dilthey budowa swiata historycznego

Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych (1883)

Wyodrębnienie nauk humanistycznych
Dilthey stawia sobie za zasadnie wyodrębnienie nauk humanistycznych od przyrodniczych. Za nauki humanistyczne uznaje: historię, ekonomię polityczną, nauki o prawie i państwie, religioznawstwo, literaturoznawstwo, teorię sztuk plastycznych i muzyki, światopoglądów i systemów filozoficznych, psychologię. Nauki te odnoszą się do tego samego faktu zasadniczego - rodzaju ludzkiego. Opisują go, opowiadają o nim, wydają sądy, tworzą pojęcia i teorie. Fizyczność i psychiczność w przypadku człowieka jest nierozdzielna. Człowiek jest żywym związkiem ich obydwu. „Sami jesteśmy naturą i natura działa w nas nieświadomie, jako mroczny pęd.” Stany świadomości wyrażają się w gestach, słowach, mimice, natomiast obiektywizują się w instytucjach. W tym kontekście rozgrywają się dzieje. Tym, co jest dane bezpośrednio, są przeżycia.
Nabyty związek życia psychicznego - obejmuje nasze przedstawienia, wartościowania oraz cele i istnieje jako powiązanie tych członów.
Można stosować pojęcie fizyczności i psychiczności, ale nie można zapominać, że są one wyabstrahowane.
Dwie klasy nauk humanistycznych:
-badanie dziejów aż po opis dzisiejszego stanu społeczeństwa;
-systematyczne nauki humanistyczne.
W naukach humanistycznych fizyczna strona procesów zostaje sprowadzona do warunków, środków zrozumienia. Nauki te refleksyjnie zwracają się ku człowiekowi, droga rozumienia prowadzi od zewnątrz do wnętrza. „Wszelka wartość życia zawiera się bowiem w tym, co podlega przeżywaniu i wokół niej obraca się cały zewnętrzny zgiełk dziejów.”
Tendencje prac naukowych:
-abstrahowanie człowieka z przyrody;
-zwrot od przyrody w stronę życia, w którym pojawia się znaczenie, wartość, cel.
Para pojęć `zewnętrzne' i `wewnętrzne' oznacza stosunek, jaki zachodzi w rozumieniu między zmysłowym przejawem życia a tym, co go wytworzyło i uzewnętrzniło się w nim.
Cechy nauk humanistycznych:
-odniesienie do człowieka;
-odniesienie zewnętrznej strony zmysłowej do strony ukrytej, wewnętrznej;
-związek z przedstawioną postawą duchową;
-procedura: powiązanie przeżywania, ekspresji i rozumienia;
-wychodząc od ludzkości zwracają się ku temu, co twórcze.

Ogólny charakter związku oddziaływań świata ducha ludzkiego
Dilthey stawia sobie zadanie - ujęcie świata ducha ludzkiego jako związku oddziaływań czy też związku, który zawiera się w jego trwałych wytworach. Związek ten wytwarza wartości i urzeczywistnia cele - ma charakter immanentno-teleologiczny. Każda epoka jest horyzontem zamkniętym, , ma swój punkt ośrodkowy w samej sobie. Poszczególne osoby tej epoki mają wzorzec swojego działania w czymś wspólnym. Zadanie analizy historycznej polega na tym, aby w konkretnych celach, wartościach, sposobach myślenia odnaleźć ich zbieżność w czymś wspólnym, rządzącym epoką. Całość przebiegu życia jednostki powtarza się w procesie dziejowym, któremu podporządkowane są jednostki życia.

Rozumienie innych osób i ich przejawów życia
Metodami nauk humanistycznych są rozumienie i interpretowanie. W tych czynnościach skupiają się wszystkie funkcje i wszystkie prawdy tych nauk. Rozumienie otwiera każdorazowo pewien świat. Należy ustalić wkład, jaki rozumienie innych osób wnosi w wiedzę historyczną.
1. PRZEJAWY ŻYCIA
Jest to to, co jest dane, wyraz czynnika duchowego, umożliwia nam jego poznanie. Odmiany rozumienia i jego efektywność różnią się odpowiednio do rodzaju ekspresji życiowych. Rodzaje ekspresji:
a) pojęcia, sądy - części składowe nauki, odizolowane od przeżycia, spełniają normy logiczne, zachowują tożsamość niezależnie od miejsca w kontekście myślowym;
b) działania - jest w nich obecny cel, również pozostają oderwane od tła życiowego;
c) przeżycia - zachodzi szczególna relacja między nimi a życiem, z którego pochodzą.
Ekspresja nie podlega osądowi pod względem prawdy lub fałszu, lecz co do szczerości i nieszczerości. Wszystko, co wyrasta z codzienności, podlega władzy jej interesów. Zmianie perspektywy odpowiada zmiana interpretacji. Gdy jednak w wielkich dziełach czynnik duchowy wyzwala się spod władzy swego twórcy, wówczas wkraczamy w obszar, gdzie nie można już wprowadzić w błąd. Żadne naprawdę wielkie dzieło sztuki nie może pozorować obcej swemu autorowi treści duchowej.
2. ELEMENTARNE FORMY ROZUMIENIA
Rozumienie wyrasta z potrzeb życia praktycznego, z potrzeby komunikacji.
Forma elementarna - zinterpretowanie pojedynczego przejawu życia, wnioskowanie przez analogię. Zasadniczym stosunkiem w formie elementarnej jest relacja ekspresji do tego, co w niej wyrażone.
3. DUCH OBIEKTYWNY A ROZUMIENIE ELEMENTARNE
Duch obiektywny - rozmaite formy, w których zachodząca między jednostkami wspólność obiektywizowała się w świecie zmysłów. Jest w nim stale obecna przeszłość. Obejmuje styl życia, formy obcowania aż po zespół celów wytyczonych przez społeczeństwo, obyczaj, prawo, państwo, religię, sztukę, nauki i filozofię. Jest medium, w którym dokonuje się rozumienie innych osób i uzewnętrznień ich życia. W elementarnej formie rozumienia zachodzi wnioskowanie przez analogię, w którym za pośrednictwem zawartego we wspólności skończonego szeregu przypadków zostaje z pewnym prawdopodobieństwem orzeczony predykat o podmiocie.
4. WYŻSZE FORMY ROZUMIENIA
Przejście do wyższych form rozumienia jest założone w formach elementarnych. Pierwszy etap przechodzenia, to gdy na poziomie rozumienia elementarnego występuje sprzeczność, coś niezrozumiałego.
„Ruch obiektywny i twórcza siła jednostki wspólnie określają świat duchowy. Na rozumieniu ich obydwu polega historia.”
Wewnętrzna zasada indywidualizowania - odmienne zaakcentowanie poszczególnych momentów, niezależnie od tego, w jaki sposób psychologicznie wyrażonych.
Zrozumienie osób i dzieł to droga dostępu do największej tajemnicy życia.
5. STAWANIE W POŁOŻENIU INNEGO CZŁOWIEKA, ODTWARZANIE, PRZEŻYWANIE ODTWÓRCZE
Stan umysłu dany w zadaniu rozumienia nazywamy wchodzeniem w położenie innego człowieka czy też wgłębianiem się w pewne dzieło. Na tym podłożu powstaje najwyższa forma aktywnej obecności całego życia psychicznego w rozumieniu - odtwarzanie i przeżywanie odtwórcze.
Rozumienie jest operacją odwrotną w stosunku do procesu tworzenia.
Sukces przeżywania odtwórczego polega na takim uzupełnieniu fragmentów pewnego procesu, że możemy go uznać za pewną ciągłość.
Wkład przeżywania odtwórczego w przyswajanie świata duchowego:
-zdolność odtwórczego przeżycia czegoś, co leży poza możliwością rzeczywistego życia (np. spektakl w teatrze);
-możliwość przeżywania wielu różnych rodzajów egzystencji.
6. WYKŁADNIA LUB INTERPRETACJA
Rozumienie opiera się na szczególnym geniuszu osobistym. Osobista genialność przekształca się w technikę, która doskonali się wraz z rozwojem świadomości historycznej.
Wykładnia - zgodne z regułami kunsztu rozumienie utrwalonych przejawów życia. Spełnia się w interpretacji zawartych w piśmie pozostałości ludzkiego istnienia. Sztuka ta jest podstawą filologii, a teorią tej sztuki jest hermeneutyka. W Niemczech ustalanie reguł hermeneutycznych zostało zastąpione przez Schlegla, Schleiermachera i Boeckha teorią idealistyczną, dającą nowy, głębszy rodzaj rozumienia, oparty na intuicji twórczości duchowej. Hermeneutyka zwalcza wykładnię alegoryczną, uzasadnia zrozumiałość pism teologicznych z nich samych, dostarcza teoretycznych podstaw naukom historycznym i filologicznym.
Dilthey chciałby określić osiągalny przez rozumienie stopień ważności powszechnej. Mówi, że we wszelkim rozumieniu jest coś irracjonalnego jak irracjonalne jest samo życie; nie sposób przedstawić go za pomocą formuł logicznych. Proces rozumienia jest oparty na indukcji. Sens powstaje wówczas, gdy to, co nieokreślone, zostaje określone przez konstrukcję.