Jacek Malczewski

Autoportret w zbroi

Konteksty

W 1914 roku, u progu wielkiej wojny, Malczewski namalował dwa własne wizerunki, wzajemnie się dopełniające. Na tym występuje w roli heroicznej - surowego rycerza w zakonie sztuki. Na drugim w roli błazeńskiej - artysty kuglarza, wystrojonego w białą, kobiecą bluzkę i wielki beret (w Muzeum Narodowym w Krakowie). Przebraniu przeczy jednak dostojna postawa, pełne godności i dystansu spojrzenie oraz prezentacyjny gest trzymania pędzla. W obu Autoportretach Malczewski ukazuje swoje widzenie roli artysty w świecie, w którym heroiczne posłannictwo ociera się o wieczną błazenadę. Poetycki komentarz Lucjana Rydla do wizerunków własnych Malczewskiego odsłania te dylematy:

Coś w sobie z dawnych mam rycerzy:

Na piersi czuję stal pancerną,

A w piersi czynów moc niezmierną

Lecz stary kord złamany leży

Coś w sobie mam jak dawni mistrze

Tworzący nowe światy ducha [...]

(Jacek Malczewski. Dzieła, z przedmową S. Witkiewicza i tekstem L. Rydla, Kraków 1907, tablica XXIX)

Interpretacja

Namalowany u szczytu sławy Autoportret w zbroi ukazuje Malczewskiego jako zwycięskiego rycerza w służbie zakonu sztuki. Przebranie i upozowanie znamionują niezłomną i godną postawę. Rycerską dumę podkreśla śmiałe spojrzenie uważnych oczu. Zatknięty w blachy pancerza kwiat oznacza tu wybór najlepszego z najlepszych, niezłomnego rycerza na polu sztuki. Ideowe przesłanie tego wizerunku świadczy o głębokiej samowiedzy Malczewskiego, afirmacji własnego wyboru - sztuki jako drogi życia, przejawiającej się w niezależności postawy artystycznej. W 1919 roku Malczewski stworzy jeszcze jeden własny konterfekt w zbroi, ale będzie już na nim wysłużonym rycerzem u kresu drogi, z którego ramion będzie spływał płaszcz utrudzonego pielgrzyma podpierającego się kosturem (obraz w Muzeum Narodowym w Kielcach).

Środki warsztatowe

Ten wizerunek Malczewskiego jest niezwykle surowy w wymowie i oszczędny w kompozycji. Popiersie artysty, ubranego w stalową lśniącą zbroję, wyrasta na krawędzi obrazu i niemal całkowicie wypełnia powierzchnię. Proste pionowe podziały ciemnego tła sugerują układ trzech kwater nie istniejącego tryptyku.

Nota katalogowa

Jacek Malczewski (1854-1929)

Autoportret w zbroi, 1914

Olej, tektura, 54 x 65 cm

Sygnowany po prawej u góry: J Malczewski 1914

Zakup 1962

Numer inwentarza MP 375 MNW

---