Dlaczego planowanie energetyczne jest dla samorządów coraz ważniejsze?

Autor: Adam Jankowski
Energoekspert Katowice

Energia w różnej postaci wykorzystywana jest na potrzeby: ciepła do ogrzewania obiektów, podgrzewania mediów, przygotowania posiłków; oświetlenia indywidualnego oraz zbiorowego oraz na potrzeby pracy różnego rodzaju urządzeń. O lokalizacji wszystkich ww. potrzeb decydowali i będą decydować inwestorzy tworzący nowe obiekty, budynki i infrastrukturę. Każdy z inwestorów w procesie wyboru lokalizacji zależny jest od uwarunkowań stworzonych lokalnie. Tak więc o lokalizacji nowych przyrostów zapotrzebowania na nośniki energii decydują między innymi przedstawiciele lokalnych społeczności tworząc w studiach i planach uwarunkowania rozwoju. Istotną składową planowania lokalnego jest planowanie zaopatrzenia w energię dla działań rozwojowych w lokalnym systemie energetycznym rozumiane jako dyspozycję odnośnie sposobu, miejsca i charakteru powstania potrzeb energetycznych. Ważne jest przy tym jednoczesne uwzględnienie interesów odbiorców i przedsiębiorstw energetycznych.

Rozwój lokalnego sektora energetycznego w Polsce po wojnie do lat 80-tych był realizowany w oparciu o decyzje generowane przede wszystkim centralnie na podstawie przesłanek w niewielkim stopniu związanych z faktycznym zapotrzebowaniem docelowych odbiorców energii. Decyzje podejmowane w ten sposób stworzyły wiele lokalnych systemów, które w chwili obecnej przewyższają w zakresie mocy zainstalowanej i rezerw przesyłowych potrzeby głównych odbiorców, którymi często po likwidacji lub restrukturyzacji zakładów produkcyjnych zostali jedynie odbiorcy komunalni. Jak pokazują przykłady planowanie rozwoju lokalnych systemów energetycznych opierać się powinno na szczegółowych studiach zapotrzebowania na działania inwestycyjne, ujętych w strategiach rozwojowych gmin.

Przyjęte i stopniowo wdrażane od roku 1997 w Polsce prawo energetyczne przesuwa ciężar planowania zapotrzebowania na działania związane z organizacją zaopatrzenia w energię na poziom odbiorców tj. społeczności lokalnych. Podstawowym w tym zakresie dokumentem są „założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na terenie gminy” (Art.19). Dokument ten przyjmowany uchwałą Rady Gminy po uprzednim dopełnieniu procedur legislacyjnych, stanowi dla przedsiębiorstw energetycznych wyznacznik kierunków działań w systemie energetycznym, które są gminie potrzebne. Bezpośrednio działania inwestycyjne w infrastrukturze energetycznej realizowane i planowane są przez przedsiębiorstwa energetyczne w „planach rozwoju” (Art.16). Takie podejście do planowania ma zabezpieczyć systemy energetyczne przed inwestycjami, których spłata w sprzedaży energii nie będzie możliwa, ponieważ nie wiąże się z zaplanowaną przez gminę nową zabudową. Tak zdefiniowane relacje w systemie planowania energetycznego dają możliwość z jednej strony do tworzenia i stymulowania rozwoju gminy z drugiej strony dają samorządom potężne narzędzie, którego niewłaściwe wykorzystanie może pociągać za sobą różne konsekwencje.

Kompleksowy system planowania energetycznego wprowadzony w Polsce przez ustawę prawo energetyczne zakłada ustalenie głównych kierunków: polityki energetycznej oraz rozwoju sektora energetyki w ramach ustalonej i przyjętej stosownym dokumentem polityki energetycznej kraju. Polityka energetyczna kraju definiuje z założenia jedynie podstawowe kierunki rozwoju sektora energetycznego, wyznacza bardzo ogólne ramy rozwoju. Takie podejście do zagadnienia planowania i organizacji zaopatrzenia w energię na szczeblu krajowym potwierdza przeniesienie ciężaru planowania w lokalnych systemach energetycznych na poziom gminy.

Ze względu na specyfikę zapotrzebowania i charakter procesów poboru energii oraz szczególną rolę poszczególnych grup użytkowników energii w gminie można planowanie zaopatrzenia w energię podzielić na planowanie dla trzech podstawowych kategorii odbiorców:

- bytowo-mieszkaniowych;

- usługowych (szkolnictwo, obiekty komunalne, ochrony zdrowia, handel, kultura)

- przemysłowych (wytwórczość)

Największą pozornie rolę do odegrania gmina ma w wypadku grupy bytowo-mieszkaniowej oraz usługowej, w której często będzie sama inwestorem lub może w znacznym stopniu ukierunkować działania inwestorów. Jednak nie należy zapominać, że motorem rozwoju zabudowy mieszkaniowej i usługowej są miejsca pracy, a powstanie tych zwykle wiąże się z nowymi zakładami produkcyjnymi. Nowe zakłady powstaną w miejscach najbardziej atrakcyjnych ekonomicznie dla inwestora. Warunkiem koniecznym jednak z pewnością będzie również dostępność energii. A zatem właściwe ukierunkowanie za pomocą narzędzi planistycznych rozwoju infrastruktury energetycznej na obszarze gminy stanowić może podstawę aktywizacji rozwoju.

Podstawowym założeniem funkcjonowania i rozwoju sektora energetycznego na świecie i od lat 90-tych w naszym kraju jest samofinansowanie się działań inwestycyjnych. Zasada ta przy pozostawieniu planowania działań rozwojowych przedsiębiorstwom energetycznym może wygenerować modele zaopatrzenia w energię zasadne ekonomicznie ale nie akceptowalne dla lokalnych społeczności, dla których istotne są takie parametry usługi jak: koszt, wygoda, walory ekologiczne, estetyczne. Ww wskazują na konieczność udziału gminy w procesie planowania działań przedsiębiorstw, które w zakresie kosztów inwestycji stanowić będą składnik taryf za dostarczaną dla odbiorców energię. W chwili obecnej rolę strażnika pełni państwo w osobie regulatora (URE), jednak powolne wprowadzanie mechanizmów rynkowych w zaopatrzeniu w energię zmieni tą sytuację. W wielu miastach europejskich samorządy planując pokrycie zapotrzebowania na energię negocjują warunki jej dostawy, co przynosi znaczne korzyści mieszkańcom. Gmina jako odbiorca energii i przedstawiciel odbiorców lokalnych ma prawo organizować ich zaopatrzenie korzystając z dostępnych mechanizmów, np. dostępu strony trzeciej do sieci (TPA). Skorzystanie przez gminę z wolnego dostępu do rynku energii i zoptymalizowanie handlowe jej dostaw dla mieszkańców winno stać się jedną ze składowych procesu planowania i przemawia za jego przyspieszoną realizacją.

Zagadnienia planowania zaopatrzenia w energię rozumiane jako zapewnienie dostępności pierwotnych nośników energii (węgla, gazu itp. ) na lokalnym rynku leży głównie w sferze planowania centralnego i nie ma bezpośredniego wpływu na kierunek rozwój pokrycia zapotrzebowania na energię na gminnym rynku. Wpływ społeczności lokalnej na dostępność i ceny nośników energii jest na razie mocno ograniczona, co wynika między innymi ze struktury własnościowej przedsiębiorstw zajmujących się ich produkcją i dostarczaniem. Większość tych przedsiębiorstw to spółki państwowe (np. kopalnie, elektrownie, PSE, PGNIG). lub prywatne powstałe w wyniku prywatyzacji (w chwili obecnej głównie elektrownie). Plany rozwoju i działania ww. są realizowane w oparciu o założenia głównie komercyjne i polityczne. Możliwy bezpośredni zakres oddziaływania na nie Gminy jest bardzo ograniczony. Inna sytuacja mogła by mieć miejsce, gdyby samorząd występował jako hurtowy odbiorca energii. Takie podejście, z punktu widzenia prawa jest możliwe i mogło by zmienić relację Gminy z tymi przedsiębiorstwami.

Niezależnie od braku bezpośrednich relacji, istotny wpływ na rozwój lokalnego podsystemu energetycznego mają określone przez przedsiębiorstwa energetyczne relacje cen nośników energii oraz ich zmiany w czasie. Na ten parametr Gminy mają obecnie ograniczony wpływ ale jego stan ma fundamentalne znaczenie w procesie wyboru sposobu zaopatrzenia w energię dla lokalnego nowego i istniejącego budownictwa. Dlatego planowanie w tym aspekcie działań ma szczególne znaczenie.

Ww opisane relacje i struktura systemu energetycznego kraju dają podstawę do rozdzielenia poziomego planowania energetycznego na planowanie: w systemie wyższego szczebla i lokalne. Przedstawiona propozycja podziału poziomego nasuwa pytanie odnośnie zakresu i uczestników planowania w sytuacji, gdy gminy nie są najczęściej właścicielem składowych systemu. Z punktu widzenia charakteru udziału w procesie planowania wyszczególnić możemy planowanie zapotrzebowania na działania po stronie samorządów oraz planowanie działań dla pokrycia tego zapotrzebowania po stronie przedsiębiorstw energetycznych. Na rysunku poniżej przestawiono schemat relacji w procesie planowania energetycznego uwzględniający dodatkowe relacje wynikające z wprowadzenia w życie zasady dostępu strony trzeciej do rynku energii.




Celem gminy powinno być zatem głównie precyzyjne formułowanie zapotrzebowania na poszczególne działania. Wyżej zaprezentowane rozumowanie wskazuje na ogromną odpowiedzialność jaką za sobą pociąga użytkowanie narzędzi planowania energetycznego przez gminę. Należy jednak zwrócić uwagę, że brak świadomego energetycznego planowania na szczeblu lokalnym ograniczy rozwój gminy i może doprowadzić do: utrwalania monopoli, wzrostu cen energii i niezadowolenia odbiorców oraz obniżenia bezpieczeństwa energetycznego.

Systemy energetyczne stanowią w chwili obecnej najczęściej zmonopolizowany przez poszczególne przedsiebiorstwa energetyczne układ. W tym obszarze występuje konflikt ineresów przedsiebiorstwa energtycznego, które chce uzyskać efekt komercyjny działalności w postaci korzystnej sprzedaży oraz odbiorcy, który zaintresowany jest minimalizacją kosztów zaopatrzenia w energię, minimalizacją skutów środowiskowych itp. W sytuacji tej odbiorca końcowy stoi zwykle na pozycji straconej z uwagi na małe zainteresowanie optymalizacją zaopatrzenia w energię jego przedstawiciela jakim jest samorząd gminny. Dlatego gmina powinna w obronie interesów odbiorców realizować rzetelnie proces planowania energetycznego, projektując działania mające na celu kreowanie mechanizmów rynkowych w dziedzinie usług związanych z zaopatrzeniem w energię.

Komentarze:

Planowanie energetyczne na szczeblu gminy to chyba przede wszystkim rzetelne opracowanie, wymaganych przez Prawo energetyczne, "Założeń do planu zaopatrzenia gminy w ciepło, en. elektryczną i paliwa gazowe". Wydaje mi się, że do tego przydatne byłyby opracowane wcześniej (a potem sukcesywnie aktualizowane), takie "Założenia..." dla terenu województwa, powiatu. Czy nikt jeszcze o tym nie pomyślał???

---