WOLNE ELEKCJE

rok	okoliczności, uwagi	kandydaci (wybrani, data wyboru)
1573	brak ustalonej tradycji elekcji; kwestia zobowiązań króla (pacta conventa, artykuły henrykowskie); Jan Kostka ostatecznie popiera kandydaturę Walezego; wysunięcie kandydatury mało znanego szlachcica "Badury" jako odpowiedź na żądania szlachty, aby na tron wybrać "Piasta"; car Iwan Groźny popierany przez Litwę, lecz jego kandydatura upada ze względu na propozycję odłączenia Litwy od Korony i przyłączenia do Moskwy	królewicz francuski Henryk Walezy (11 V) car Iwan IV Groźny carewicz Fiodor I Iwanowicz arcyksiążę Ernest Habsburg król szwedzki Jan III Waza książę Ferrary i Modeny, Alfons II d'Este burgrabia praski Wilhelm z Rożmberku Jan Kostka, prezes Komisji Morskiej książę legnicki Henryk XI sędzia bydgoski Wawrzyniec Słupski ("Badura")
1575	Jan Kostka i Andrzej Tęczyński wycofują się popierając Annę Jagiellonkę; cesarz Maksymilian ogłoszony królem przez prymasa Uchańskiego; Anna Jagiellonka zostaje obwołana królową Polski, a Stefan Batory zgadza się zostać jej mężem i zostaje poparty przez sejmiki; Iwan Groźny niezadowolony z wyniku elekcji deklaruje zbrojne poparcie dla cesarza Maksymiliana	cesarz Maksymilian II Habsburg (12 XII) car Iwan IV Groźny carewicz Fiodor I Iwanowicz król szwedzki Jan III Waza arcyksiążę Ernest Habsburg arcyksiążę Ferdynand II Habsburg wojewoda siedmiogrodzki Stefan Batory (15 XII) książę Ferrary i Modeny, Alfons II d'Este wojewoda sandomierski Jan Kostka wojewoda bełski Andrzej Tęczyński burgrabia praski Wilhelm z Rożmberku
1587	Maksymilian Habsburg pokonany zbrojnie przez stronników Zygmunta Wazy (Jan Zamoyski wygrywa bitwę pod Byczyną, bierze do niewoli Maksymiliana i zmusza go do rezygnacji z pretensji do polskiego tronu)	królewicz szwedzki Zygmunt Waza (19 VIII) car Fiodor I Iwanowicz arcyksiążę Maksymilian Habsburg (22 VIII) arcyksiążę Ferdynand II Habsburg arcyksiążę Maciej II Habsburg arcyksiążę Ernest Habsburg
1632	zgodna elekcja; brak większej opozycji	królewicz Władysław Waza (8 XI) król szwedzki Gustaw II Adolf
1648	trudna sytuacja wewnętrzna, w związku z wybuchem powstania Chmielnickiego; Karol Ferdynand (popierany m.in. przez Jeremiego Wiśniowieckiego) rezygnuje na wieść o poparciu kandydatury Jan Kazimierza przez Bohdana Chmielnickiego	królewicz Jan Kazimierz Waza (22 XI) królewicz Karol Ferdynand Waza
1669	zwycięstwo mało znanego "Piasta" zaskoczeniem dla podzielonej magnaterii; car i carewicz rezygnują wobec wrogiej postawy Turcji; odrzucenie kandydatury "Wielkiego Kondeusza" przez szlachtę po ujawnieniu, iż jest on wspierany przez silne stronnictwo magnaterii (z Janem Sobieskim i prymasem Prażmowskim na czele); niechętna postawa szlachty wobec zagranicznych kandydatur i machinacjom obcych dworów	Michał Korybut Wiśniowiecki (19 VI) książę lotaryński Karol V Leopold książę Ludwik II de Condé ("Wielki Kondeusz") książę Henryk Juliusz de Condé d'Enghien car Aleksy I Michajłowicz carewicz Aleksy Aleksiejewicz carewicz Fiodor III Aleksiejewicz książę neuburski Filip Wilhelm była królowa szwedzka Krystyna Dymitr Wiśniowiecki Aleksander Janusz Ostrogski-Zasławski Aleksander Polanowski chan krymski Aadil Girej mnich włoski Barnabita
1674	po zwycięstwie pod Chocimiem nad Turkami przez hetmana Jana Sobieskiego; Jan Sobieski popierany przez Francję; "Wielki Kondeusz" wycofuje się i popiera Filipa Wilhelma Neuburskiego	marszałek i hetman wielki koronny Jan Sobieski (19 V) książę lotaryński Karol V Leopold książę neuburski Filip Młodszy carewicz Fiodor III Aleksiejewicz książę Ludwik II de Condé ("Wielki Kondeusz") książę duński Jerzy książę siedmiogrodzki Michał Apaffy
1697	elektor bawarski rezygnuje w wyniku tzn. ustaleń brukselskich z domem Habsburgów; energiczne działania Sasa, niemrawe Francuzów (fiasko desantu pod Gdańskiem)	Franciszek Ludwik de Bourbon, książę Conti (27 VI) książę neuburski Karol Filip elektor saski Fryderyk August I Wettin (27 VI) książę Leopold Ludwik Lotaryński książę Ludwik Badeński Jakub Ludwik Sobieski elektor bawarski Maksymilian II Emanuel książę Livio Odeschalchi
1704	wybrany pod osłoną wojsk szwedzkich	Stanisław Leszczyński (2 VII)
1733	don Emanuel wycofuje się; obce wojska w kraju (Rosja popiera Wettina obawiając się Stanisława Leszczyńskiego - teścia króla Francji, Ludwika XV); konfederacje szlacheckie popierają różnych kandydatów	Stanisław Leszczyński (12 IX) infant portugalski don Emanuel elektor saski Fryderyk August II Wettin (5 X)
1764	elektor saski wysuwa swą kandydaturę w 1763 roku, ale pod koniec tego roku umiera; decydujący wpływ Rosji (Stanisław Poniatowski - królem na życzenie carycy Katarzyny II)	stolnik litewski Stanisław Poniatowki (6 IX) książę Adam Kazimierz Czartoryski Michał Kazimierz Ogiński hetman wielki koronny Jan Klemens Branicki elektor saski Fryderyk Chrystian Wettin

---