GEOGRAFIA- ATMOSFERA I KLIMAT

Atmosfera- gazowa powłoka otaczająca kulę ziemską. Ma budowę warstwową. Wyróżnia się 5 stref oddzielonych pauzami

Nazwa warstwy	Wysokość	Właściwości
Troposfera	0-7km na biegunami, 0-17km nad równikiem	Następuje spadek temperatury powietrza średnie o 0,6C na 100m wys( górna troposfera temp. -55C) wraz z wysokością maleje ciśnienie 5 hPa/100m zachodzą w niej wszystkie procesy pogodowe skupia prawie 99% pary wodnej w górnej warstwie wieję silne wiatry(prądy strumieniowe)
Stratosfera	0d 7 km- bieguny, 18 km równik do 50-55 km	W dolnej części zachodzą bardzo silne, poziome ruchy powietrza(prądy strumieniowe) skupia 20% masy powietrza atmosferycznego i niewielką ilość wody powyżej 25km temp. Rośnie i w górnej stratosferze wynosi 0C, na wys 20-30km występuje największe stężenie ozonu(ozonosfera)
Mezosfera	Od 50-55km do 85km	Wraz w wysokością następuje duży spadek temperatury do wartości -90C, nie zachodzą tu żadne reakcje, w trakcie których zostałoby wydzielone ciepło
Termosfera	Od 85 km do 800km	Wraz w wysokością następuje wzrost temp do wartości około 1000- 1500C - jonosfera w jonosferze występują zorze polarna- świecenie rozrzedzonych gazów
Egzosfera	Powyżej 800km	Niewielka grawitacja powoduje stałą ucieczkę gazów temperatura spada do wartości -273C

Powietrze atmosferyczne :

• mieszanina gazów i zawieszone w nich aerozole- drobne cząsteczki stałe i ciekłe

• składniki stałe: azot, tlen, argon, neon, hel, krypton, ksenon, wodór

• składniki zmienne: para wodna, dwutlenek węgla, metan, związki siarki, tlenek azotu, ozon

albedo - stosunek ilości promieniowania odbitego do padającego. Wielkość uzależniona od barwy i rodzaju podłoża.

Czarnoziem-10% śnieg-90% woda-2% piasek-40%

Uzależnienie temperatury powietrza:

• szerokość geograficzna

• rozkład lądów i mórz

• prądy morskie

• wysokość nad poziomem morza

• rzeźba terenu

• pokrycie i barwa terenu

Ci- Cirrus, Cs- Cirrostratus, Cc- cirrocumulus

As-Altostratus, Ac-Altocumulus,

Cu- Cumulus, Cb- Cumulonimbus

St- Stratus, Sc- Stratocumulus,

Ns- Nimbostratus,

Intensywność prawowania zależy od:

• rodzaju powierzchni

• temperatury powietrza

• wilgotności powietrza

• prędkości wiatru

wilgotność bezwzględna- zawartość pary wodnej w atmosferze

wilgotność względna- stopień nasycenia powietrza parą wodną

temperatura punktu rosy- temperatura w której następuje nasycenie parą powietrza i skroplenie pary

jądra kondensacji- mikroskopijne cząsteczki, mające właściwości higroskopijne

Osady atmosferyczne:

• deszcz

• śnieg

• mżawka

• krupa śnieżna

• grad

Rodzaje opadów:

• konwekcyjne- wywołane wznoszeniem się powietrza spowodowanym silnym nagrzaniem podłoża, obszary równikowe i inne w okresie letnim

• orograficzne- związane z rzeźbą terenu, występują na dowietrznej stronie stoków, po której wznoszą się wilgotne masy powietrza

• frontalne- powstają na styku dwóch mas powietrza o różnych cechach ( na froncie atmosferycznym)

Roczna suma opadów zależy od:

• ogólnej cyrkulacji

• ukształtowanie powierzchni lądów

• układu form rzeźby terenu

• odległości od mórz i oceanów

• prądów morskich

Ciśnienie atmosferyczne- siła z jaką naciska słup powietrza na jednostkę powierzchni. [hPa- hektopaskal]

normalne ciśnienie 1013 hPa

izobar- linie łączące punkty o jednakowej wartości ciśnienia

Układy baryczne:

• wyż(antycyklon)- układ zamkniętych izobar, w którym ciśnienie wzrasta kierunku centrum

• niż(cyklon) - układ zamkniętych izobar, w którym ciśnienie maleje w kierunku centrum

Wiatr- poziomu ruch powietrza, prędkość zależy od ciśnień

Masa powietrza- część troposfery występująca na danym obszarze o określonych cechach. Obszar źródłowy- obszar na którym powstaje

Transformacja mas powietrza- przemieszczanie się masz powietrza → zmiana ich właściwości

Podział ze względu na miejsce powstania:

• masa powietrza arktycznego lub antarktycznego

• masa powietrza polarnego

• masa powietrza zwrotnikowego

• masa powietrza równikowego

Podział ze względu na charakter podłoża:

• masy morskie- duża wilgotność, niska temp w ciepłych porach roku

• masy kontynentalne - mała wilgotność, wys temp w ciepłych porach roku

Równikowe - wysoka wilgotność

Masy powietrza:

• ciepłe - wzrost temp

• chłodne - spadek temperatury

front atmosferyczny-strefa przejściowa między dwoma masami powietrza

Sposób przemieszczania się powietrza :

• front ciepły

• front zimny

Globalna cyrkulacja atmosfery- krążenie powietrza wokół globu.

Komórki cyrkulacji:

• Hadleya- między centrami wyżów zwrotnikowych. Strefa stałych wiatrów- pasatów. W okolicy równika znajduje się granica zbieżności tych wiatrów- pas ciszy

• Ferrela - w umiarkowanych szerokościach geograficznych. Wiatry zachodnie

• polarnej - wiatry wschodnie między niżami szerokości umiarkowanych i wyżami podbiegunowymi

Monsuny- wiatry, które w cyklu rocznym dwukrotnie zmieniają swój kierunek. Południowa i południowo wschodnia Azja. Przyczyną powstania jest różnica ciśnień wynikająca z odmiennego tempa nagrzewania się lądów i mórz.

Klęski żywiołowe :

• susze długoterminowe np. Sachel, ok 20-30 N

• powodzie długotrwałe opady np. Polska , Północno wschodnia Australia

• cyklony tropikalne, tajfun Azja Poł-Wsch, tornada USA, huragany/ trąby powietrzne - Europa

• pożary samoistne Sachel, Makia śródziemnomorska

Anomalie pogodowe w Polsce i ich skutki:

• majowe przymrozki- wpływ pow. arktycznego

• intensywne nawałnice opadowe

• trąby powietrzne

• gradobicia letnie

Czynniki warunkujące powstawanie wiatrów:

• różnica ciśnień

• siła Coriolisa

• ukształtowanie terenu

• rozkład lądów i mórz

Rodzaje wiatrów:

• stałe- wynikające z ogólnej cyrkulacji powietrza

• pasaty (gorące i suche, wieje z wyżu zwrotnikowego do niżu równikowego, stałe wiatry)

• dryf wiatrów zachodnich

• zmienne

• bryza- wiatr dobowy, występujący między wodą, a lądem.

• Monsun

• wiatry górskie/ orograficzne

• ciepłe(fen)

• zimne(bora)

• wiatry dolinne

• mistral

Pogoda- chwilowy stan troposfery nad danym obszarem. Jest to zjawisko dynamiczne, zmienia się w czasie i przestrzeni.

Podstawowe elementy pogody:

• nasłonecznienie

• temperatura powietrza

• prędkość i kierunek wiatru

• ciśnienie atmosferyczne

• wilgotność powietrza

• wielkość opadów atmosferycznych

• wielkość zachmurzenia

Składniki klimatu= pogody:

• temperatura

• opady

• ciśnienie

• wiatr

• zachmurzenie

mapa synoptyczna= mapa pogody

synoptyka- prognozowanie pogody

meteorologia- nauka o pogodzie

klimatologia- nauka o klimacie

Procesy klimatotwórcze:

• obieg ciepła

• krążenie wody

• cyrkulacja mas powietrza

Czynniki klimatotwórcze:

geograficzne: szerokość geograficzna wysokość nad poziomem morza prądy morskie odległość od morza ukształtowanie terenu rodzaj podłoża działalność człowieka

Fizyczne masy powietrza fronty atmosferyczne cyrkulacja powietrza

Klimat- zbiór pogód na danym obszarze
Czynniki warunkujące wyodrębnianie typów klimatów:

• suma opadów

• wilgotne

• suche

• odległość od morza

• morski

• przejściowy

• kontynentalny

• wysokość nad poziomem morza

• górskie

• wyżynne

• cyrkulacja monsunowa

• monsunowe

Czynnikiem warunkującym wyodrębnienie stref klimatycznych jest szerokość geograficzna.

RÓWNIKOWE
Charakterystyka	Strefa rozciąga się od 10-20 szerokości geograficznej północnej i południowej, średnia roczna temperatura powietrza wynosi ponad 20C, amplituda temperatur rośnie wraz z suchością klimatu, opady maleją w miarę oddalania się od równika, pory deszczowe uwarunkowane są przebiegiem opadów, największe opady występują przy zenitalnym położeniu słońca
	Równikowy wybitnie wilgotny	Podrównikowy wilgotny	Podrównikowy suchy
Temperatura	Roczne ponad 20C,amplitudy roczne małe, poniżej 5C	Roczne ponad 20C,amplitudy roczne małe, poniżej 5C	Występują znaczne wahania temp, roczne amplitudy powyżej 10C
opady	Opady całoroczne od 2000-3000 mm , najwyższe prze zenitalnym położeniu słońca	1-2 pory deszczowe, opady 1000-2000 mm	1 pora deszczowa, opady 500-1000 mm

ZWROTNIKOWE

Charakterystyka

Dwie strefy tych klimatów przebiegają mniej więcej wzdłuż zworników, średnia temp w najchłodniejszym miesiącu wynosi 10-20C, latem temperatura jest wyższa niż w innych strefach, opady na ogół nie wielkie, głównie latem

Wilgotny (morski)

Monsunowy

Suchy, skrajnie suchy, pustynny

Temperatura

Wahania temp w ciągu roku do 10C, lata gorące >25C, zimy cieple do 20C

Wahania temp w ciągu roku do 10C,

Bardzo duże dobowe amplitudy temp.

Opady

Ilość opadów w ciągu roku 1000-2000 mm, głównie latem

Roczna suma >2000mm, najobfitsze opady związane są z monsunem letnim

Występują sporadycznie latem w postaci gwałtownych ulew lub w ogóle

PODZWROTNIKOWE

Charakterystyka

Rozciąga się od strefy klimatów zwrotnikowych do mniej więcej 40 szerokości geo. , pory roku są wyznaczone przebiegiem temperatury powietrza i opadów, przeważają opadów chłodniejszej porze roku, średnia roczna temp wynosi 10-20C, średnia najchłodniejszego miesiąca 0-10C

Śródziemnomorski

Monsunowy

Kontynentalny suchy

Temperatura

śr. temp. >20C, lata gorące, łagodna zima

Gorące lata, łagodne zimy, średnia miesięczna temp najcieplejszego miesiąca > 25C

Duże dobowe i roczne amplitudy temp, zimą temp może spadać poniżej 0C, lata są bardzo gorące

Opady

500-900mm, występują zimą

Duże opady w czasie monsunu letniego, roczna suma opadów powyżej 1000mm

Sporadyczne od 50-800mm rocznie lub ich brak

UMIARKOWANE CIEPŁE

Charakterystyka

Leży między 40-60N, i 40-50S, wyraźne pory roku wyznaczane są zmianę temp., średnia roczna temp, od 0-10C, opady w różnych porach roku, w przypadku klimatów przejściowych występuje duża zmienność stanów pogody

Morski

Przejściowy

kontynentalny

monsunowy

Temperatura

Amplituda roczna <23C, zimy łagodne, chłodne lata

Roczne amplitudy do 23C

Roczne amplitudy > 23C

Amplitudy do 20C

opady

Całoroczne,z przewagą jes-zim,600-1000mm

Całoroczne , z przewagą letnich

Opady małe, głównie latem, suma 300-500 mm

Latem, ~1000mm

UMIARKOWANE CHŁODNE

Charakterystyka

Średnia roczna temp 0-10C, w najcieplejszym miesiącu wynoszą do 20C, w najchłodniejszym spadają do -10C, opady całoroczne

Morski

Kontynentalny

Temperatura

Łagodne zimy o śr. temp. Od -4C -8C, chłodne lata o temp. 10-14C, amplitudy do około 15C

Krótkie lato, mroźna zima, roczna amplituda temp. Ponad 45C

Opady

Całoroczne z przewagą jesienno-zimowych, dochodzą do 1000mm rocznie

Małe, głównie latem do 500mm rocznie

OKOŁOBIEGUNOWE

Charakterystyka

Występuje wokół biegunów, w szerokościach większych od 60N i powyżej 50S, średnia roczna temp poniżej 0C, przeważają opady śnieżne, pory roku określane są przez długość dnia i nocy, brak termicznego lata

Subpolarny

Polarny

temperatura

W najcieplejszym miesiącu temp odnosi się nieznacznie powyżej 0C

Roczne amplitudy dochodzą do 30C, ujemna temperatura powietrza wciągu roku

opady

Bardzo małe z przewagą opadów śniegu 250mm w ciągu roku

Małe roczne opady śniegu do 150mm

---