BIOGRAFIA DOSTOJEWSKIEGO JAKO JEDNO ZE ŹRÓDEŁ JEGO TWÓRCZOŚCI (wg Jakóbca, wykładu, Wikipedii)
Fiodor Michaiłowicz Dostojewski - BIOGRAFIA:
ur. 30.10. (11.12.)1821 w Moskwie,
w 1843 ukończył z tytułem inżyniera-podporucznika Wojskową Szkołę Inżynieryjną w Petersburgu i zaczął pracę w Departamencie Inżynieryjnym, którą szybko porzucił, by zająć się pisarstwem,
w 1845 napisał pierwszy utwór, „Biedni ludzie”, który rok później ukazał się wraz z „Panem Procharczynem” i „Sobowtórem”,
w latach 1947-49 ukazują się „Powieść w dziewięciu listach”, „Gospodyni”, „Cudza żona”, „Połzunkow”, „Cudze serce”, „Białe noce”, „Nietoczka Niezwanowa”,
w 1847 zbliżył się z najbardziej lewicowymi przedstawicielami opozycji m.in. z Wissarionem Bielińskim, na zebraniach Koła Pietraszewskiego wypowiadał się za wolnością słowa i uwłaszczeniem chłopów,
23.04.1849 został aresztowany za rozprzestrzenianie słynnego listu Bielińskiego i kilka nie mniej mrożących krew w żyłach przestępstw na karę śmierci, którą w ostatniej chwili (pisarz wraz z innymi więźniami stał już przed plutonem egzekucyjnym) z rozkazu cara Mikołaja I zamieniono na 4 lata katorgi,
23.01.1850 jako katorżnik znalazł się w Omsku,
w 1854 przydzielono go jako szeregowego do 7 Liniowego Batalionu Syberyjskiego w Semipałatyńsku, gdzie zawarł znajomość z Marią Isajewą (którą poślubi w 1957) oraz baronem A. Wranglem (dzięki któremu awansował na podchorążego, a z czasem mógł opuścić Syberię),
w 1857 uległ pierwszemu napadowi padaczki, która towarzyszyć mu będzie do końca życia,
w 1859 wraz z żoną i pasierbem wyjechał do Tweru, gdzie zaczął pracę nad „Wspomnieniami z domu umarłych”. Utwór ukazywał się w latach 1860-61, obok „Skrzywdzonych i poniżonych”,
1862 - pierwsza podróż za granicę, rok później druk „Zimowych uwag o wrażeniach z lata”,
w 1864 - druk „Notatek z podziemia” w należącym do brata Michaiła piśmie „Epocha”,
w tym samym roku Michaił i żona pisarza zmarli,
we wrześniu 1865 Dostojewski rozpoczyna pracę nad „Zbrodnią i karą”, którą wydaje rok później,
w 1866 rozpoczął pracę nad „Graczem”, a rok później Anna Snitkin, stenografistka, została drugą żoną Dostojewskiego,
w 1867 Dostojewscy wyjeżdżają za granicę; podczas pobytu w Genewie pisarz zaczyna pracę nad „Idiotą”, tam też umiera córka Dostojewskiego,
w 1869, już we Florencji, Dostojewski kończy „Idiotę”,
w 1870 rozpoczyna się druk „Biesów”,
w 1871 Dostojewscy wracają do Rosji, rodzi im się syn Fiodor,
zimą 1972 pisarz poznał Konstantego Pobiedoncewa, reakcyjnego działacza carskiej Rosji, który wpłynął na ukształtowanie się tradycjonalizmu Dostojewskiego, wtedy też Dostojewski został redaktorem konserwatywnego pisma „Grażdanin”, w którym od 1873 drukował „Dziennik pisarza”,
w 1874 stan zdrowia Dostojewskiego znacznie się pogorszył, udał się na leczenie do Ems, gdzie zaczął pracę nad „Młodzikiem” (druk: 1875),
w grudniu 1877 mianowano go członkiem korespondentem Akademii Nauk,
w 1878 zmarł po ataku epilepsji trzyletni syn pisarza, Aleksy (inny niż ten wyżej), wówczas odwiedził Dostojewskiego Włodzimierz Sołowiew, który namówił go do wyjazdu do Pustelni Optyńskiej,
w styczniu 1879 rozpoczyna się druk „Braci Karamazow”,
mimo pogarszającego się stanu zdrowia, w 1880 wygłasza słynną mowę podczas uroczystości ku czci Puszkina,
26.01.1881, po „silnym krwotoku gardlanym” Dostojewski umiera.
ŹRÓDŁA TWÓRCZOŚCI DOSTOJEWSKIEGO (piszę też o niektórych wpływach nie wynikających z jego biografii, jeżeli wydają mi się one szczególnie ważne albo związane z biografią) :
zagadnienie indywidualizmu - bezpośrednio z literatury romantycznej (jednostka a obowiązki społeczne, zbrodnia jako wyraz najwyższej wolności, kaprysy natur tytanicznych). Problematyka ta znalazła silny oddźwięk wśród pogrążonej w kryzysie inteligencji rosyjskiej lat 40-tych, która dosyć szybko, bo już około 1845 sprzeciwiła się „Apokalipsie zwątpienia”, poszukując rzeczywistego miejsca człowieka w świecie. Ta przygoda nauczyła Dostojewskiego pogardy dla manifestów „o bezsensie życia w ogóle”,
utwory młodzieńcze - wpływ Spinozy, zainteresowanie mechanizmem poznania, chłodne badanie zamiast odczuwania,
wpływ Lermontowa - bunt przeciw prawom i przykazaniom etyki społecznej,
szkoła naturalna - szacunek dla szczegółowego i rzeczowego opisu materialnego świata,
wieloznaczność sądów moralnych, które młody Dostojewski tylko przeczuwał, znalazły pełne potwierdzenie w jego doświadczeniach na katordze, kiedy to zetknął się z najbardziej brutalnymi przejawami życia. Wiedzę tę zamknął we „Wspomnieniach z domu umarłych”. Jest to „”wyraz przerażenia absolutną ciemnością natury człowieka”. W utworze zastosowano konwencję „znalezionych rękopisów”, miesza się tam chronologia i style narracji, dominuje jednak relacja reportażowa. Głównym tematem jest natura zbrodniarza, główni bohaterowie to przede wszystkim bandyci i mordercy. Jest to najbardziej osobisty z tekstów pisarza.
(wg Wikipedii) „Powieść zawiera wspomnienia byłego szlachcica, Aleksandra Pietrowicza Gorianczykowa, skazanego za zabójstwo żony na 10 lat ciężkich robót drugiej kategorii (praca w twierdzach). Gorianczykow wspomina zwłaszcza pierwszy rok pobytu w więzieniu, "Pierwszy miesiąc i w ogóle początek mojego życia na katordze żywo stają mi teraz w wyobraźni. Następne lata więzienne przesuwają się w moich wspomnieniach znacznie bladziej. Opisuje zwyczaje panujące w twierdzy, relacje między współwięźniami, ich historie, zachowania, postawy i charaktery, przedstawia różne fragmenty katorżniczego życia (pobyty w szpitalu, handel wódką, święta, kary cielesne, zachowanie przełożonych, roboty) i wiele sylwetek skazańców, spośród których znajduje wielu ludzi dobrych, wartościowych, z którymi nawiązuje przyjaźnie. Większość katorżników to jednak ludzie ponurzy, dumni, ambitni, zawistni, źli i złośliwi, awantury, kradzieże i bójki są na porządku dziennym, atmosfera moralna panująca w barakach jest bardzo trudna do zniesienia dla Gorianczykowa. Większość skazańców pochodzi ze stanu chłopskiego, do byłego "pana" odnoszą się z pogardą a niekiedy nienawiścią, Aleksandrowi Pietrowiczowi jako byłemu szlachcicowi jest na katordze wyjątkowo ciężko, wrogość większości współwięźniów i samotność - to uczucia szczególnie doskwierające mu podczas pierwszych miesięcy pobytu w więzieniu. W miarę upływu czasu poznaje też lepszych ludzi, dostrzega też w więźniach trochę więcej pozytywnych cech.
Wybrane osoby spotkane przez Gorianczykowa na katordze:
Placmajor - despotyczny zwierzchnik więzienia, postrach skazańców, znienawidzony przez nich, okrutny i zły;
Pietrow - kiedyś o mało co nie zabił placmajora, gdy ten chciał mu wymierzyć karę, nieobliczalny, odwiedza często Gorianczykowa i zadaje mu pytania dotyczące wiedzy ogólnej, po czym zwykle odchodzi;
Gazin - potężny, okrutny i zły więzień, handluje wódką, gdy się upija jest śmiertelnie niebezpieczny, w takich sytuacjach rzuca się na niego dziesięciu więźniów i obijają go do nieprzytomności;
Akim Akimycz - były szlachcic, sąsiad Gorianczykowa w baraku, jego najważniejszy znajomy z pierwszych miesięcy na katordze, niezwykle obowiązkowy, jedyny więzień całkowicie obojętny wobec rzeczywistości więziennej;
Polacy - Polacy na zesłaniu tworzyli odrębną grupę, w stosunku do więźniów-nieszlachciców wyniosłą i pogardliwą, mimo to byli przez katorżników szanowani. M-cki, T-ski, B-ski i Ż-ski byli więźniami politycznymi, przedstawieni zostali raczej w pozytywnym świetle, ich zgryźliwość i nieufność autor wspomnień uzasadniał oddaleniem od ojczyzny, dostrzegał, że ich dola była jeszcze cięższa niż jego.”
wiedza, którą Dostojewski wyniósł z Syberii, zachęciła go do zgłębiania psychologii romantycznej, w której duże znaczenie przypisywano nieświadomości, tam też pisarz zerwał z utopijno-socjalistycznymi poglądami na rzecz tradycjonalizmu,
z czasem doszedł do wniosku, że należy polemizować z ideami socjalizmu. Krytyce socjalistycznego sposobu reedukacji moralnej człowieka poświęcił „Notatki z podziemia”.
Pietraszewcy z upodobaniem rozprawiali o swej utopijnej wizji społeczeństwa, o tym, czy dopuszczalne jest przelanie krwi w imię przyszłego ogólnego szczęścia, o ofiarach, jakie powinna ponieść w tej walce jednostka. Dostojewski z czasem uznał ich wynurzenia za niedorzeczne.
(wg Wikipedii) „Notatki zaczynają się od przedstawienia intelektualnych odkryć głównego bohatera. W pierwszej ćwierci powieści został podany tylko jeden fakt biograficzny- że autor otrzymał spadek, zwolnił się z posady i zupełnie przestał opuszczać swoje mieszkanie, odchodząc do "podziemia". Jednak w dalszych swoich zapiskach bohater opowiada o swoim życiu- o dzieciństwie bez przyjaciół, o swoim "starciu" (odbieranym tak tylko przez niego) z oficerem, i o dwóch epizodach z życia, które stały się, przy założeniu o prawdziwości notatek, najbardziej znaczącymi i wyraźnymi wydarzeniami w życiu bohatera. Pierwsze z nich - to obiad z dawnymi szkolnymi "kolegami", na którym wszystkich obraził, wściekł się, i nawet postanowił wyzwać jednego z nich na pojedynek. Drugie - to moralne znęcanie się nad prostytutką z domu publicznego, której najpierw ze złości starał się pokazać całą ohydę jej położenia, a potem, bezwiednie dawszy jej swój adres, sam cierpiał od niej męki nie do zniesienia, mające źródło w jego rozdrażnieniu, że ten obraz, którym chciał się przed nią przedstawiać, bardzo rozmijał się z jego rzeczywistym położeniem. Wszystkimi siłami starając się ją obrazić po raz drugi, tym działaniem zakańcza swoją opowieść o wyjściach z "podziemia", a redaktor tych zapisek dodaje, że kontynuacja tych notatek- ponownie intelektualny produkt bohatera- w rzeczywistości jest pusty i nieznaczący i nie może przedstawiać żadnej atrakcji dla czytelnika.
"Podziemie" to obraz alegoryczny. Bohater nie ma żadnego związku z działalnością rewolucyjną, ponieważ uważa chęć działania za "głupią", a rozum za bezwolny. Po pewnych wahaniach, "Człowiek z podziemia", opowiada się raczej po stronie intelektualnej, refleksyjnej bezwolności, chociaż zazdrości ludziom niezastanawiającym się, a prosto i szybko działającym. "Podziemie" to inna nazwa wyalienowania. Kluczowe zdanie brzmi: "Ja jestem jeden, a oni wszyscy". Myśl o osobistej wyższości nad pozostałymi, jak by nie nieznaczące było jego życie, jak by on nie postępował- jest kwintesencją tej spowiedzi rosyjskiego inteligenta. Bohater, raczej antybohater, jak sam siebie określa pod koniec, jest nieszczęśliwy i godny współczucia, ale pozostając człowiekiem, odczuwa przyjemność, dręcząc siebie i innych. Tą skłonność człowieka, w ślad za Dostojewskim, Kierkegaardem i Nietzschem bada współczesna psychologia.
"Pałac kryształowy" jest symbolem harmonijne zbudowanego społeczeństwa, ogólnoludzkiego szczęścia, opartego na prawach rozumu. Jednakże bohater jest przekonany, że znajdą się ludzie, którzy z zupełnie irracjonalnych powodów odrzucą ogólną harmonię, opartą na rozsądku, odrzucą dla bezcelowego okazania swojej woli. "Ech, panowie, jaka tu będzie wolna wola, jeśli w grę wchodzi arytmetyka, jeśli w grę wchodzi tylko dwa razy dwa równe cztery? Dwa razy dwa i bez mojej woli będzie wynosiło cztery. Czy tak wygląda wolna wola!".
Socjaliści twierdzili za Benthemem, że podstawą szczęścia jest harmonia pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Jednostka powinna być gotowa na poświęcenie dla sprawy, bo to na dłuższą metę leży w jej interesie (rozumny egoizm). Dostojewski sprzeciwia się tej tezie, udowadniając, że główną siłą powodującą człowiekiem nie jest korzyść własna, ale wolna wola i jej nieprzewidziane kaprysy,
i tak Człowiek z podziemia zawsze zniszczy Pałac Kryształowy, o jakim marzą socjaliści, nawet gdyby go wybudowano,
Człowiek z podziemia jest nihilistą - wstrętnym i obmierzłym. Fakt, że krytyki socjalizmu dokonuje Dostojewski poprzez tak jednoznacznie negatywną postać, wynika z tego, że pierwotnie utwór kończył się nawróceniem bohatera dzięki łasce wiary, zupełnie jak u Raskolnikowa (fragment wykreśliła cenzura),
chrystologia Dostojewskiego leży także u podstaw „Zbrodni i kary”, która z początkowych szkiców o pijaku Marmieładowie rozrosła się w konflikt „strasznej mądrości nowożytnego racjonalizmu” - czyli Rodii Raskolnikowa i Soni, która uosabia prostą mądrość chrystianizmu (jako że to tak średnio na temat wpływu biografii Dostojewskiego, na tym kończę. Trzeba tylko pamiętać, że opis każdego więzienia u Dostojewskiego jest inspirowany jego biografią ;-)),
„Idiota” miał być początkowo pozytywnym ukazaniem pięknego wewnętrznie bohatera, tego „księcia Chrystusa”, jak pisał o nim w brulionach Dostojewski. Ale w trakcie pisania Chrystus zamienił się w Don Kichota, kiedy polifoniczność autora wzięła górę nad zamiarem napisania powieści z tezą i cały plan Dostojewskiego wziął w łeb. Wpływ na tę przemianę miała wygłoszona w 1860 przez Turgieniewa obrona Don Kichota, który w tradycji francuskiej symbolizował bezsensowną walkę z rozumem. Turgieniew odwołał się jednak do tradycji niemieckiej, wskazując na tak pozytywne cechy bohatera jak wiara w prawdę i poświęcenie dla ideału. Jego wystąpienie zachęciło wielu pisarzy do kreacji nowego typu bohatera.
„Biesy” powstały niejako przez przypadek. Dostojewski zamierzał napisać „Żywot wielkiego grzesznika”, ale w czasie pracy zainteresował się głośnym procesem podziemnej organizacji „Zemsta Ludu” Siergieja Nieczajewa (powieściowego Piotra Wierchowieńskiego), którym swego czasu żyła Rosja. Postanowił stworzyć pamflet na bezradną szlachtę, która w oderwaniu od prawosławnej gleby wodzi za nos władze, wprowadza chaos i psuje młodzież obietnicami rewolucji. Genezy tego zjawiska upatrywał Dostojewski w generacji lat 40-tych, której przedstawiciele wychowali cynicznych, młodych „biesów”. Przykładem tego „widma z okresu Wiosny Ludów” jest Karmazinow, karykatura Turgieniewa, którego Dostojewski nie znosił oraz stary Wierchowieński, któremu za wzór posłużył historyk Tymoteusz Granowski. Ich liberalne, niewinne gadki powieściowa młodzież bierze bardzo poważnie,
podstawą „Biesów” stał się faktyczny tragiczny finał „Zemsty Ludu”, która padła ofiarą mistyfikacji, metody działania powieściowego kółka także są oparte na rzeczywistych działaniach nieczajewców,
natomiast prototypem Stawrogina był Mikołaj Spieszniew, jeden z najbardziej radykalnych pietraszewców, którym Dostojewski był zafascynowany (nazywał go Mefistofelesem). Spieszniew uwodził kobiety, mężczyzn czarował ideologią, a podczas niedoszłego roztrzelania stał w rzędzie przed Dostojewskim,
„Bracia Karamazow”, czyli niedoszła I część trylogii o Aloszy Karamazowie, który z rozkazu swego ojca duchowego zostaje zesłany w krainę grzechu. Jednym z prototypów Zosimy, obok św. Tichona Zadońskiego, Ambrożego i Zacharego Wierchowskiego, był Aleksander Grienkow, którego Dostojewski spotkał we wspomnianej Pustelni Optyńskiej w 1878. Także opis skitu Zosimy jest wzorowany na rzeczywistym.