Król Artur, Arthmael, Św. Armel, Arthwys (482, Boverton w Glamorganie - 562, St. Armel des Boschaux w Bretanii) - król Morgannwgu i Gwentu, władca Brytów, wódz celtycki. Artur był synem Meuriga i Onbrawsty, córki króla Goare i Ergingu. Potomek cesarza rzymskiego Magnusa Maksymusa. Koronowany w Caer Vudei w 497 r. przez Św. Dyfriga. W 537 następuje przewrót w państwie. W bitwie pod Camlanem Artur zostaje ciężko ranny. Zostaje przewieziony na wyspę Ynys Afallach (obecnie Bardsey Island), gdzie z trudem wraca do życia. Zrzeka się wtedy korony na rzecz syna. Po upadku Artura w 537 wielka konfederacja księstw brytyjskich, tak skutecznie powstrzymująca inzwazję Saksonów, rozpada się. W 530 po śmierci ojca Ginewry, hrabiego Gwythyra, przejmuje księstwo Leon w Armoryce.
W tekstach pisanych Artur pojawia się po raz pierwszy w Historia Britonum kronikarza Nenniusa z IX w.
Król Artur jako legendarny władca
Według legend arturiańskich syn Igerny i jej drugiego męża Uthera Pendragona, jednak w rzeczywistości był synem Meuriga, króla Morgannwgu i Gwentu oraz Onbrawsty. Przyrodni brat Anny-Morgause, Elaine z Garlot i Morgan le Fay. Urodzony w Glamorgan, według najnowszych odkryć, dnia nowego roku, z czego można wnioskować, że był to 7 stycznia 482 roku. Został królem po wyjęciu wbitego w kamień i kowadło miecza zwanego Mieczem z Kamienia, niestety podczas pewnej bitwy miecz uległ złamaniu, więc Artur otrzymał od Nimue, Pani Jeziora miecz Caliburn. Ten po śmierci Artura z rąk popleczników Medrauta zawędrował z nim na Avalon, aby tam czekać na powrót do świata żywych i walczyć za dobro, prawość i braterstwo, a przede wszystkim miłość. Caliburn jednakże, ma podczas wielkiego przelewu krwi celtyckiej powrócić na świat i pojawić się na miejscu Miecza z Kamienia, prawdopodobnie w Stonehenge.
Za radą czarownika Merlina założył rycerskie Bractwo Okrągłego Stołu, mające walczyć ze złem, któremu przewodził Morgan Mmynvawr. Artur w wieku 13 lat ożenił się Ginewrą. Został koronowany w wieku lat 15. Zbudował najpotężniejszy zamek Camelot, nie jak dotąd sądzono w Kornwalii, lecz na Półwyspie Lleyn, skąd w mgliste wieczory widział Avalon, obecnie wyspę Bardsay. Jak głoszą najnowsze odkrycia brytyjskich naukowców,[potrzebne źródło] Artur odchodząc z tego świata, na słowa My King, don't die, We need you, Your country needs you. You are the king of England. odpowiedział I'm not a king of the country, I am the king of the people, tzn. mówi on, iż nie jest królem państwa, lecz ludzi. Można przypuszczać, że był to sygnał docenienia ludu jako siły i władzy. Co ważne, w momencie śmierci Artura jego korona zapaliła się 'świętym, nieprzeniknionym żarem', co później chrześcijanie mogli uznać za znak jego świętości. Legenda o Królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu jest jednym z najpowszechniejszych mitów kultury europejskiej. Król Artur miał być bardzo sprawiedliwym władcą, który wprowadził prawo w Brytanii, jak kraj długi i szeroki. Jego rycerze mieli poszukiwać świętego Graala, czyli kielicha, z którego Jezus Chrystus odprawiał eucharystię podczas Ostatniej Wieczerzy. Graal mógł zostać znaleziony tylko przez najbardziej prawego spośród ludzi. Po pojawieniu się kielicha na zamku Camelot zorganizowano wyprawę poszukiwawczą, zakończoną sukcesem za sprawą Galahada. Później, po przybyciu Morgan Mmynvawr, będącego, wg najbardziej znanej wersji legendy, nieślubnym synem Artura i jego przyrodniej siostry Anny-Morgause (znanej także w innych wersjach jako Morgan le Fay), jak również na skutek romansu Gwenhwyfary (Ginewry) z rycerzem Lwch Llawinawg nadszedł koniec Okrągłego Stołu. Wieści o przewrocie szybko docierają do króla obecnie walczącego w Irlandii z Llwchem Llawinawgiem, a ten z resztkami sił stacza bitwę pod Cadgamlan (rzeż), potem nazwa przekształcona w Camlen. Król Artur po ranach odniesionych w walce z Medrautem, który zorganizował przewrót i za co zapłacił życiem, został zabrany łodzią przewoźnika Barinthusa do Avalonu, aby tam leczyć się i czekać na czas swojego powrotu. Po bitwie zrzekł się korony na rzecz syna Cadwy'ego, co spowodowało upadek konfederacji księstw brytyjskich. Artur umiera w 562 roku w St. Armel des Boschaux, gdzie zostaje pochowany w kamiennym sarkofagu. Zaraz po śmierci Artura Merlin udał się na wyspę Bardsey (Ynys Afallach) w towarzystwie dziewięciu bardów, zabierając ze sobą trzynaście skarbów Brytanii. Zamieszkał on podobno w szklanym zamku, gdzie czeka uśpiony na powrót Artura, możliwe, że Artura II. Z przekazów jednego z przewoźników wiemy, iż Artur II może nie być Walijczykiem. Zamek w którym Merlin spoczął to Caer Wydr (szklany zamek), co wydaje się rzeczywiste, bo prawdopodobnie w V wieku Walijczycy znali już sposoby wyrobu szkła. W roli sprostowania Avalon, znaczy nic innego jak Jabłkowy Sad, co może wydać się dziwne wiedząc, że na zachodnim wybrzeżu Wielkiej Brytanii, wieją potężne wiatry, lecz stąd nasz szklany zamek, który mógł się okazać szklarnią. Warto też przypomnieć, że jabłoń i wśród Celtówi Rzymian była święta a jej ścięcie wiązało się ze śmiercią. Już sam ten fakt nadaje tej wyspie świętości.
Pierwsze wzmianki o Arturze znajdują się w Historia Britonum mnicha Nenniusa, napisanej około 830, oraz Annales Cambriae, walijskiej kronice z około 960 (tam właśnie pojawia się, uważany za autentyczny, zapis o śmierci Artura w bitwie pod Camlan). Dzisiejszą postać nadał legendzie w dużym stopniu dwunastowieczny walijski kronikarz, piszący po łacinie Geoffrey z Monmouth oraz tworzący po francusku poeci (Wace of Jersey, Chretien de Troyes).
Geoffrey z Monmouth w Historia Regum Britanniae (1136-1138) opisuje okres panowania Artura jako pasmo wojen przerywane tylko dwukrotnie - i to na krótko - okresami spokoju w państwie. Artur zwycięża w wojnie większość europejskich narodów: Saksonów, Piktów, Szkotów, Islandczyków, Gotów, Norwegów, Galów, Rzymian i mieszkańców Orkadów. Odpływa do Avalonu w 542 roku. Obecnie kronika Geoffreya nie jest, niestety, uważana za wiarygodne źródło historyczne. Ponieważ nie znaleziono nawet śladu "źródeł", na które Geoffrey się powoływał, zgodnie uznaje się większość arturiańskich zapisów Historii... za jego własne wymysły. Przez historyków literatury uważany jest za ojca "romantycznej Arturiady".
Maistre Wace, normański poeta, przełożył część dzieła Geoffreya na język francuski (wierszem). Twierdził, że starał się zweryfikować fakty zawarte w Historii..., w rzeczywistości jednak wprowadził do swojej wersji wiele elementów fikcyjnych i pierwiastków charakterystycznych dla romansu. Warto podkreślić, że to właśnie w jego Roman de Brut pierwszy raz pojawia się wzmianka o Okrągłym Stole. Co ciekawe, u Wace'a Artur odpływa do Avalonu równo sto lat później niż u Geoffreya.
Chretien de Troyes jest uważany za pierwszego autora prawdziwych dworskich romansów, których akcja wiąże się z dworem króla Artura i jego rycerzami (Erec, Lancelot, Yvain, Cliges, Perceval (fragm.)). Wprowadził do legendy arturiańskiej wątki charakterystyczne dla prowansalskiej lirycznej poezji dworskiej. Podtekst religijny legendy arturiańskiej zszedł u Chretiena na dalszy plan; jego Artur był przede wszystkim królem dworskich kochanków i żądnych przygód błędnych rycerzy.
Tradycję Chretiena de Troyes kontynuował Robert de Boron, który rozszerzył Arturiadę o liczne wątki egzotyczne. Większość jego dzieł nie zachowała się do naszych czasów, ale wiadomo, że początkowo zamierzał napisać trylogię: Józef z Arymatei (o początkach legendy Graala), Merlin (o młodości Artura) i Perceval (miała to prawdopodobnie być adaptacja romansu Chretiena de Troyes). Robertowi de Boron przypisuje się splecenie romantycznych wątków Chretiena z magią chrześcijańską (Graal) i pseudohistorycznymi odwołaniami do Artura - króla Brytów.
Zapewne największy wpływ na postrzeganie legendy arturiańskiej w literaturze i tradycji krajów anglosaskich miało wydane w 1485 roku monumentalne dzieło sir Thomasa Malory'ego Le Morte D'Arthur. Został zabity przez swoją przyrodnią siostrę, Morganę Le Fay. Przed śmiercią na polu bitwy usłyszał jej słowa: ,,Żegnaj, niegdyś potężny władco Celtów!"
Artur jako postać historyczna
Brytania, zamieszkana przez celtycki lud Brytów i obejmująca dzisiejszą Anglię, Walię i Kornwalię znajdowała się od 43 n.e. w granicach cesarstwa rzymskiego. Od 127 przed najazdami Piktów bronił Brytanii na północy Mur Hadriana.
W 407 regularne wojska rzymskie wycofały się z Brytanii, aby wspomóc obronę Galii przed ludami germańskimi, które rok wcześniej przekroczyły granicę cesarstwa na Renie. Na wyspie pozostała jedynie rzymska administracja cywilna - która wobec braku pomocy ze strony wykonawczych formacji wojskowo-policyjnych - istniała de facto wyłącznie formalnie. Z tej sytuacji skorzystali Szkoci - celtyccy piraci pochodzący z Irlandii, którzy zaczęli łupić zachodnie wybrzeża Brytanii oraz Piktowie - autochtoniczni mieszkańcy dzisiejszej Szkocji - którzy przeprawiając się przez słabo broniony Mur Hadriana, poważnie pustoszyli północne rejony zamieszkane przez Brytów i Rzymian.
Ok. 440 wybuchła wojna wewnętrzna między klanami brytańskimi, w wyniku której, ok. 441 lub 442 władzę nad Brytanią zdobył Bryt ożeniony z Rzymianką - Vortigern. Rozpoczął on wojnę z Piktami, przepędzając ich na jakiś czas za Mur Hadriana. Ok. 443 wezwał on do pomocy przeciw Piktom germańskich Sasów, Anglów, Jutów i Fryzów, którzy osiedlili się na wyspie Thanet i w nadmorskiej części Kentu pod wodzą Hengista i Horsa. Jednak niedługo potem Sasi zerwali układy sojusznicze i rozpoczęli podbój Brytanii. Wkrótce obszar kontrolowany przez Brytów i Rzymian skurczył się do Walii i Kornwalii. W tej sytuacji Rzymianin - Ambrosius Aurelianus (ok. 449) pozbawił władzy Vortigerna i obiął urząd dux bellorum (wodza wojennego), w języku celtyckim pendragona. Powstrzymał napór Sasów, zrekonstruował sieć dróg rzymskich oraz odbudował i umocnił rzymskie forty.
Po Ambrosiusie duxem bellorum został jeden z naczelników klanów brytańskich - Uther Pendragon - syn niejakiego Konstantyna. Jego celtycki przydomek pendragon nie był w rzeczywistości przydomkiem, lecz tytułem odpowiadającym łacińskemu tytułowi dux bellorum. Ze źródeł wiadomo, że Uter nosił też rzymski tytuł comes Britannorum, co formalnie dawało mu pozycję cywilnego namiestnika Brytanii. (W związku z tym wydaje się, że Uter został zatwierdzony na swoim urzędzie przez cesarza rzymskiego na Zachodzie - a jeśli miało to miejsce po 476 - przez cesarza rzymskiego na Wschodzie, lub też na własną rękę utrzymywał fikcję zwierzchności cesarstwa nad Brytanią).
Po śmierci Uthera ok. 505, jego nastepcą na urzędach duxa bellorum i comesa Britannorum został syn Artur. Artur z powodzeniem opierał się zaborczym planom Sasów, a ok. 516 rozgromił ich siły w bitwie pod Badon Hill. W końcu jednak poległ z ich rąk, ok. 537 w bitwie pod Camlann. Po jego śmierci Sasi, kontynuowali podboje, a Brytowie zaprzestali powoływania wspólnych wodzów, będących jednocześnie fikcyjnymi przedstawicielami dawnej administracji cesarstwa rzymskiego.
Źródła:
Life of St. Armel,
The age of Arthur,
British History And the Welsh Annals,
The Anglo-Saxon Chronicle,
Li Romans de Brut,
Arthur's Britain,
Legenda Camelotu Odkrycie prawdy o królu Arturze.