1. Przedmiot i zadania historii.

2. Geneza i formy wychowania w epoce pierwotnej.

3. Ideał i organizacja wychowania w Sparcie.

4. Organizacja szkolnictwa w Atenach.

5. Ideały wychowania i nauczania w Atenach.

6. Szkolnictwo w epoce hellenistycznej.

7. Rzymskie ideały wychowawcze i organizacja szkolnictwa.

8. Wkład do myśli pedagogicznej.

9. Wkład do myśli pedagogicznej - Sokratesa.

10. Wkład do myśli pedagogicznej - Platona.

11. Wkład do myśli pedagogicznej - Arystotelesa.

12. Osiągnięcia myśli pedagogicznej Marka Fabiusza Kwintyliana.

ŚREDNIOWIECZE

13. Pojęcie i chronologia średniowiecza.

14. Organizacja, treść i formy kształcenia szkół Kościelnych.

15. Działalność oświatowa Karola W wielkiego.

16. Geneza i organizacja uniwersytetów średniowiecznych - różnice i podobieństwa.

17. Organizacja i osiągnięcia Uniwersytetu Krakowskiego, Kazimierzowskiego Kazimierzowskiego Jagiellońskiego.

18. Szkoły w Polsce średniowiecznej.

ODRODZENIE

19. Geneza i treść ideałów wychowawczych odrodzenia.

20. Organizacja renesansowej szkoły Vittorino da Feltre.

21. Struktura gimnazjum Jana Sturma.

22. Kolegia jezuickie - organizacja nauczania i wychowania.

23. Organizacja szkoły i nauczania Ludwika Vivesa.

24. Szkoły reformacyjne w Polsce: organizacja gimnazjum w Pińczowie Pińczowie i Rakowie.

25. Akademia Zamoyska - szkoła wychowania obywatelskiego.

PEDAGOGIKA OKRESU OŚWIECENIA

26. Koncepcja systemu oświatowego Jana Amora Komeńskiego.

27. Poglądy Komeńskiego na nauczanie.

28. Poglądy pedagogiczne Johna Locke'a.

29. Konsekwencje dla pedagogiki pojęcia ,,tabula rasa''.

30. Na czym polegał naturalizm pedagogiczny J.J. Rausseau?

31. Cele i organizacja Kolegium Nobilium Stanisława Konarskiego.

32. Organizacja i znaczenia Szkoły Rycerskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego.

33. Geneza i organizacja wewnętrzna Komisji Edukacji Narodowej.

34. Działalność Towarzystwa do ksiąg Elementarnych.

35. Typy i organizacja szkół KEN.

36. Organizacja kształcenia nauczycieli KEN.

37. Organizacja szkolnictwa wyższego KEN.

PEDAGOGIKA XIX WIEKU

38. Co wniósł do pedagogiki Jan Fryderyk Herbert?

39. Dorobek myśli pedagogicznej Jana Władysława Dawida.

40. Szkolnictwo polskie w zaborze rosyjskim.

41. Organizacja szkolnictwa w Księstwie Warszawskim.

42. Reforma szkolna Aleksandra Wielkopolskiego.

43. Szkolnictwo w zaborze pruskim.

44. Szkolnictwo polskie w zaborze austriackim do autonomii 1866r.

45. Organizacja szkolnictwa w Galicji po 1866r.

46. Idee pedagogiczne nowego wychowania.

47. Budowa lekcji wg. J. Dewey'a.

48. Organizacja szkolnictwa w Polsce w latach 1918-32.

49. Zmiany w szkolnictwie polskim po reformie jędrzejowskiej.

50. Uniwersytety polskie w latach 1918-39.

51. Istota systemu wychowawczego Janusza Korczaka.

52. Polityka oświatowa okupantów 1939- 1945.

53. Formy organizacyjne tajnego nauczania.

54. Podziemne władze oświatowe.

Przedmiot i zadania historii.

Historia wychowania jako osobna gałąź wiedzy wyodrębniła się w XIX wieku.

Przedmiotem historii wychowania są dzieje myśli pedagogicznej i przeszłość rzeczywistości wychowawczej.

Początkowo zajmowano się prezentacją życia i poglądów pedagogicznych poszczególnych pedagogów i historii szkół. Z czasem rozszerzył się zakres zainteresowań historii wychowania obejmując inne pozaszkolne formy oddziaływań wychowawczych w powiązaniu z życiem społeczeństw, jego organizacją, ideałami wychowawczymi, czyli zmierzano do odkrycia swoistego systemu wychowawczego danej epoki. Głównym zadaniem historii wychowania jest badanie i porównywanie metod wychowawczych, celem dokonywania zmian i doskonalenia systemu edukacyjnego.

2. Geneza i formy wychowania w epoce pierwotnej.

Wychowanie pierwotne zrodziła społeczna konieczności. Etap wychowania pierwotnego wyróżnia się następującymi czynnikami:

• demokratycznym charakterem. Różnice w treściach i formach dotyczyły tylko płci;

•brakiem specjalnych nauczycieli. Dzieci wychowywali przede wszystkim rodzice. Wodzowie, czarownicy bądź starszyzna rodowa zajmowała się wychowaniem tylko doraźnie w chwilach ważnych i podniosłych - inicjacja;

• brakiem instytucji wychowawczych. Inicjacja była jedynie zaczątkiem instytucji;

• niskim poziomem wiedzy o dziecku. W życiu młodego pokolenia rozróżniano tylko dwa okresy: dzieciństwa i dorosłości, a wyznacznikiem tych etapów był okres dojrzewania płciowego.

•dążeniem do kształtowania umiejętności praktycznych ( polowanie, posługiwanie się narzędziami,

prowadzenie gospodarstwa domowego) oraz wychowania moralnego (prawdomówność, solidarność, odwaga, ceremonie, zaklęcia i tajemnice rodu);

• koncentrowaniem się pierwotnej myśli pedagogicznej wokół celów wychowania, które wynikały w sposób naturalny z idei ogólnych, regulujących stosunek danej grypy do przyrody i stosunki międzyludzkie w grupie.

3. Ideał i organizacja wychowania w Sparcie.

Sparta - szczep dorycki państwo wojskowe i arystokratyczne, powstało w drugiej połowie VIII wieku przed naszą erą. Na jednego Spartanina przypadało ok. 50 niewolników tzw.helotów, którzy nie mieli żadnych praw ani też niczego nie posiadali. Oprócz helotów byli także perjojkowie - półniewolnicy, którzy dobrowolnie się poddali (kupcy, rzemieślnicy, rolnicy).

W Sparcie dokonywano selekcji niemowląt. Już w kilka godzin po urodzeniu niesiono dziecko przed oblicze gerontów (rada starców), którzy orzekali czy mała istota rokuje nadzieję na silnego i dzielnego obywatela. Dzieci zdrowe i silne pozostawały od opieką domową do 7 roku życia. Dzieci wątłe oraz często dzieci płci żeńskiej porzucano na górze Tajgetos, gdzie umierały albo zostawały zabierane przez niewolników niewolników same wówczas też stawały się niewolnikami.

Niemowlęta kąpano w zimnej wodzie, surowo je odziewano, piastunkom pozwalano na dręczenie i szczypanie dzieci, aby uczyły się znoszenia bólu.

Od 7 roku życia Spartanin przechodził pod opiekę państwa. Wychowanie, nad którym czuwał pajdonomos trwało 13 lat i dzieliło się na następujące etapy:

• 7 - 11 lat - rozwój fizyczny, ćwiczenie pięcioboju;

• 12 - 16 lat - ćwiczenia fizyczne dostosowane do potrzeb wojskowych, władanie bronią, polowanie, dalekie marsze;

• 17 - 20 lat - szkolenia wojskowe, praktyka zwana krypteją, polegająca na mordowaniu nocą podejrzanych helotów.

Po ukończeni efebii każdego Spartanina obowiązywała 10 letnia służba wojskowa i dopiero po jej odbyciu stawał się pełnoprawnym obywatelem. Musiał się natychmiast ożenić i mieć dzieci, a po za tym był obowiązany dalej pracować z młodzieżą w koszarach.

Główną ideą wychowania spartańskiego było wypracowanie dzielnego żołnierza bezgranicznie oddanego państwu.

4. Organizacja szkolnictwa w Atenach.

Organizacja wychowania ateńskiego nie była jednolita na wszystkich szczeblach. U gramatysty i lutnisty nauka miała charakter prywatny, chociaż odbywała się w osobnym pomieszczeniu, które można by nazwać szkołą. Nauczyciela obowiązywała umowa z rodzicami. Integracja państwa miała charakter formalny i dotyczyła nakładani na rodziców obowiązku troszczenia się o wychowanie własnych dzieci. Sytuacja zmieniła się na szczeblu wychowania w palestrze, gdzie państwo przejmowało już opiekę, a w gimnazjum całkowitą organizację wychowania. Budowało obiekty, które przypominały dzisiejsze stadiony sportowe, opłacało instruktorów i wychowawców.

5. Ideały wychowania i nauczania w Atenach.

Dzieci Ateńczyków do 7 roku życia pozostawały pod opieką rodziców i ewentualnie wyznaczano spośród niewolników opiekunów. Dzieci spędzały czas na zabawie, słuchani baśni i opowiadań. Po ukończeni 7 roku życia chłopcy rozpoczynali systematyczną naukę, która trwała do 18 roku życia.

• 7 - 13 lat - szkoła gramatysty (czytanie, pisanie, rachowanie), szkoła lutnisty (muzyka, śpiew, poezja);

• 13 -15 lat - palestra, ćwiczenia gimnastyczne pod opieką pedotriby, przygotowywanie się do życia obywatelskiego i państwowego poprzez dyskusje z filozofami, wybitnymi mężami stanu, urzędnikami.

• 16 -18 lat - gimnazjum (wykształcenie filozoficzne, polityczne, gimnastyka). Gimnazja ateńskie usytuowane były na krańcach miast, aby zapewnić uczącej się młodzieży świeże powietrze.

• 18 - 20 lat - efebia, regularna służba wojskowa obejmowała ćwiczenia wojskowe oraz kontynuację wychowania obywatelskiego. Po jej odbyciu Ateńczyk stawał się pełnoprawnym obywatelem i mógł brać udział w życiu publicznym.

Wychowanie dziewcząt odbywało się w domu pod nadzorem matek, gdyż nie chodziło o rozwinięcie zdolności, ale o przygotowanie ich na dobre gospodynie i matki. Kobieta wg Ateńczyków nie nadawała się do życia publicznego jej domenom był dom, dzieci i czeladź.

6. Szkolnictwo w epoce hellenistycznej.

Już w IV wieku p.n.e. zaczęły powstawać oddzielne szkoły elementarne, średnie i zaczątki wyższych. Szkoły elementarne miały charakter powszechny, były dostępne dla wszystkich dzieci obywateli wolnych, ponieważ zakładano je w każdym mieście i większych wsiach. Fundatorami i opiekunami szkól były osoby prywatne, samorządy i państwo.

W hellenizmie zapoczątkowana została również tradycja elementarnych szkół koedukacyjnych. Wprowadzono w nich nauczanie zbiorowe, pierwsze pomoce naukowe a nawet pierwsze próby z zakresu metodyki nauczania początkowego. Trwały one cztery lata.

Szkół średnich było znacznie mniej, a ich uczniami byli dzieci ludzi bogatych. Nauka w szkole średniej rozpoczynała się o d 12 roku życia. Główną bazą treści nauczania była lektura dzieł literackich oraz gramatyka, retoryka, arytmetyka, geometria, geografia i astronomia. W nauczaniu stosowano pomoce naukowe tj. mapy, globusy, bryły geometryczne.

Gimnazjum hellenistycznym opiekowało się państwo lub samorządy miejskie. Bezpośrednią władzę naukową, dydaktyczną, wychowawczą i finansową sprawowali specjalni urzędnicy- gimnazjarchowie, wybierani raz na rok przez zgromadzenie ludowe spośród najbogatszych i najznamienitszych obywateli miasta.

7. Rzymskie ideały wychowawcze i organizacja szkolnictwa.

W okresie kiedy Rzym był małym państwem, wychowanie odbywało się przede wszystkim w domu rodzinnym. Chłopcy pozostawali pod opieką ojca, który przygotowywał ich do roli rolnika, obywatela, żołnierza. Pod jego opieką zdobywali tez umiejętność czytania, która była konieczna w opanowaniu XII tablic. Niektórych młodych Rzymian po ukończeniu 16 lat wysyłano na naukę do wybitnych mężów stanu. Uwieńczeniem przygotowania do życia była 2-letnia służba wojskowa.

Szkoły elementarne w Rzymie obejmowały naukę czytania, pisania, rachowania, opowiadania z dziejów Rzymu, ballady i pieśni narodowe oraz elementy prawa XII tablic. Początkowo w szkole elementarnej uczył tylko jeden nauczyciel zwany- literatorem, a od połowy IV w. p.n.e. pojawił się oddzielny nauczyciel arytmetyki - kalkulator. Nauczyciele ograniczali się tylko do przekazywania dzieciom wiedzy. Wychowanie moralne i obywatelskie należało do rodziców. W szkołach tych uczyli się zarówno chłopcy jak i dziewczęta.

Szkoła średnia dzieliła się na dwie części:

• szkołę gramatyczną - nauka trwała tu ok. 3 lat; program nauczania - j.grecki i łaciński, gramatyka, poezja grecka, elementy arytmetyki, geometrii i geografii;

• szkołę retoryczną - nauka od 3 do 6 lat; program nauczania - sztuka pięknego mówienia, historia, prawo wiedza polityczna.

Opieka cesarzy rzymskich nad szkołami średnimi i wyższymi, podyktowana zapotrzebowaniem na dobrych urzędników spowodowała, że już w II w.n.e. stały się one instytucjami publicznymi. Koszty na ich utrzymanie łożyły samorządy miejskie i państwo. Całe szkolnictwo nadzorowane było przez cesarzy łącznie z zatwierdzaniem nauczycieli.

8. Wkład do myśli pedagogicznej.

Z a prekursorów wiedzy psychologicznej, a ściślej za tych, którzy umożliwili jej formowanie się, należy uznać sofistów. Ci wędrowni mędrcy i nauczyciele wystąpili z rewolucyjnym jak na owe czasy twierdzeniem, że warunkiem mądrości człowieka, jego powodzenia w życiu, nie są wrodzone cnoty czy ingerencje bogów, lecz odpowiednie nauczanie. Twierdzili dalej, że rozwojem człowieka można kierować, a robią to najlepiej oni - sofiści, o ile im się odpowiednio zapłaci. Nie ma prawd wiecznych, niezmiennych, istnieje tylko względność. Człowiek jest natomiast miarą wszystkich rzeczy. Do najwybitniejszych sofistów zalicza się zatem:

• Sokratesa - koncepcja samodzielnego zdobywania wiedzy;

• Platona - koncepcja wychowania przedszkolnego;

• Arystotelesa - oparcie pedagogiki na założeniach psychologicznych;

• Kwintyliana - poglądy na osobowość nauczyciela.

9. Wkład do myśli pedagogicznej - Sokratesa.

Sokrates (469-399) - syn rzeźbiarza i akuszerki Fujnarety. W młodości służył jako żołnierz, odbył trzy wyprawy wojenne, w których odznaczył się męstwem. Potem zajmował się nauczaniem. Nie stworzył jednak szkoły, ale nauczał przygodnie każdego młodzieńca, ponieważ za główne zadanie postawił sobie doprowadzenie ludzi do poznania samych siebie i cnoty. Sokrates wyrażał pogląd, że cnota(mądrość, męstwo, umiarkowanie) nie jest sprawą urodzenia, ale że można jej się nauczyć. Osiągając cnotę zdobywamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. To stanowisko prowadziło do prymatu wychowania moralnego.

Sokrates kwestionował wartość wszelkiej nauki pozytywnej ,,Wiem, że nic nie wiem''. Czysta nauka wg. niego jest nie tylko niepewna, ale i nie potrzebna. Fizyka, astronomia i matematyka to jałowe zajęcia, jedynym godnym przedmiotem badań jest człowiek ,,Poznaj samego siebie''.

Twierdził, że zdobywanie wiedzy jest tylko przypominaniem sobie tego, co człowiek już w żuciu poznał. Nie nauczał bezpośrednio, nie wykładał tylko prowadził dialog, dyskusję.

10. Wkład do myśli pedagogicznej - Platona.

Platon (427-347) - był pierwszym filozofem greckim, który opracował podstawy systemu szkolnego. Uważał, że świat składa się z części materialnej i duchowej - idealnej. Podobni jak człowiek - z materialnego ciała i niematerialnej duszy, która składa się z trzech warstw: najwyższej - rozumnej, średniej -uczuciowej i zmysłowej oraz warstwy najniższej - pożądliwej. Dusza posiada wiedzę wrodzoną, w związku z czym uczenie się to nic innego jak przypominanie sobie tego, co dusza widziała i znała w świecie idei.

Punktem wyjścia systemu platońskiego, który miał funkcjonować w idealnym państwie, było przekonanie, że po pierwsze - obywatele są absolutną własnością państwa i dlatego ich wychowanie jest jego podstawowym obowiązkiem, po drugie zaś - czas i jakość wychowania powinny być zależne od jakości posiadanej duszy. Edukacji najwyższej podlegać mieli posiadacze duszy rozumnej, niższej zaś posiadacze duszy uczuciowej. Ci, którzy mają duszę pożądliwą, są niewychowani i nimi nie należy się zajmować.

Ustrój szkolny Platona przedstawiał się następująco:

• 3 -10 lat - wychowanie przedszkolne; zabawy zespołowe, aby dziecko nie uczyło się samodzielności i w przyszłości nie miało skłonności reformatorskich; zabawa miała pełnić funkcje dydaktyczne. Od 6 do 10 roku życia chłopcy i dziewczęta wychowywali się oddzielnie.

• 10 - 16 lat -szkoła elementarna i średnia; trzyletnie kształcenie elementarne i trzyletnie kształcenie literacko-muzyczne;

• 16 - 20 lat - efebia i pierwszy etap selekcji; mniej zdolnych do służby wojskowej, zdolniejszych do studiów naukowych - 10-letnie studia poświęcone filozofii, matematyce, astronomii i teorii muzyki;

• 20 - 30 lat - studia wyższe i drugi etap selekcji - wybór najlepszych, którzy mieli zostać filozofami i kierowanie ich na dalsze pięcioletnie studia- głównie dialektyki. Ci, którzy odpadli, obejmowali liczne urzędy państwowe.

• 30 - 35 lat - studia wyższe;

• 35 - 50 lat - praktyka; kandydaci na filozofów odbywali 15-letnią praktykę w urzędach i dopiero po jej ukończeniu w wieku 50 lat wchodzili do najwyższej kasty społecznej rządców i filozofów.

W 387 roku w gaju herosa Akademosa założył szkołę filozoficzną - rodzaj stowarzyszenia naukowo moralnego. Miała służyć wychowaniu społeczno - idealistycznemu młodzieży warstwy rządzącej i wojskowej. Plan nauki w akademii obejmował wyszkolenie wojskowe, wykształcenie umysłowe i estetyczne. Przetrwała ona prawie 900 lat.

11. Wkład do myśli pedagogicznej - Arystotelesa.

Arystoteles (384-322) - przydomek Nauczyciel Ludzkości. Uważa on, że dusza jest tylko jedna, ale ma trzy właściwości(roślinną, zwierzęcą, rozumną), których komplet posiada tylko człowiek. Dusza ludzka nie będąc wieczną nie posiada wiedzy wiecznej. Znajomość świat zdobywa za pomocą 5 zmysłów, pamięci i rozumu. Z tego założenia Arystoteles wyprowadził własną teorię uczenia się i nauczania:

• etap pierwszy - spostrzeżenia zmysłowe - rozpoznawanie i grupowanie rzeczy nieznanych;

• etap drugi - zapamiętywanie - utrwalanie zdobytych wiadomości;

• etap trzeci - opanowanie - wprawianie się w posługiwaniu zdobytymi wiadomościami.

Ustrój szkolny według Arystotelesa:

• do 5 lat - dzieci nie powinny się uczyć niczego, jedynym zajęciem mają być zabawy i słuchanie opowiadań piastunek;

• 5 - 7 lat - dziecko może się jedynie przypatrywać lekcjom, ale nie może brać w nich udziału.

• 7 - 21 lat - okres szkolny, który dzieli się na dwa szczeble: elementarny i średni; W pierwszym mieściło się: czytanie, pisanie, rachowanie, muzyka, śpiew, poezja, ćwiczenia fizyczne. W drugim: matematyka, astronomia, literatura, retoryka, etyka i polityka.

• od 21 lat - młodzieniec powinien się poddawać trudniejszym c. gimnastycznym i głębszym pracom intelektualnym

Arystoteles w 335 roku p.n.e. założył w Atenach szkołę filozoficzną tzw. Liceum.Jego zdaniem całością wychowania młodzieży powinno zajmować się państwo. Dyskryminował kobiety i odmawiał im wszelkich praw gdyż wg. niego miały mniejszy mózg od mężczyzny.

12. Osiągnięcia myśli pedagogicznej Marka Fabiusza Kwintyliana.

Marek Fabiusz Kwintylian (35-93) - uważał, że wychowanie i nauczanie dziecka należy zacząć już od najwcześniejszego okresu, ale jednocześnie przestrzegał, że będzie ono skuteczne, gdy wykluczy się przymus, rygory i nagany. Nauka powinna sprawiać dziecku przyjemność, musi być zbliżona do zabawy i nawet najmniejsze osiągnięcie należy nagradzać. Kwintylian potępiał kary cielesne. Był zwolennikiem nauczania publicznego, ponieważ uczeń w szkole ma możliwość porównania się z innymi. Także i nauczyciel mając większe grono słuchaczy bardziej mobilizuje się, nabiera większego zapału do pracy. Nauczyciel wg. Kwintyliana nie może być ani zbyt łagodny, bo uczniowie go zlekceważą, ale i też nie może być zbyt surowy, bo uczniowie go znienawidzą a tym samym nabiorą niechęci do nauki. Kwintylian uzasadnił również wyższość nauczania równorzędnego nad kolejnym, łatwiej jest się dziecku uczyć wielu przedmiotów równocześnie.

Kwintyliana można uznać za pierwszego w dziejach myśli pedagogicznej przedstawiciela pedeutologii - nauki o zawodzie nauczycielskim.

ŚREDNIOWIECZE

13. Pojęcie i chronologia średniowiecza.

Za początek średniowiecza uważa się upadek cesarstwa zachodniorzymskiego(476r.), a za koniec zdobycie Konstantynopola przez Turków(1453r.), lub odkrycie Ameryki)1492r.), wystąpienie Lutra(1517r.).W średniowieczu występują ściśle określone stany: dziedziczne - szlachta, mieszczaństwo, chłopi oraz niedziedziczne - duchowieństwo. Średniowieczny podział stanowy w miarę rozwoju feudalizmu doprowadził do wytworzenia się odrębnej, stanowej kultury, ideologii społecznej i odrębnych ideałów wychowawczych. Ideały wychowawcze średniowiecza wynikały z sytuacji społeczno-ekonomicznej i funkcji, jaką pełnił dany stan w społeczeństwie.

Średniowiecze uznawane jest za okres ciemnoty. Obniżenie się poziomu ekonomicznego i kulturowego, wyniszczające wojny z barbarzyńcami, a następnie narzucony przez nich system spowodował upadek handlu i rzemiosła, a tym samym miast. Pierwszym wiekom średniowiecza zaczęło zatem grozić przerwanie ciągłości kultury do najważniejszych czynników, które to spowodowały zalicza się siłę tradycji szkolnictwa rzymskiego i Kościół. Szkoły gramatyczne przetrwały jedynie w takich miastach jak: Rzym, Mediolan, Rawenna, Padwa. Ważny wpływ na działalność tych szkół wywierało również cesarstwo bizantyjskie, które przez cały okres średniowiecza pielęgnowało kulturę starożytną. Innym środkiem, który w znacznej mierze przyczynił się do zachowania kultury klasycznej, była Irlandia. Istniejące od czasów starożytnych szkoły irlandzkie prowadzili uczeni - kapłani pogańscy zwani druidami. Ich zamiłowanie do uprawiania i przekazywania kultury klasycznej było tak wielkie, że nie odstąpili od niej nawet po przejściu na chrześcijaństwo.

14. Organizacja, treści i formy kształcenia szkół Kościelnych.

Średniowieczne szkoły kościelne nie posiadały jednakowego statusu organizacyjnego, a ich program nauczania różnił się często w sposób zasadniczy i to nawet w ramach tego samego typu szkoły. Różny był też czas nauki - od jednego do ośmiu lat oraz różne wyposażenie szkoły - od podręczników, liczydeł, abecadła i przyrządów astronomicznych do słów nauczyciela jako jedynego źródła wiedzy. Do szkół Kościelnych zalicza się: szkoły klasztorne, katedralne, kolegiackie, parafialne.

• Pierwszy wzorowy klasztor został założony na Monte Cassino w 529 roku. W szkołach klasztornych nauczano według programu siedmiu sztuk wyzwolonych. W skład siedmiu sztuk wyzwolonych wchodził niższy stopień zwany trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka), wyższy zwany quadrivium (arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia). Jednak nieliczne szkoły uczyły wszystkich przedmiotów. Szkoły klasztorne przygotowywały przed wszystkim zakonników i księży, do szkół tych zaczęto nawet przyjmować dziewczęta.

Przy szkołach klasztornych powstawały szkoły początkowe, gdzie uczono czytania i pisania.

• Szkoły katedra - ich organizacja była podobna do organizacji szkoły klasztornej. Obowiązywał również program siedmiu sztuk wyzwolonych, którego przedmioty uległy ewolucji. Początkowo do szkoły katedralnej uczęszczali kandydaci do stanu kapłańskiego i rycerskiego w wieku najczęściej od 7 do 18 roku życia. Naczelną władzę nad szkoła sprawował sam biskup lub w jego imieniu scholastyk.

• Szkoły kolegiackie - powstawały z fundacji prywatnych przy większych Kościołach parafialnych w miastach. Nauczano według podobnego programu jaki realizowały szkoły klasztorne i katedralne o ile grono duchownych posiadało odpowiednie wykształcenie.

• Szkoły parafialne - pierwsza szkoła powstała w Odessie już w II wieku, później na Półwyspie Apenińskim i Pirenejskim, w Galii, Anglii i na Sycylii. Nauczano w nich najstarszych prawd wiary, przykazań, pacierza, czytania, pisania, rachowania, duży nacisk kładziono na naukę śpiewu kościelnego, muzyki i ministrantury. W szkołach nauczali sami proboszczowie, bądź wyręczali się klerykami po szkole katedralnej. Proboszcz wizytował szkołę dwa razy w roku, opłacał nauczycieli, zatrudniał ich i zwalniał.

15. Działalność oświatowa Karola Wielkiego.

Po podbiciu Sasów, Longobardów i Bawarów Karol przybrał w 800 roku tytuł cesarza, wtedy też podkreślił chęć kontynuacje dziedzictwa romańskiego. Organizację oświaty rozpoczął monarcha od sprowadzania na swój dwór uczonych i założenia tam szkoły pałacowej. Jej uczniami zostali członkowie rodziny władcy oraz synowie ważniejszych urzędników. Treść nauczania obejmowała siedem sztuk wyzwolonych oraz architekturę, medycynę, redagowanie zarządzeń i dekretów. Przy szkole pałacowej utworzono coś w rodzaju towarzystwa naukowego nazwanego akademią, gdzie wygłaszano wykłady na różne tematy, czytano własne utwory itp. Organizatorem nauki na dworze Karola Wielkiego był wybitny zwolennik kultury antycznej, teolog, filozof i pedagog, anglosaski mnich Alkwin. Karol wprowadził reformy mające na celu ograniczenie swobód kleru i zakonników. Nakazał również wprowadzić obowiązek nauczania kleru czytania i pisania, a następnie podstaw 7 sztuk wyzwolonych. Kolejnym posunięciem było polecenie zakładania szkół przy kościołach, klasztorach i biskupstwach dla wszystkich chętnych do nauki chłopców. W roku 801 wydał zarządzenie o przyjmowaniu do szkół wszystkich chłopców, Anie tylko tych, którzy mieli poświęcić się karierze duchowej. W roku 802 wydał zarządzenie nakazujące każdemu ojcu posyłanie syna do szkoły. Godne podkreślenia jest również to, że wbrew kościelnej tradycji uniwersalizmu języka łacińskiego, szkoły z inicjatywy Karola Wielkiego posługiwały się obok łacińskiego językiem ojczystym.

16. Geneza i organizacja uniwersytetów średniowiecznych - różnice i podobieństwa.

Uniwersytety średniowieczne obejmowały ogół ówczesnej wiedzy, z której wyodrębniły się cztery podstawowe kierunki studiów: filozofii albo sztuk wyzwolonych, teologii, prawa i medycyny. Czasem owe kierunki zwane fakultetami dały początek wydziałom. Na czele wydziału stał dziekan. Główne kierunki studiów nie rozwijały się równomiernie we wszystkich uniwersytetach. Już w początkowym okresie ich istnienia zarysowały się wyraźne specjalizacje, które wynikały bądź z tradycji, bądź też ze zgrupowania w danym mieście określonej liczby mistrzów.

Różnice ze względu na specjalizację:

• uniwersytet w Bolonii słynął ze studiów prawniczych, uniwersytet paryski ze studiów nad teologią i filozofią, uniwersytety angielskie przodowały w naukach humanistycznych i przyrodniczych, a uczelnia w Solarno - w medycynie;

Różnice ze względu na strukturę organizacyjną:

• w uniwersa w Bolonii był najbardziej niezależny, studenci zorganizowali się tak dobrze, że stali się siłą decydującą o strukturze całej uczelni. Spośród siebie wybierali rektora, który rządził i sądził zarówno studentów jak i profesorów. Decydowali tez o kierunkach, organizacji, czasie trwania studiów, jak również o doborze profesorów.

• w uniwersytecie paryskim władze najwyższe tzn. rektora i dziekanów wybierano spośród profesorów. W początkowym okresie uniwersytet paryski posiadał dość dużą autonomię, którą jednak z czasem utracił na rzecz papieża.

Podobieństwa:

• otwarty charakter studiów - naukę mógł podjąć każdy chłopiec lub mężczyzna bez względu na przygotowanie umysłowe, czy pochodzenie społeczne;

• międzynarodowy charakter każdej uczelni - obok siebie studiowali zorganizowani w tzw. Nacje przedstawiciele różnych narodowości, dla których nie istniały bariery językowe, bowiem łacina pełniła uniwersalne funkcje międzynarodowego języka urzędowego i naukowego;

• formą nauczania wszystkich uniwersytetów były wykłady profesorów i magistrów, którzy z reguły czytali i komentowali dzieła mistrzów starożytnych i średniowiecznych

Do najstarszych i najsłynniejszych europejskich uniwersytetów średniowiecznych należy zaliczyć

uniwersytety: w Bolonii - założony w 1158r., w Paryżu - 1200r., Cambridge - 1209r., w Oxfordzie - 1214r., w Padwie - 1222r., w Pradze - 1348r., w Krakowie 1364r. Pod koniec Xiv. Działało w Europie już ponad 20 uniwersytetów.

17. Organizacja i osiągnięcia Uniwersytetu Krakowskiego, Kazimierzowskiego i Jagiellońskiego.

Uniwersytet Krakowski został powołany zorganizowany od podstaw mocą króla Kazimierza Wielkiego. Cel i charakter uniwersytetu określał jasno dyplom fundacyjny wydany 12 maja 1364 roku. Uczelnia miała być szkołą świecką i państwową. Państwo gwarantowało studentom z Polski i z zagranicy opiekę prawną, a fundusze czerpano z dochodów z żup solnych. Dyplomy uniwersyteckie miały być wydawane w imieniu króla, zaś nadzór nad egzaminami sprawował kanclerz królewski. Uniwersytet składał się z trzech wydziałów: prawa, medycyny i siedmiu sztuk wyzwolonych. Uniwersytet posiadał 11 katedr z czego król przeznaczył 8 dla wydziału prawa(3 katedry dla prawa kanonicznego, 5 dla- rzymskiego), 2 - medycyny i 1 -sztuki wyzwolone.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego uniwersytet przerwał swoją działalność. Jego odnowienie a zarazem reorganizacja odbyła się z inicjatywy Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi, która na ten cel przeznaczyła własne kosztowności. Królowa odbudowując uniwersytet wzorowała się na uniwersytetach - paryskim i praskim. Uroczyste otwarcie odnowionego Uniwersytetu Krakowskiego odbyło się 26 lipca 1400r. w rok po śmierci Jadwigi.

Wydziałem wiodącym była teologia - 11 katedr, a następnie wydział prawa - 8 katedr prawa kościelnego, bez katedr prawa rzymskiego; medycyna - początkowo 1 , a później 2 katedry; wydział siedmiu sztuk wyzwolonych - 22 katedry. Pierwszym rektorem uczelni jagiellońskiej był Stanisław ze Skarbimierza. W ciągu XV w. na U.K. zapisało się ok.18 tys. Studentów, w tym znaczną część studiujących stanowili przybysze z zagranicy(Niemcy, Węgrzy, Słowacy, Czesi)

18. Szkoły w Polsce średniowiecznej.

Organizacja szkół w Polsce wzorowana bułana na organizacji szkolnej na Zachodzie. Prawdopodobnie w wieku XIII istniało już w Polsce 13 szkół katedralnych i 14 kolegiackich. Fakt ten związany jest z gwałtownym wzrostem zapotrzebowania na ludzi wykształconych i to nie tylko na dworze królewskim, ale również na dworach innych możnowładców.

• Szkoły klasztorne - miały one charakter zamknięty, były bowiem przeznaczone głównie dla zakonników i kandydatów do stanu duchownego. Posiadały bogatą bibliotekę i kontakty zagraniczne dzięki czemu pozostawały na dość wysokim poziomie intelektualnym;

• Szkoły parafialne - w wieku XV ich liczba sięgała ok. 3 tys. ; nie były one nastawione na kształcenie przyszłych duchownych, lecz przygotowywały dzieci szlachty, mieszczan, a nawet chłopów do życia świeckiego. Program nauczania miał obejmować zakres triwium, ale w praktyce bywało różnie. Często szkoły te były zarządzane i finansowane przez rady miejskie i wówczas ich program nauczania uwzględniał problematykę związaną z handlem i rzemiosłem.

• Szkoły katedralne i kolegiackie - realizowały program siedmiu sztuk wyzwolonych i przygotowywały do stanu duchownego. Do najstarszych szkół katedralnych w Polsce zalicza się między innymi: szkołę w Poznaniu, Gnieźnie, Płocku, Wrocławiu i Krakowie.

ODRODZENIE

19. Geneza i treść ideałów wychowawczych odrodzenia.

Renesans obejmuje okres od XIV do XVII wieku. Na bujny rozkwit kultury humanistycznej złożyło się wiele przyczyn i okoliczności. Dużą rolę odegrało bogactwo republik włoskich i dworów książęcych gdzie najszybciej postępował rozwój handlu i rzemiosła. Rozwojom tym towarzyszyły też wielkie odkrycia geograficzne: odkrycie Ameryki(1492), odkrycie drogi wodnej do Indii(1489), powstanie drukarstwa (ok.1450). Ważnym faktem było podbicie Konstantynopola przez Turków(1453), co spowodowało przesiedlenie się do Włoch wielu uczonych greckich.

• Odrodzenie wyrosło z kultury średniowiecza, w wielu dziedzinach było jej kontynuacją ale jednocześnie podjęło totalną krytykę tej kultury.

• Zrodziło się jako ruch antyfeudalny oparty głównie na mieszczaństwie. Rychło jednak kultura renesansu opanowała dwory szlacheckie i pałace magnackie.

• Świecka w swej istocie humanistyczna filozofia i humanistyczna koncepcja człowieka nie miała charakteru antykościelnego bowiem wyższe duchowieństwo było nie tylko odbiorcą ale często głównym mecenasem kultury renesansowej.

• Renesans to okres charakteryzujący się kultem piękna, swobody, radości wielowątkowym myśleniem filozoficznym oddziaływującym na sztukę, literaturę i naukę.

Pedagogika humanistyczna w przeciwieństwie do średniowiecznej zwraca uwagę na to, aby nauczanie odbywało się zgodnie z zainteresowaniami i możliwościami psychicznymi ucznia. W związku z tym odrzuca się dotychczasowe dyscypliny oparte na karach cielesnych. Środkami wychowawczymi miały być przede wszystkim pochwały i nagrody oraz współzawodnictwo. W renesansie nastąpił zasadniczy zwrot na wychowanie fizyczne. Odradza się starożytny kult pięknego, zdrowego i harmonijnie rozwiniętego człowieka.

20. Organizacja renesansowej szkoły Vittorino da Feltre.

Vittorino da Feltre (1378-1446), założył w 1423 w Mantui we Włoszech szkołę zwaną ,,Domem Radości''. Budynkiem szkoły był piękny, jasny pałac położony w malowniczym parku. Liczba uczniów, którymi byli nie tylko dzieci wybitnych obywateli miasta, ale także zdolni chłopcy z innych ośrodków, dochodziła do 70, a ich wiek od 7 do 21 a niekiedy do 26 lat.

Program nauczania nowej szkoły opierał się na treściach zawartych w trivium i quadrivium oraz na specjalnym kursie filozofii Platona i Arystotelesa. Poza tym młodzież uprawiała ćwiczenia sportowe, gry i zabawy na specjalnie zbudowanych boiskach i terenach do jazdy konnej i ćwiczeń wojskowych. Ze szkoły wyeliminowano przymus a kary fizyczne stosowano tylko w ostateczności.

Vittorino uważał, że każdy uczeń powinien opanować tyle wiedzy, ile jest w stanie sobie przyswoić, w związku z czym program nauczania nie może być jednakowy dla wszystkich. Wychodzono z założenia, że każdego ucznia trzeba uczyć tego, co będzie mu potrzebne.

21. Struktura gimnazjum Jana Sturma.

Jan Sturm (1507-1589), w 1538 przedstawił plan nowej szkoły według, którego Rada Miejska w

Strasburgu założyła pierwsze 10-letnie i 10-klasowe gimnazjum protestancko - humanistyczne dla uczniów od 5 roku życia. Gimnazjum Sturma składało się z trzech etapów:

I. Klasy przygotowawcze - tylko tu istniała możliwość uczenia się w języku ojczystym;

II. 6 klas gimnazjum ;

III. Rodzaj szkoły wyższej z wykładami z zakresu prawa, literatury i teologii.

Sława gimnazjum wynikała z dwu przyczyn. Pierwsza to treści nauczania, druga zaś to nowa organizacja szkoły i procesu dydaktyczno - wychowawczego. Cały program opierał się na nauce religii, języków greckiego i łacińskiego oraz na lekturze wybranych utworów klasycznych. Ze szkoły wyeliminowano zupełnie treści przyrodnicze, czy też dotyczące aktualnej problematyki społecznej. Nowa organizacja szkoły polegała natomiast na tym, że Sturm wprowadził tu po raz pierwszy system klasowo - lekcyjny, który funkcjonuje do dziś.

Każda klasa miała swój szczegółowy program, dokładne przepisy dotyczące metod dydaktyczno - wychowawczych i regulaminu promocji do następnej klasy.

Sturm wprowadził do szkoły tzw. Popisy szkolne, polegające na inscenizowaniu rozpraw sądowych i innych wystąpień politycznych, w których młodzież demonstrowała w praktyce swoje umiejętności krasomówcze i znajomość łaciny.

22. Kolegia jezuickie - organizacja nauczania i wychowania.

Za organizowanie kolegiów jezuickich odpowiedzialny był zakon nazwany ,,pułkiem Jezusa'' założony w 1537 roku przez Ignacego Loyolę (1491-1556). W 1599 roku jezuici opracowali i opublikowali Ratio Stadiorum (Sposób i urządzenie nauk)- krótkie jasne przepisy określające rozkład zajęć, program nauczania, podręczniki, obowiązki profesorów i rektora.

Kolegia jezuickie trwały 13 lat w tym: kolegium niższe 7lat i 5 klas, kolegia wyższe 6 lat i 6 klas.

Kolegia wyższe przeznaczone były dla kleryków i nauczycieli. Kolegia niższe dla młodzieży szlacheckiej obejmowały naukę łaciny, historii powszechnej i narodowej, geografii, fizyki, matematyki, astronomii, literatury, gramatyki i religii. Program humanistyczny opierał się na kulturze antycznej. Rok szkolny trwał od 1 września do 30 lipca. Nauka od 8 do 12 i po południu jeszcze 2 godziny. Pierwsze pół godziny lekcji prowadzili edytorowi (najlepsi uczniowie), odpytując swoich kolegów. Na pierwszych ławkach sadzano dyktatorów ( zdolnych uczniów). uczniów każdą sobotę odbywało się powtarzanie całego materiału. System oceniania był odwrotny do dzisiejszego (1-była najlepszą oceną). Karą było np. noszenie oślej czapki lub słomianej korony. System wychowawczy oparty był na rywalizacji, donosicielstwie. Tajni donosiciele zwani byli cenzorami. Klasa dzieliła się na 2 grupy Rzymską - lepszą i Grecką - gorszą.

Uczniowie mieszkali w bursach, starano się ich nie puszczać do domów gdyż uważano, że rodzice ich demoralizują. Gdy dochodziło do naruszania dyscypliny, karę cielesną wymierzał specjalnie powołany do tego człowiek świecki zwany korektorem.

Jezuici wprowadzili teatr szkolny (popisy szko9lne), który dawał przedstawienia dla co bogatszych, zaproszonych gości.

Szkolnictwo jezuickie poprzez martwe treści nauczania i skostniałe metody pracy w znacznym stopniu przyczyniło się do zacofania naukowego i fanatyzmu religijnego w Europie w XVII i pierwszej połowie wieku XVIII.

23. Organizacja szkoły i nauczania Ludwika Vivesa.

Jan Ludwik Vives (1492-1540), uważał, że skuteczność procesu wychowania w największym stopniu zależy od nauczyciela. W związku z tym od nauczycieli wymagał odpowiedniej postawy moralnej i studiów wyższych. Vives twierdził, że nauczanie i uczenie się jest najbardziej skuteczne wówczas gdy wiedza jasna, zrozumiała i konkretna jest jednocześnie dostosowana do poziomu rozumowania każdego dziecka. Radził ćwiczyć pamięć przez powtarzanie, tempo nauki dostosować do indywidualnych możliwości ucznia, w związku z czym program nauki powinien być zróżnicowany : inny dla dzieci zdolnych i inny dla mniej zdolnych. Istotną rolę odgrywa też praktyka - uczniowie powinni zapoznawać się z pracą rzemieślników, kupców.

Vives wprowadził języki nowożytne, nauki o świecie i życiu przyrody. Uzupełnieniem tak nowoczesnego wykształcenia była również matematyka, geometria, historia i wychowanie fizyczne.

24. Szkoły reformacyjne w Polsce - organizacja gimnazjum w Pińczowie i Rakowie.

Renesans stworzył nowy typ szkoły - gimnazjum. Uchwały sejmu w Piotrkowie w 1496 roku zakazujące młodzieży wiejskiej i miejskiej opuszczania swoich granic (wsi i miast) i otrzymywanie wykształcenia spowodowały, że szkolnictwo upadło ponieważ młodzież szlachecka po odpadnięciu konkurencji wcale nie garnęła się do nauki. W ramach reformy szkolnictwa zaczęły powstawać luterańskie szkoły średnie zwane gimnazjami akademickimi. W1535 r. powstało gimnazjum w Elblągu, w 1539 r. w Gdańsku, a w 1558 r. w Toruniu.

Uczono w nich medycyny, prawa, matematyki, astronomii, fizyki, geografii, a nawet wykładano teorię Kopernika. W szkołach tych panowała tolerancja religijna i były one dwujęzyczne polsko-niemieckie.

• Szkoły Kalwińskie - najsłynniejszą szkołą było gimnazjum w Pińczowie(1551) prowadzone przez Piotra Statoriusa, którego zainteresowanie językiem polskim było tak ogromne, że w 1568 roku wydał drukiem pierwszą w naszych dziejach gramatykę języka polskiego. Szkoła ta składała się z czterech klas. Program gimnazjum obejmował: katechizm kalwiński gramatykę łacińską, lekturę dzieł starożytnych, elementy retoryki i dialektyki oraz język grecki i hebrajski. Niezwykle ważnym elementem było wprowadzenie w szkole średniej polskiej języka ojczystego. Gimnazjum upadło w 1570 roku ponieważ nastąpił kryzys kalwinizmu.

• Szkoły Ariańskie - Arianie byli to bracia Polscy. Stanowili oni odłam kalwinizmu. Największą sławę uzyskało gimnazjum w Rakowie nazwano je nawet Sarmackie Ateny (1603-1638). Liczba uczniów dochodziła do 1 tysiąca osób . Przybywali tu najwybitniejsi uczeni z całej Europy. Gimnazjum to posiadało własną drukarnię z, której wyszło ok. 200 dzieł. 5 - klasowa szkoła realizowała program nowoczesny. Uczono w niej łaciny, wiedzy politycznej, prawa, historii polski i etyki świeckiej, przygotowywano uczniów do życia obywatelskiego, matematyki, nauk przyrodniczych. Upadły prawdopodobnie dlatego, że uczniowie zbezcześcili przydrożne kapliczki. W 1663 postawiono arianom ultimatum zostają i przechodzą na katolicyzm, albo opuszczają kraj Większość pozostała.

• Konkurencją dla szkół reformacyjnych a właściwie środkiem walki przeciwko nim stały się kolegia jezuickie. Jezuici sprowadzeni w 1564 r. przez kardynała Hozjusza opanowali w XVII wieku i pierwszej połowie wieku XVIII ok. 40 szkół średnich w Polsce obejmując kształceniem 20 tys. młodzieży. Szkolnictwo jezuickie ze względu na martwe treści nauczania i skostniałe metody pracy pogrążyło społeczeństwo szlacheckie w zacofaniu umysłowym, nietolerancji i zupełnej obojętności na problem państwa.

25. Akademia Zamoyska - szkoła wychowania obywatelskiego.

Akademia Zamoyska została założona w 1600 roku przez Jana Zamoyskiego w Zamościu. Była ona wyłącznie szkołą szlachecką w związku z tym jej program nauczania był przygotowany z myślą o tych, którzy rządzili krajem. Akademia Zamoyska dzieliła się na trzy poziomy:

• I. Szkoła elementarna- 5 - letnia- wiedza elementarna, religia, retoryka, wychowanie fizyczne, język grecki i łaciński;

• II. Szkoła średnia - 3-letnia - poszerzony zakres quadrivium, arytmetyka, geografia, muzyka, astronomia, logika, przyroda.

• III. Szkoła wyższa - 3- letnia - wiedza obywatelska, filozofia moralna z polityką, ekonomia, prawo w ujęciu historycznym, historia prawodawstwa polskiego i prawa sądowego.

Upadła w 1874 roku.

PEDAGOGIKA OKRESU OŚWIECENIA

26. Koncepcje systemu oświatowego Jana Amosa Komeńskiego.

Jan Amos Komeński (1592-1670) - określany mianem ojca pedagogiki nowożytnej, reprezentował nurt demokratyczny, domagający się powszechnej i bezpłatnej oświaty dla wszystkich dzieci bez względu na pochodzenie i płeć. Pedagogika Komeńskiego dotyczyła niemal wszystkich problemów oświaty i szkolnictwa, a szczególnie: demokratyzacji oświaty, szczegółowej organizacji systemu szkolnego, nowej koncepcji nauczania i uczenia się, oświaty dorosłych.

Cały okres wychowania człowieka podzielił na cztery sześcioletnie etapy:

• Przedszkolny - od urodzenia do 6 lat - szkoła macierzyńska, szczególną uwagę zwracał tu na rozwój fizyczny dziecka, higienę odżywiania, ubiór, zabawy i gry na świeżym powietrzu.

• Okres chłopięctwa - od 6 do 12 lat - tzw. szkoła języka ojczystego, powinna funkcjonować w każdej miejscowości i być obowiązkowa dla wszystkich. Szkoła elementarna obejmowała czytanie, pisanie, rachunki, geometrie, śpiew, religię i moralność, ekonomię, politykę, historię powszechną, kosmografię i fizykę, wiedzę o rzemiośle.

• Szkoła średnia - od 12 do 18 lat - tzw. szkoła języka łacińskiego, powinna być w każdym mieście i przyjmować wszystkich chętnych i zdolnych uczniów. Program nauczania obejmował: trivium, quadrivium, elementy zoologii, botaniki, geologii, anatomii i medycyny, rolnictwa, fizyki, geografii, etyki i historii powszechnej.

• Od 18 do 24 lat - akademia funkcjonująca w każdym mieście dla kandydatów na przyszłych uczonych.

Nowatorski system Komenskiego polegał na tym, że był on powszechny, bezpłatny, jednolity i drożny.

27. Poglądy Komenskiego na nauczanie.

Poglądy na nauczanie wyłożył Komenski w swoim największym dziele pt. Wielka Dydaktyka. Uważał, że nauczyciel powinien podawać uczniom taką wiedzę, którą będą mogli przyswoić pod względem jakościowym i ilościowym. Powinien zaczynać nauczanie od wiedzy łatwej i prostej i przechodzić do złożonej i trudnej. Ciągłości rozwoju natury wyprowadzał zasadę logicznej ciągłości wiedzy. Materiał każdej lekcji powinien łączyć się z materiałem poprzednim.

Ponieważ pierwszym etapem poznawania rzeczywistości są zmysły, a dopiero drugim rozum naukę szkolną należy zatem rozpoczynać od rzeczy a nie słów i pojęć.

W Pampedii Kodeński twierdzi, że proces nauczania i wychowania nie powinien ograniczać się tylko do okresu szkolnego, ale powinien być realizowany przez całe życie.

28. Poglądy pedagogiczne Johna Locke'a.

John Lock (nurt burżuazyjny) - jego poglądy pedagogiczne sprowadzają się do dwóch wielkich problemów. Pierwszy to określenie roli wychowania w rozwoju człowieka, drugi to określenie modelu gentelmena.

Istotą poglądów pedagogicznych Locke'a było twierdzenie, że wychowanie tworzy ludzi. O tym, jakim każdy człowiek jest, dobrym czy złym, pożytecznym czy też nie, decyduje jego wychowanie. Wychowanie ma więc całkowicie moc osobotwórczą.

Umysł dziecka jest jak czysta tablica - tabula rasa -która będzie zapisywana w miarę rozwoju dziecka. Nie ma więc zatem nisko i wysoko urodzonych. Kim będą zależy tylko od wychowania.

Wedle Locke'a wychowaniem wszechstronnym należało objąć tylko synów klasy panujące. Taki pogląd uzasadniał dwoma względami. Pierwsze to konieczność wychowania klasy rządzącej, by skutecznie kierowała i trzymał w posłuszeństwie warstwy niższe. Drugi natomiast wynikał z założenia, że wiedza i mądrość powinny być sprawą dla tych, którzy mają czas .

Poglądy pedagogiczne omawiające koncepcje wychowania gentelmena przedstawił Locke w dziele pt. Myśli o wychowaniu. Wg. niego w procesie wychowania należy przesunąć główny akcent z kształcenia umysłu na wychowanie moralne i fizyczne. Środkiem wychowania nie może być rózga, ale karność, poczucie honoru, odpowiedzialności. Przez wyrabianie nawyków właściwego postępowania wyeliminuje się kłamstwo, zarozumiałość, egoizm, pogardę itp. Wychowanie fizyczne należy rozpocząć już od chwili urodzenia dziecka. Wyrabianie tężyzny fizycznej i odporności zalecał poprzez hartowanie dzieci, lekkie ubieranie, kąpiele w lodowatej wodzie itp. Dzieci powinny przebywać na powietrzu i to bez względu na pogodę, spać na twardym posłaniu i jeść proste potrawy.

Na ostatnim miejscu stawiał Locke wykształcenie intelektualne. Wiedza nie była celem, lecz środkiem służącym do kształtowania i zdobywania mądrości życiowej.

30. Na czym polegał naturalizm pedagogiczny Jana Jakuba Rosseau ?

Jan Jakub Rosseau swoje poglądy wyłożył w dziele pt: ,, Emil, czyli o wychowaniu'', które jest jednoczeń nie powieścią i traktatem pedagogicznym. Celem wychowania według Rosseau nie jest urabianie wedle przyjętych wzorów nie jest też przygotowanie do określonego zawodu. Wychowanie miało kształtować człowieka poprzez wyzwalanie jego naturalnych, spontanicznych i indywidualnych sił. Zadaniem wychowawcy nie było dążenie do rozwijania osobowości, ale umożliwienie jej samoistnego rozwijania się. Rosseau nie widział możliwości zorganizowania takiego wychowania we współczesnym świecie, stąd też zalecał wychowanie domowe prowadzone przez rodziców bądź starannie dobranych wychowawców.

Do 12 roku życia dziecko powinno spędzać czas na swobodnej zabawie i ćwiczeniach fizycznych. fizycznych tym okresie ujawnia ono swoja osobowość, niejako odnajduje siebie i w tym okresie nie wolno mu przeszkadzać. Dziecko ma samo dochodzić do wiedzy o świecie.

Od 12 roku życia przewiduje się dla chłopca systematyczna naukę wiedzy użytecznej. Zadaniem wychowawcy będzie rozwijanie zainteresowań wychowanka poprzez zwracanie jego uwagi na rzeczy i zjawiska bliskie, konkretne i ciekawe.

Rosseau nie podawał jednak dokładnego programu nauczania. Zakładał jednak, że chłopiec przy odpowiednio zorganizowanej nauce powinien w ciągu czterech lat (12-16) opanować program szkoły elementarnej i średniej, co oczywiście nie wydaje się być możliwe.

Wychowanie zgodne z naturą powinno dotyczyć również kobiet. Kobietę należy uczyć jasnego myślenia i poprawnego formułowania sądów.

Główne postulaty pedagogiczne Jana Jakuba Rosseau:

• konieczność poznania specyfiki zmieniającej się psychiki dziecka;

• konieczność wyrażania miłości i szacunku dla jego osobowości;

• zagwarantowanie dziecku swobody działania wedle zainteresowań i skłonności;

• uznanie samodzielności, działania i pracy dziecka za najważniejszy środek wychowania

• konieczność ścisłego podporządkowania procesu wychowania etapom naturalnego rozwoju dziecka.

31. Cele i organizacja Kolegium Nobilium Stanisława Konarskiego.

Kolegium Nobilium założył Stanisław Konrski w 1740 roku w Warszwie, celem przygotowania młodzieży do przeprowadzenia reformy państwa. Kolegium przeznaczone było dla arystokracji, która decydowała o dalszych losach kraju. Reforma szkolna Konarskiego polegała przede wszystkim na zbliżeniu szkoły do życia społeczeństwa i narodu. Nauczyciele zaszczepiali w uczniach poczucie obowiązku społecznego, kształcili przyszłych posłów i urzędników. Kolegium Nobilium obejmowało 5 klas (2, 4 i 5 były dwuletnie) o ośmioletnim kursie nauczania. Ponadto istniał 2-letni kurs filozoficzny i prawa. Główny nacisk położył Konarski na wychowanie obywatelskie i wiedzę o rzeczywistości, przez którą rozumiał języki nowożytne, historię, prawo państwa, ekonomię, filozofię i geografię, matematykę i fizykę eksperymentalną.

Celom wychowawczym służył również teatr szkolny oraz sejmiki szkolne, na których poruszano aktualne problemy polityczne.

Konarski ograniczył karę chłosty, wychowankom zapewnił wytworne warunki, każdy z nich miał swoją alkowę, a na 4 wychowanków przypadał 1 lokaj. Konarski zmarł 3 sierpnia kiedy Sejm zatwierdził I rozbiór Polski.

32. Organizacja i znaczenie Szkoły Rycerskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Szkoła Rycerska założona została przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 roku w celu przygotowywania dobrych oficerów i dobrych obywateli państwa. Szkoła ta była 7-klasowa. Program nauczania obejmował: wiedzę wojskową, musztrę , fechtunek, inżynierię fortyfikacji i miernictwa wojskowego, uczono historii starożytnej, historii powszechnej i historii Polski, prawa natury i prawa narodów, matematyki, geometrii, fizyki i biologii. Podstawą nauczania były gabinety - pracownie, gdzie w sposób poglądowy zapoznawano z podstawami nowoczesnej wiedzy. Osiągnięciem wychowawczym szkoły było wprowadzenie tzw. dekurii, które były formą samorządu kadetów. Na pytanie jakim powinien być kadet, odpowiadał opracowany przez Czartoryskiego Katechizm Kadecki następująco: ,,…Powinien ojczyznę swą kochać i jej dobro nade wszystko i sposobić się do tego, aby się mógł poświęcić na jej usługi…''. Kadetów obowiązywało codzienne uczestnictwo w nabożeństwie. Przyjmowano kandydatów kandydatów wieku lat 16, a po reformie reformie wieku lat 8. Szkoła Kadetów dała Polsce w ciągu 30 lat istnienia około 1000 oddanych ojczyźnie ludzi, wśród których znaleźli się: Kościuszko, Jasiński, Niemcewicz, Sowiński, Kniaziewicz, Sierakowski, Sokolnicki i inni.

33. Geneza i organizacja wewnętrzna Komisji Edukacji Narodowej.

Komisja Edukacji Narodowej powołana została 14 października 1773 roku jako pierwsza w Europie świecka i państwowa władza oświatowa. Na powstanie KEN złożyło się wiele czynników. Do najważniejszych należy zliczyć:

• wyjątkowo ciężką sytuację społeczno - polityczną kraju grożącą upadkiem Rzeczypospolitej;

• reformatorskie idee oświecenia na Zachodzie;

• polskie postępowe tradycje oświaty i wychowania;

• szeroką propagandę reform;

• kasatę zakonu jezuitów.

KEN była instytucją samodzielną, niezależną finansowo, ponieważ przydzielono jej majątek po jezuitach, odpowiedzialną tylko przed Sejmem. Była też jedynym w Polsce centralnym urzędem powołanym jednocześnie dla Korony i Litwy, co miało ogromne znaczenie w procesie integracji państwa. W skład KEN wchodziło 8 komisarzy: Ignacy Massalski ( I prezes KEN), Michał Poniatowski, Adam Czartoryski, Ignacy Potocki, Andrzej Zamoyski, August Sułkowski, Joachim Chreptowicz i Antoni Koniński. 24 października komisarze KEN zwrócili się z apelem do społeczeństwa o nadsyłanie projektów oświaty i wychowania. Reakcja społeczeństwa ogromnie ułatwiła opracowanie jednolitego systemu organizacji szkolnictwa.

W ciągu 3 pierwszych lat istnienia KEN borykała się z poważnymi trudnościami finansowymi. Wprawdzie sejm przeznaczył majątki pojezuickie na cele oświatowe, ale zarząd nad nimi powierzył osobnym komisjom - rozdawniczej i sądowniczej, którzy po prostu je rozkradali. W 1775 roku doszło do tego, że zabrakło pieniędzy na pensje nauczycieli, sytuacji uratował król płacąc z własnej szkatuły. Członkowie KEN zażądali likwidacji wspomnianych komisji, co udało im się osiągnąć dzięki poparciu najwyższych dostojników państwa na sejmie w 1776 roku i zarząd nad majątkami pojezuickimi objęła już całkowicie KEN.

Do najważniejszych osiągnięć pedagogicznych KEN należy zaliczyć:

• Ponad 20 letnią owocną działalność pierwszej w Europie świeckiej, państwowej i centralnej władzy oświatowej, obejmującej swym zasięgiem całość szkolnictwa;

• Stworzenie podstaw organizacyjnych nowoczesnego systemu szkolnego z jego administracyjnym i pedagogicznym nadzorem i kontrolą, określoną siecią i ustrojem szkolnym.

• Dostosowanie programu wychowania i nauczania do aktualnych potrzeb życia społecznego i ekonomicznego państwa i narodu.

• Wprowadzenie do szkolnictwa specjalnie przygotowanych do zawodu nauczycieli świeckich.

34. Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych.

W składzie KEN nie było w zasadzie zawodowych nauczycieli w związku z tym powołano w 1775 roku Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, do którego weszli najwybitniejsi ówcześni pedagodzy. Towarzystwo spełniało rolę wydziału naukowo - organizacyjnego KEN. W ramach działalności Towarzystwa opracowano programy nauczania, zorganizowano nadzór pedagogiczny, nawiązano ścisłą współpracę z zagranicą. W sprawie podręczników zwrócono się po raz drugi z apelem o współpracę do uczonych i to nie tylko polskich, ale i zagranicznych. W ciągu kilku lat przygotowano w ten sposób 27 podręczników, z których 5 opracowali uczeni z zagranicy.

Pierwsze podręczniki ukazały się już w 1780 roku. Wiele z nich stanowiło szczytowe osiągnięcia tak pod względem metodycznym jak i merytorycznym. Należą do nich: Gramatyka Kopczyńskiego, Nauka moralna Popławskiego, Powinności nauczyciela Piramowicza.

Szczytowym osiągnięciem, stworzonego przez KEN systemu oświaty i wychowania było opracowanie państwowego kodeksu szkolnego pod nazwą Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla Stanu Akademickiego i na Szkoły w Krajach Rzeczypospolitej Przepisane. Po dokonaniu ostatecznej weryfikacji projektu wprowadzono go 1783 roku jako obowiązujący powszechnie w kraju kodeks szkolny.

35. Typy i organizacja szkół Komisji Edukacji Narodowej.

Ustawy z 1783 roku określiły ostatecznie trójstopniową hierarchię szkolną: szkolnictwo parafialne, średnie i wyższe. KEN zajęło się wszystkimi trzema stopniami szkolnymi z tym, że efektywność pracy przy organizacji szkolnictwa parafialnego była najniższa.

• Szkoły parafialne - przeznaczone dla dzieci chłopskich i mieszczańskich, nadzorowane i uzależnione od woli plebana lub dziedzica, nie posiadało własnych funduszy w związku z czym nie mogło budować nowoczesnej oświaty. Do tworzenia nowej organizacji szkolnictwa parafialnego przystąpiła KEN. Co prawda napotkała się z dość dużym oporem większości zacofanej szlachty, która nie chciała słyszeć o oświacie chłopów. Jednak działacze KEN nie zrezygnowali z walki i utworzyło nowy program organizacyjny szkolnictwa parafialnego.

W doborze treści nauczania szczególny nacisk położono na przygotowanie uczniów do praktycznej działalności w ramach swego stanu. Obok przedmiotów ogólnokształcących, jak czytanie, pisanie i rachowanie, religia i świecka nauka moralna, w szkołach wiejskich wprowadzono elementy wiedzy o rolnictwie, ogrodnictwie i hodowli, a w szkołach miejskich elementy wiedzy o handlu, rzemiośle i przemyśle. Program uzupełniały wiadomości z higieny oraz wychowania fizycznego o praktycznym charakterze ( obrona przed napadem, pożarem, powodzią, ratowanie tonących itp.)

Nowym składnikiem edukacji początkowej było również wychowanie moralne, oparte na zasadach świeckich. Niestety tak ambitnie opracowanego, nowoczesnego programu nie miał kto realizować. Nauczyciele parafialni rekrutowali się przeważnie z obsługi kościelnej ( organiści, grabarze i inni ) nie zawsze więc radzili sobie ze sztuką czytania i pisania. Aby realizować program trzeba było przygotować nowych nauczycieli.

• Szkoły średnie - przeznaczone dla młodzieży szlacheckiej były w znacznie lepszej sytuacji , ponieważ opierały się na solidnej bazie materialnej. Cały obszar Rzeczypospolitej podzielono na 10 wydziałów: 6 w Koronie i 4 na Litwie. W każdym wydziale była jedna szkoła wydziałowa i kilka podwydziałowych.

Na czele szkoły wydziałowej stal rektor, który zarządzanie tylko swoją placówką, ale całym szkolnictwem w wydziale. Poza rektorem pracował prefekt - pomocnik rektora, 6 profesorów, 1 kaznodzieja, 1 lub 2 metrów ( nauczyciele języków obcych nowożytnych ). W szkołach tych było 6 klas, w których program realizowano w ciągu 7 lat. Klasa 5 była bowiem 2 - letnia.

Szkołą podwydziałową kierował prorektor i najczęściej pracowało w niej 3 profesorów. W szkołach tych były 3 klasy z 6-letnim okresem nauki.

Zakres programu nauczania obydwu typów szkół był w zasadzie jednakowy i obejmował: arytmetykę, algebrę, geometrię, rysunek mierniczy, historię naturalną, pod którą rozumiano botanikę, geologię, rolnictwo, ogrodnictwo, naukę o zachowaniu zdrowia i fizykę, gramatykę, logikę, historię sztuk i rzemiosła, języki nowożytne - francuski lub niemiecki. Duży nacisk kładziono również na naukę moralną.

W szkołach pojawiły się pomoce naukowe, jak mapy, globusy, modele. Poza tym zakładano gabinety przedmiotowe, ogrody doświadczalne itp.

36. Organizacja kształcenia nauczycieli Komisji Edukacji Narodowej.

Pierwsze seminarium dla nauczycieli szkól parafialnych powstało w 1775 roku pod Wilnem. Nauka trwała rok, a jej program obejmował wzorowe czytanie, pisanie, katechizm, podstawy moralności, rachunki, prosty pomiar, rolnictwo, ogrodnictwo, leczenie bydła, śpiew chóralny i grę na klawikordzie. Prze4dmioty takie jak śpiew chóralny i gra na klawikordzie potrzebne były nauczycielowi do pełnienia posług w kościele. Seminarium przetrwało do 1782 roku i przeciętnie kształciło 30 wychowanków rocznie. Następne seminarium założono w 1789 roku w Łowiczu. Projektowano również seminarium w Kielcach - ale brak o nim jakichkolwiek wiadomości.

W celu kształcenia nauczycieli świeckich powstały systematycznie dwie akademie: Krakowska i Wileńska oraz dwa tzw. seminaria dla profesorów. Jedno otwarto w 1780r. przy Akademii Krakowskiej, drugie zaś w 1783 przy Akademii Wileńskiej. Nauka w seminariach trwała 4 lata. Program nauczania obejmował również przedmioty pedagogiczne, w ramach, których słuchacze prowadzili także próbne lekcje w szkołach.

Dla kandydatów do stanu nauczyciela stworzono osobny stan zwany ,,stanem akademickim''. Związkowi temu zapewniano obszerną autonomię i niezależność od władz państwowych, obieralność stanowisk kierowniczych itp. O stosunku do nauczycieli świadczy też przyznanie im dość wysokiej pensji oraz pełnej emerytury po 20 latach pracy.

37. Organizacja szkolnictwa wyższego Komisji Edukacji Narodowej.

Z chwilą powstania KEN funkcjonowały w Polsce dwa uniwersytety: Krakowski i Wileński • Akademia Krakowska - reformę akademii z inicjatywy KEN rozpoczął Hugo Kołłątaj od zapewnienia jej podstaw materialnych. Następnie przystąpił do wprowadzenia zmian w strukturze i programach nauczania. W 1782 roku Hugo został rektorem uniwersytetu. Zreformowana Akademia otrzymała nazwę: Szkoły Głównej Koronnej, składała się z dwu kolegiów obejmujących dawne wydziały. Największym i najlepiej wyposażonym było Kolegium Fizyczne, które z kolei dzieliło się na szkoły: matematyczną, fizyczną i lekarską. Znacznie skromniejsze było Kolegium Moralne, które obejmowało szkołę teologiczną, prawa i literatury.

Dzięki profesorowi Janowi Śniadeckiemu Szkoła Główna obok kształcenia zawodowego rozpoczęła również badania naukowe i popularyzację wiedzy.

• Akademia Wileńska - jej reformę rozpoczął w 1780 roku Marcin Poczubutt. Szkoła Główna Litewska dysponowała znacznie skromniejszą kadrą i dorobkiem naukowym w związku z czym jej reorganizacja trwała wiele lat. Efekty tych zabiegów ujawniły się dopiero po upadku państwa polskiego, kiedy to Uniwersytet Wileński w pierwszym 20-leciu XIX wieku stał się najsłynniejszą polską uczelnią.

Reforma uniwersytetów miała dla KEN ogromne znaczenie. Uczelnie kształciły nauczycieli, prowadziły badania naukowe oraz, co było chyba najważniejsze, stały się władzą szkolną drugiej instancji. Zgodnie z postanowieniem Ustaw Szkole Głównej Koronnej powierzono zwierzchnictwo nad całym szkolnictwem w Koronie, Szkole Głównej Litewskiej zaś na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przejęcie od centrali obowiązków kontroli i nadzoru z zakresie administracyjnym, dydaktycznym i kadrowym, obciążyło obydwie uczelnie, ale jednocześnie zapewniało jednolitość całego systemu szkolnego.

PEDAGOGIKA XIX WIEKU

38. Co wniósł do pedagogiki Jan Fryderyk Herbert?

Jan Fryderyk Herbart (1776 - 1841) był profesorem filozofii i pedagogiki na uniwersytecie w Getyndze i Królewcu, gdzie założył i prowadził seminarium dla nauczycieli szkół średnich i szkołę ćwiczeń. Głównym celem dociekań naukowych Herbarta było stworzenie z pedagogiki zwartego systemu uzasadnionych pojęć. Uważał on, że pedagogika nie może stanowić refleksji wynikających z doświadczenia i intuicji. Jej twierdzenia powinny być konstruktywne za pomocą metod badawczych stosowanych w naukach ścisłych, a szczególnie w matematyce i fizyce. Dążenie Herbarta do unaukowienia pedagogiki ujawniło się szczególnie w analizie procesu nauczania. Stąd też dydaktyka stanowi najbardziej wartościowy i trwały element jego poglądów.

Według Herbarta proces poznawania rzeczywistości przez uczniów przebiega przez następujące cztery etapy bądź szczeble procesu nauczania: jasność, kojarzenie, system i metoda i powinny one być podstawą każdej lekcji. Określona przez Herbarta struktura organizacyjna lekcji została niebawem poszerzona do pięciu szczebli i udoskonalona przez jego uczniów Reina i Zillera. Wkrótce też nowa koncepcja budowy lekcji stała się podstawowym kanonem metodycznym obowiązującym wszystkich nauczycieli w Austrii i Niemczech. Ponieważ według tych etapów należało prowadzić wszystkie lekcje, zostały one nazwane stopniami formalnymi nauczania. Uzupełnione stopnie formalne brzmiały następująco:

1. Przygotowanie nowej lekcji, czyli analiza wstępna.

2. Podanie nowego materiału - nowych wrażeń - etap jasności.

3. Powiązanie nowego materiału ze sobą i z już przyswojonym - etap kojarzenia.

4. Zebranie i uporządkowanie nowego materiału - etap systemu.

5. Zastosowanie nowej wiedzy - etap metody.

Stopniowanie formalne Herbarta i jego uczniów wprowadzały do dydaktyki ład i porządek, zmuszały nauczycieli do logicznego rozkładu materiału i systematycznego przygotowania się do lekcji.

39. Dorobek myśli pedagogicznej Jana Władysława Dawida.

Jan Władysław Dawid (1859 - 1914) - jako pierwszy zorganizował w Polsce zespołowe badania nad pamięciom, wyobraźnią, tworzeniem pojęć u dzieci itp. W roku 1887 opublikował książkę Program spostrzeżeń psychologiczno - wychowawczych nad dzieckiem od narodzenia do 20 roku życia. Była ona pierwszym dziełem w naszej literaturze pedagogicznej i psychologicznej, która dała początek systematycznym badaniom eksperymentalnym w zakresie psychologii rozwojowej i wychowawczej. Istotą książki był opracowany przez Dawida szczegółowy kwestionariusz obserwacji dziecka dotyczący jego stanu fizycznego, procesów psychicznych i jakości środowiska wychowawczego. Te kompleksowe badania miały pomagać nauczycielom w efektywniejszej pracy dydaktyczno - wychowawczej z dziećmi.

W badaniach nad psychikom, a szczególniej nad rozwojem myślenia dzieci Dawid po raz pierwszy w Polsce zastosował metodę testów, za pomocą, których badał myślenie przyczynowo - skutkowe. W wyniku tych badań powstało największe jego dzieło psychologiczne Inteligencja, wola i zdolność do pracy. Psychologia Dawida oparta na obserwacji i eksperymencie miała ściśle określony cel - służyć szkole i nauczycielowi.

40. Szkolnictwo polskie w zaborze rosyjskim.

Walkę o polskie szkolnictwo elementarne w zaborze rosyjskim prowadzono w ciągu całego okresu niewoli. Jej nasilenie uzależnione było ściśle od sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej Rosji. Jeżeli zaborcy groziło jakiekolwiek niebezpieczeństwo zewnętrzne bądź wewnętrzne, natychmiast łagodził politykę w stosunku do Polaków, gdy kłopotów pozbywał się, wzmagano rusyfikację. Bezpośrednio po rozbiorze Polski Katarzyna II przystąpiła do likwidacji szkół byłej KEN. Ta sytuacja nie trwała jednak długo gdyż na arenie politycznej pojawił się Napoleon. Nowy car Aleksander I, by pozyskać Polaków, mianował kuratorem okręgu wileńskiego Adama Jerzego Czartoryskiego, zezwalając jednocześnie na tworzenie szkół polskich na całym terenie zabranym Polsce w wyniku rozbiorów. Całe szkolnictwo miało podlegać Uniwersytetowi Wileńskiemu, który od 1803r.otrzymał nazwę Uniwersytetu Imperatorskiego.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE I WYŻSZE:

Rektor uniwersytetu Jan Śniadecki, kurator Adam Czartoryski, jego zastępca Tadeusz Czacki i współpracujący z nimi Hugo Kołłątaj w 1803r. zorganizowali na podległych Uniwersytetowi Wileńskiemu ośmiu guberniach 70 szkół średnich. Największą sławę zdobyło gimnazjum w Krzemieńcu. Założone przez Czackiego w 1805r. gimnazjum składało się z dwu stopni. W pierwszym 4-letnim - program nauczania obejmował języki nowożytne, początki arytmetyki, geografii i nauki moralnej. Stopień drugi 6-letni - przedmioty humanistyczne i przyrodnicze. Czacki planował zorganizować dla absolwentów dodatkowe kursy poświęcone studiom matematycznym, mechanicznym, medycznym, rolniczym i innym. Ze względu na trudności obiektywne udało się zrealizować tylko część projektów. Gimnazjum Krzemienieckie, które w 1818r. przemianowano na liceum, przetrwało do 1832r.

SZKOLNICTWO ELEMENTARNE:

Bezpośredni nadzór nad szkolnictwem w guberniach północnych objął Czartoryski, a nad południowymi Tadeusz Czacki przy czynnej współpracy Kołłątaja. W guberniach: wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej Czacki i Kołłątaj dążyli do tego, by działające w każdej parafii szkoły elementarne objęły wszystkie dzieci bez względu na płeć i wyznanie. Projekt ten został zatwierdzony przez cara Aleksandra I w 1807 r. W 1813r. udało się zorganizować w trzech guberniach 179 szkół elementarnych.

41. Organizacja szkolnictwa w Księstwie Warszawskim (1807-1815).

Największe osiągnięcia polskiego szkolnictwa miały miejsce w czasach Księstwa Warszawskiego. W 1807r. powołano centralną władzę oświatową Izbę Edukacyjną, w 1812r. I.E. przemianowano na Dyrekcję Edukacji Publicznej, która działała do 1815r. Głównym inicjatorem i organizatorem szkolnictwa w Księstwie Warszawskim był Stanisław Kostka Potocki, a także Stanisław Staszic, Samuel Bogumił Linde.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE I WYŻSZE:

W okresie Księstwa Warszawskiego stworzono nowy system edukacyjny, który ustanowił szkoły elementarne dla chłopów i biedoty miejskiej, szkoły podwydziałowe - 3-letnie i wydziałowe - 4-letnie dla mieszczan i biednej szlachty oraz szkoły departamentowe - dla warstw najwyższych. Szkoły podwydziałowe i wydziałowe były niepełnymi szkołami średnimi, nie dawały prawa wstępu na studia wyższe. Szkoły departamentowe przygotowywały do studiów wyższych eksponując przedmioty matematyczno - przyrodnicze. Do 1814r. władze oświatowe Księstwa Warszawskiego zdołały uruchomić 11 szkół departamentowych, 23 szkoły wydziałowe i 14 podwydziałowych. Szkoły wyższe początkowo miały charakter zawodowy. W 1807r. zorganizowano kursy prawne, przekształcone następnie w Szkołę Prawa i Administracji. W 1809r. powołano szkołę lekarską. Od 1809r. główną uczelnią Księstwa Warszawskiego stał się Uniwersytet Krakowski.

SZKOLNICTWO ELEMENTARNE:

Zatwierdzona w 1808r. ustawa wprowadzała obowiązek szkolny dla dzieci miejskich od 6 do 11-12 lat i wiejskich od 8 do 11-12 roku życia. Program nauczania obejmował: wiedzę elementarną, higienę, religię, w zależności od środowiska wiedzę rolniczą, ogrodniczą, elementy miernictwa, handlu i rzemiosła. Dziewczęta zapoznawano z robotami domowymi i gospodarskimi. Aby zapewnić szkołom fachowych nauczycieli, uruchomiono trzyletnie seminaria nauczycielski w Poznaniu i Łowiczu.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SZKOLNICTWO POLSKIE PO UPADKU KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO:

Po upadku Księstwa Warszawskiego na czele nowo powołanej Komisji Rządowej Wyznań i Oświecenia Publicznego pozostał Stanisław Kostka Potocki.

W 1816r. powołano do życia dwie polskie uczelnie: Uniwersytet Warszawski i Szkołę Akademiczko -Górniczą, założoną w Kielcach z inicjatywy Stanisława Staszica. W roku 1819 dokonano reformy szkól średnich. Będące na niskim poziomie szkoły podwydziałowe zamieniono na elementarne. Do szkół wydziałowych dołożono 2-letnią klasę czwartą. Zwiększono również o rok czas nauki w szkołach departamentowych, zmieniając równocześnie nazwę na wojewódzkie. Zwiększała się liczba szkół elementarnych, powstawały szkoły niedzielne dla biedoty.

W 1820r. car Aleksander I usunął jednak Potockiego ze stanowiska ministra. Zniesiono KRWiOP, na jej miejsce powołano w 1839r. Okręg Naukowy Warszawski, będący rosyjską władzą szkolną. W Królestwie Polskim rozpoczął się okres rusyfikacji, który dał o sobie znać szczególnie po upadku Powstania Listopadowego(1830-1831). Szkoły poddano nadzorowi policyjnemu, wprowadzono aż 16 rodzajów kar. Aby zahamować dostęp młodzieży do szkół, szczególnie ze stanów niższych, zwiększono wpisowe, jak również zmniejszono liczbę szkół. Wpływom rusyfikacyjnym zaczęto poddawać również średnie szkolnictwo żeńskie. W okresie między-powstaniowym tzw. pensje i szkoły prywatne żeńskie dzieliły się na dwa stopnie: wyższy - 4-klasowy i niższy - 2-klasowy.

Złagodzenie polityki narodowościowej i oświatowej caratu w stosunku do Polaków nastąpiło pod koniec lat 50 XIX wieku. W 1861r. przywrócono autonomię szkolną i ratyfikowano KRWiOP na czele z margrabią Aleksandrem Wielkopolskim. W 1962r. car zatwierdził opracowaną przez Józefa Korzeniowskiego nową Ustawę o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim.

42. Reforma szkolna Aleksandra Wielkopolskiego.

Reforma znosiła zasadę stanowości i wprowadzała zasadę drożności. Po skończeniu tzw. klasy przygotowawczej przy szkole elementarnej uczeń miał prawo rozpocząć naukę w szkole średniej. Szkole elementarnej nadano program ogólnokształcący i dopiero na jego bazie przewidywano dokształcanie w zakresie rzemiosła, rolnictwa, dziewcząt zaś w zakresie gospodarstwa domowego. Ważnym osiągnięciem było również oparcie szkolnictwa elementarnego na funduszach publicznych, uwalniając tym samym chłopów od składek szkolnych.

Szkoły średnie dzieliły się na 5-klasowe szkoły powiatowe, 7-klasowe gimnazja i jedno 8-klasowe Liceum w Lublinie. Szkoły żeńskie miały być prywatne. Szkoły średnie miały charakter filologiczny, z wyjątkiem ostatniej klasy szkół powiatowych, podzielonej na techniczną i pedagogiczną oraz klasy ósmej liceum, w której uczono m.in.: ekonomii, podstaw inżynierii, architektury i gospodarstwa wiejskiego. Do wybuchu Powstania Styczniowego(1863) zdołano uruchomić 23 szkoły powiatowe, 12 gimnazjów i Liceum w Lublinie. Ponadto otwarto Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny w Puławach oraz Szkołę Główną w Warszawie, która składała się z 4 wydziałów: Filologiczno - Historycznego, Lekarskiego, Prawa i Administracji i Matematyczno - Fizycznego. Do grona wychowanków tej uczelni ludzie tak wybitni jak: Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Adolf Dygasiński i inni.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Po upadku Powstania Styczniowego nastąpiła całkowita likwidacja polskiego szkolnictwa wyższego. W 1869 zlikwidowano Szkołę Główną, powołując na jej miejsce całkowicie rosyjską uczelnię pod nazwą Warszawski Uniwersytet Cesarski. Wznowiono działalność podległego Petersburgowi Okręgu Naukowego Warszawskiego. Rusyfikacja jak również obciążenie wsi 50 % kosztów utrzymania szkoły elementarnej pogłębiało niechęć polskiego społeczeństwa do oświaty rządowej. W wielu wsiach chłopi zaczęli samorzutnie likwidować szkoły.

W zaborze rosyjskim do szkól uczęszczała zaledwie 1/5 dzieci w wieku szkolnym. Analfabetyzm sięgał 65 % ogółu mieszkańców.

Sytuacja szkolnictwa średniego męskiego i żeńskiego uległa znacznej poprawie dopiero w wyniku rewolucyjnych wystąpień w 1905 roku. Władze carskie zmuszone były zezwolić na otwieranie szkół średnich prywatnych z polskim językiem nauczania. Na terenie Królestwa zaczęły również powstawać dość liczne szkoły zawodowe. W roku 1913 działało już 13 szkół rzemieślniczych, 6 technicznych, 21 rolniczych i 89 handlowych.

WYCHOWANIE PRZEDSZKOLNE - W Królestwie Polskim głównymi inicjatorami zakładania placówek wychowania przedszkolnego były liczne organizacje społeczne jawne i tajne, właściciele fabryk i osoby prywatne. Do najbardziej zasłużonych instytucji idei wychowania przedszkolnego w zaborze rosyjskim należy zaliczyć: Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności(1814) i powołany w jego ramach Wydział Ochron; Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej(1905); Centralny Komitet Obywatelski(1914). Oprócz ochron zakładano także ogródki freblowskie. Były to przedszkola odpłatne przeznaczone dla dzieci rodzin zamożnych. Dzieci przebywały w nich od 4 do 5 godzin dziennie.

43. Szkolnictwo w zaborze pruskim.

W całym okresie zboru pruskiego stopień organizacji był rozwinięty do minimum. Z terenów Polski polskich księży przesiedlano do Niemiec, a z Niemiec do Polski. Sytuacja zaostrzyła się jeszcze bardziej, gdy na arenę wstąpił Bismarck. Zakładał , że w czasie swoich rządów wyeliminuje on wszelkie przejawy polskości. Pomagał mu w tym Kulturkampf. Polityka germanizacyjna spotkała się ze sprzeciwem ze strony dzieci, rodziców i polskich działaczy oświatowych. W 1901 r. uczniowie klasy pierwszej we Wrześni odmówili modlenia się po niemiecku. W obronie polskich dzieci stanęli rodzice, którym władze pruskie wytoczyły proces. Represje nie zahamowały jednak dalszych strajków szkolnych, których największe nasilenie przypadło na 1906r. Strajk objął około 75 tys. dzieci w Wielkopolsce. Zaczęły powstawać tajne organizacje oświatowe takie jak: Towarzystwo Oświaty Ludowej, Towarzystwo Czytelni Ludowych. Wybuchały regularne powstania, które pociągały ogromne liczby ofiar. Zaczęto podejmować inne formy walki mianowicie rozpoczęto walkę na polu ekonomicznym. Ks. Wawżyniak i dz. Marcinkowski założyli w Poznaniu instytucję pod nazwą Bazar. Był to bank, ośrodek pomocy głównie dla chłopów polskich. Bezpośrednio wykupywano polską ziemię od polskich chłopów, dając im wysokie stawki za ziemię. Przykładowo cena tej ziemi była taka, że za 1 hektar na Polesiu, chłop polski mógł kupić 10 hektarów. Chłopi polscy wygrali tą ciężką walkę po pierwsze przy pomocy Bazaru, po drugie to to, że Prusacy traktowali prawo jak świętość. Polacy wygrali z Bismarckiem.

44. Szkolnictwo polskie w zaborze austriackim do autonomii 1866r.

Po I rozbiorze rozpoczęła się ostra germanizacja. Cesarzowa Maria Teresa wyjątkowo nie lubiła Polaków. Zgodnie z reformą szkolną z 1805r. szkoły elementarne podzielono na dwa rodzaje, tzw. trywialne - we wsiach i główne - w miastach. Nadzieje na rychłą germanizację dzieci polskich nie spełniły się jednak, bowiem języka niemieckiego najczęściej nie znali sami nauczyciele. W połowie XIX wieku na terenie Galicji nauczaniem elementarnym objęto około 16% dzieci.

W czasie I rozbioru działało w Polsce 15 szkół średnich, w 1784r. 9 z nich zamieniono na szkoły elementarne. Nauczycielami zostawali głównie Austriacy i Czesi.. Aby zwiększyć wpływy germanizacyjne na polską młodzież, władze austriackie powołały w 1774r. we Lwowie uniwersytet. Jego poziom naukowy był bardzo niski, miał on przede wszystkim realizować cele polityczne.

45. Organizacja szkolnictwa w Galicji po 1866 roku.

Sejm galicyjski uchwalił utworzenie w 1866r. Rady Szkolnej Krajowej. Pierwszym postanowieniem Rady było wprowadzenie do szkół elementarnych i średnich języka polskiego. Szkołą wiodącą było 8-klasowe gimnazjum. Oprócz gimnazjów ogólnokształcących działało kilka gimnazjów i szkół realnych. Gimnazja ogólnokształcące były szkołami średnimi, w których przeważały przedmioty matematyczno - przyrodnicze i języki nowożytne. Szkoły realne nie miały natomiast praw szkół średnich. W latach 70-tych na terenie Galicji było 25 szkół średnich. W roku 1904 w 35 gimnazjach klasycznych uczyło się ponad 22 tysiące uczniów. Ze względu na brak przemysłu stosunkowo słabo rozwijały się szkoły zawodowe. Na początku wieku XX działało w Galicji 6 szkół rolniczych, 9 przemysłowych i 12 handlowych. Największym osiągnięciem oświatowym Galicji po uzyskaniu autonomii było szkolnictwo wyższe. Na początku lat 70-tych dokonano pełnej repolonizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Lwowskiego. Pod koniec XIX wieku obydwie uczelnie posiadały już po kilkudziesięciu profesorów i docentów i kształciły po kilka tysięcy studentów. W roku 1877 powstała we Lwowie pierwsza na terenie Galicji politechnika . Odegrała ona ogromnie ważną role w odbudowie gospodarki niepodległej Polski. Powstała Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Umiejętności.

46. Idee pedagogiczne nowego wychowania.

Według ideologów nowego ruchu w pedagogice herbartowska szkoła tradycyjna powinna być zastąpiona taką organizacją wychowania, która będzie opierać się na zupełnie innych zasadach metodologicznych. Owe zasady sprowadzić można do następujących tez:

• Proces wychowania nie polega na urabianiu zgodnie z określonymi góry celami, ale na umożliwianiu rozwijania spontanicznych sił tkwiących w naturze dziecka.

• Skuteczność procesu dydaktycznego zapewniona będzie tylko wtedy , kiedy nauczanie oparte na biernym, pamięciowym przyswajaniu gotowej wiedzy, zstąpi się samorzutnym i samodzielnym jej zdobywaniem w toku praktycznej działalności ucznia. Samorzutność i samodzielność wynika z zainteresowań dziecka i jego naturalnych skłonności do działania.

• Klasa szkolna oparta na zewnętrznej dyscyplinie, rygorze i schemacie organizacyjnym musi być zastąpiona luźnym zespołem uczniów, którym treści i formy indywidualnej pracy nie narzuca ani urzędowy program nauczania, ani też nauczyciel. Rytmu owej samodzielnej i twórczej pracy nie może również przerwać dzwonek

47. Budowa lekcji według J. Dewey'a.

Dla Dewey'a modelem szkoły był dom wiejski, który dzięki gospodarce samowystarczalnej stwarzał dzieciom wiele okazji do uczenia się, do gromadzenia doświadczeń poprzez aktywny udział w różnych zajęciach praktycznych. Źródłem treści w szkole eksperymentalnej nie były narzucone i określone z góry programy, nie wyznaczał jej również nauczyciel. Wiedzę o świecie zdobywali uczniowie bezpośrednio ze środowiska szkolnego, pozaszkolnego, pozaszkolnego potrzeb gospodarki techniki państwa. Na środowisko szkolne składały się pracownie, warsztaty, kuchnia, ogród, biblioteka z czytelnią , scena szkolna itp. Środowisko pozaszkolne to las, pole, fabryki, instytucje społeczne, gospodarcze, administracyjne. W szkole Dewey'a osią wszelkiego nauczania były zajęcia praktyczne i artystyczne. Dewey wyeliminował ze swojej szkoły eksperymentalnej nagrody i kary, oceny i klasyfikacje. Nie było sztywnego podziału na klasy, dzieci grupowały się zgodnie z własnymi zainteresowaniami i rozwiązywały problemy w sposób kompleksowy.

48. Organizacja szkolnictwa w Polsce w latach 1918 - 32.

Polska w niepodległość weszła z ogromnymi brakami. Nie był kadr, które by miały doświadczenie w zrządzeniu państwem , zarządzaniu oświatą. Brakował polskich nauczycieli, podręczników, budynków, kłopoty również wywoływały mniejszości narodowe.

• Szkolnictwo średnie ogólnokształcące - szkołą średnią ogólnokształcącą było gimnazjum 8-klasowe i 8-letnie. Podzielono je na dwa stopnie organizacyjne: pierwszy 3-letni - gimnazjum niższe i drugi 5-letni - gimnazjum wyższe. Gimnazja reprezentowały wysoki poziom naukowy i wychowawczy, ale zarazem pobierały wysokie opłaty za naukę.

• Szkolnictwo zawodowe - szkoły zawodowe nie posiadały praw pełnych szkół średnich, nie dawały matury, a tym samym wstępu na uczelnie akademickie. Dzieliły się na trzy typy: szkoły niższe (2-4-letnie); średnie (3-5-letnie), po ich ukończeniu absolwenci otrzymywali tytuł technika; ponadśrednie (3-3,5-letnie), absolwenci otrzymywali tytuł technologa.

• Kształcenie nauczycieli - w tym celu powstały 5-letnie seminaria nauczycielskie, kształceniem nauczycieli zajmowały się również Państwowe Kursy Nauczycielskie i różnego rodzaju instytucje pedagogiczne.

• Szkolnictwo dla mniejszości narodowych - przez cały okres 20-lecia prowadzono politykę wynarodowienia, a szczególnie zaś w stosunku do mniejszości ukraińskiej, białoruskiej, litewskiej i rosyjskiej.

• Wychowanie przedszkolne - pozostawało ono w najgorszej sytuacji. Władze oświatowe nie wydały w tym okresie żadnego aktu prawnego regulującego problem zakładania i utrzymywania przedszkoli.

49. Zmiany w szkolnictwie polskim po reformie jędrzejewiczowskiej.

Ustawa jędrzejewiczowska uchwalona została przez Sejm w dniu 11 marca 1932r. Dotyczyła ona przedszkoli, szkół powszechnych, średnich ogólnokształcących, zawodowych oraz wprowadzała obowiązkowe dokształcania młodzieży do lat 18.

• Szkolnictwo średnie ogólnokształcące - przekształcone na 6-letnia średnią ogólnokształcącą składającą się z 4-letniego gimnazjum, kończącego się małą maturą i 2-letniego liceum, kończącego się dużą maturą. Do gimnazjum obowiązywał egzamin wstępny, do liceum - świadectwo ukończenia gimnazjum.

• Szkolnictwo zawodowe - całość szkolnictwa podzielono na typ dokształcający, zasadniczy i przysposobienia zawodowego. Szkoły typu zasadniczego dzieliły się na: niższe(2-3-letnie), gimnazja(2-4-letnie) i licea(2-3-letnie).

• Kształcenie nauczycieli - reforma z 1932 roku zlikwidowała 50letnie seminaria nauczycielskie na rzecz 3-letnich;liceów pedagogicznych.

50. Uniwersytety polskie w latach 1918-39.

Z chwilą odzyskania niepodległości funkcjonowały dwa polskie uniwersytety: Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie. Inne uniwersytety trzeba było repolonizować, jak uruchomiony w 1915r. Uniwersytet Warszawski i w 1919r. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Po odzyskaniu niepodległości powołano dwa nowe uniwersytety: w 1918r. Katolicki Uniwersytet Lubelski(KUL) i w 1919r. Uniwersytet Poznański. W roku 1918 powołano również uczelnię humanistyczną o charakterze zawodowym, Wolną Wszechnicę Polska(WSP). WWP i KUL były uczelniami prywatnymi, pozostałe państwowymi. W roku 1024 funkcjonowało w Polsce 14 szkół wyższych państwowych i 5 prywatnych.

Szkoły państwowe to: 5 uniwersytetów wspomnianych wyżej, 2 politechniki w Warszawie i Lwowie, Akademia Górnicza w Krakowie, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Akademia Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie i Lwowie, Instytut Stomatologiczny i Instytut Pedagogiczny w Warszawie.

Szkoły prywatne: KUL i WWP, Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie, Wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego we Lwowie, Wyższa Szkoła Nauk Politechnicznych Politycznych Warszawie.

W 1924R. liczba studentów przypadająca na poszczególne kierunki była następująca: 50% prawo i filozofia, 20% technika, 12% medycyna, 8% rolnictwo, 10% pozostałe kierunki. W tym okresie w Polsce było około39 tysięcy studentów.

Aby studiować należało mieć pieniądze, brakowało domów akademickich i stypendiów. Całkowita władza uczelni należała do senatu i rad wydziału, które wybierały na okres roku rektora i dziekanów. Najwyższą władzę nad uczelniami powierzono ministrowi WRiOP.

51. Istota systemu wychowawczego Janusza Korczaka.

Janusz Korczak (1878 - 19420 - prawdziwe nazwisko Henryk Goldszmit. Z zawodu lekarz, z zamiłowania pedagog. Przedmiotem zainteresowań Korczaka były dzieci zaniedbane, opuszczone i sieroty. Aby ulżyć ich doli założył najpierw ,,Dom sierot'' dla dzieci żydowskich, żydowskich następnie ,,Nasz dom'' dla dzieci polskich. Korczak stwierdził, że aby osiągnąć pozytywne efekty w procesie wychowania nie wystarczy poznać tylko wychowanków, ale należy wczuć się w świat ich przeżyć. W obrębie swego systemu wychowawczego Korczak stworzył samorząd, który obejmował wszystkie dziedziny życia zbiorowości dziecięcej. Ustalał on jednakowe dla wszystkich wychowanków i wychowawców prawa i obowiązki. Zasadniczą funkcją samorządu było rekompensowanie dzieciom utraconego ciepła rodzinnego, życzliwości, budzenie zaufania do samego siebie i wiarę we własne siły.

52. Polityka oświatowa okupantów 1939 - 1945.

Na terenach, które włączono do Rzeszy już na początku okupacji szkolnictwo polskie praktycznie przestało istnieć. Dzieci polskie albo włączono do szkół niemieckich ( Śląsk i Pomorze ), albo tworzono dla nich oddzielne szkółki z niemieckim językiem wykładowym i z niemieckimi nauczycielami. Czas nauki trwał teoretycznie od 1 do 3 godzin dziennie, a w praktyce uczniowie najczęściej byli zabierani do pracy w niemieckich gospodarstwach rolnych, przy reperowaniu bielizny dla wojska, zbieraniu złomu, ziół itp. Na terenie Generalnej Guberni narzucony przez Niemców ustrój szkolny przewidywał funkcjonowanie jedynie szkół powszechnych i zawodowych, w których zresztą systematycznie obniżano poziom naukowy. 6 listopada 1939 r. pragnęli przedstawić swój stosunek do nauki polskiej i w tym celu aresztowano i osadzono w obozie koncentracyjnym 183 profesorów i innych pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podobnie rozwiązano problem szkół ogólnokształcących w Krakowie i Lublinie.

Okupanci usunęli z programów nauczania przedmioty, które mówiły o Polsce, jej kulturze i gospodarce. Ze szkól usunięto wszystkie podręczniki, pomoce naukowe oraz nakazano zlikwidować biblioteki szkolne. Hitlerowcy pragnęli jedynie nauczyć Polaków wydajniej pracować dla gospodarki III Rzeszy.

53. Formy organizacyjne tajnego nauczania.

W zależności od specyfiki terenowej w tajnym nauczaniu stosowano cztery zasadnicze formy organizacyjne:

1. Nauczanie w szkołach legalnych na podstawie przedwojennego programu, wbrew zarządzeniom okupanta - formę tą stosowano w szkolnictwie powszechnym i częściowo zawodowym przede wszystkim w pierwszych miesiącach okupacji. Było to możliwe m.in. dlatego, że Niemcy nie zdążyli jeszcze opracować w GG własnej terenowej administracji szkolnej. W miarę wzrastania terroru okupanta ta forma nauczania kurczyła się jednak gwałtownie.

2. Przekazywanie zakazanych wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji w trakcie realizacji programu okupacyjnego - forma ta to uzupełnienie zakazanych przez okupanta przedmiotów w trakcie programu oficjalnego. Nauczyciel wykorzystywał każdą okazję, by podawać dzieciom wiedzę o Polsce, jej kulturze i przeszłości.

3. Nauczanie w kilkuosobowych kompletach lub pojedynczych uczniów - forma ta stosowana była na wszystkich szczeblach szkolnictwa. Praca odbywała się w mieszkaniu nauczyciela, uczniów, uczniów nawet po zajęciach oficjalnych w szkole.

4. Praca tajnych szkół średnich ogólnokształcących i wyższych na bazie szkolnictwa oficjalnego podstawowego i zawodowego - forma ta dotyczyła już tylko szkolnictwa średniego i wyższego, organizowano różnego rodzaju praktyki itp.

54. Podziemne władze oświatowe.

Tajna Organizacja Nauczycielska (TON) - opieka nad nauczycielami zagrożonymi i organizacja samopomocy koleżeńskiej; inspirowanie i organizowanie tajnego nauczania; organizacja podziemnych wydawnictw i kolportażu.

Departament Oświaty i Kultury (DOiK) - organizowanie jednolitej, centralnej i terenowej tajnej administracji w dziedzinie oświaty i kultury; rozszerzanie i ujednoliceni form tajnego nauczania.

Komisja Oświecenia Publicznego, Biuro Oświatowo - Szkolne Ziem Zachodnich - ograniczały się one do ogólnego nadzoru, jak kolportaż podręczników, pomoc finansowa itp.

---