HOMER (IX/VIII W. P.N.E.)

AUTOR I DZIEŁA

• imię Homer oznacza ślepca, stąd podstawa do podań, że twórca był niewidomy

• ojczyzna - prawdopodobnie Azja Mniejsza, Chios

• żył prawdopodobnie IX/VIII w. p.n.e.

• mówiono o nim po prostu „poeta”

• przekazano sporo „biografii” o nim (m.in. o jego boskim pochodzeniu)

• kult Homera - 7 miast spierało się o jego ród:

• Itaka

• Smyrna

• Pylos

• Argos

• Kolofon

• Chios

• Ateny

• tzw. kwestia homerycka - spór uczonych o autorstwo Iliady i Odysei

• XVII w. we Francji - zakwestionowanie istnienia Homera, wywodząc Iliadę i Odyseję z twórczości wędrownych śpiewaków - adojów
  ( nazwa oda)

• później tezy - epopeje Homera powstały w X w. p.n.e., twórczość ustna, a spisane w VI w. p.n.e. w Atenach

• w XIX w. jedno stronnictwo badaczy utrzymywało, że oba te dzieła są zbiorami poematów różnych twórców, a ich przeciwnicy opowiadali się za autorstwem jednej osoby

• argumenty za autorstwem Homera:

• poematy ukazują świat typowo dworski

• obydwie epopeje są niezwykle dojrzałe artystyczne

• zawartość kompozycyjna olbrzymich dzieł

• Iliada - 15 000 wierszy

• Odyseja - 12 000 wierszy

• najpierw powstała Iliada, potem Odyseja

Iliada - epopeja powstała na przełomie IX/VIII w. p.n.e. Tekst został zredagowany
w dzisiejszej formie pod koniec VI w. p.n.e. w Atenach, za panowania Pizystrata. Dotyczy wydarzeń związanych z wojną trojańską (tematy wojenne i bohaterskie).

Główne wydarzenia:

• spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę

• powrót Achillesa na pole walki po śmierci przyjaciela Patroklesa, którego zabił Hektor

• pojedynek Achillesa z Hektorem (II synem Priama)

Odyseja - powstała w 1 poł. VIII w. p.n.e. Tekst został zredagowany pod koniec
VI w. p.n.e., za panowania Pizystrata. Składa się z 24 ksiąg o tułaczce Odyseusza spod Troi do ojczyzny - Itaki.

GENEZA EPOSÓW

• technika poetycka Homera wywodzi się z tradycji ustnej

• świadectwa, że przed nimi były ustne opowieści i pieśni

• stałe epitety - szybkonogi Achilles, gromowładny Dzeus - powtarzają się jako formuły początku i końca wypowiadanej kwestii

• poeta posługuje się gotowymi formułkami dla typowych wydarzeń, sytuacji, postaci

• kompozycja całości i jednorodny temat, co dowodzi, że eposy powstały,
  gdy Grecy już znali pismo

CUDOWNOŚĆ I REALIZM

• poeta unaocznia dokładnie wszystkie zdarzenia i zjawiska, ukazuje związki przestrzenne i czasowe

• wyjaśnia przeżycia i myśli bohaterów

• bohaterowie Homera ukazani są bez niedomówień, jako pełni ludzie

• nie przedstawia czynności równoczesnych, lecz każdą opisuje kolejno dokładność plastycznego opisu

• opisy dynamiczne, narracja zawsze odbywa się w czasie, treści ukazywane
  w ruchu

FABUŁA

	Iliada	Odyseja
Treść	Gniew Achillesa, którego obraził wódz Greków, Agamemnon, zabierając mu brankę Bryzeidę. Wycofanie się Achillesa z wojny powoduje przewagę Trojan i śmierć jego przyjaciela Patroklosa. Potem bohater wraca na pole bitwy i w pojedynku z Hektorem (synem króla Troi) dokonuje zemsty	Baśniowe przygody Odyseusza, wracającego spod Troi na rodzinną wyspę Itakę. Jego 10-letnią tułaczkę po morzu spowodowali nieprzychylni mu bogowie, mszcząc się za zagładę ulubionego miasta (koń trojański).
Tematyka	bohaterska, batalistyczna	baśniowa

LUDZIE I BOGOWIE

	Iliada	Odyseja
Ton i klimat	podniosły, heroiczny epopeja tragiczna bohaterowie wyidealizowani - herosi bogowie - pomniejszeni nad bogami panuje Mojra - Przeznaczenie - która działa za ich pośrednictwem i jest wyrazem niezmiennego porządku świata nie ma wyraźnej granicy między ludźmi i bogami	mniej heroiczny epopeja nietragiczna bohater inaczej kreowany Mojra nie występuje tu jako samodzielna siła, a bogo-wie odgrywają rolę stróżów moralności: opieka bogów jest karą dla występnych, nagrodą dla cnotliwych (wyjątek - Posejdon - mści się na Feakach)
Pojęcia moralne	w obu jest pełno prymitywnego okrucieństwa

Bogowie jak ludzie, ludzie jak bogowie

• bogowie bardzo podobni do ludzi (pragnienia, namiętności, miłość, nienawiść)

• ludzie obdarzeni boskimi właściwościami, są „powiększeni”

• bogowie pod względem etycznym nie przewyższają ludzi!

EPICKA ROZLEWNOŚĆ

• narracja płynie wolno

• zdarzenia przestawiane z epickim dystansem

• rozbudowane porównania

• zwalniają tempo akcji

• zatrzymują uwagę czytelnika na przedstawianym zdarzeniu czy opisie

• wywołują nastrój podniosły

• porównania homeryckie (np. w pieśni 22)

• ważna rola epitetów (epitety stałe)

WIERSZ „BOHATERSKI”

• iloczas - głoski długie i krótkie rozróżniane

• heksametr

• daktyl (składał się z 6 stóp), spondej

• pierwszą długą sylabę wymawiano silniej, pod przyciskiem

• istniały 32 możliwości różnych kombinacji wewnątrz wersów, o długości 12-17 sylab

• w literaturze polskiej również podejmowano próby pisania heksametrem:

• Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod

• Cyprian Kamil Norwid, Bema pamięci rapsod żałobny

• Iliada w przekładzie K. Jeżewskiej

GATUNEK

Epos (epopeja) - główny gatunek epicki wykształcony w starożytności, który później zastąpiła powieść.

Jest rozbudowanym utworem wierszowanym przedstawiającym dzieje mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej.

• na pierwszy plan wysuwa się fabuła, narrator - wszechwiedzący
  i obiektywny, ujawnia się w inwokacji

• w Iliadzie - zwrot do Muzy

• całość narrator przedstawia z epickim dystansem

• styl jest podniosły, dostosowany do heroicznych czynów bohaterów, obfituje w realistyczne, drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji

• np. w Iliadzie - opis pojedynku Achillesa i Hektora

• Homer na długi wieki określił kanon piękna eposu, którego tradycje podejmowali późniejsi poeci

• polska epopeja narodowa przejęła niektóre cechy eposu

INSPIRACJE I NAWIĄZANIA

• dzieje przyswajania twórczości Homera zaczęły się w epoce renesansu,
  w XVI w.

• średniowiecze wyżej ceniło Eneidę Wergiliusza

• tłumaczenia Iliady:

• Jan Kochanowski (3 księgi)

• Ksawery Dmochowski (XVIII w.)

• Stanisław Staszic (XVIII w.)

• Juliusz Słowacki (fragmenty)

• Lucjan Rydel (fragmenty)

• Kazimierz Tetmajer (fragmenty)

• inspiracje, nawiązania:

• Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

• Leopold Staff, Odys

Cytat: „Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki”.

---