Samotność wbrew pozorom nie jest wcale katastrofą dla człowieka. Adam Mickiewicz bowiem powiedział, że samotność jest „mistrzynią mędrców”, ale James Joyce stwierdził już iż „człowiek mógłby żyć samotnie przez całe życie, ale chociaż sam mógłby wykopać swój grób, musi mieć kogoś, kto go pochowa”. Poczucie osamotnienia, odrzucenia i niezrozumienia jest jednak stanem negatywnym, gdyż zakłada, że człowiek nie znalazł uznania, zrozumienia i akceptacji w swoim środowisku i został skazany na życie poza społeczeństwem, na pewien stan ostracyzmu. Przyczyny samotności mogą być bardzo różne. Czasem jest ona wynikiem negatywnego stosunku do świata, czasem jest niezawiniona przez człowieka i wynika z zaistniałej sytuacji. Na odrzucenie może skazać człowieka odmienność poglądów wobec tych, które są powszechnie przyjęte, na odrzucenie może go skazać również bunt.
Bohaterką, która niejako na własne życzenie skazuje się na samotność jest Antygona. Tragedię antyczną o tym samym tytule napisał Sofokles w V w.p.n.e. Jej główna bohaterka popada w nierozwiązywalny konflikt dwóch równorzędnych wartości. Jest więc postacią tragiczną, ponieważ musi dokonać wyboru pomiędzy prawem Kreona a prawem boskim. Król Teb daje zakaz pogrzebania ciała Polinejka, gdyż on, walcząc o władzę dopuścił się bratobójstwa. Kreon był stanowczym władcą, chciał, by respektowano jego zarządzenia, obawiał się, że jeśli zmieni swoje postępowanie straci szacunek i autorytet u poddanych. Nie brał pod uwagę praw boskich i dlatego powstaje konflikt pomiędzy władcą i Antygoną. Córka Jokasty i Edypa kieruje się miłością braterską i wartościami religijnymi. Nie wybiera między dobrem a złem lecz samotnie musi ocenić mniejsze zło, czy będzie nim nie respektowanie prawa ustalonego przez człowieka czy nieposzanowanie praw boskich. Prawa boskie stoją ponad prawami ludzkimi, choć wie, że sprzeciwianie się Kreonowi zciągnie na nią karę, kieruje się sumieniem i miłością - „współkochać przyszłam nie współnienawidzieć”. Kiedy prośby bohaterki nie dają efektów, odprawia obrzęd pochówku. Kreon nie zna litości, jest surowy nawet wobec rodziny, jest nieugięty i nakazuje zamurować buntowniczkę. Antygona gardzi tchórzostwem, jej kodeks moralny jesy jasny, odróżnia dobro od zła i jest wierna swoim ideałom. Kreon za późno zrozumiał rację Antygony, doprowadzając do samobójstwa siostrzenicy Hajmona a także Eurydyki.
Antygona jest samotna w swoim buncie przeciw ustanowionym przez Kreona prawom, nie ma poparcia rodziny ani też narodu Tebańskiego, który podzielał jej opinie ale obawiał się władcy Kreona i kary. Bohaterka
w momencie buntu jest osamotniona, odrzucona i niezrozumiana, ale tylko przez Kreona, gdyż jej narzeczony błaga ojca o ratunek, podobnie czyni Eurydyka i Terezjasz, znający wyroki boskie.
Następnym bohaterem, który wpisuje się w prezentowany przeze mnie temat jest Kordian, najważniejsza postać dramatu Juliusza Słowackiego o tym samym tytule. Już w pierwszym akcie poznajemy go jako młodzieńca, który jest wrażliwy, samotny i niezrozumiany nawet przez ukochaną przez siebie kobietę - Laurę. Doprowadza go to do próby samobójstwa. Jako dojrzały mężczyzna podróżuje po Europie, ale nadal jest samotnikiem. Doświadczenia z podróży spowodowały jego przemianę, odnajduje sens i cel w życiu. Czerpie przykład ze średniowiecznego szwajcarskiego bojownika o wolność Winkelrieda i staje się podobny do niego walcząc o dobro Polski choćby za cenę własnego życia. Swoje działania kieruje przeciwko carowi, który koronuje się na władcę Polski. Lud nie popiera koronacji cara, dlatego w podziemnych lochach kościoła Św. Jana spotykają się spiskowcy i dyskutują nad ewentualnym zamachem. Przeciwstawione zostają sobie argumenty prezesa i Kordiana. Prezes radzi roztropne działanie, chce powstrzymać młodych zapaleńców. Przypomina, że tron polski nie może być splamiony krwią, czyn ten krytykowany byłby przez Europę, poza tym zabijając cara musiałby zabić również jego rodzinę. Nie godził się na niejawną metodę walki, obawia się również zemsty Rosji. Podchorąży, którym okazuje się Kordian domaga się działania, uważa, że tylko aktywna walka może przynieść zwycięstwo. Bierne oczekiwanie może tylko przynieść klęskę narodu. Po niekorzystnym dla niego głosowaniu, osamotniony, niezrozumiany decyduje się sam zabić cara jednak przed drzwiami komnaty nachodzi go Strach i Imaginacja, które są uosobieniem jego lęków i wyrzutów sumienia. Wie, że jego zachowanie - zabójstwo jest niegodne, nie odnajduje w sobie siły, by przezwyciężyć strach i pada zemdlony. Kordian jest jednostką piękną moralnie, jest gotów poświęcić własne życie dla ojczyzny, jednak
w swoich działaniach nie jest popierany przez spiskowców, a jego decyzje ponoszą fiasko.
Jedną z najważniejszych powieści literatury światowej jest „Zbrodnia i kara”. Przedstawia losy Rodiana Raskolnikowa. Był on człowiekiem inteligentnym i wykształconym. To 24- letni student prawa, który obserwuje świat, widzi kontrast między biedą, która demoralizuje i bogactwem, które było źle wykorzystywane. Sprzeciwiał się on postawie chrześcijańskiej pokory, zgody na niesprawiedliwość i przyjmowanie bez sprzeciwu własnego losu. Obmyśla plan, który chce wcielić w życie izolując się od świata. Zamykając się w ciasnym pokoju obmyśla swą teorię, która ma dwa filary. Po pierwsze nie zgadza się na dotychczasową wartość, w tym nakazy dekalogu. Swoją teorię opiera na rozumie nie na miłości. Podstawą jego systemu jest rachunek zysku
i strat. Twierdzi, że jeśli dobro wielu ludzi wymaga poświęcenia czyjegoś istnienia - należy je poświęcić, ponieważ korzyści będą większe niż straty. Stara się sam przekonać czy należy do ludzi wielkich, niepospolitych, tzw. Napoleonów, czy też jest zwykłą wszą. Wkrótce się okazuje, że Rodion nie potrafi żyć z poczuciem winy, nie stać go na nieczułość, uświadamia sobie, że jest zwykłym obywatelem a nie przywódcą czy władcą. To powoduje jeszcze większą izolację, teraz nie chce kontaktować się z nikim, odrzuca przyjaciół, rodzinę. Szuka tylko zrozumienia u Soni. Bohaterka wspiera Rodiona gdyż kieruje się braterską miłością. Namawia go również do przyznania się i poniesienia kary. Rodion nie chce tego uczynić ulega jednak namowom Soni.
Nawet taki zbrodniarz jak Rodion Raskolnikow potrzebował miłości i zrozumienia ze strony kobiety, którą wybrał sobie na powiernicę. Wobec tego można wywnioskować, że człowiek nawet jeżeli szuka samotności to szuka jednocześnie kogoś bliskiego, kto pomoże mu podejmować właściwe decyzje.
Wszyscy omówieni przeze mnie bohaterowie literaccy: Antygona, Kordian Raskolnikow, są osamotnieni, a przynajmniej na pewnym etapie swojego życia niezrozumieni i odrzuceni. Każdy z nich przeżywa ten stan głęboko, ale tylko Kordian i Raskolnikow chcą go zmienić. Kordian odwołuje się do spiskowców i chce ich przekonać do idei zabójstwa cara. Raskolnikow szuka zrozumienia u osoby, która tak jak i on znajduje się poza akceptacją społeczeństwa. Tylko Antygona odrzuca ofiarę Ismeny, natomiast jej decyzja pociąga śmierć Hajmona i jego matki.
Człowiek nie może być osamotniony, wykluczony z grupy, odrzucony
i niezrozumiany. Dąży zawsze do uznania swych racji , szuka poparcia, bliskości drugiego człowieka, musi mieć przynajmniej jedną pokrewną duszę obok siebie.
JOYCE JAMES - irlandzki pisarz, tworzący w języku angielskim, jeden z najwybitniejszych prozaików XX w. Utwory liryczne, np. „Dchamber Music” i naturalistyczne opowiadania, np. „Dublińczycy”.
OSTRACYZM- przen. Bojkot towarzyski jakiejś osoby.
Motyw Samotności
Samotność-stan wyobcowania, brak bliskich ludzi, brak możliwości porozumienia się z innym człowiekiem. Przyczyny samotności mogą być różne. Czasem jest ona wynikiem negatywnego stosunku do świata, czasem jest niezawiniona przez człowieka i wynika z zaistniałej sytuacji.
Biblia Stary Testament
1)Adam jest samotny, więc Bóg stwarza towarzyszkę życia - Ewę, która jest kością z jego kości.
2)Kain po zabójstwie brata skazany zostaje na tułaczkę i samotność, bowiem Bóg naznaczył go piętnem jego czynu.
Biblia Nowy Testament
1)Chrystus samotnie wychodzi na pustynię, by tam modlić się i pościć.
2)Samotny jest także podczas modlitwy w Ogrójcu, gdyż apostołowie posnęli.
3)Samotny jest Chrystus w swoim cierpieniu, bo nawet najwierniejszy Piotr zaparł się Go.
Mitologia
Prometeusz w samotności cierpi przykuty do skał na Kaukazie.
Sofokles "Antygona"
Antygona jest samotna w swoim buncie przeciw ustawionym przez Kreona prawom. Nawet jej siostra, Ismena, odmawia jej pomocy w pogrzebaniu zwłok Polinejkesa.
"Legenda o św. Aleksym"
Aleksy skazuje siebie na samotną egzystencję, by poświęcić się Bogu i swoim życiem zasłużyć na zbawienie.
J. Bedier "Dzieje Tristana i Izoldy"
Tristan, skazując siebie na dobrowolne wygnanie, jednocześnie skazuje się na samotność, której nie przerwą ani jego żona, ani napotkani w życiu ludzie. Tak samo samotnie umrze.
Dante Alighieri „Boska Komedia”- samotny Dante „ w głębi ciemnego zabłąkał się lasu”. Gdyby nie pojawienie się duch Wergilego, nie udałoby mu się odnaleźć drogi wyjścia z mroku.
W. Szekspir „Makbet” - opuszczony przez wszystkich, Makbet musi sam stanąć wobec swojej klęski.
J. W. Goethe „Faust”- Faust całe życie strawił na samotnym studiowaniu ksiąg i poszukiwaniu wiedzy absolutnej. W ten sposób odizolował się niejako od świata, skazał na samotność, której będzie doświadczał nawet po pojawieniu się Mefista.
J.W. Goethe "Cierpienia młodego Wetera"
Werter jest samotny z powodu swego uczucia do Lotty. Izoluje się od świata i ludzi, zamykając się w świecie miłosnych cierpień.
G.G. Byron "Giaur"
Giaur żyje w samotności, ponieważ jest jedynym chrześcijaninem wśród wyznawców islamu. Po śmierci Leili i dokonaniu zemsty na Hassanie świat cały ma w obrzydzeniu i zamyka się w klasztorze. Ale i tu nie staje się członkiem wspólnoty, żując na uboczu. Nawet w kościele dopiero wtedy zbliża się do ołtarza, gdy odejdą już inni zakonnicy.
A. Mickiewicz "Romantyczność"
Obłąkana Karusia, mimo otaczającego ją tłumu ludzi, czuje się samotna. Nikt nie jest w stanie zrozumieć jej miłości do zmarłego Jasińka. Skarży się: Źle mnie w złych ludzi tłumie, Płaczę, a oni szydzą; Mówię, nikt nie rozumie; Widzę, oni nie widzą!
A. Mickiewicz "Dziady IV"
Gustaw jest samotny, ponieważ nikt nie jest w stanie pojąć ogromu jego uczucia. Kamienni ludzie wyśmiewają jego miłość i cierpienie. Samotność Gustawa jest tym dotkliwsza, że stracił także całą rodzinę. Szuka więc przyjaciół w świecie natury.
A. Mickiewicz "Konrad Wallenrod"
1)Konrad skazany jest na samotność, ponieważ żyje wśród wrogów. Tego jednak wymaga jego misja.
2)Aldona każe się zamurować w wierzy i pędzi w niej życie pustelnicy.
A. Mickiewicz "Dziady III"
Losem Konrada jest samotność. Czuje więcej niż inni ludzie, a jego poezja pozostaje niezrozumiała ze względu na niedoskonałość słowa jako tworzywa i ludzi jako odbiorców. Samotnie też buntuje się przeciwko Bogu, bo tylko on może się z Nim równać. Ale jego osamotnienie jest też próbą. Aniołowie w scenie prologu mówią: My uprosiliśmy Boga, by cię oddał w ręce wroga. Samotność - mędrców mistrzyni.
J. Słowacki "Kordian"
Samotność Kordiana w walce jest koniecznością. nikt nie chce wesprzeć go w zamachu na cara. Inni spiskowcy wycofali się, przekonani argumentacją Prezesa. Naród zaś zobojętniał na sprawy ojczyzny. W ostatnim monologu Kordian powtarza wielokrotnie: Nie będę z nimi, ponieważ nie czuje już żadnego związku z narodem, który pogodził się z niewolą.
Z. Krasiński "Nie-Boska komedia"
1)Hrabia Henryk skazany jest na samotność, ponieważ żyje w świecie swoich imaginacji i nieustannego poszukiwania. Nie czuje się tez związany z warstwą społeczną, z której pochodzi. Pogardza nią za jej tchórzostwo i upadek wartości moralnych.
2)Orcio jest samotny, ponieważ żyje w świecie poezji. Jego ślepota dodatkowo izoluje go od realnego świata.
3)Pankracy doświadcza samotności, bo tylko on rozumie prawdziwe cele rewolucji. Wie, że po okresie burzenia musi nadejść okres budowania, jeśli rewolucja rzeczywiście ma przynieść nowe, lepsze życie.
H. Balzac „Ojciec Goriot”-Goriot jest samotny, ponieważ spełniając zachcianki córek, stracił cały majątek, a w świecie, w którym przyszło mu żyć to właśnie pieniądze decydują o pozycji człowieka.
F.M. Dostojewski "Zbrodnia i kara"
Raskolnikow żyje w samotności, unikając ludzi, ponieważ sytuuje siebie wśród wybitnych jednostek, które stoją ponad światem i prawami. Później jego alienację wzmoże świadomość popełnionej zbrodni.
E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"
1)Benedykt Korczyński żyje w samotności ponieważ pogrążył się w pracy i nie może znaleźć wspólnego języka z żoną. Jego samotność pogłębia fakt, że nie potrafi porozumieć się z synem.
2)Andrzejowa Korczyńska po śmierci męża w powstaniu pogrążyła się w żałobie i odizolowała od świata.
B. Prus "Lalka"
1)Wokulski jest samotny, ponieważ nie przystaje do społeczeństwa, w którym żyje. Wyrasta ponad nie śmiałością planów i rozległością horyzontów myślowych. Nawet jego najbliższy przyjaciel, Rzecki, nie jest w stanie go zrozumieć i snuje jakieś fantastyczne teorie na temat jego działalności politycznej. Samotność Wokulskiego pogłębia jeszcze miłość do Łęckiej - próbuje wejść w krąg arystokracji, ale tam traktowany jest jak kupiec.
2)Rzecki jest samotnym, starym kawalerem. Żyje tylko dla sklepu i dla Stacha
S. Żeromski "Ludzie bezdomni"
Judym skazuje się na samotne życie, ponieważ uważa, że jeśli chce się poświęcić służbie najbiedniejszym, nie może wiązać się z żadną kobietą. Natomiast jego bezkompromisowość i rygoryzm w pojmowaniu obowiązków społecznych izolują go od środowiska lekarskiego.
J. Conrad „Lord Jim”-po ucieczce z Patny Jim żyje w całowitym osamotnieniu. Co prawda, jest przy nim przez pewien czas Marlow, ale młody człowiek izoluje się nawet od jedynego przyjaciela. Potem kiedy będzie wędrował, uciekając przed wspomnieniami i samym sobą, skazany będzie na samotność całkowitą. Dopiero na Patusanie Jim zdoła przezwyciężyć swoje wyalienowanie.
F. Kafka „Proces”- Józef K. nie należy do ludzi nazbyt towarzyskich, ale powolne uleganie władzy sądu i podporządkowywanie życia tajemniczemu procesowi alienuje go całkowicie. Józef kontaktuje się tylko z tymi ludźmi, którzy pozostają w jakimś związku z sądem. Wreszcie pozostaje zupełnie sam i w samotności przyjmuje dwóch katów.
M. Kuncewiczowa "Cudzoziemka"
Róża, mimo że otoczona rodziną, naprawdę żyje w samotności. Nikt nie jest w stanie zrozumieć jej miłości do muzyki i niespełnienia tego uczucia. Po przyjeździe do Polski jej wyobcowanie pogłębia kacapski akcent. Róża, jak sama mówi, zawsze i wszędzie jest cudzoziemką. Także i dlatego, że na otaczających ją ludziach mści się za zawód miłosny, jaki sprawił jej Michał.
A. de Saint-Exupery "Mały Książę"
W swojej wędrówce po planetach Mały Książę jest zupełnie osamotniony. Ludzie, których spotyka, są mu całkowicie obcy. Żyją we własnym świecie, zajęci wyłącznie swoimi sprawami. Dopiero na Ziemi uda się chłopcu znaleźć przyjaciela.
G. Orwell „Rok 1984”- Winston Smith żyje w samotności jak większość obywateli, bo system sprawił, iż każdy człowiek może być donosicielem i śmiertelnym wrogiem.
motyw samotności:
- Antygona, Odyseusz, Chrystus - "Ojcze dlaczego mni opuściłeś"
- św. Aleksy - z wyboru
- Werter, Giaur, Konrad, Wallenrod, ksiądz Robak
- Judym, Stasia Bozowska, dr Rieux, Wokulski, Ochocki, Rzecki
- Cezary Baryka
5