Literatura Polska.

Przewodnik Encyklopedyczny

Tomasz Kajetan Węgierski

ur. 1756 (zapewne) w Śliwnie

zm. 11.05.1787 w Marsylii

• ok. 1764 rozpoczął naukę w jezuickim Collegium Nobilium w Warszawie (jego nauczycielem był. m.in. Adam Naruszewicz)

• debiutował w druku w „Wiadomościach Warszawskich” w 1770 Mową do Jego Królewskiej Mci, wygłoszoną na dorocznym popisie

• po ukończeniu szkoły przebywał na Podlasiu

• już w 1771 drukował w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”

• tłumaczone z francuskiego Porównanie Karola V, cesarza, z Franciszkiem I, królem francuskim (1771)

• Oda do Jmci księdza Adama Naruszewicza S.J. o małym ludzi uczonych poważaniu (1772)

• kilka innych wierszy i bajek

• powróciwszy do Warszawy podczas sejmu rozbiorowego, został w połowie 1775 kancelistą w Departamencie Sprawiedliwości Rady Nieustającej

• 1774-1776 bywał prawdopodobnie na obiadach czwartkowych (wykpił je później w wierszu Do księdza Węgierskiego (1778) )

• 1774 otrzymał tytuł królewskiego szambelana

• w dalszej karierze Węgierskiemu przeszkodziły krążące w odpisach paszkwile (m.in. głośne Portrety pięciu Elżbiet... w dzień ich imienin darowane(1776), wyśmiewające damy z rodziny i otoczenia króla) oraz zatarg majątkowy z kasztelanem Wilczewskim, przeciw któremu poeta opublikował ostry manifest Uwagi w sprawie Węgierskiego z Wilczewskim (1777)

• skazany za obrazę na grzywnę i tydzień więzienia, zaatakował z kolei króla i marszałka wielkiego koronnego w bajce Lasek

• następnie przebywał w Radzyniu u K. Potockiego, z którym w 1779 wyjechał za granicę

• do Polski już nie wrócił

• był we Włoszech, później w Paryżu, skąd w 1783 udał się przez Martynikę i Haiti do Stanów Zjednoczonych (spotkał się z Kościuszką i Washingtonem), a następnie do Anglii

• zachowała się francuskojęzyczna relacja z amerykańskiej podróży w formie Listów do Przyjaciółki i Dziennika Podróży

• grą w karty zdobył znaczny majątek; ostatni okres życia spędził lecząc się intensywnie w Bath, Spa, Awinionie, Paryżu i Marsylii

• twórczość literacka Węgierskiego przypada na lata wczesnej młodości i kończy się w zasadzie z chwilą wyjazdu z kraju

• jej libertyński i często paszkwilancki charakter sprawił, że kolportowana była głównie w rękopisach, co stało się źródłem wątpliwości odnośnie autorstwa

• tuż po wyjeździe Węgierskiego wydano poemat heroikomiczny Organy (1784)

• Organy. Poema heroikomiczne w sześciu pieśniach

• powst. 1775-1777, dedykowany 22.01.1777 w Warszawie Ignacemu Krasickiemu

• wyd. 1784 w Krakowie przez lekarza wolterianina T. Weichardta (bezimiennie i bez wiedzy autora)

• żartobliwą osnową poematu, wzorowanego na Le lutrin N. Boileau, jest konflikt miedzy proboszczem a organistą, który samowolnie zaangażował babę do kalikowania przy organach w kościele

• pieśni I-III modyfikują wzór francuski odwołaniem do tradycji Homera i Tassa przeniesieniem akcji na polską prowincję, dosadnością barokowego języka na modłę Naruszewicza

• pieśni IV-VI odchodzą od wzoru jeszcze wyraźniej - znaczną liczbą partii zupełnie oryginalnych, sięgnięciem do modelu wolterowskiego i nasyceniem tekstu wyraźnymi aluzjami do sytuacji politycznej i obyczajowej w Polsce

• ataki na kler świecki i klasztorny przekraczają przyjęte w epoce granicy satyry, ujawniając libertynizm autora

• ostrze satyryczne godzi także w inne warstwy społeczne, pokazując ich ograniczenie kulturowe

• aluzje polityczne mają wysoko postawionych adresatów: bp A. Młodziejowski, hetman S. Rzewuski

• poemat znany Krasickiemu w rękopisie, mógł odegrać pewną rolę w genezie Monachomachii

• ślady motywów i tematów czerpanych z utworu znajdujemy w poematach heroikomicznych J. Jasińskiego, M. H. Juszyńskiego i R. Korsaka

• wczesne wiersze Węgierskiego, nacechowane oświeceniowym patriotyzmem, dokonywały poetyckiego rozrachunku z tragedią I rozbioru → Obywatel prawy

• widoczne w nich zabarwienie libertyńskie to wpływy Woltera, którego listy poetyckie Węgierski tłumaczył i przerabiał

• w twórczości Węgierskiego do głosu doszły najradykalniejsze tendencje światopoglądowe i obyczajowe oświecenia polskiego

• jego libertynizm światopoglądowy (Do Bielińskiego. Myśl moja), manifestowany w podkreślaniu braku zaufania do wszelkich kanonów filozoficznych i moralnych przekazywanych tradycją, ma też odcień religijny (Do Ogińskiego, hetmana w. lit; Do Jędrzeja Zamoyskiego inne), pozwalający widzieć w poecie zdecydowanego ateistę

• libertynizm obyczajowy widoczny jest zarówno w paszkwilach na wielki świat stolicy, jak i w wierszach obscenicznych

• wiersze satyryczne Węgierskiego wyróżniają się z grupy analogicznych utworów współczesnych przejrzystą aluzyjnością → często zaciera się w nich granica między satyrą a paszkwilem

• znamiennym rysem poezji Węgierskiego jest manifestacyjne ujawnianie autorskiej, personalnej pozycji podmiotu mówiącego, wbrew przyjętej w klasycyzmie zasadzie daleko posuniętej pośredniości wypowiedzi poetyckiej

• Węgierski był też poetą Warszawy

• Postać Węgierskiego pociągała poetów i powieściopisarzy:

• K. Hoffmanowa wprowadziła go do powiastki Obiad czwartkowy (1828)

• J. I. Kraszewski do swoich powieści z czasów stanisławowskich

• Z. Kaczkowski uczynił go bohaterem Starosty hołbuckiego (1857)

• S. Trembecki Do Węgierskiego. Adieu

• F. Zabłocki Oddalenie się z Warszawy literata

• Historia literatury potraktowała Węgierskiego po macoszemu → brak dokładnych opracowań twórczości

poeta, tłumacz

---