacisku, gdyż tylko w taki sposób człowiek może wyrobić w sobie pewną wprawę, stan skłonności, przyzwyczajenie, które z czasem staje się jego drugą naturą. W tworzeniu dobrych nawyków pomocna jest muzyka, która osłabia złość, wyrabia umiarkowanie, rodzi odwagę, słowem - łagodzi obyczaje i zmienia ludzkie charaktery.

Arystoteles sformułował teorię dydaktyczno-psychologiczną, w której ukazał proces zdobywania wiedzy rozpoczynający się od:

1) poznania zmysłowego, czyli postrzegania, zdolności odróżniania wrażeń, przechodzący do

2) zapamiętywania, czyli zbierania wrażeń i ich przechowywania, a kończący się na

3) wewnętrznym przetwarzaniu wrażeń, dochodzeniu do uogólnień, do rozumowania.

Ucząc się, dziecko wzrasta duchowo, rozwija swój intelekt, zdolności i zainteresowania. Te trzy stadia uczenia się są podstawą teorii nauczania, która polega na:

1) przedstawieniu uczniowi odpowiednio dobranego materiału (postrzeganie),

2) zapamiętywaniu, tę umiejętność należy ćwiczyć poprzez częste powtarzanie materiału, oraz

3) wprawianiu ucznia w umiejętność operowania zdobytą wiedzą.

Arystoteles, tak samo jak Platon, jest zwolennikiem doboru rodziców, zarówno pod względem fizycznym, jak i moralnym, jednak rodzicom, a nie państwu, każe dbać o właściwe odżywianie (początkowo dzieci powinno się karmić mlekiem).

Elementem wzmacniającym zdrowie jest ruch i zabawa, które powinny towarzyszyć dziecku do 5 roku życia. Potem dziecko mogło przysłuchiwać się nauce starszych, a od 7 roku życia samo zaczynało pobierać naukę w szkole. Przez pierwsze 7 lat w szkole publicznej, pozostającej pod nadzorem państwa, miano nauczać wiedzy elementarnej i muzycznej. Później, w kolejnym siedmioleciu, górę brały ćwiczenia fizyczne. Po niej następowała efebia.

Edukacja miała służyć wychowaniu wzorowego obywatela państwa.

11. Kim było i czego uczyli Sofiści?

Sofiści (nauczyciele mądrości) to grupa nauczycieli, która pojawiła się w Atenach wraz z rozkwitem gospodarczym i kulturalnym. Celem ich działalności było wykształcenie i wychowanie działacza politycznego, bowiem Ateńczycy uważali sprawowanie władzy za najwłaściwsze dla nich zajęcie. Sofiści uczyli za pieniądze sztuki wymowy, umiejętności przedstawiania i uzasadniania swoich poglądów, niezbędnych dla sprawowania władzy, przekazując wiedzę i umiejętności, które miały gwarantować przyszłemu politykowi skuteczność działania. Innymi słowy, uczeń sofistów powinien być wiarygodny tak, umiejętnie musi opanować sztukę argumentacji, konstruowania przemówień oraz ich wygłaszania, że jego działanie powinno mu zjednywać poklask, zaufanie i powszechną aprobatę. Problemy, jakimi zajmowali się sofiści wynikały z życia społeczno-politycznego, nie były zagadnieniami ściśle filozoficznymi. Nikt nie roztrząsał dowodów na istnienie bogów.

Erystykę, sztukę prowadzenie sporów, sofiści traktowali jako rozumowanie stwarzające pozory prawdy w celu udowodnienia fałszywego twierdzenia. Protagoras z Adbery jako pierwszy uważał, że w każdym zagadnieniu można przemawiać „za” i „przeciw” określonej tezie.

Obok sztuki przekonywania sofiści uczyli sztuki przemawiania, dbając o jego praktyczną skuteczność.

Nauka dialektyki, a następnie cała szkoła retoryczna, była skupiona nie tylko na technice wygłaszania mów, ale również na zaopatrzeniu ich w stosowną treść i argumentację.

Np. Hippiasz z Elidy, dbając o edukację podległych mu chłopców, przekazywał im wiedzę z zakresu arytmetyki, astronomii, geometrii i teorii muzyki. Zajmował się także mitologią, biografistyką, genealogią, czyli - naukami humanistycznymi.

Dzięki działalności sofistów wyodrębniło się siedem sztuk wyzwolonych, w skład których wchodziły: gramatyka, dialektyka, retoryka, astronomia, arytmetyka, geometria i muzyka. Dzięki nim wzrosło też znaczenie nauk humanistycznych i nastąpił umowny podział na nauczanie początkowe i średnie. Cała wiedza wyrastająca poza opanowanie umiejętności czytania, pisania i rachunków należała do edukacji na poziomie średnim.

Adwersarzem sofistów był wielki filozof grecki Sokrates, tzn. że krytykował ich.

12. Porównaj ideał wychowania rzymskiego w czasach republiki i w czasach Cesarstwa.

REPUBLIKA:

Najwcześniejsze wychowanie rzymskie miało charakter wieśniaczy, dostosowany do potrzeb ludności rolniczej. Wychowanie dla Rzymian w owym czasie (czasy republiki) oznaczało w owym czasie wprowadzanie młodego człowieka w życie uświęcone tradycją.

Dawne wychowanie rzymskie należało do rodziny i opierało się na konsekwentnej realizacji zasady mos maiorum, czyli poszanowaniu obyczaju przodków. Obyczaj przodków był ideałem niepodlegającym negacji. Mos maiorum - to nauka obejmująca wszystkie kierunki działalności człowieka. Rodzina była miejscem takiego wychowania. Dzieci uczono szacunku. Ojciec miał tam najwyższą pozycję. Szacunkiem cieszyła się też rzymska matrona, która wychowywała dzieci bez pomocy niewolnic, które były popularne w Grecji. Republikański Rzym nawet w zabawie, wytwarzał atmosferę wysokiej obyczajności. Chłopiec spod opieki niewieściej wychodził w 7 roku życia, przechodząc pod kuratelę ojca, którego Rzym uznawał za właściwego nauczyciela i wychowawcę. Ojciec uczył syna Prawa XII Tablic (kodeks prawa rzymskiego z V w. p.n.e.), czytania, pisania, wprowadzał w świat i przygotowywał do dorosłego życia. Dziewczęta natomiast pozostawały w domu i pod nadzorem matki uczyły się przędzenia wełny, tkania i innych prac domowych.

Synowie towarzyszyli ojcom we wszystkich okolicznościach i zajęciach. Przysłuchiwali się obradom senatu, brali udział w ucztach, pełnili posługę przy stole, słowem - wychowywali się u boku ojców.

Wychowanie domowe kończyło się ok. 16 roku życia i ten przełom w życiu młodego Rzymianina był zaznaczony przywdzianiem togi. Od tego czasu młodego człowieka zaliczano do grona osób dorosłych. Przed rozpoczęciem służby wojskowej - efebii, rok był poświęcany zazwyczaj nauce życia publicznego. Po upływie tego terminu młodzieniec wstępował do wojska i tam przez rok był szeregowym żołnierzem, bowiem Rzymianie uważali, że przyszły oficer, zanim będzie wydawał rozkazy innym, sam musi nauczyć się ich słuchać i wykonywać. Po roku służby wojskowej można było doskonalić rzemiosło żołnierskie i pod okiem dostojnika wojskowego, mając już stopień oficerski, uzupełniać swoją wojskową edukację.

Ideał moralny okresu Republiki to ukształtowanie postawy etycznej dziecka i młodzieńca, wyrobienie cechy ofiarności i całkowitego oddania jednostki państwu. Herosem rzymskim był mężczyzna, który w obliczu niebezpieczeństwa uratował zagrożoną ojczyznę własnym męstwem lub mądrością. Interes państwa był jedynym miernikiem męstwa i cnoty, każąc mu podziwiać odpowiednio dobrane wzory, ale wzory te czerpano z dziejów narodu, nie były one w żadnym stopniu fikcją literacką, nie były powieleniem postaci z heroicznej poezji, starano się zawsze przywoływać przykłady i wzorce faktycznie interesujące. Dla ocalenia ojczyzny młody Rzymianin powinien zrobić wszystko to, co jest przewidziane w prawie i obyczaju. Nakazów Prawa XII Tablic i obyczaju trzeba nie tylko przestrzegać, ale również je szanować.

Młody Rzymianin w czasach Republiki uczył się tylko tego, co przystało wiedzieć i umieć dobremu gospodarzowi. Naukę zaczynał od rolnictwa, ponieważ musiał umieć wygospodarować dochód ze swojej posiadłości. Musiał zatem nauczyć się kierowania gospodarką, czuwania nad praca niewolników, udzielania rad dzierżawcom. Rzymianin interesował się także medycyną, bowiem musiał umieć leczyć swoich niewolników. Sztuka wojenna Rzymian wzniosła się na wysoki stopień doskonałości technicznej. Uczono je przez praktyczne uprawianie rzemiosła żołnierskiego.

CESARSTWO:

W II w. p.n.e. Rzymem owładnęła kultura hellenistyczna. Obok retoryki i wykształcenia literackiego Rzymianie zaznajamiali się kolejno z kierunkami kultury greckiej. Arystokracja rzymska przejęła dla swych synów wzór wychowania greckiego. Nauczycielami zostawali zazwyczaj niewolnicy greccy zdobyci w wyprawach lub kupieni na targach. Było to nauczanie prywatne. Grecy, często przewyższający intelektualnie pryncypałów, za swój wkład w edukację i wychowanie młodego notabla rzymskiego byli niejednokrotnie wyzwalani.

Obok nauczania prywatnego w Rzymie pojawiło się także nauczanie publiczne, obejmujące zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Było to efektem wpływu na teorię i praktykę wychowawczą osiągnięć greckich. Kultura hellenistyczna oddziaływała dwukierunkowo: z jednej strony narzucała arystokracji rzymskiej wychowanie młodego pokolenia na modłę grecką, z drugiej zaś - ten cudzoziemski ideał kształcenia, będący dokładnym powieleniem szkół greckich, podawano w języku łacińskim.

Szkoły publiczne dla biednych dzieci rzymskich przewidywały w swym programie nauczanie: czytania, pisania, podstawowych działań arytmetycznych, dziejów Rzymu, Prawa XII Tablic.

W najniższym typie szkół, tzw. ludu, czytania i pisania, nauczali literatorzy, a rachunków - nauczyciele zwani kalkulatorami.

Zgodnie z tradycją grecką szkoła rzymska miała 3 szczeble nauczania i odpowiadające im 3 rodzaje placówek oświatowych, prowadzonych przez odrębnych mistrzów.

Najniższa szkoła typu ludus była prowadzona przez magistra ludi, czyli - mistrza szkoły.

Wyższym typem była szkoła gramatyczna, przeznaczona dla chłopców z bogatszych grup społecznych. Program szkoły gramatycznej koncentrował się wokół twórczości poetów klasycznych. Metodą nauczania było czytanie ze zrozumieniem i interpretacja tekstu. Nauka w szkole średniej obejmowała również ćwiczenia stylistyczne. Wypracowania te doprowadzały do granicy , która łączyła gramatykę z retoryką, wchodzącą już w zakres nauczania szkoły wyższej.

Szkolnictwo wyższe - to szkoła retoryczna, przygotowująca do zawodu prawniczego, do działalności publicznej. Rektor nauczał wymowy, jego wykłady poruszały zagadnienia ściśle formalne i techniczne przynależne retoryce. Nauczanie koncentrowało się na opanowaniu zasad konstruowania przemówień, ścisłych reguł postępowania, przepisów regulujących stosunki społeczne w Rzymie. Słuchacze szkół retorycznych musieli umieć przygotować przemówienie i je wygłosić zgodnie z zasadami sztuki retorycznej.

Cesarstwo Rzymskie zapoczątkowało również świadomą politykę oświatową, polegającą na opiece państwa nad szkołami, uczniami i nauczycielami.

13. Czego uczono i jak wyglądała nauka w rzymskiej szkole elementarnej?

Program nauczania obejmował czytanie i pisanie, początki arytmetyki, opowiadania o dziejach Rzymu, recytację ballad, śpiewanie pieśni patriotycznych oraz lekturę XII tablic. Nauczanie prowadzono metodą pamięciową; najczęściej używanym środkiem dydaktycznym były kary fizyczne - chłosta. Zadań domowych nie było, a liczne święta i uroczystości oraz wakacje w czasie lata i przerwy na żniwa i winobranie powodowały, że było wiele dni wolnych od szkoły.

14. Kto i czego uczył w rzymskiej szkole średniej

Greccy nauczyciele (po zajęciu Grecji przez Macedonię, a następnie po podbiciu Grecji przez Rzym, zaczęli zakładać płatne szkoły średnie na wzór hellenistczny. Uczono w nich: gramatyki greckiej i retoryki, greckiej literatury zaczynając od Homera, potem Hezjoda. Następnie przechodzono do późniejszych utworów epickich, lirycznych i dramatycznych analizując czytane teksty pod względem gramatycznym, etymologicznym, historycznym, metodologicznym, filozoficznym itp. ukazując m.in. cechy utworu, jego wady i zalety.

15. Jakie przedmioty składały się na program szkoły retorycznej?

W szkołach retorycznych opracowywało sie krótkie wystąpienia o charakterze publicznym, na tematy moralne i prawne. W dalszej fazie przystępowano do szczegółowej lektury utworów literackich, głównie poetów greckich i łacińskich co sprzyjało pogłębianiu wiedzy ogólnej

16. Jakie nauki wchodziły w skład trivium i quadrivium?

Trivium: gramatyka, retoryka i dialektyka; Quadrivium: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.

17. Kim był i jakie dzieło napisał Marek Fabiusz Kwintylian?

„O wychowaniu mówcy” (Instituto oratoria), które choć nie miało zbyt wiele myśli oryginalnych, to było doskonałym uogólnieniem całej dotychczasowej praktyki wychowawczej starożytnego Rzymu. Kwintylian pochodził z Hiszpanii, ze starej nauczycielskiej rodziny (ojciec i dziadek byli nauczycielami). Przez kilka lat był nauczycielem retoryki. W 68 r. (mając 33 lata) przeniósł się do Rzymu, gdzie oprócz pracy nauczycielskiej zajmował się adwokaturą. Cesarz Wespazjan w uznaniu dla jego kunsztu pedagogicznego przyznał mu pensję ze skarbu państwa, jako pierwszemu w Rzymie nauczycielowi retoryki. Po 20 latach pracy przeszedł na emeryturę i w tym czasie, wolny od innych zajęć, zaczął pisać swoje dzieło (0k. 90 r. n.e.) „O wychowaniu mówcy”.

18. Jak argumentował Kwintylian wyższość nauki w szkole publicznej nad edukacją domową?

Przyszły mowca będzie musiał stale występować przed licznym gronem słuchaczy i żyć na oczach całego społeczeństwa do czego nie będzie przyzwyczajony ucząc się w zamknięciu domowym a szkoła publiczna przyzwyczajać go będzie od wczesnych lat życia do stałego przebywania w większym zespole ludzi. Lawa szkolna wytwarza przyjaźnie które łącza ludzi na cale życie. Szkoła publiczna rozbudza ambicje która pobudza do studiów i współzawodnictwa ale rozwinąć ja można tylko w towarzystwie kolegów. Większą ilość uczniów pobudza także nauczyciela do gorliwszej pracy, umożliwia mu wydobycie z siebie większej energii.

19. Jaki był stosunek cesarzy rzymskich do nauczania młodzieży?

Stosunek cesarzy rzymskich do szkol średnich i retorycznych był na ogol bardzo pozytywny. Cesarz August włożył wiele wysiłku w odbudowe muzeum w Aleksandrii, Wespasjan ufundował w Rzymie wielka bibliotekę, wyznaczył stałą pensje dla jednego nauczyciela greckiej i łacińskiej retoryki oraz zwolnił nauczycieli tego przedmiotu od podatków miejskich i służby wojskowej.

20. Kim byli i czym zajmowali się druidzi irlandzcy?

Celtyccy kapłani pogańscy prowadzący szkoły. Do swoich przyklasztornych szkół przyjmowali wszystkich szukających oświaty. Uczniowie nie musieli zmieniać religii, przyjmować kapłaństwa, ani legitymować się określoną narodowością. Uczyli wszystkich.
Program nauczania obejmował: z jednej strony kształcenie w literaturze irlandzkiej, a więc czytanie, pisanie, literaturę narodową i prawo irlandzkie; z drugiej - przekazywano uczniom wiedzę obejmującą osiągnięcia nauki starożytnej, tzn. cenniejsze teksty greckiej i łacińskiej literatury, kształcono uczniów w retoryce, arytmetyce, geometrii, astronomii i muzyce. Słowem - poza dialektyką, było całe siedem sztuk wyzwolonych.

21. Kim był Alkwin i czym się zajmował?

Alkwin - uczony, teolog i filozof anglosaski. Doradca Karola Wielkiego. Jeden z twórców renesansu karolińskiego. Od 782 kierował szkołą pałacową w Akwizgranie, czyniąc z niej główny ośrodek kulturalny i naukowy monarchii. 796 osiadł w nadanym mu przez króla opactwie Św. Marcina w Tours, gdzie zorganizował szkołę klasztorną i skryptorium. Rozpowszechnił nowy typ pisma, zwany minuskułą karolińską.
Autor m.in. podręczników 7 sztuk wyzwolonych, dzieł liturgicznych i polemicznych, komentarzy biblijnych, traktatów z zakresu etyki i psychologii, utworów poetyckich. Przygotował wzorowe opracowanie tekstu Wulgaty (tzw. Biblia Alkuina).

22. Z jakiego powodu Karol Wielki wykazywał zainteresowanie szkolnictwem w swoim państwie?

Karol Wielki przystępując do jednoczenia swojej monarchii chciał oprzeć swoje rządy na ludziach biegłych w sztuce czytania i pisania, którzy na wzór rzymskich urzędników zdolni byliby przygotowywać królewskie dekrety i w formie kapitularzy rozsyłać po kraju umacniając pozycję władcy. Wykorzystanie do tych zadań kleru okazało się trudne, bo ich umiejętności w tym zakresie okazały się mizerne. Zmusiło to Karola Wielkiego do starannego dobierania biskupów i innych dostojników kościelnych pragnąc, by dzięki nim katedry i klasztory przekształciły się w ośrodki nauki i oświaty.

23. Kto na dworze Karola Wielkiego zorganizował i nadzorował szkołę pałacową i jaki był jej cel?

Karol Wielki w 782 r. sprowadził z Włoch do swej rezydencji dwóch gramatystów: Piotra z Pizy i Paulina z Akwilei oraz dwóch wybitnych benedyktynów irlandzkich Pawła i Alkwina (miał wtedy 50 lat). Przy ich pomocy zorganizował tzw. szkołę pałacową, którą kierował Alkwin. Program nauczania obejmował 7 sztuk wyzwolonych, a ponadto: umiejętności redagowania pism państwowych i królewskich zarządzeń (kapitularzy), architekturę obejmującą m.in. budowę warowni oraz medycynę. Na studia medyczne mogli być przyjmowani chłopcy mieszczańscy. Z biegiem czasu szkoła pałacowa stała się centrum dyskusji i wymiany myśli naukowej. Jej wychowankowie utworzyli rodzaj towarzystwa naukowego nazwanego akademią. Szkołą pałacową i rozpowszechnianiem w całym państwie oświaty kierował Alkwin. Troszczył się nie tylko o rozwijanie nauk świeckich, ale i o religię.

24. Kim byli benedyktyni i co im zawdzięcza średniowieczna nauka?

Benedyktyni - należeli do jednego z najstarszych chrześcijańskich zgromadzeń zakonnych. Jego założycielem w 529 r. był św. Benedykt z Nursji (480-543). Główną siedzibą zakonu stał się klasztor na Monte Cassino.
W związku z tym obok modlitwy, która jest wg św. Benedykta przede wszystkim służbą bożą (Opus Dei) i musi być ujęta w dokładne ramy, powinny być prowadzone zajęcia poza modlitewne, a więc praca dla dobra wspólnoty i dla własnego dobra duchowego. Do pracy pożytecznej zaliczano nie tylko zajęcia fizyczne (np. uprawa roli, ogrodnictwo, hodowla i zajmowanie się rzemiosłem), jak i zajęcia umysłowe (czytanie, pisanie, sztuki piękne).
Benedyktyni dawali w swych klasztorach schronienie prześladowanym i uciśnionym, szerzyli i utwierdzali wiarę chrześcijańską, ale także zakładali biblioteki przepisując mnóstwo książek (powstały całe zespoły kopistów), dzięki czemu ocalili przed zupełną zagładą i zapomnieniem liczne arcydzieła literatury starożytnej, a przez spisywanie ważniejszych wydarzeń w formie roczników i kronik, stworzyli dla potomnych nieocenione źródła historyczne.
Również najstarszą kronikę Polski - Anonima Galla - doprowadzoną do 1113 r. zawdzięczamy benedyktyńskiemu mnichowi.Wyprawa misyjna benedyktynów (39 zakonników pod kierunkiem opata Augustyna) doprowadziła do przyjęcia chrztu przez króla Etelberta w 597 r. i do założenia biskupstwa w Canterbyry.

25. Główne rodzaje i zakres nauki w średniowiecznych szkołach kościelnych.

Rozkwit szkół klasztornych, zwłaszcza benedyktynów, przypada na wiek IX. Uczono w nich zwykle oblatów - tj. chłopców przeznaczonych do służby zakonnej. Miejsce podupadłych szkół klasztornych zaczęły zajmować szkoły katedralne. Już w X w. niektóre cieszyły się rozgłosem. W Rzymie taką szkołą była szkoła na Lateranie, we Francji - szkoła katedralna w Reims i w Lyonie, w Belgii - szkoła w Leodium, a w Niemczech - Paderborn i w Magdeburgu. Podczas studiów rozprawiano: o naukach wyzwolonych, o religii, o problemach prawnych i o medycynie. Na pierwszym planie stawiano wyrobienie chrześcijańskiego ducha w wychowankach, pielęgnowanie cnót chrześcijańskich, a przede wszystkim - cnoty pokory i posłuszeństwa. Czasu wolnego pozostawiano jak najmniej - zapełniając go modlitwami i nauką. Modły odbywano nie tylko przez wiele godzin w ciągu dnia, ale i w nocy.

Nauki w szkółce średniowiecznej opierały się wyłącznie na metodzie pamięciowej. Cała nauka, od samego początku, odbywała się w obcym, łacińskim języku. Używanie mowy ojczystej dopuszczane było tylko w pierwszych chwilach pobytu w szkole; potem było surowo karane. Zakres wiedzy był bardzo szczupły. Opierał się w zasadzie o cykl siedmiu sztuk wyzwolonych, ale rzadko kiedy uczono wszystkich. Podstawę nauki stanowiła gramatyka łacińska; Na gramatyce opierała się nauka retoryki, ale niewiele miała wspólnego z kultem pięknej wymowy. Korzystano z niej nie tyle do nauki głoszenia kazań, lecz do pisania listów i utworów moralistycznych, Ważne miejsce zajmowała dialektyka. Polegała ona, jak w starożytności, na poznawaniu reguł logicznego rozumowania. Nauki kwadrywium zachowały stare nazwy, ale z nich pielęgnowano głównie: astronomię i muzykę. Arytmetyki uczono jedynie w zakresie 4 działań, a przez geometrię rozumiano opis ziemi i przyrody.

26. Kiedy i w jaki sposób powstały średniowieczne uniwersytety?

Już w X w. szkoły katedralne zaczęły się cieszyć wielkim rozgłosem. Niektóre miały wybitnych znawców retoryki i dialektyki, badaczy pism Arystotelesa. Ich udział w modnych dysputach budzi zainteresowanie także wśród świeckiej młodzieży. Na tej kanwie w XII - XIII w. powstają niezależne od Kościoła uniwersytety. Nauką, która zajmowała się poszukiwaniem prawdy za pomocą rozumu była dialektyka. Mistrzem w tej dyscyplinie był właśnie Abelard, nauczyciel szkoły św. Wiktora w Paryżu. Współtworzyli ją podobni jemu mistrzowie przybywający do Paryża z całej Europy: Jan z Salisbury i Ryszard byli Anglikami, Hugo - był niemieckim hrabią, Piotr Lombard - był Włochem, Alan z Lille - był Flamandem, a Robert d`Arbrissel i Abelard - przybyli z Bretanii. Gdziekolwiek nauczali - ciągnęły za nimi tłumy uczniów. Pociągała ich nie tyle dialektyka, ile sposób (metoda) nauczania. Wykłady odbywały się w kościołach św. Wiktora i św. Genowefy, na wielkich placach lub ulicy wyściełanej dla wygody słuchaczy słomą (rue de Fouarre), bo żadna szkoła nie mogła ich pomieścić. Naokoło kościoła św. Genowefy wytworzyła się cała dzielnica szkolna (do dziś zwana łacińską) zapełniona młodzieżą, rozbrzmiewająca nieustannie wykładami i dysputami. Profesorowie, aby ułatwić sobie pracę zaczęli organizować się w związki, na wzór innych organizacji miejskich - cechów rzemieślniczych.

27. Na czym polegała autonomia uniwersytetów średniowiecznych?

Autonomia uczelni średniowiecznej oznaczała, że była ona niezależna od władz miasta, mogła samodzielnie określać kierunki nauczania, nadawać stopnie naukowe w całym świecie chrześcijańskim, a nawet korzystać z prawa do strajku.

28. Jaka była organizacja wewnętrzna i główne kierunki kształcenia w średniowiecznych uniwersytetach?

Uniwersytet w przeciwieństwie do szkół kościelnych oferował obok teologii nauki świeckie, kształcąc prawników, medyków i urzędników. Średniowieczne Studium Generale (uniwersytet) liczyło cztery wydziały: prawa, medycyny, sztuk wyzwolonych i teologii. Tylko trzy pierwsze świadczyły o uniwersyteckim charakterze szkoły. Podstawą kształcenia teologicznego nadal była szkoła biskupia.

System Boloński- cech studentów, największe znaczenie miał wydział prawa. Rektor=student miał on władzę zarówno nad żakami jak i nad profesorami którzy składali mu przysięgę. Rektor miał władzą sądowniczą ale nie mógł składać żadnego egzaminu w czasie kadencji. Studenci mieli wpływ na wybór przedmiotów, czas trwania studiów jak i profesorów. Powstawały nacje czyli związki studenckie. W połowie studiów uzyskiwało się tytuł bakałarza, stopień drugi-po ukończeniu całej nauki, przy czym magistrami byli absolwenci wydziału sztuk wyzwolonych, doktorami natomiast absolwenci teologii, prawa i medycyny.

System Paryski- cech profesorów, kontynuacja tradycji kościelnych, Wydziały: sztuk wyzwolonych, teologiczny, prawny, medyczny. Rektor wybierany przez i z pośród profesury. Wydziałami zarządzali dziekani, po 3-4 latach student po egzaminach uzyskiwał tytuł bakałarza. Bardziej ambitni którzy chcieli się uczyć dalej uczyli się kolejne 2-3 lata. Gdy mistrz uznał że uczeń osiągnął właściwy poziom wiedzy odbywały się egzaminy i komisje publiczne. Każdy kandydat na mistrza wygłaszał publiczny wykład po którym odbywała się uroczysta promocja, a po niej uczta urządzona przez kandydata, który stawał się za zgodą profesorów, częścią cechu profesorskiego.

29. Przedstaw strukturę, organizację i cechy charakterystyczne uniwersytety krakowskiego w czasach Kazimierza Wielkiego.

Akademia Krakowska założona na wzór Boloński, lecz Kazimierz Wielki nie uzyskał zgody na utworzenie wydziału teologicznego. Wzór boloński uwidaczniał się w wyborze rektora i prymacie studentów. Od wyroku rektora nie było odwołania (władza sądownicza). Egzaminy potwierdzał kanclerz królewski jako przedstawiciel władzy. Uniwersytet przyjmował wszystkich ubiegających się, także cudzoziemców. Studenci cieszyli się dużymi swobodami, a król gwarantował im zwolnienie z ceł, rekompensatę materialną obrabowanemu oraz poszukiwanie i ukaranie sprawcy. Podstawy finansowe uczelni gwarantował król, a środki materialne płynęły z żup solnych wielickich-dóbr władcy. Rektor otrzymywał za swoją pracę 10 grzywien. Wydziały: prawny, medyczny i sztuk wyzwolonych. Król ufundował 11 katedr: 8 prawa, 2 medycyny i 1 sztuk wyzwolonych. Siedzibą był Wawel i związana z nim szkoła katedralna. Po śmierci Kazimierza uniwersytet podupadł.

30. Przedstaw strukturę, organizację i cechy charakterystyczne uniwersytety krakowskiego w czasach Władysława Jagiełły.

Gdy władzę objął Władysław Jagiełło nastąpiło ponowne odrodzenie uczelni. Jagiełło mógł zostać mężem Jadwigi pod warunkiem przyjęcia przez niego i całą ludność Litewską chrześcijaństwa. Potrzebni byli misjonarze. Zanim Władysław odnowił dyplom uniwersytetu Jadwiga zafundowała studia teologiczne żakom litewskim na uniwersytecie praskim. Jagiełło wydał później Akademii Krakowskiej nowy dyplom fundacyjny na podstawie zezwolenia Papieża Bonifacego XI gdzie wprowadza na uniwersytet teologię. Odnowiony uniwersytet urządzono w stylu paryskim. Rektora wybierano z pośród profesorów. Studenci zachowali przywileje. Najważniejszy stał się wydział teologiczny kształcący przyszłych misjonarzy i związany z nim wydział sztuk wyzwolonych. Uczelnia była finansowana z podatków Krakowa. Rektor wraz z Biskupem potwierdzał egzaminy. Biskup Krakowski nadzorował uczelnię, mając przywilej nadawania stopni naukowych. Studentami byli nie tylko Polacy, lecz także Litwini, Rusini, Węgrzy, Czesi, Niemcy i Skandynawowie.

31. Wskaż różnicę w organizacji i strukturze Akademii Krakowskiej zawarte w dyplomach fundacyjnych tej uczelni w czasach Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły.

Kazimierz Wielki	Władysław Jagiełło
System Boloński	System Paryski
Prymat studentów	Prymat profesorów
Brak wydziału teologicznego	Zgoda Papieża na wydział teologiczny, który pełnił znaczącą rolę na uniwersytecie
Finansuje Król ze swoich dóbr	Finansowanie z podatków Krakowa
Egzaminy potwierdzał kanclerz królewski jako przedstawiciel władzy	Egzaminy potwierdzał Biskup, który nadzorował uczelnię i miał przywilej nadawania stopni naukowych.

32. Wymień głównych przedstawicieli włoskiego Odrodzenia.

• Vittorino de Feltre

• Leonardo Da Vinci

• Michał Anioł

• Dante Alighieri

• Franciszek Patrarka

33. Na czym polegała oryginalność szkoły założonej przez Vittorina de Feltre?

Vittorino zatrudniony przez Gonzagów założył szkołę nazywaną Casa Giocosa (Dom Radości), do której uczęszczały nie tylko dzieci fundatorów i możnych ale też dzieci z rodzin ubogich. Zwracano uwagę na rozwój fizyczny (pływanie, taniec, jazda konna). Dwa poziomy szkoły: elementarny i średni, realizujące przedmioty trivium i quadrivium oraz specjalny kurs filozofii Platona i Arystotelesa. Organizowanie gier, zabaw oraz wycieczek szkolnych jako zarówno troska o ciało jak i o zapewnienie zdrowych warunków życia. Przygotowanie warunków do rekreacji, estetycznych pomieszczeń zgodnych z wymaganiami higieny odgrywały dużą rolę edukacyjną, profilaktyczną i pedagogiczną. Vittorino nie zmuszał do nauki, odwoływał się do ambicji dziecka, wykluczył kary fizyczne. Urozmaicał lekcje, prowadził je w sposób poglądowy, z uwzględnieniem możliwości umysłowych i zainteresowań dziecka. Gramatykę łacińską wykładał po włosku. Po opanowaniu zasad gramatyki zaczynano uczyć dialektyki i retoryki. Wprowadzono elementy nauk przyrodniczych. Vittorino stawiał duże wymagania nauczycielowi. Uważał że nie każdy musi być uczony ale każdy swoim wykształceniem powinien wpływać na otoczenie. Wychowanie moralne oparł na harmonii jednostki ze zbiorowością. Nie istotne były progi majątkowe czy pochodzenie. Młodzież powinna mieć swoje prawa i obowiązki.

34. Dlaczego Erazmowi z Rottredamu nadano przydomek książę humanistów?

Erazmowi z Rotterdamu nadano przydomek „Książę Humanistów” ponieważ chciał stworzyć jednolitą, wspólną wszystkim narodom europejskim kulturę opartą na dorobku cywilizacyjnym starożytnych.

35. Jakie zasady przyświecały Janowi Ludwikowi Vivesowi w konstruowaniu swojego systemu pedagogicznego i na czym on polegał?

Jan Ludwik Vives miał krytyczny stosunek do koncepcji średniowiecznych, które zakładały istnienie w świecie pojęć powszechnych i ogólnie akceptowanych idei tzw. uniwersaliów. Uważał że należy porzucić niesprawdzalne teorie na rzecz istniejących faktów. Nauczanie i instytucja szkoły powinny być spójnym systemem. Koncepcja pedagogiczna Vivesa na wszystkie cechy humanistycznej wizji człowieka. Edukacja etyczna jest oparta na idei wychowania chrześcijańskiego. Wiedza, która nie doskonali wnętrza człowieka nie jest wychowaniu i nauczaniu przydatna. Wiedza ma również kształtować osobowość ucznia. Charakter młodego człowieka jest wskazówką postępowania dla nauczyciela i kryterium doboru treści nauczania. Do kształcenia nadaje się każde dziecko. Program nauczania ma mieć charakter językowy i rzeczowy, czyli obok przedmiotów humanistycznych (łacina, greka, język nowożytny) miała być wiedza przyrodniczo-matematyczna. Nauka Łaciny ma być systematyczna ponieważ łączy ona chrześcijan na całym świecie. Łacina stanowi środek, a nie cel edukacji. Język nowożytny miał być nauczany przez konwersację, a nie przez reguły gramatyczne. Lektury miały mieć charakter umoralniający. Z siedmiu sztuk wyzwolonych ograniczano naukę retoryki uważając że należy jej uczyć tylko najzdolniejszych uczniów odznaczających się wysokimi walorami etycznymi. Dzieci nie należało przeciążać nauką, powinny mieć one możliwości fizycznego rozwoju poprzez gry i zabawy na świeżym powietrzu lub w specjalnych salach. Proces wychowawczy i dydaktyczny miała przeprowadzać nauczyciel po studiach uniwersyteckich, mający status urzędnika państwowego i uposażenie na tyle wysokie, aby zapewniało mu dostatnie życie. Nauczyciel miał być wzorem postępowania dla ucznia. Relacja nauczyciel-uczeń powinny opierać się na życzliwości i zrozumieniu. Szkoła miała być usytuowana w zdrowej okolicy, mieć charakter publiczny i istnieć w każdej gminie.

36. Wymień czołowych przedstawicieli polskiego Odrodzenia.

• Szymon Marycki

• Andrzej Frycz Modrzewski

• Erazm Glinczer

• Mikołaj Rej

• Sebastian Petrycy

37. Jaki był stosunek Mikołaja Reja do renesansowej edukacji szkolnej?

Wysoko ceniona przez wszystkich humanistów gramatyka łacińska uczyła chłopca, według Reja, tylko „szczebiotać i słówek obleśnych wykręcać, i to z niemałym zatrudnieniem główek młodych”. Logika - wskazywała drogę do wykrętów, dając przykłady, „jak z prawdy nieprawdę uczynić”. Geometria i arytmetyka - mogły wprawdzie przynieść korzyść przy pomiarach gruntów, lecz zysk stąd płynący był nieznaczny wobec problemów życia moralnego. Cóż pomoże szlachcicowi, pytał dalej, dokładna znajomość astronomii, jeżeli zatopiwszy się w badaniach naukowych nie potrafi zauważyć najprostszych zjawisk realnego życia i jego potrzeb? Krytykując w podobny sposób wszystkie przedmioty nauczania ówczesnej szkoły, Rej nie pominął i literatury klasycznej. Z właściwym sobie humorem i zdrowym rozsądkiem wskazywał na bezużyteczność dla życia szlacheckiego tego głównego celu nauczania szkoły humanistycznej. Jaką korzyść może wynieść syn szlachecki - pytał - z lektury autorów klasycznych, jeżeli opowiadają oni najczęściej o różnych przygodach mitologicznych postaci, a pomijają zupełnie problematykę bieżącego życia. Retoryka, której uczono w szkołach przynosi nieobliczalne szkody, gdyż treść jej mija się zazwyczaj z prawdą, a puste frazesy przemijają bez echa. Ta ostra krytyka szkoły nie dowodzi bynajmniej, ż Rej był przeciwnikiem wszelkiego wykształcenia. Występując świadomie jako rzecznik najbardziej żywotnych interesów ówczesnej szlachty, domagał się dla niej wykształcenia dostosowanego do aktualnych potrzeb.

38. Co w kształceniu i wychowaniu młodzieży chciał zmienić Andrzej Frycz Modrzewski?

Modrzewski chciał wprowadzić nadzór państwa nad szkolnictwem , bez względu na stan (utrzymaniem obarczał zakony) . Chciał aby każdy miał dostęp do edukacji. Program edukacji który chciał wprowadzić obejmował dwa stopnie: pierwszy koncentrował się wokół gramatyki, retoryki i dialektyki i był przygotowaniem do stopnia drugiego, obejmującego kształcenie na poziomie średnim. Obok łaciny, nauczanie języka łacińskiego. Naukę powinni pobierać wszyscy zdolni chlopcy. Zaproponował utworzenia w szkole samorządu uczniowskiego jako możliwości autoedukacji w zespole rówieśniczym. Podkreślał konieczność obywatelskiego wychowania młodzieży dla dobra i pomyślności Rzeczypospolitej.

39. Omów strukturę, program i organizację gimnazjum humanistycznego Jana Sturma.

Program nauczania oparty był na nauce języków klasycznych i na retoryce. Wykształcenie rzeczowe uczniowie mieli czerpać głównie z lektury autorów starożytnych. Głównym celem kształcenia uczniów było wpojenie uczniom podstawowych zasad wyznawanej religii oraz nabycie umiejętności wypowiadania swych uczuć i myśli w pięknym języku łacińskim. Każdy człowiek powinien odznaczać się pobożnością. Pobożność ta powinna wyrażać się u ludzi wykształconych piękną wymową. Piękna wymowa możliwa jest tylko w języku łacińskim. Najpiękniejszym językiem łacińskim był język Cycerona, stąd był podstawą nauki szkolnej a jego doskonalenie miało opierać się na zasadach ustalonych przez Kwintyliana. Strurm podzielił swoje gimnazjum na 3 stopnie: elementarny, obejmujący czytanie i pisanie (po łacinie), dla chłopców od 5 do 6 roku życia; średni obejmujący naukę gramatyki, opanowanie olbrzymiej ilości słówek i zwrotów łacińskich wybieranych z tekstów literatury klasycznej oraz wyższy będący d1alszym ciągiem lektury autorów klasycznych zespoloną z nauką wymowy (retoryką). Stopnie podzielone były na klasy. I stopień obejmował 2 klasy, II- 4 klasy, i III- 4 klasy. Nauka w każdej klasie miała trwać rok. Pełny kurs nauki gimnazjalnej trwał 10 klas ( 10 lat).

40. Jakie skutki dla oświaty europejskiego przyniosło wystąpienie Marcina Lutra?

41. Jaki cel miały inscenizacje teatralne i egzaminy publiczne w klasycznym gimnazjum Jana Sturma?

Celem tego było nabieranie biegłości w wymowie, poznawanie dzieł i utworów w nieco inny , przyjemniejszy sposób. Egzaminy odbywały się po to aby sprawdzić wiedzę wychowanka i przepuścić go do następnej klasy.

42. Jakie szkoły różnowiercze działały w Polsce w dobie Odrodzenia?

• Luterańskie ( Elbląg, Gdańsk , Toruń),

• kalwińskie( Kraków, Dubieck, Chmielnik, Bełżyce, Kock )

• ariańskie ( Lewartów, Rakowo )

43. Określ podstawowe zasady funkcjonowania szkół luterańskich i kalwińskich.

Podstawową zasada funkcjonowania tych szkół była wiara w Boga. Program nauczania obejmował naukę łaciny, greki, języka hebrajskiego, ponieważ wszystkie te języki były konieczne do badania Biblii. Wpajane było posłuszeństwo, pokora, wierność i życzliwość panom. Podział na klasy.

44. Kto i w jakim celu sprowadził zakon jezuitów?

Jezuitów do Polski sprowadził biskup warmiński Stanisław Hozjusz w 1564r i osiedlili się w Braniewie (Brumsbergu). Działając w Polsce koncentrowali się na prowadzeniu kolegiów, pracy pedagogicznej i duszpasterskiej. Uprawiali także duszpasterstwo wędrowne polegające na prowadzeniu misji ludowych na terenach protestanckich (otwieranie tanich aptek przy swoich kolegiach, pielęgnowanie zrażonych podczas epidemii). Podejmowali także próby wznowienia bractw kościelnych, które zanikły podczas reformacji. Ich celem była walka z reformacją i wzmocnienie katolicyzmu.

Kolegia jezuickie powstały m.in. w: Pułtusku, Kaliszu, Wilnie, Lwowie, Poznaniu, Lublinie

45. Czym było „Ratio atque institutio studiorum”?

Jest to program nauczania i wychowania opracowany przez Klaudiusza Akwawiwę, w 1599r.

Zawierał:

-szczegółowe przepisy określające zarządzanie kolegiami należące do rektorów mianowanych i podległych generałowi Zakonu

- treści programowe, sposób ich przekazu, obowiązki, prawa uczniów i nauczycieli, przebieg zajęć, karność i reguły postępowania

46. Omów program kształcenia i ideał wychowania w szkołach jezuickich.

Pierwsza szkoła jezuicka w Polsce powstała w Braniewie, dzięki fundacji kardynała Stanisława Hozjusza (1564r.)

Apel Sobory Trydenckiego- jezuici dochodzą do wniosku, że młodzież należy objąć opieką, wskutek czego zajęli się reformowaniem wychowania i nauczania kościelnego. Zakładano szkoły średnie, gdzie nauczali tylko zakonnicy jezuiccy, którzy skupiali się wyłącznie na pracy pedagogicznej. Szkolnictwo średnie brało pod opiekę młodzież szlachecką, magnacką, by uchronić ich przed wpływami reformacji.

Szkoły gramatyczno-retoryczne pięcioklasowe:

1. gramatyka niższa(infima)

2. gramatyka średnia(gramatyka)

3. gramatyka wyższa (syntaksa)

4. humanitas (poetyka)

5. retoryka.

3 typy kolegiów:

1. pięcioklasowa szkoła łacińsko-grecka z klasami gramatyki(3lata), poetyki i retoryki;

2. szkoła pięcioklasowa z kursem filozofii (2 lub 3 lata)

3. szkoła pierwszoklasowa z kursem filozofii( 3 lata) i teologii (4 lata), która mogła mieć status akademii(szkoły wyższej).

Rektor kierował całym kolegium. Nauczanie w kolegiach było bezpłatne, odznaczało się starannością, logiką, systematycznością, karnością. Jezuici zachowują równowagę miedzy dyscypliną a łagodnością. Uważali ze lepiej poddać młodzież ciągłemu nadzorowi. Kary fizyczne w przypadkach koniecznych wymierzał pracownik świecki. Uczono właściwego zachowania i odsuwano młodzież od złych wpływów. Religii było niewiele (wyuczenie się katechizmu i objaśnienie Ewangelii). Nauczyciele dawali wyjaśnienia w kwestii wiary i nauki boskiej.

Oddziaływanie wychowawcze i nauczanie spoczywało na podstawach religijnych. Rozwinięte współzawodnictwo grupowe i indywidulane. Każda klasa miała cenzora pilnującego karności i porządku. Obowiązywały coroczne egzaminy, związane z promocją do następnej klasy, oraz podpisy uczniów. Najważniejszy przedmiot- łacina, zabroniono używania języka ojczystego. Czytano wiele lektur( m.in. cycerona). Powtarzanie zdobytej wiedzy, samodzielność myśli była wykluczona. Pedagogika jednolita, staranna, systematyczna.

47. Kto, kiedy i dlaczego zniósł zakon jezuitów?

Opinia publiczna zarzuca jezuitom, że prowadzą intrygi polityczne, szkodliwe państwu, że żyją nadmierną pychą i nienasyconą żądzą władzy. W 1773r. Konflikt z absolutystycznymi monarchami europejskimi doprowadziły do kasaty jezuitów przez papieża Klemensa XVI.

48. Omów cztery etapy kształcenia uwzględnione przez Komeńskiego.

Jan Amos Komeński (1592- 11670)

1. szkoła macierzysta (przedszkole) 6-7 rok życia

- rozpoczyna się po urodzeniu

- wychowanie fizyczne które obejmuje troskę matki o zdrowie dziecka, higienę odżywiania, ubioru, zabawy

-ważne jest wychowanie moralne, uczenie posłuszeństwa i szacunku do starszych, przyzwyczajanie do pracy, wrażliwość na pochwałę i upomnienia, nauka religii i śpiewu pieśni kościelnych

2. szkoła elementarna (szkoła języka ojczystego) 6-12 rok życia

- obowiązkowa dla biednych i bogatych, dziewcząt i chłopców

- nauka w języku ojczystym

- nauka czytania i pisania, rachunków, geometrii, śpiewu, ekonomii, polityki, fizyki

3. gimnazjum (szkoła języka łacińskiego) 12- 18 rok życia

- propagował naukę poprzez doświadczenia, poznanie zmysłowe

- w nauce wykorzystywać pamięć, wyobraźnię, zmysły, ciekawość

- nauka dostosowana do rozwoju duchowego dzieci

- w wychowaniu powinno się używać rozumu, mowy i ręki (rozum- poznanie siebie i innych, mowa- by wyrażać myśli, ręka- wykonywanie tego co się myśli i mówi)

- nauka łaciny, w każdej klasie dochodziły dodatkowe przedmioty

I klasa: historia biblijna, gramatyka

II klasa: historia naturalna, fizyka
III klasa: historia sztuk i wynalazków, matematyka

IV klasa: historia cnót i obyczajowości, etyka

V klasa: historia zwyczajów różnych narodów, dialektyka

VI klasa: historia powszechna i dzieje ojczyste, retoryka

4. akademia (studia uniwersyteckie) 18-24 rok życia

- studia dla dziewcząt i chłopców

49. O czym pisał J.A.Komeński w „ Wielkiej Dydaktyce”?

Komeński przywiązywał wielką wagę do poznania zmysłowego. W szkole nauczanie proponował oprzeć na przykładzie, doświadczeniu, obserwacji, metodzie poglądowości. Rozwinął nowy plan i stworzył cztery etapy kształcenia umysłu, który miał trwać 24 lata.

Rozkład książki: Wstęp + 33 rozdziały podzielone na 4 części:

Wstęp- autor przedstawia nędzny stan oświaty i wychowania młodzieży.

I część- pedagogika ogólna; cel, istota i możliwości wychowania oraz zachowywanie właściwego porządku w urządzaniu szkół opartych na zasadach dyktowanych przez naturę.

II część- autor rozwija swój system dydaktyki ogólnej oraz dydaktyk szczegółowych

III część- zasady wychowania religijnego, moralnego, społecznego i karność szkolna.

IV część- szczegółowy plan organizacji szkół.

Zakończenie- uwagi o potrzebie zapewnienia szkołom dobrych nauczycieli , których powinno się godnie uposażyć, oraz przygotowanie odpowiednich podręczników.

50. Jaki był związek Komeńskiego z Polską?

1648r.- powołanie Komeńskiego na biskupa i jego powrót do Leszna

Komeński nawiązuje bliskie stosunki z Krzysztofem Opalińskim i urządza według swoich planów gimnazjum w Sierakowie (1650r.). W 1655r. Karol Gustaw wkracza do Polski, zostaje nowym monarchą- protestantem, a Komeński wydaje ułożone na jego cześć przemówienie. Rok później wojska polskie odbiły Wielkopolskę, a Leszno zostaje spalone, stratnych jest wiele bibliotek oraz rękopisów Komeńskiego. Po długiej tułacze Komeński w końcu osiadł w Amsterdamie i wydał „Wielką Dydaktykę”.

51. Co oznaczał sformułowany przez Komeńskiego cel kształcenia obejmujący „rozum, mowę i rękę”?

rozum, mowa, ręka powinny być w jednakowym stopniu zużytkowane w wychowaniu, rozum-boskie światło w człowieku, dzięki któremu człowiek poznaje siebie i drugiego człowieka, mowa- przez którą człowiek co myśli może wyrazić, wreszcie czynność(ruch, gest, ręka) czyli zdolność do wykonania tego co człowiek myśli i mówi, uczeń powinien ćwiczyć się w pracy, uczyć się wykorzystania wiedzy przez praktykę, która jest najlepszym nauczycielem i wszystkich może doprowadzić do mistrzostwa zgodnie z maksymą ”ćwiczenie czyni mistrza”

52. Jaki był zakres programu wychowawczego „szkoły macierzyńskiej”?

staranie dobrane bajki, zabawy, zabawki dziecięce, od 4 roku życia robótki ręczne, budowanie z klocków, lepienie z gliny, rysowanie, słuchanie muzyki, uczenie się piosenek i wyraźnego mówienia, dawanie pouczeń i kar

53. Jaki był program szkoły elementarnej w koncepcji J.A.Komeńskiego?

dziewczęta i chłopcy bez względu na majątek, program nauczania: charakter ogólny, wszechstronny obejmował naukę języka ojczystego czyli pisanie, czytanie, rachunki na pamięć, początki geometrii, religia obejmująca katechizm, nauka psalmów, zarys historii powszechnej, geografia, brak nauk przyrodniczych

54. Koncepcja wychowania gentelmen'a.

Rady Locke'a adresowane do dzieci należących do wyższych stanów, podzielił swoją pracę pedagogiczną na 3 części:troska o zdrowie, charakter, wykształcenie umysłu, zdrowie-prawidłowo zorganizowane wychowanie fizyczne oparte na hartowaniu ducha, dzięki niemu osiąga się zdrowie, które jest niezbędne dla dziecka, prawidłowe odżywianie się, ubiór, sen, odpoczynek, chłopiec powinien często przebywać na powietrzu, na słońcu, biegać boso z gołą głową i przyzwyczajać się do gorąca i zimna, jeść proste potrawy, wychowanie moralne-oparte na honorze, na szacunku do siebie, wychowanie moralne ważniejsze od fizycznego, wychowanek powinien być odpowiedzialny za swoje czyny, być odpowiedzialnym, przyzwoitym i uczciwym człowiekiem, brak bicia(powoduje większe zło), tępienie kłamstwa, wykształcenie umysłu-nauka potrzebna tylko ze względów praktycznych do pracy w jakimś zawodzie, wiedza sama w sobie nie ma wartości wychowawczych, mniej potrzebna niż grzeczność dobre formy, opanowanie czytania i pisania w języku ojczystym, brak logiki i retoryki, Locke zalecał naukę geografii, arytmetyki, geometrii, astronomii, fizyki, historii, tańca, jazdy konnej.

55. Kto, kiedy i dlaczego założył Collegium Nobilium w Warszawie?

Stanisław Konarski, 1740r, celem szkoły miało być dążenie do upowszechnienia określonych idei społecznych i politycznych prowadzących do reformy Rzeczypospolitej

56. Jaki ideał wychowawczy wyznaczył Stanisław Konarski Collegium Nobilium i szkołom pijarskim?

Wiele uwagi zajmowała troska o Wychowanie fizyczne - poczynając od higieny i wysokiej jakości „stołu”, a na zaprowadzeniu ćwiczeń cielesnych, gier i zabaw na wolnym powietrzu kończąc. Do rozrywek, gier i ćwiczeń cielesnych wydzielono osobne pomieszczenia i wyposażono je w sprzęty: do gry w Bilard i w szachy, osobni metrowie uczyli najmodniejszych tańców francuskich. Dla młodzieży prenumerowano gazety polityczne polskie i francuskie, a w dni wolne od nauki szkolnej prowadzono ją na pokoje królewskie i do izby sejmowej, aby ocierała się o sprawy publiczne krajowe i zagraniczne. Nie wolno jej było chodzić do publicznych teatrów, by nie psuć im gustu. W to miejsce w osobnym budynku Konarski założył teatr, w którym sama Młodzież dawała przedstawienia wg sztuk wybieranych i tłumaczonych przez profesorów z arcydzieł literatury francuskiej, grano także sztuki polskie. Bardzo starannie obmyślany był regulamin konwiktu izolujący Młodzież od niekontrolowanych wpływów z zewnątrz; zakazano nawet wyjazdów do domu na święta, opuszczania lekcji i wychodzenia z konwiktu wieczorem. Wszystko to sprzyjać miało skutecznemu oddziaływaniu na Młodzież przez zaszczepianie jej określonych wzorów moralnych i Kształcenie umysłu, by wychować każdego na uczciwego człowieka i dobrego obywatela.

57. Kto, kiedy i jak zorganizował Szkołę Rycerską w Warszawie?

Stanisław August Poniatowski, 1765, umieścił ją w zakupionym w tym celu Pałacu Kazimierzowskim, szkoła miała charakter wojskowy, kadeci jednolicie umundurowani, poddani regulaminowi wojskowemu, podzieleni na 20-osobowe brygady, 40-osobowe dywizje, odbywali systematyczne ćwiczenia wojskowe, kształcenie ogólne trwało 5 lat później 2-letnia specjalizacja prawna lub wojskowa, ogólne szefostwo sprawował król-dbał o fundusze i obór kadry, jako szkoła narodowa dominacja języka ojczystego, historii, kultury polskiej, klasa I-IV łacina, polski, niemiecki, geografia, arytmetyka, V-algebra, geometria, fizyka, architektura, taniec, VI-VII specjalizacja prawna, szkoła dostępna nawet dla synów ubogiej szlachty

58. Jaka była geneza powstania Komisji Edukacji Narodowej?

Komisja Edukacji Narodowej - centralny organ władzy oświatowej, zależny tylko od króla i Sejmu, powołany w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, za zgodą ambasadora rosyjskiego Ottona Magnusa von Stackelberga.

Komisja Edukacji Narodowej była zarazem pierwszą w Polsce jak i w całej Europie władzą oświatową o charakterze współczesnego ministerstwa oświaty publicznej.

Została powołana głównie dlatego, że do 1773 edukacja podstawowa i średnia były w Rzeczypospolitej organizowane przez zakon jezuitów. Taki system edukacji nakierowany był przede wszystkim na kształcenie w zakresie teologii katolickiej przy pomocy łaciny, przy czym inne przedmioty były traktowane jako uboczne i podrzędne. System ten cechował swoisty konserwatyzm i nietolerancja wobec niekatolików, a jednocześnie oderwanie od realnych potrzeb edukacyjnych. W rezultacie po skończeniu szkół jezuickich trzeba było w krótkim choć po części nadgradzać, co się w przeciągu strawionych lat opóźniło. W 1773 zakon jezuitów został rozwiązany przez papieża Klemensa XIV, co w Polsce groziło upadkiem edukacji, ale też dało impuls do głębokich reform szkolnictwa.

59. Kto był pierwszym prezesem a kto sekretarzem KEN-u?

Pierwszym prezesem został biskup wileński Ignacy Jakub Massalski, który na tym stanowisku dokonał wielu nadużyć finansowych w szkołach litewskich i w 1776 został usunięty z tego stanowiska. Pierre Samuel du Pont de Nemours - wcześniej osobisty sekretarz króla, został przez niego wyznaczony początkowo do roli wpływowego sekretarza Komisji i był nim aż do czasu emigracji do USA.

60. Jaką rolę w pracach Komisji Edukacji Narodowej odegrał Grzegorz Piramowicz?

Od początku 1774 r. Grzegorz Piramowicz był w Komisji sekretarzem do "ekspedycji cudzoziemskich", a w rok później został mianowany sekretarzem w nowo utworzonym Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych. Pełniąc tę funkcję, prowadził pracę związaną z opracowywaniem programów, podręczników i organizacją szkół - szeroką korespondencję sięgającą poza granice Polski. Informował inne kraje o programie, pracach i podręcznikach Komisji oraz zasięgał opinii przedstawicieli świata naukowego we Francji i Niemczech o poczynaniach reformatorskich KEN. Ta praca sekretarza Towarzystwa stawała się w rezultacie swego rodzaju kontrolę słuszności podejmowanych przez Komisję kroków i otwierała perspektywy pozyskania szerokiego kręgu współpracowników, a zarazem jest dowodem nowoczesnej postawy działacza oświatowego. Piramowicz czuwał nad całokształtem prac Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i był niejako łącznikiem między naczelnym organem szkolnictwa , jakim była KEN, a jej wydziałem pedagogiczno-organizacyjnym, czym w istocie rzeczy było Towarzystwo. Redagował wszystkie pisma Komisji i Towarzystwa, które stanowiły rezultat wspólnej, zespołowej pracy grona światłych pedagogów, a przede wszystkim fundamentalne "Ustawy"

61. Kto i jak zreformował Akademię Krakowską w czasach KEN?

Gruntowną reformę przeprowadził działający z ramienia Komisji Edukacji Narodowej Hugo Kołłątaj. Stworzył on nową strukturę organizacyjną uniwersytetu, który nosił wówczas nazwę Szkoły Głównej Koronnej. Otwarto wówczas obserwatorium astronomiczne, kliniki, pierwsze laboratoria, powstał ogród botaniczny. Językiem wykładowym został ostatecznie język polski, a wykłady prowadzone były w duchu filozofii Oświecenia.

62. Czym zajmowało się Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych?

Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych było fachowym organem doradczym Komisji Edukacji Narodowej. Głównym zadaniem Towarzystwa było opracowywanie programów i podręczników szkolnych zgodnych z nowym programem edukacyjnym. Jego dziełem były też w dużej mierze Ustawy Komisji Edukacji Narodowej, ono także rozpatrywało raporty Szkół Głównych i wizytatorów generalnych. Zebraniom Towarzystwa przewodniczyć powinien 1 z członków Komisji.

63. Na czym polegała istota reformy KEN?

Sejm uchwalił korzystne dla kraju reformy. Najważniejsza z nich dotyczyła szkolnictwa. Na wniosek króla powołano w 1773 roku pierwsze w Europie ministerstwo oświaty - Komisję Edukacji Narodowej. Miała ona zająć się prowadzeniem szkół w Rzeczpospolitej. Przejęła w tym celu szkoły od zlikwidowanego wówczas zakonu jezuitów. Celem reformy oświaty dokonanej prze KEN było wychowanie młodzieży w duchu patriotyzmu. Łacinę, w której wykładane były dotychczas wszystkie przedmioty zastąpiono językiem polskim. Wprowadzono literaturę, historię i geografię. Unowocześniono nauczanie przedmiotów przyrodniczych i matematyki. KEN założyła seminaria nauczycielskie i zaczęła tworzyć szkoły parafialne, w których miały uczyć się dzieci chłopskie. Zreformowała także polskie szkoły wyższe - uniwersytety krakowski i wileński.

64. Kiedy zostały uchwalone i co zawierały „Ustawy” KEN?

W 1783 wydano tekst ustaw (TdKE), pt. „Ustawy KEN dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane” - obejmują one 25 rozdz. Najnowocześniejsze osiągnięcie to ustalenie „stanu akademickiego” - wszyscy nauczyciele w szkołach głównych i średnich oraz przygotowujący się do zawodu. Najwyższą władzą stanu nauczycielskiego był rektor szkoły głównej Ustawy ustalają przepisy dla szkół głównych (ustawy KEN przyznały status szkół głównej Koronnej - Akademii Krakowskiej, oraz Akademii Wileńskiej). Ustawy KEN ujednoliciły organizację szkolnictwa średniego na terenie całej Rzeczypospolitej. Dwa typy szkoły średniej: szk. Wydziałowe i szk. Podwydziałowe. Szk. Wydziałowe-program 7-letni, drugie 6-letni Szk. Głównym podlegały bezpośrednio szk. wydziałowe, wydziałowe pełniły funkcję nadzorczą nad szk. Podwydziałowymi. Szk. Podwydziałowym podporządkowane były na ich terytoriach szk. Parafialne oraz prywatne. KEN była instancją nadrzędną ustanawiającą prawne i organizacyjne podstawy funkcjonowania wszystkich szczebli drabiny edukacyjnej. Ustawy KEN zalecały skrupulatne sprawdzanie kwalifikacji prowadzących pensje dziewczęce ochmistrzyń. Kładły nacisk na narodowy i utylitarny program kształcenia. Przyznały szk. Parafialnym rolę formalnego ogniwa w ustroju oświatowym. Osobny rozdział XXV poświęcony jest edukacji fizycznej - jej integralny związek z edukacją moralną. Obok przemyślanych i mądrych przepisów regulujących funkcjonowanie wszystkich ogniw szkolnictwa przesyca je głęboki duch obywatelski widoczny zwłaszcza w rozdziałach poświęconych nauczycielom i uczniom.

65. Jaki według G. Piramowicza powinien być nauczyciel szkoły parafialnej?

Ma to być osoba o wielkiej wewnętrznej kulturze, o szerokim widzeniu zadań wychowawczych i społecznych, wreszcie o humanitarnym, nasyconym wrażliwością pedagogiczną stosunku do dziecka. Winien posiadać odpowiednie przygotowanie naukowe do pracy w szkole, a jednocześnie potrzebę ustawicznego samokształcenia, pogłębiania wiedzy, znajomość wybitnych współczesnych mu twórców, wśród których wymienia Bacona, Rollina, Fleury'ego. Trzeba odrzucić dawny model nauczyciela wiejskiego niegodny zawodu pedagoga. Nauczyciel musi się również poczuwać do solidarności z ludem. Dlatego autor "Powinności" postawił przed nauczycielem poważne wymagania, a przede wszystkim staranne przygotowanie do zawodu, tak rzeczowe jak i metodyczne. Nauczyciel powinien ciągle pracować nad sobą i udoskonalać metody edukacji, zaś w podawaniu materiału być bezwzględnie uczciwym wobec wychowanków. Umiejętność wykonywania zawodu winna być wsparta "wolą, sercem i obyczajami". Aby umieć zdobywać miłość i ufność dzieci przy równoczesnym zachowaniu powagi, należy podstawowym środkiem pedagogicznym uczynić przekonywanie, łagodność, nagrodę, a nie karę. Jedynie w wyjątkowych przypadkach i to w ostateczności, dopuszczalne jest stosowanie kary cielesnej. Piramowicz zalecał współpracę nauczyciela z domem rodzicielskim. Uważał również, że praca pedagoga nie kończy się na trosce o wychowanie dzieci. Nauczyciel powinien być także społecznikiem i obrońca ludu .

66. Założenia reformy szkoły według Józefa Dietla.

*powołanie nowych władz edukacyjnych, wprowadzenie do szkół języka ojczystego, podniesienie pozycji nauczycieli i zorganizowanie pomocy materialnej dla biednych uczniów

*ustanowienie Krajowej Komisji Edukacyjnej - która miała zająć się całym szkolnictwie

*zreformowanie gimnazjów, zmodyfikowanie egzaminów dojrzałości i przyznanie gronu pedagogicznemu prawa wyboru dyrektorów gimnazjów

*rozbudowanie sieci szkół ludowych i realnych z językiem wykładowym polskim i ruskim, a „w miarę potrzeby” także niemieckim.

* powołanie w Uniwersytecie Lwowskim Wydziału Lekarskiego

*we wszystkich szkołach ma obowiązywać wolność nauki i nauczania

*należy zadbać o poziom wykształcenia nauczycieli ludowych w powołanych w tym celu specjalnych zakładach (we Lwowie, Tarnowie, Przemyślu i Rzeszowie

*obniżenie do połowy wysokości opłat w szkołach realnych i technicznych, powiększono liczby stypendiów.

67. Kto i kiedy założył oraz kierował Izbą Edukacyjną?

Izba Edukacyjna została powołana przez Napoleona w 1807r. I z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego - który nią kierował.

68. Jaki był główny cel wychowania i kształcenia szkoły elementarnej Jana Henryka Pestalozziego?

Jaki był główny cel kształcenia i wychowania szkoły elementarnej Jana Henryka Pestalozziego?
Plan nauki w szkole w Burgdorf obejmował :

1. Język ojczysty (niemiecki i francuski)
2. Rachunki, zaczynano od liczenia kamyków, listków itp. konkretnych przedmiotów oraz liczenia kresek na tabliczce.

3. Nauka historii naturalnej

4. Nauka geografii - również odwoływały się do realiów, do posługiwania się przedmiotami, rycinami i mapami (szkicami). Ich uzupełnieniami była gimnastyka i muzyka i rysunki.

Wielką wagę Pestalozzi przywiązywał do pracy ręcznej uczniów, do strugania, wycinania, klejenia, lepienia, uprawiania ogródka, hodowania roślin. Dyscyplina była łagodna, a kary należały do rzadkości. W nauczaniu panowała ogromna swoboda ; dzieci śmiały się i hałasowały.

69. Omów program i organizację Królewskiego Liceum Warszawskiego.

Zakładano trzy poziomy kształcenia : kurs przygotowawczy - odpowiadający szkole elementarnej ; w czasie 2-letniej nauki uczniowie mieli wyćwiczyć się w poprawnym używaniu języka niemieckiego; szkoła literacka- szkoła średnia, składająca się z 6 klas; od trzeciej wszystkie przedmioty z wyjątkiem literatury polskiej i francuskiej, miały być wykładana po niemiecku. Uczono aż 9 języków. Obowiązkowymi językami były : polski , niemiecki, francuski, łaciński i grecki, a nadobowiązkowymi : hebrajski , angielski, włoski i rosyjski. Chcąc uniknąć jednostronności filologicznej, wprowadzono do programu „naukę umiejętności” obejmującą : geografię i historię, wiadomości przyrodnicze, matematykę, technologię, fizykę i chemię oraz filozofię, estetykę, naukę moralną i religię. Ponadto każdy uczeń mógł uczęszczać na lekcje tańców, muzyki, jazdy konnej i fechtunku.

70. Wymień cechy charakterystyczne szkoły elementarnej doby Izby Edukacyjnej.

Szkoły elementarne były prowadzone przez jednego nauczyciela (nie licząc księdza uczącego religii). Dzieliły się na męskie, żeńskie i koedukacyjne. Były to szkoły jednoklasowe. Nauczyciel dzielił uczniów na tzw. od działy. Na przykład w szkole urzędowskiej w 1819 r. występuje 5 oddziałów: początkujący, sylabizujący, poczynających czytać, uczących się na pamięć oraz uczących się "wyższych obiektów" (gramatyka, koniugacja, deklinacja). W późniejszych latach występuje już podział na 3 oddziały: pierwszy początkujący, drugi postępujący i trzeci w "wyższych postępujący wiadomościach".

Nauka w szkole elementarnej odbywała się przed południem (w godzinach od 9-tej do 12-tej) i po południu (od 14-tej do 16-tej). Obejmowała następujące przedmioty: religia, nauka moralna, Historia, Święta, arytmetyka, czytanie i pisanie polskie, sylabizowanie, gramatykę polską oraz naukę o miarach i wagach.

Uczono także j. łacińskiego, geografii i kaligrafii. W szkole elementarnej uczeń miał uzyskać zasób wiedzy podstawowej "potrzebny do życia". Miał opanować technikę czytania i pisania. Powinien samodzielnie rozwiązywać zadania na czterech podstawowych działaniach arytmetycznych, a także przyswoić sobie wiedzę o kraju i otaczającej przyrodzie. Dużą wagę przykładano do wychowania religijnego. W ciągu tygodnia w godzinach popołudniowych wprowadzano do nauczania tzw. zajęcia rekreacyjne. W dokumentach archiwalnych do tyczących dziejów Szkoły Elementarnej w Urzędowie czytamy, że zajęcia takie odbywały się dwa razy w tygodniu (wtorek i czwartek). Poświęcone były śpiewaniu pieśni religijnych. Ponadto uczniowie obowiązani byli 'bywać na Mszy Rannej w każdą niedzielę i święta", przystępować obowiązkowo 4 razy w roku do spowiedzi (początek roku szkolnego, Boże Narodzenie, Zmartwychwstanie Pańskie i zakończenie roku szkolnego) oraz uczęszczać na nabożeństwa popołudniowe (nieszpory). W szkole lekcje zaczynały się i kończyły modlitwą.

71. Czym różniły się dozory szkolne od towarzystw szkolnych w czasach Księstwa Warszawskiego i jaki był zakres ich kompetencji?

W 1804 r. zajęto się utworzeniem tzw. eforatu czyli wzorowanego na działających przy niektórych niemieckich gimnazjach dozoru szkolnego, którego celem było zapewnienie współpracy Liceum ze społeczeństwem i rodzicami oraz zabezpieczenie im autentycznego wpływu na wychowanie szkolne. Dyrektor miał dwa razy w ciągu roku składać raport eforatowi o stanie szkoły, o programie nauk w każdej klasie, o używanych książkach, dokładne relacje o uczniach i nauczycielach oraz o brakach szkoły i sposobie ich przezwyciężania

Towarzystwa rozwinęły się w czterech kierunkach :

* tworzenie nowych programów szkolnych

* praca nad podręcznikami
* nadzór i kontrola nad szkolnictwem
* prace nad ustawami KEN ( Komisja Edukacji Narodowej) .

W celu zabezpieczenia działalności szkół już istniejących i nowo utworzonych zakładane były Towarzystwa Szkół Elementarnych, zwane także parafii szkolnymi. Opłaty na rzecz szkoły miał uiszczać zarząd miasta i dwór. Na czele Towarzystwa ma stać dozór szkolny w skład wchodzą dziedzic, pleban, pastor, burmistrz, wójt i 1-2 obywateli jako ławnicy.

Dozór szkolny spisywał dzieci, które powinny chodzić do szkół elementarnych ( na wsi od 8 lat, w miastach od 6 lat). Nauka trwać miała do 12 roku życia.

Dozór pilnował żeby miejscowe społeczeństwo płaciło składkę na szkołę, zróżnicowaną w zależności od dochodów. Działalność Towarzystwa w Księstwie Warszawskim normowała instrukcja dla dozorców szkolnych .

72. Jakie były główne idee pedagogiczne w projekcie J.A Condorceta?

1) kobieta powinna być tak samo wykształcona jak mężczyzna

2) każdy stopień nauki powinien być bezpłatny

3) szkoła powinna składać się z dwóch stopni: początkową zwykłą i początkową wyższą

4) w szkołach średnich powinny przeważać przedmioty ścisłe

5) państwo powinno tworzyć liczne szkoły zawodowe

jego idee nie zostały uchwalone przez Zgromadzenie Prawodawcze, ale w późniejszym czasie w duchu jego idei zmiany w szkolnictwie przeprowadził Józefa Lakanal

73. Jaką funkcją i gdzie sprawował Wielki Mistrz Uniwersytetu?

Warszawa. Zwierzchnictwo nad wszystkimi szkołami i nauczycielami sprawował wielki mistrz Cesarskiego Uniwersytetu, podlegający bezpośrednio ministrowi spraw wewnętrznych, któremu raz do roku składał sprawozdanie o stanie oświaty w całym państwie. Wielki mistrz: 5. zarządzał wszystkimi funduszami szkolnymi; 6. przyznawał prawo nauczania; 7. mianował wszystkich nauczycieli i w razie potrzeby (wykroczeń) nakładał na nich kary dyscyplinarne; 8. wydawał upoważnienia osobom prywatnym i przedstawicielom kleru do otwierania szkół.

74. Kto, kiedy i na jakich zasadach założył Zakład Kształcenia Charakteru?

Robert Owen w 1816r. założył zakład kształcenia charakteru, na zasadzie łączenia nauki z pracą co stanowiło pierwszy stopień "szkoły przygotowawczej". Drugim stopniem według Owena były systematyczne lekcje, w trakcie których dzieci miały opanowywać podstawowe umiejętności. Dzieci wraz z ukończeniem 10 roku życia mogły być zatrudniane w fabryce z uwzględnieniem ich predyspozycji i zainteresowań, gdzie wraz z pracą mogły one kontynuować swoją naukę. W zakładzie Owena kładziono nacisk na higienę oraz odpowiednie wyżywienie, a jego założyciel postulował zniesienie zarówno kar jak i nagród, przy jednoczesnym nacisku na profilaktyczną działalność wychowawczą, która miała chronić dziecko przed złymi nawykami. Zakład Owena służył jako szkoła dla młodych i miejsce spotkań pracowników fabryki.

75. Omów poglądy pedagogiczne Roberta Owena.

Owen zmierzał do złagodzenia różnic między miastem a wsią, przywiązywał duże znaczenie do roli nauki i powszechnej edukacji, a oprócz tego proponował łączenie kształcenia i wychowania z pracą oraz głosił potrzebę edukacji dorosłych. Owen, podobnie jak Locke, przywiązywał duże znaczenie do fizycznego i umysłowego rozwoju dzieci, a ponadto był przekonany o potrzebie zamierzonego kształtowania dziecięcych charakterów. Na pierwszy plan tego procesu wysuwał potrzebę modyfikacji środowiska wychowawczego, a tym samym nadawał mu ponad szkolny, a nie tylko szkolny wymiar. Inaczej traktował też Owen rolę pracy w procesie wychowania - opowiadał się załączeniem nauki szkolnej z pracą. Owen chciał budować system wychowania oparty na rzetelnej wiedzy oraz na powiązaniu teorii z praktyką, również produkcyjną. Społeczeństwo ma budować szkoły; dbać o to, aby nauka w nich odbywała się na zasadzie łączenia teorii z praktyką. Szkoła z kolei nie powinna narzucać dzieciom żadnych teorii, ani gotowych wzorów, dopóki same ich nie odkryją. Gdy zaś chodzi o Kościół, to jego głównym obowiązkiem jest głoszenie nauk o moralności, aczkolwiek i szkoła musi w tym dziele uczestniczyć. Duchowni powinni przy tym nauczać prawd moralnych i etycznych wspólnych wszystkim wierzeniom religijnym i służących wychowaniu ludzi tolerancyjnych, pozbawionych zawiści i fanatyzmu

76. Geneza pozytywistycznej pedagogiki Herberta Spencera.

Większość chłopców, dowodził, którzy kształcą się w szkołach średnich, w wieku dojrzałym będą pracować w sklepach, biurach, jako zarządcy majątków, dyrektorzy banków, na kolei, w fabrykach i handlu zagranicznym. Na żadnym z tych stanowisk nie będzie im potrzebna ani łacina, ani greka; tymczasem stale rozwijający się przemysł wymaga znajomości matematyki, fizyki, chemii i biologii, Należy zastanowić się, które nauki w przyszłości mogą się najbardziej przydać i które mają większą wartość praktyczną od innych.

77. Na jakich założeniach oparł swój system edukacyjny Herbert Spencer?

• Opowiada się za naukami ścisłymi i przyrodniczymi.

• Cyt.: „natura sama kieruje naszymi pierwszymi krokami”.

• Program nauczania podporządkowuje 5 czynnościom: *samozachowawczym, *zdobywaniu środków do życia, *wychowania i wykształcenia potomstwa, *utrzymania stosunków społecznych, * zagospodarowania wolnego czasu.

78. Kiedy powstał Uniwersytet Warszawski i kto był jego pierwszym rektorem?

Uniwersytet Warszawski, UW, powstał 1816-1818 jako Królewski Uniwersytet Warszawski z przekształcenia Szkoły Prawa i Administracji (powstałej 1808) oraz Szkoły Lekarskiej (założonej 1809).
Józef Brudziński- pierwszy rektor.

79. Kto założył i jaka była organizacja oraz zakres nauki w Liceum Krzemienieckim?

Liceum Krzemienieckie, szkoła założona w 1805 przez Tadeusza Czackiego. Obejmowała wykształcenie od elementarnego do półwyższego oraz niektóre kierunki zawodowe.  Staranny program wychowawczy, mający na celu wszechstronny rozwój intelektualny, moralny, kulturalny i obywatelski uczniów, w oparciu o założenia sprecyzowane przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Nauka w Liceum trwała 10 lat i była podzielona na dwa etapy: na cztery roczne "klasy" i trzy dwuletnie "kursy". Program czterech pierwszych lat obejmował naukę języka polskiego, rosyjskiego, francuskiego, łaciny, religii, geografii, arytmetyki i podstaw geometrii. Po czterech latach naukę kontynuowano w klasach licealnych, w których wykład odbywał się metodą uniwersytecką. Do wcześniejszych przedmiotów na pierwszym kursie podczas pierwszego roku nauki dodawano rozszerzoną geometrię, trygonometrię płaską, a na drugim roku algebrę, logikę, naukę wymowy i historię starożytną. Na kursie drugim do dotychczasowych przedmiotów dochodziła fizyka, matematyka wyższa, rachunek integralny, ekonomia polityczna. Podczas trzeciego kursu do programu nauczania dodawano chemię, historię naturalną, botanikę, prawo krajowe. Wykłady obejmowały także historię literatury greckiej, łacińskiej, polskiej, francuskiej oraz poezję. Przedmiotami dodatkowymi, do wyboru przez uczniów, były: język grecki, angielski, bibliologia, rysunek, mechanika teoretyczna i praktyczna, architektura, gimnastyka. Ponadto uczono fechtunku, muzyki, śpiewu, tańca, jazdy konnej.

Nauka była kosztowna. W terminie od 15 sierpnia do 1 września każdy uczeń musiał wnieść całoroczną opłatę w wysokości 463 zł polskich 10 groszy - gdy chciał spędzić miesiące wakacyjne w Krzemieńcu, lub 414 zł polskich 10 groszy - jeśli na wakacje wracał do domu. Do tego dochodziła opłata za dodatkowe lekcje oraz pewne kwoty na "potrzeby szkoły". Szkoła pozyskiwała środki także od okolicznego ziemiaństwa, które wnosiło dobrowolne opłaty.

Lekcje trwały od godziny ósmej do dziesiątej rano i od drugiej do czwartej po południu, oprócz wtorków i czwartków, kiedy to na popołudnia przypadały ćwiczenia rekreacyjne. Do podstawowego schematu godzin lekcyjnych dochodziły wykłady z przedmiotów dodatkowych

80. Na czym polegała współpraca Tadeusza Czackiego z Hugonem Kołłątajem?

Hugo Kołłątaj współpracował z Tadeuszem Czackim przy organizacji Liceum Krzemienieckiego (1805).

81. Liceum Warszawskie i Liceum Krzemienieckie- podobieństwa i różnice.

były to pierwsze szkoły średnie w Polsce,
- upadły w tym samym roku, ale Liceum Krzemienieckie wznowiło działalność w roku 1922, jako zespół szkół,
- Liceum Warszawskie było dostępne tylko dla młodzieży z zamożnych klas społecznych zamieszkującej Warszawę, a w „ Atenach Wołyńskich” przyznawano nawet stypendia dla mniej zamożnych,
- Liceum Krzemienieckie oferowało wykształcenie od elementarnego poprzez średnie, zawodowe, aż do półwyższego,
- Liceum Krzemienieckie to liceum polskie, ukrytym celem Liceum Warszawskiego była germanizacja polskiej młodzieży i wychowanie jej w wierności do korony pruskiej,
- Liceum Warszawskie posiadało charakter humanistyczny: uczono w niej łaciny, greki, polskiego, niemieckiego i francuskiego, filozofii, etyki itd., ale także przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i technicznych, muzyki, jazdy konnej i tańca. Posiadała według systemu pruskiego 6 klas licealnych i dwie niższe przygotowawcze,
- Nauczanie w Liceum Krzemienieckim trwało 10 lat i składało się z dwóch poziomów kształcenia. Pierwszy- 4-letni miał nastawienie filologiczne. Obok języka polskiego uczono łaciny i języków nowożytnych: rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego oraz arytmetyki, geografii i nauki moralnej. Drugi 6 letni składał się z trzech dwuletnich kursów. Każdy stanowił swoiste połączenie nauk społecznych z naukami matematyczno-przyrodniczymi : *Kurs pierwszy łączył program matematyki i logiki z historią , geografią i wymową, *Kurs drugi fizykę z prawem, *Kurs trzeci historię naturalną z chemią i literaturą . Dla absolwentów tych kursów organizowano dodatkowo wyższe kursy matematyki, medycyny, mechaniki, architektury itd.
- Pierwotna nazwa szkoły, Gimnazjum Wołyńskie, obowiązywała do 1819 r., potem ranga placówki wzrosła, a jej nazwę zmieniono na Liceum Krzemienieckie. Już jako liceum szkoła mogła nadawać niższe tytuły naukowe.

82. Kiedy była i na czym polegała reforma szkolna Aleksandra Wielkopolskiego?

REFORMA ALEKSANDRA WIELOPOLSKIEGO: 1862 usuwała pokost rosyjski z wychowania, przywracała pełne prawa językowi polskiemu i gruntownie odmieniała dotychczasowy ustrój szkolny, nawracając w znacznej mierze do urządzeń Księstwa Warszawskiego. - unowocześniała szkolnictwo elementarne - podatek pobierany od ludności na rzecz szkół elementarnych, nauka bezpłatna - w każdej gminie co najmniej jedna szkoła - w szkole zostały zniesione różnice stanowe i wyznaniowe - umożliwienie dzieciom wiejskim przejście do szkoły średniej poprzez założenie przy niektórych szkołach elementarnych klasę przygotowawczą z podstawami geografii, łaciny, niemieckiego i rosyjskiego - szkoły średnie: powiatowe, gimnazjalne POWIATOWE: - ogólne - pedagogiczne (seminaria nauczycielskie)- fizyka, mechanika, higiena, nauki przyrodnicze, technologia, gospodarstwo i ogrodnictwo, pedagogika -specjalne (realne)- przedmioty techniczne We wszystkich szkołach powiatowych 4 klasy niższe jednakowo, dopiero w klasie 5 następowało uzupełnienie nabytych wiadomości. GIMNAZJALNE: - 7-klasowe z przewagą języków

83. Omów metody rusyfikacji w Królestwie Polskim.

1872- wprowadzenie do szkoły obowiązkową naukę czytania i pisania po rosyjsku. Do klasy przygotowawczej dopuszczano tylko potrafiących pisać i czytać po rosyjsku - uczenie religii w języku rosyjskim, odsunięcie duchowieństwa - zlikwidowanie języka polskiego w szkołach, nawet zakazano wykładać polskiej literatury

84. Omów główne idee zawarte w pracy J. Śniadeckiego „O fizycznym wychowaniu dzieci”?

JĘDRZEJ ŚNIADECKI ,,O FIZYCZNEM WYCHOWANIU DZIECI” - nie można zaniedbywać wychowania fizycznego dzieci - do 7-go roku życia bez nauki, zabawa na świeżym powietrzu (bez wygód) - nie uczyć dużo, ale gruntownie - nauka przeplatana wprawą w rzemiosłach (tokarstwo, ciesielstwo, ślusarstwo, na wsi prace rolnicze) - nauka najlepiej od 15-go roku życia, ale i wtedy najlepiej zachować harmonię

85. Model wychowania dziewcząt w koncepcji Klementyny z Tańskich Hoffmanowej.

Potępiała marzenia emancypacyjne. Ideał kobiety był dostosowany do ówczesnych realiów. Przyziemny, ale trzeźwy i rozsądny. Krytykowała dewotki. Chwaliła miłość do bliźniego i pokorę wobec Boga. Tańską raziła skrajność, żądała przeciętności, użytecznej dla życia codziennego, dla domu i rodziny. Uważała, że wychowanie moralne jest najważniejsze. Kobieta powinna się uczyć, ale nie za wiele. Nauka powinna być ozdobą kobiety, ale nie jej celem. Założenia: - poznanie języka ojczystego i historii - cechy idealnej kobiety: trzeźwa pobożność, miłość, wdzięczność, skromność, czułość, delikatność, szczerość - nauka: język polski, historia, geografia, literatura polska, mitologia, trochę nauk przyrodniczych (głównie botanika), później „talenta” (muzyka, rysunek, taniec, prowadzenie milej rozmowy, pisanie listów, czytanie głośne, śpiew, ręczne robótki) i praca ręczna

86. Gdzie i kiedy działała Rada Szkolnej Krajowej?

Organ zarządzający szkolnictwem podstawowym i średnim w Galicji od 1867 roku. Przyczyniła się do wprowadzenia języka polskiego w szkołach Galicji oraz języka ukraińskiego na terenach wschodnich. Pod kierownictwem M. Bobrzyńskiego Rada Szkolna Krajowa doprowadziła do szybkiego rozwoju sieci szkół ludowych. Zaprzestała działalności w 1921 roku.

87. Kogo uważamy za twórcę Rady szkolnej Krajowej?

KRAJOWA powstała z inicjatywy Agenora Gołuchowskiego i F. Ziemiałkowskiego

88. Cel i organizacja ochronek wiejskich w koncepcji Augusta Ciszewskiego.

Miały na celu umożliwienie wiejskim matkom pracę w polu oraz prowadzenie gospodarstwa domowego. Dzieci zaś były przygotowywane do szkoły elementarnej. Organizacja ochron: Cieszkowski powołał Centralne Towarzystwo Ochron (zarząd złożony z bardziej światłych obywateli społeczeństwa), którego obowiązkiem było zbieranie datków, gdyby to nie wystarczało pomocy powinni udzielać samorządy gminne, fundacje prywatne oraz skarb państwa. Zrząd utworzył regulamin, który obowiązywał wszystkie ochronki. Nad ich przestrzeganiem miał czuwać zarząd. Do obowiązku zarządu należało założenie i kontrola specjalnego zakładu kształcenia wychowawczyń przedszkoli.

89. Co oznaczały „dary” w koncepcji Fryderyka Froebla?

DARY FROEBLA to były zabawki o geometrycznych kształtach. W I okresie dziecko otrzymywało kolorową kulę, w II okresie walec, a w III klocki o kształcie sześcianu

90. Na czym polegał Kulturkampf Ottona von Bismarcka?

KULTURKAMPF OTTONA VON BISMARCKA- walka ideologiczna i polityczna prowadzona w 1871-78 przez rząd Bismarcka i popierającą go burżuazję liberalną przeciw opozycji katolicko-separystycznej w Niemczech. Kulturkampf na ziemiach polskich pod panowaniem pruskim wyraził się w powiązaniu polityki antykościelnej z zaostrzeniem polityki germanizacyjnej (głównie po 1878), w konsekwencji spowodował opór i zjednoczenie całej ludności polskiej (głównie chłopów) w walce z niemczyzną.

91. Jakie formy obrony zastosowali Polacy w zaborze pruskim, walcząc z polityką germanizacyjną?

FORMY OBRONY POLAKÓW W ZABORZE PRUSKIM PRZED GERMANIZACJA: - zakładanie podziemnych stowarzyszeń - tworzenie tajnych polskich czasopism - tajne czytanie polskich wierszy - mówienie w języku ojczystym poza murami szkół i urzędów - wypisywanie haseł na murach - konspiracje i dywersje

92. Kiedy i dlaczego wybuchł strajk szkolny we Wrześni?

Strajk dzieci we Wrześni wybuchł w latach 1901-1902. Główną przyczyną było to, że nauczyciel wymierzył karę cielesną 14 dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim w czasie trwania lekcji religii. W reakcji na to przed szkołą zebrał się tłum. Uczestników tych zajść władze niemieckie ukarały więzieniem i grzywnami, a niektórym dzieciom przedłużono obowiązek szkolny.

93. Wymień głównych przedstawicieli warszawskiego pozytywizmu.

Głównymi przedstawicielami byli: Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Piotr Chmielowski, Julian Ochorowicz

94. Co oznaczały hasła „praca organiczna” i „praca u podstaw”

Praca organiczna- jeden z postulatów pozytywistów polegający na podjęcie pracy przez wszystkie warstwy społeczeństwa, aby rozwinąć gospodarkę oraz umocnienia powiązań między warstwami społecznymi. Idea ta wiąże się z przekonaniem, że społeczeństwo to organizm, który może dobrze funkcjonować tylko wtedy gdy wszystkie jego organy są silne i zdrowe.

Praca u podstaw- postulat pozytywistów polegający na konieczności edukowania i oświecania najniższych warstw społecznych. Zachęcano warstwy wykształcone, aby zbliżyli się do problemu wsi i wydobyli ją z wiekowego zacofania. Postulat ten realizowano przez zakładanie szkół i bibliotek, kół rolniczych. Praca u podstaw to również podniesienia poziomu życia chłopów oraz walka z germanizacją i rusyfikacją.

95. Jaki był stosunek pozytywistów warszawskich do edukacji dziewcząt?

Pozytywiści Warszawscy są za edukacją dziewcząt. Domagano się równego dostępy do edukacji zarówno dla kobiet i mężczyzn.

96. Co należało do największych osiągnięć Promyka? (Pruszyńskiego)

Do największego osiągnięcia Promyka ( Prószyńskiego) należą: założenie tajnego Towarzystwo Oświaty Narodowej mającego na celu szerzenie oświaty wśród ludu, autor elementarzy, m. in. pierwszego nowoczesnego elementarza oraz Obrazkowej nauki czytania i pisania (uznany za najlepszy elementarz na świecie). Propagował nauczanie indywidualne metodą samouctwa; położył zasługi w upowszechnianiu czytelnictwa na wsi. Wydawał tygodnik dla chłopów „Gazeta Świąteczna” , założył w Warszawie Księgarnię Krajową, zajmującą się rozpowszechnianiem literatury popularnej oraz popularnonaukowej.

97. Jakie były główne cele i efekty strajku szkolnego w Królestwie Polskim w 1905r?

Celami strajku szkolnego w 1905 roku były: prowadzenie do szkół języka polskiego jako wykładowego, powszechny i bezpłatny dostęp do edukacji, zniesienie policyjnego nadzoru nad młodzieżą szkolną, wprowadzenie kontroli rodziców nad doborem kadry nauczycielskiej, zniesienie ograniczeń wyznaniowych, narodowościowych i stanowych w przyjmowaniu uczniów, wprowadzenie prawa kobiet do wyższego wykształcenia. Dzięki temu strajkowi władze zgodziły się na nauczanie w szkołach państwowych języka polskiego i religii po polsku (w szkołach prywatnych stosowano język polski w szerszym zakresie)., zliberalizowano przepisy dotyczące tworzenia prywatnych szkół średnich.

98. Jakie wartości wniósł do pedagogiki Jan Władysław Dawid?

Kontakt z pedagogiką Dawid utrzymywał jako prywatny nauczyciel. W opublikowanym w 1887 r. Programie postrzeżeń psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia stał na stanowisku, że wychowanie powinno być dostosowane do dziecka, i że poznanie dziecka jest dla wychowawcy ważniejszą wskazówką od prawideł pedagogicznych opracowanych z dala od dziecka. Uogólniając wyniki swoich badań stwierdził, że ani płeć, ani narodowość czy rasa nie mają wpływu na ilość i jakość posiadanych przez nie informacji, że o bogactwie tego zasobu umysłowego nie decydują zadatki wrodzone, ale niemal wyłącznie środowisko, miejsce zamieszkania dziecka i rodzaj szkoły, do jakiej uczęszcza. Zupełną nowością, w sensie metodologicznym, było porównanie otrzymanych wyników z podobnymi badaniami przeprowadzonymi przez psychologów amerykańskich. W bliskim związku z tą problematyką pozostawała książka pt.: Nauka o rzeczach, poświęcona metodzie nauczania poglądowego, opartego na systematycznym i planowym zaznajamianiu uczniów z przedmiotami i zjawiskami najbliższego otoczenia. Dawid poddał gruntownej analizie teoretyczne podstawy nauczania oraz przedstawił własne propozycje metodyczno-programowe i wzory lekcji. Za najważniejsze osiągnięcie naukowe Dawida przyjmuje się dzieło

pt.: Inteligencja, wola i zdolność do pracy, będące rezultatem własnych, w pełni oryginalnych, psychologicznych i pedeutologicznych badań.

99. Kiedy w Polsce wprowadzono obowiązek szkolny?

Za podstawę do urządzenia szkół ludowych przyjęto ogólnopaństwową ustawę z 25 maja 1869 r., która wprowadzała obowiązek szkolny, regulowała kształcenie nauczycieli, zapewniała im możliwości dokształcania się oraz normowała ich obowiązki i prawa.

100. Kiedy i w jakim celu zwołano Sejm Nauczycielski w Warszawie?

Zwołany 14 - 17 czerwca 1919, obradujący nad unifikacją, strukturą i organizacją szkolnictwa w odrodzonej Polsce.

101. Co wprowadzał dekret „ o obowiązku szkolnym” a co ustawa O zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych z 1922r?

Dekret o obowiązku szkolnym ustanawiał obowiązkową naukę w szkole podstawowej dla wszystkich dzieci w wieku od lat 7 do 14 włącznie. Dekret ten nie posiadał jednak mocy natychmiastowej. Uwzględniając złożoną sytuację oświatową na różnych obszarach Polski, olbrzymie niedobory nauczycieli, budynków i wyposażenia szkolnego - 7-letnią szkołę podstawową traktowano jako rozwojową. „Szkoła powszechna - głosił Dekret - obejmuje siedem lat nauczania. Do czasu jednak zorganizowania we wszystkich miejscowościach pełnych siedmioletnich szkół powszechnych przejściowo utrzymywane są i tworzone będą szkoły powszechne z czteroletnią nauką codzienną i z obowiązkową nauką uzupełniającą trzyletnią lub szkoły powszechne z nauką codzienną pięcioletnią i z obowiązkową nauką uzupełniającą dwuletnią". Ustrój szkolnictwa podstawowego regulowała Ustawa o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych z roku 1922. Ustawa obciążała kosztami utrzymania szkół organy państwowe - które miały pokrywać wydatki osobowe i na pomoce naukowe - oraz samorządy miejskie i wiejskie zobowiązane do ponoszenia wydatków związanych z utrzymaniem budynku i jego wewnętrznych urządzeń. Jednocześnie Ustawa sankcjonowała różne stopnie szkół, w zależności od liczby dzieci i gęstości zaludnienia. W obwodach szkolnych o liczbie dzieci do 60 tworzono szkoły jednoklasowe o 1 nauczycielu, w obwodach o liczbie dzieci do 100 szkoły 2-klasowe o 2 nauczycielach, o liczbie dzieci do 150 - szkoły 3-klasowe o 3 nauczycielach itd. Szkoły 6-letnie o 6 nauczycielach - tworzono w obwodach o liczbie dzieci od 251-300, a szkoły 7-letnie o 7 lub więcej nauczycielach w obwodach, w których było ponad 300 dzieci.

102. Kiedy została uchwalona i na czym polegała reforma szkolna Janusza Jędrzejewicza?

11 marca 1932 r. Sejm zatwierdził ustawę „O ustroju szkolnictwa”, w oparciu o którą rząd sanacyjny dokonał reformy całego systemy szkolnictwa. Od nazwiska ówczesnego ministra WRiOP Janusza Jędrzejewicza nazwano tę reformę „Jędrzejewiczowską”. Program nauczania szkoły powszechnej rozbito na trzy szczeble, którym odpowiadały trzy stopnie organizacyjne. Nauka w każdej szkole powszechnej, niezależnie od stopnia organizacyjnego, trwała 7 lat. Szkoła I stopnia miała realizować program czterech pierwszych klas z elementami programowymi klas starszych (V-VII). Nauka w klasie I i II miała trwać po jednym roku; w klasie III - dwa lata, a w klasie IV - trzy lata. Szkoła II stopnia realizowała w pełnym zakresie program nauczania przepisany dla klas I-VI, z pewnymi elementami programu klasy VII. Klasa VI - miała być dwuletnia. Pełny program miała realizować szkoła III stopnia, obejmujący 7 klas i 7 lat nauki. W wydanym rok później „Statucie szkoły powszechnej” ustalono nowe zasady tworzenia sieci szkolnej. We wstępie do ustawy sformułowano cele edukacyjne szkolnictwa. Ustawa wprowadziła obowiązkowe dokształcanie ogólne i zawodowe całej młodzieży do lat 18. Miało być ono wcielane w życie stopniowo, w miarę możliwości finansowych. W miejsce 8 letniego gimnazjum wprowadzono 4-letnie gimnazja i 2-letnie licea programowo zróżnicowane (klasyczne, humanistyczne, matematyczno-fizyczne i przyrodnicze).

Poza tym utworzono: szkoły mistrzów i nadzorców, szkoły przysposobienia zawodowego i zawodowe kursy specjalistyczne.

System kształcenia nauczycieli szkół powszechnych stanowić miały 3-letnie licea pedagogiczne na podbudowie gimnazjum ogólnokształcącego oraz 2-letnie pedagogia - dla absolwentów liceów ogólnokształcących, pragnących podjąć pracę w szkolnictwie. Absolwenci wszystkich szkół szczebla licealnego mogli wstępować do szkół wyższych na podstawie świadectwa dojrzałości. Reformę wprowadzano etapami

103. Jak w Polsce kształcono nauczycieli przed 1932r i po 1932r.

• Głownie odbywało się ono w 5 letnich seminariach nauczycielskich. W 1928 r. było 209 seminariów (w tym 74 prywatne), obejmujących ponad 36 tys. uczniów. Wielu z nich wywodziło się z rodzin chłopskich i robotniczych. Był to dla nich awans, a nauka w seminarium była tańsza niż w gimnazjum, łatwiej było o miejsce w internacie i o stypendium. Pomocniczymi formami kształcenia były Państwowe Kursy Nauczycielskie (PKN). Ich statut ustalono w 1920 r. Dla kandydatów po VI klasie gimnazjum kurs nauki trwał 2 lata, a po maturze - 1 rok. Dużą popularnością cieszyły się Wyższe Kursy Nauczycielskie (WKN), które dostępne były dla nauczycieli legitymujących się świadectwem dojrzałości.

Dla absolwentów seminariów nauczycielskich w 1918 r. zorganizowano w Warszawie Państwowy Instytut Pedagogiczny .

Z inicjatywy związkowej założono także Państwowy Instytut Nauczycielski (zlikwidowano go w 1926 r.) Ich absolwenci mieli prawo do nauczania w szkolnictwie średnim, w wybranej grupie przedmiotowej (polonistyka, historia, matematyka, przyroda). Na skutek głosów krytyki ze strony nauczycielstwa, ministerstwo w 1930 r. utworzyło Państwowy Instytut Nauczycielski z 2 letnim cyklem kształcenia, ale nie w zakresie przedmiotowym. Studia obejmowały naukę psychologii, pedagogiki, opieki społecznej, dziejów kultury, filozofii, sztuki, wychowania

fizycznego oraz luźne cykle wykładów na różne tematy z różnych dziedzin życia. Instytutem tym kierowała dr Maria Grzegorzewska. O podobnym profilu działał także Instytut Pedagogiczny w Katowicach oraz Wydział Pedagogiczny Wolnej Wszechnicy Polskiej Oddział w Łodzi. Od 1922 r. dla czynnych zawodowo nauczycieli, powołano dożycia Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (PIPS), z 2 letnim cyklem kształcenia, którym przez cały międzywojenny okres kierowała dr Maria Grzegorzewska.

104. Jaka jest różnica między koncepcja wychowania narodowego a koncepcją wychowania państwowego obowiązujących w II R.P.?

Wzór wychowania narodowego był skierowany na integrację ludności polskiej spod wszystkich zaborów i stworzenie wspólnego modelu obywatela patrioty. Celem edukacji miał być obywatel cechujący się głęboką religijnością, miłością ojczyzny, poczuciem odpowiedzialności, honoru i godności narodowe. Ideał wychowania państwowego: wykształcenie obywatela bojownika-pracownika, który miał mieć zapewnione warunki nieskrępowanego rozwoju kulturowego, nieograniczoną swobodę religijną i pomoc w rozwoju ekonomicznym. Kształcenie miało dostarczyć państwu pracowników lojalnych i ofiarnych, niezależnie od pochodzenia i wyznania. Idea wychowania państwowego zakładała kształtowanie postawy lojalności wobec państwa oraz szacunku dla symboli narodowych i władz.

105. Przedstaw organizacje szkoły powszechnej według Ustawy o ustroju szkolnym z 11 marca 1932r.

Ustawę o ustroju szkolnictwa, wniesioną przez ministra Janusza Jędrzejewicza, uchwalono 11 marca 1932 roku. W nowym roku szkolnym 1932/33 na podstawie tej ustawy zasadniczo przebudowano ustrój szkolny Rzeczypospolitej. Ustawa przewidywała organizację przedszkoli dla dzieci po ukończeniu 3 lat życia. Ustanawiała powszechny 7-letni obowiązek szkolny, po którego wypełnieniu młodzież nie uczęszczająca do szkół wyższego stopnia podlegała obowiązkowemu dokształcaniu do ukończenia 18 roku życia. Ogólnokształcąca szkoła średnia była szkołą 6-letnią składającą się z 4-letniego gimnazjum i 2-letniego zróżnicowanego liceum. Dużo uwagi poświęcono szkolnictwu zawodowemu; projektodawcy ustawy wyodrębnili 3 typy szkół zawodowych: dokształcające, typu zasadniczego i przysposobienia zawodowego. Podstawą sieci szkół zawodowych były szkoły typu zasadniczego, które dzieliły się na niższe, gimnazjalne i licealne. Ustawa o ustroju szkolnictwa z roku 1932 ustaliła jednolity system szkolny w Polsce obowiązujący do schyłku Drugiej Rzeczypospolitej. W formie zakonspirowanej funkcjonowała również w tajnym nauczaniu okresu okupacji. Był to więc akt doniosły i w wielu sprawach stanowił znaczny postęp w stosunku do stanu poprzedniego. Podział szkoły średniej na 2 ogniwa: niższe (gimnazjum) i wyższe (liceum), prowadzące do wyższych studiów, nadawało szkole średniej strukturę elastyczną i stwarzało perspektywy szerszego jej upowszechnienia. Ustanowienie 3 typów liceum - humanistycznego, matematyczno-przyrod-niczego i klasycznego - odpowiadać miało strukturze zainteresowań i potrzebom kształcenia kadr. Bezsprzecznym osiągnięciem ustawy są ustalenia dotyczące szkolnictwa zawodowego, . Ustanowienie gimnazjów i liceów zawodowych nadawało szkołom zawodowym rangę przyznawaną dotychczas wyłącznie szkołom ogólnokształcącym. Innym progresywnym jej elementem była próba powiązania szkolnictwa zawodowego z planami rozwoju gospodarczego kraju, zwłaszcza z równoczesną budową Centralnego Okręgu Przemysłowego. Ustawa z roku 1932 dokonała również przebudowy systemu kształcenia nauczycieli. Likwidacji uległy seminaria nauczycielskie, powołano natomiast 3-letnie licea pedagogiczne oparte na podbudowie szkoły średniej. Taka struktura uczelni pedagogicznych zapewniała kadrom nauczycielskim wyższy poziom ogólnego i pedagogicznego przygotowania i była zgodna z postulatami postępowego ruchu nauczycielskiego, który od dawna dopominał się oparcia uczelni kształcących nauczycieli na podbudowie szkolnictwa średniego.

---