redniowieczna pie Ą religijna

Pierwszym śpiewem w obrzędach Kościoła katolickiego w Polsce był łaciński śpiew gregoriański. Lud przez dłuższy czas nie brał czynnego udziału w śpiewie liturgicznym . Decydował o tym głównie fakt, że działający W Polsce piastowskiej Kościół składał się z ludzi pochodzenia czeskiego, bawarskiego, saskiego, nadreńskiego i włoskiego. Jednocześnie łacina w nabożeństwach udaremniała porozumienie między Słowianami.Na synodzie wrocławskim w 1243r wydano nakaz aby w każdą niedzielę i święto po Ewangelii księża odmawiali z w języku polskim Ojcze nasz i Wierzę w Boga. Nie wiadomo kiedy dokładnie cała ludność opanowała pamięciowo modlitwy. Z chwilą gdy zaczęto w kościołach recytować je zbiorowo, co nastąpiło ok. XIV wieku recytacja przerodziła się w śpiew.GŁÓWNE FORMY GATUNKOWE ŚREDNIOWIECZNEJ PIEŚNI RELIGIJNEJ W JĘZYKU POLSKIMTropy-uzupełniają główne teksty liturgiczne, zapoczątkowują twórczość pieśniową w językach narodowych, stały sę w naszej literaturze najdawniejszymi zabytkami poetyckimi, np. Bogurodzica.Tropy wielkanocne- ważne miejscew religijnej kulturze polskiego średniowiecza odgrywały tropy wielkanocne. Najobficiej występowały w procesji rezurekcyjnej, wprowadzonej w zachodniej Europie w X w., w ślad za nią w procesjach świątecznych okresu wielkanocnego, tj, Święta Wniebowstąpienia i Zesłania Ducha Świętego. Najstarszy polski trop rezurekcyjny to: Deus omnipotensSekwencje- rodzaj tropu średniowiecznego o tzw, allelujatycznech aklamacjach mszalnych, śpiewanych przez kantorów po mszalnej Lekcji i Graduale. Prawie wszystkie sekwencje są pieśniami pochwalnymi na cześć święta, na które przypadały. Rozpoczynały się zwykle wezwaniem do uczczenia uroczystości ulubioną pieśnią, a kończą modlitwą. Średniowieczne sekwencje, podobnie jak inne tropy zostały zlikwidowanie przez reformę liturgiczną soboru trydenckiego. Najbardziej znan sekwencja to: Żale Matki Boskiej pod Krzyżem.Hymny procesyjne-pieśni na cześć Boga, ułożone wg ustalonych wzorów metrycznych poezji łacińskiej, a poetykę tego gatunku pieśniowego, wywodzącą się z tradycji antycznej, charakteryzowały kanony stylistyczno-językowe. Najbardziej znane hymny procesyjne: Gloria laus et honor tibi sit z procesji w Niedziele Palmową, Vexilla regis prodeunt z oficjum na Niedzielę Męki Pańskiej.Pieśni godzinowe- skrócone brewiarze przeznaczone dla świeckich, zwłaszcza członków bractw kościelnych lub tercjarzyPieśni-legendy o świętych- upowszechniające średniowieczne wzorce świętości i charakterystyczne dla tego okresu cele i ideały, np. Legenda o Św. Aleksym Kolędy- w znaczeniu kościelnym, kolęda była daniną pobieraną od parafian przez duchowieństwo w okresie Bożego Narodzenia, później upowszechnił się pogląd, że kolęda to pieśń bożonarodzeniowa (ok. XVI w.)Pieśni katechizmowe- połączenie utworów pieśniowych z kaznodziejstwem o charakterze katechetycznym (nauczającym)Wierszowane modlitwy-recytowane wspólnie podczas nabożeństw, zwłaszcza brackich, bądź odmawiane prywatnie. Upowszechnione na przełomie XV i XVI wieku poprzez modlitewniki.BOGURODZICABogurodzica to średniowieczna, najstarsza polska pieśń religijna i najstarszy polski tekst poetycki. Tradycja przypisywała jej autorstwo św. Wojciechowi, dziś przyjmuje się, że powstała prawdopodobnie w połowie XIII wieku. Pierwsze zapisy pochodzą z 1407, 1408 lub 1409 roku (różne źródła inaczej podają). Bogurodzica jest arcydziełem, bardzo wysublimowanym stylistycznie (paralele, rymy zewnętrzne i wewnętrzne, paradoksy, antytezy). O charakterze modlitewnym świadczy refren zaczerpnięty bezpośrednio z modlitwy - Kyrie eleison. Najstarsze są dwie pierwsze zwrotki, które są zbudowane w oparciu o wzorce hymnografii łacińskiej. Pierwsza zwrotka zawiera zwrot do Bogurodzicy, druga natomiast do Chrystusa, mamy do czynienia z liryką zwrotu do adresata. Podmiot liryczny - zbiorowy (wszyscy wierni). Bogurodzica była pieśnią bojową polskiego rycerstwa pod Grunwaldem, co opisuje Jan Długosz, oraz w bitwie pod Warną. Była także odśpiewana podczas koronacji Władysława Warneńczyka. Pieśń oparta jest na idei pośrednictwa. W Bogurodzicy znajdują się liczne archaizmy. Niektóre z nich były przestarzałe już w XV wieku: leksykalne (przestarzałe wyrazy) dziela - dla ,bożyc - syn Boga ,Gospodzin - Pan ,zbożny - dostatni ,przebyt - bytowanie, istnienie ,rodzica - matka słowotwórcze (przestarzały sposób tworzenia wyrazów) ,Bogurodzica - matka Boga, już w XV w. mówiło się matka (kogo?) Boga, a nie matka (komu?) Bogu fleksyjne (dawne końcówki odmiany wyrazów) raczy - racz , zyszczy - pozyskaj ,spuści - ześlij ,rzeczowniki zawierają dawną końcówkę wołacza -y, -i składniowe (nieużywany sposób łączenia wyrazów w zdaniu) :Bogiem sławiena - sławiona przez Boga ,,fonetyczne (dawny sposób wymawiania wyrazów) ,Krzciciela - Chrzciciela Bogurodzica składa się z modlitewnych próśb. Pierwsza zwrotka zawiera apostrofę (zwrot) do Matki Boskiej (Bogurodzica - Matko Boga), by zyskała przychylność Chrystusa dla ludzi (zyszczy nam, spuści nam - zyskaj i ześlij nam łaski). Maryja występuje jako pośredniczka między Jezusem a wiernymi. Prośba w drugiej zwrotce kierowana jest bezpośrednio do Chrystusa (bożycze - synu Boga). Wierni, powołując się na zasługi Jana Chrzciciela (twego dziela Krzciciela - ze względu Chrzciciela), błagają o obdarowanie wartościami najważniejszymi dla ówczesnych ludzi. Są nimi: pobożne życie na ziemi (zbożny pobyt - szczęśliwe, dostatnie życie) i zbawienie po śmierci (rajski przebyt - przebywanie w raju). Połączenie trzech osób - Chrystusa, Matki Boskiej i Jana Chrzciciela - występowało w sztuce średniowiecznej pod nazwą deesis. Motyw ten przedstawiał Chrystusa jako sędziego i zbawiciela, znajdującego się pośrodku, oraz Maryję, jego matkę i Jana, który ochrzcił Chrystusa w Jordanie. Bogurodzica napisana jest średniowiecznym wierszem zdaniowo-rymowym. Wiersz taki miał wersy o różnej długości. Pierwszy wers Bogurodzicy liczy 15 sylab, drugi - 17 sylab, a trzeci - 6 sylab. Rymy występowały nie tylko na końcu wersów (np. nosimy - prosimy), ale również wewnątrz (np. zyszczy nam, spuści nam w trzecim wersie). Bogurodzica była wykonywana jako pieśń. Jej melodia ma formę średniowiecznego śpiewu chóralnego, wykonywanego bez akompaniamentu instrumentów. O CIESZ SIĘ, MATKO-POLSKO (Gauder mater Polonia)Hymn łaciński ku czci Św. Stanisława, patrona Polski i Krakowa. Utwór ten ułożył najprawdopodobniej dominikanin Wincenty z Kielczy, autor innych tekstów poświęconych Św. Stanisławowi. Kult Św. Stanisława, do którego przyczynił się błogosławiony Wincenty zwany Kadłubkiem miał znaczny wpływ na krystalizowanie się świadomości państwowej i narodowej rycerstwa polskiego w przyszłych wiekach. Hymn ten napisany (jak hymn ambrozjański) dymetrem jambicznym, wzorowany jest na hymnie dominikańskim Gaude mater ecclesia, czyli Ciesz się matko Kościele.Sekwencje były to pieśni łacińskie, których poszczególne zwrotki śpiewały kolejno części chóru na tę samą melodię.LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI (Żale Matki Boskiej pod krzyżem)Jest to arcydzieło polskiej liryki ułożone przez bezimiennego autora w połowie XV wieku. Podmiot liryczny to sama Matka Boska, która zwraca się z prośbą dwóch pierwszych zwrotkach do słuchaczy, w następnych zaś do Syna. Matka Boska w pierwszej zwrotce tego utworu użala się nad swoim losem. Pragnie odnaleźć współczucie u innych dla swojej ciągle zatroskanej osoby. Poprzez słowa stara się wyrazić swoje cierpienie, które dotknęło ją w Wielki Piątek. Wzywa wszystkich ludzi, aby pożałowali jej losu. Matka Boska bardzo rozpacza nad utratą swojego jedynego Syna. Bardzo boli ją widok jej ukochanego dziecka wiszącego teraz na krzyżu. Nie może patrzeć nacierpienie swego Syna, niemiły jest jej widok niewiernego Żyda bijącego Chrystusa. W zwrotce trzeciej Maryja zwraca się do umierającego Jezusa. Pragnie ulżyć mu w Jego cierpieniu. Wyczuwa, że moment śmierci jej Syna jest już bardzo bliski. Bardzo by chciała otrzeć krew płynącą po Jego ciele, a także podeprzeć wiszącą głowę Chrystusa. Nie może jednak nic zrobić. Jest bezradna wobec tej sytuacji. Następnie odnosi się do Anioła Gabriela zanosząc do Niego pytania. Rozpamiętuje obietnice Anioła dotyczącą tego, iż będzie szczęśliwa i pełna miłości. Tymczasem z głębokiego cierpienia „spróchniało” jej ciało oraz kości. Później zaś zwraca się do wszystkich matek, aby prosiły Boga o to, żeby nigdy nie zobaczyły swojego syna w takim stanie, w jakim ona ujrzała Jezusa. Bardzo użala się nad swoim oraz swego Syna losem. Widzi, jak On cierpi, nie będąc niczemu winien. Na końcu wiersza jeszcze raz podkreśla to, iż jej jedyne dziecko zmarło w tak okrutnych mękach.LEGENDA O ŚWIĘTYM ALEKSYMPowstała w V/VI wieku w Syrii. Utwór należy do kręgu literatury hagiograficznej ( żywoto- pisarstwa). Skomponowany jest zgodnie z regułami gatunku. W prologu autor objaśnia cel zapisania losów świętego. Przedstawia narodziny bohatera, opisuje jego dzieciństwo i młodość. Aleksy żeni się z Famijaną, złożywszy przedtem śluby czystości. W noc poślubną opuszcza rodzinny dom, później rozdaje ubogim majątek, a sam rusza na żebraczą tułaczkę. Jego wędrowne życie pełne jest cierpień i wyrzeczeń. Ostatnich 16 lat spędza pod progiem rodzinnego domu. Nierozpoznawalny przez nikogo, szuka niewygód, pozwala oblewać się pomyjami, cierpi głód i zimno. Dopiero śmierć i towarzyszące jej cudowne zjawiska pozwalają rozpoznać Aleksego i wskazują na jego świętość.Aleksy to kolejny (obok rycerza) wzór postawy średniowiecznej. Asceza bohatera polega na umartwianiu ciała dla doskonalenia duszy. Aleksy wyrzeka się majątku, życia osobistego, nawet nazwiska. Przez wszystkie lata znosi upokorzenia na chwałę Boga.