Joseph Conrad - życiorys
Biografia Josepha Conrada (Konrada Korzeniowskiego) nie należy do prostych, od początku kładzie się na niej piętno dramatyzmu. Ten niezwykły pisarz urodził się w 1857 roku w Berdyczowie na Ukrainie, jako jedyny syn Apolla Nałęcz- Korzeniowskiego oraz Eweliny z Bobrowskich. Oboje pochodzili z rodzin ziemiańskich. Autor Lorda Jima otrzymał na chrzcie trzy imiona: Teodor Józef Konrad, z których używał wyłącznie ostatniego.
Ojciec przyszłego pisarza był znawcą literatury i tłumaczem, zaangażowany w spawy niepodległościowe, został aresztowany w Warszawie 21 października 1861 roku, czego konsekwencją było zesłanie całej rodziny w głąb Rosji. Niedługo po tym matka Conrada umiera na gruźlicę. Osieroconym chłopcem opiekuje się teraz również ciężko chory ojciec. Apollo również wkrótce umarł, zaraz po tym jak został zwolniony z zesłania. Po stracie ojca przebywał najpierw w Krakowie, potem we Lwowie pod opieką wuja Tadeusza Bobrowskiego. Conrad już wtedy nie cieszył się dobrym zdrowiem, choroby trzymały się go przez większość życia.
Wieka zmiana w życiu przyszłego pisarza zaszła 13 października 1874 roku, kiedy to wyjechał z Polski by zaznać morskich przygód. Przez cztery lata służył we flocie francuskiej, potem ze względu na utrudnienia ze strony władz rosyjskich zaciągnął się do służby w brytyjskiej marynarce handlowej. Nie znal wtedy jeszcze zbyt dobrze języka angielskiego, co utrudniało mu naukę. W 1886 roku otrzymał tytułu kapitana żeglugi oraz obywatelstwo brytyjskie. Pływał głównie na żaglowcach, odbył wiele rejsów: do Indonezji (Archipelag Malajski), Indii oraz Australii. W związku z popularyzacją parowców, które wymagały mniejszej załogi, coraz trudniej było o pracę. W 1890 roku otrzymał posadę w Kongo, gdzie komenderował rzecznym parowczykiem. Afrykańska karierę zakończył po kilku miesiącach z powodu choroby.
Conrad powraca do Angli, gdzie w niedługim czasie otrzymuje spadek po wuju Tadeuszu Bobrowskim, co daje mu niezależność finansową na jakiś czas. Wtedy właśnie przychodzi decyzja o podjęciu się zawodu pisarza. Pierwszą powieść pisał blisko pięć lat, debiut Josepha Conrada (nazwisko to jest pseudonimem artystycznym) - Szaleństwo Almayera - ujrzał światło dzienne w roku1895. W następnym roku pisarz wziął sobie za żonę Jessie Georg, z którą miął dwóch synów - Borysa Alfreda (ur. 1898) oraz Johna (ur. 1906). Powstają kolejne powieści i nowele Conrada, z reguły dobrze przyjmowane przez krytykę, ale niezbyt popularne wśród czytelników.
Dorosły juz Conrad trzykrotnie odwiedzał Polskę (1890, 1893 oraz 1914). W późniejszych latach wielokrotnie wypowiadał się w sprawach swoje pierwszej ojczyzny. Choć pisał po angielsku, to w kontaktach z Polakami posługiwał się językiem polskim. Zmarł 3 sierpnia 1924 roku w Bishopsbourne, pochowano go w Canterbury. Na grobie pisarza widnieje nazwisko w polskim brzmieniu.
Spis utworów Conrada:
1895 - Szaleństwo Almayera;
1896 - Wyrzutek;
1897 - Murzyn z załogi „Narcyza”;
1898 - Opowieści niepokojące (w tomie znalazły się następujące utwory: Karain, Idioci, Placówka postępu, Powrót oraz [i[Laguna);
1900 - Lord Jim;
1901 - Spadkobiercy (powieść napisana z F. M. Fordem);
1902 - Młodość i inne opowiadania (w tomie: Młodość, Jądro ciemności, U kresu sił;
1903 - Tajfun i inne opowiadania (w tomie: Tajfun, Amy Foster, Falk, Jutro);
- Przygoda (powieść napisana z F. M. Fordem);
1904 - Nostromo;
1906 - Zwierciadła morza;
1907 - Tajny agent;
1908 - Sześć opowieści
1911 - W oczach Zachodu;
1912 - Ze wspomnień;
1913 - Między lądem a morzem;
- Gra losu;
1915 - Zwycięstwa;
- Wśród prądów;
1917 - Smuga cienia;
1919 - Złota strzała;
1920 - Ocalenie;
1921 - O życiu i literaturze;
1923 - Korsarz;
1924 - Charakter przestępstwa (opowiadanie napisane z F. M. Fordem);
1925 - W zawieszeniu;
- Opowieści zasłyszane;
1926 - Szkice ostatnie;
1928 - Siostry;
Lord Jim
Lord Jim
Linda Andrews
„Lord Jim” wydany w ostatnim roku XIX stulecia jest jedną z najważniejszych powieści naszego, XX wieku. Zarówno w sensie należenia do książek najżywiej w ostatnich dziesięcioleciach dyskutowanych i wpływowych, jak i w tym sensie, że jest powieścią charakterystycznie nowoczesną, że więcej wydaje się łączyć go z książkami powstałymi później, niż tymi, które ukazały się, kiedy go Conrad pisał. Jednakże bliższe przyjrzenie się treści „Lorda Jima” wykazuje, że stanowi on twórcze nawiązanie do tradycji sięgających daleko poprzez epos rycerski średniowiecza aż do antycznej poezji - niejako ponad głowami mieszczańskiej literatury dziewiętnastowiecznej. |
Tak pisał o słynnej powieści Josepha Conrada Zdzisław Najder w 1978 roku. Choć weszliśmy już w kolejne stulecie to zainteresowanie Lordem Jimem oraz innymi dziełami Conrada nie słabnie.
Lord Jim - streszczenie szczegółowe
© - artykuł chroniony prawem autorskim - zasady korzystania
Lord Jim
ilustracja
Utwór poprzedzono dedykacją, mottem z Novalisa oraz przedmową autora:
Państwu G. F. W. Hope z wdzięcznym przywiązaniem wieloletniej przyjaźni |
Jest pewne, że moje przekonanie |
W przedmowie, napisanej w czerwcu 1917 roku, a więc po kilkunastu latach od pierwszego wydania powieści (1900), autor ustosunkowuje się do głosów niektórych krytyków, którzy zarzucali mu „dziwaczność metody narracyjnej i nieprawdopodobność rozmiarów opowieści Marlowa”. Twierdzi nieco żartobliwie, że opowieść Marlowa można spokojnie przeczytać na glos wciągu trzech godzin. Conrad opowiada o historii powstania powieści, epizod ze statkiem okazał się doskonałym pretekstem do napisania „swobodnej, rozleglej opowieści”; że przy tym wypadek tego rodzaju mógłby z całym prawdopodobieństwem na całe życie zaważyć na „poczuciu istnienia” prostego i głęboko czującego człowieka.
ROZDZIAŁ 1
Lord Jim był człowiekiem o imponującym wyglądzie i wewnętrznej pewności siebie. Doskonały w swych fachu akwizytora, mimo zgrozy swoich kolejnych pracodawców szybko rzucał nawet najbardziej opłacalne posady. Dla mieszkańców portów był po prostu Jimem - miał oczywiście nazwisko, ale pragnął je ukryć, tak samo jak pragnął ukryć pewien fakt ze swego życia.
Trzymał się portów, ponieważ był marynarzem wygnanym z morza i posiadał teoretyczne zdolności, nadające się wyłącznie do zajęcia portowego akwizytora. Cofał się w porządku ku wschodzącemu słońcu, a ów fakt doganiał go mimochodem, ale nieodwołalnie. I tak w ciągu lat znano Jima kolejno w Bombaju, Kalkucie, Rangunie, Penangu, Batawii (…) Później jego bystre rozeznanie Nieznośności wygnało go na zawsze z portów i spośród białych ludzi, usuwając się w głąb dziewiczego lasu, wówczas to Malaje ze wsi leżącej wśród dżungli (…) Nazwali go: (…) Lord Jim. |
Jim był jednym z pięciu synów pewnego proboszcza. Młody chłopak pod wpływem lekkiej literatury zapragną być marynarzem, więc wysłano go do szkoły „dla oficerów marynarki handlowej”. Pewnego dnia podczas sztormu na statku szkoleniowym rozległa się wiadomość, że w pobliżu zdarzył się wypadek i trzeba ruszać na ratunek. Jim zapatrzony w szalejące morze nie zdążył wskoczyć na łódź płynącą na pomoc rozbitkom. Czuł się nieswój po tym wszystkim - przecież „mógł stawić czoło większemu niebezpieczeństwu”. Kiedy wieczorem jeden z chłopców opowiadał o swoim bohaterskim czynie, uznał to za czczą próżność.
ROZDZIAŁ 2
Po dwóch latach szkolenia wyruszył na morze i dostawszy się w strefy tak dobrze znane swej wyobraźni odkrył, że są dziwnie wyjałowione z przygód. |
Jim odbył wiele podróży i choć były one pełne monotonii, to młody żeglarz nie rezygnował z raz obranej drogi. Po niedługim czasie został oficerem, a jego kariera zapowiadała się obiecująco. Wtedy przyszła kolejna chwila grozy. Któregoś dnia Jim „został ugodzony przez spadające drzewce” i ciężko rany przeleżał długi czas okrutnego sztormu w swojej kajucie. A ponieważ nie wciąż był nie całkiem zdrów pozostawiono go w szpitalu, kiedy tylko zawitano do portu. W szpitalu oprócz Jima było jeszcze tylko dwóch białych pacjentów. Czas kuracji mijał na rozmowach, grze w karty i wypoczynku. Kiedy Jim już wydobrzał, wybrał się do miasta, by poszukać jakiegoś sposobu powrotu do kraju. W porcie spotkał wielu ludzi swojego zawodu, którzy rozprawiali o swoich licznych morskich wyprawach. Pod ich wpływem Jim zamiast powrócić do kraju zaciągnął się jako pierwszy oficer na statek „Patna”.
„Patna” był to miejscowy parowie, stary jak świat, smukły jak chart i bardziej zżarty przez rdzę niż porzucony zbiornik na wodę. Właścicielem „Patny” był Chińczyk, czarterującym Arab, a dowodził nią pewien Niemiec - regent z Nowej Południowej Walii, bardzo pochopny do publicznego wymyślania na swój raj rodzinny; |
„Patna” tym razem miała przewieźć ośmiuset pielgrzymów, których kapitan pogardliwie nazywał bydłem. Kiedy już wszyscy weszli na pokład. Parowiec ruszył na Morze Czerwone.
ROZDZIAŁ 3
Na Morzu Arabskim panowała cicha i spokojna noc. Arabowie spali rozłożeni na pokładzie jeden przy drugim. Jim zatopiony w myślach spacerował po pokładzie. Kapitan zmienił oficera na wachcie. Na dole, pod pokładem panował straszliwy upał, mechanicy narzekali na bezdusznego Niemca. Pomocnik mechanika wdał się w dyskusję z kapitanem i gdy tak prowadził swój nieco zuchwały wywód o własnej odwadze i nędznych zarobkach, nagle coś zatrzęsło statkiem. Mechanik i Jim, obserwujący zdarzenie potknęli się jednocześnie. Nikt nie rozumiał co się stało.
Zdawało się, że śmigły kadłub, sunący w swą drogę, podnosi się kolejno o parę cali przez całą długość - jakby się stał giętki - po czym osiadł znów sztywno, wracając do pracy, i w dalszym ciągu pruł gładką powierzchnię morza. Drżenie kadłuba uspokoiło się, a nikły odgłos grzmotu nagle ustał, jakby statek przebył wąski pas rozedrganej wody i dudniącego powietrza. |
ROZDZIAŁ 4
Miesiąc później Jim był zmuszony opowiedzieć zdarzenia tej nieszczęsnej nocy przed sądem. „Żądano faktów”, a on chciał opowiedzieć „coś jeszcze”.
Fakty, których ci ludzie tak pożądali, były widoczne, dotykalne, dostępne dla zmysłów i zajmowały swoje miejsce w przestrzeni i czasie; wydarzyły się na tysiąc czterysta tonowym parowcu w ciągu dwudziestu siedmiu minut wachty; składały się na całość mającą pewien charakter, subtelną wyrazistość, wygląd skomplikowany, który oko mogło zapamiętać - ale było tam coś jeszcze poza tym, coś niewidzialnego, jakiś władczy duch zagłady tkwiący wewnątrz jak nieprzyjazna dusza w obmierzłym ciele. Jim starał się usilnie to wszystko wyjaśnić. Nie była to zwykła historia, każdy jej szczegół miał wagę pierwszorzędną, a Jim na szczęście pamiętał wszystko. Pragnął mówić o tym wszystkim ze względu na prawdę, a może też i ze względu na siebie samego; |
Jim odpowiadał na wiele szczegółowych pytań. Tamtej nocy parowiec uderzył w coś, a w skutek tego powstała dziura w dziobie. Kapitan kazał wszystko sprawdzać po cichu, by nie wywołać paniki - sam zachowywał się dziwnie, chodził w tę i z powrotem, szemrał coś pod nosem. Podczas zeznawania Jim obserwował salę, wśród tłumu szczególnie wyróżniał się pewien biały, który obserwował świadka przenikliwie.
Miał wrażenie, iż tamten człowiek zdaje sobie sprawę z jego beznadziejnych trudności. Jim popatrzył na niego, po czym odwrócił się stanowczo, jakby w chwili ostatecznej rozłąki. |
ROZDZIAŁ 5
(w tym rozdziale rozpoczyna się opowieść Marlowa)
Tak. Byłem obecny na sprawie -- mówił Marlow - i do dziś dnia nie przestaję się dziwić, po co tam chodziłem. |
Marlow zaczął opowiadać
„o Imć Panu Jimie po dobrej wyżerce, siedząc dwieście stóp nad poziomem morza, z pudełkiem porządnych cygar pod ręką, w rozkoszny wieczór pełen świeżości i gwiezdnego blasku”. |
Pierwszy raz oczy tych dwóch mężczyzn spotkały się podczas rozprawy - byli tam wszyscy ludzie związani z morzem, bo o zdarzeniach na „Patnie” szybko zrobiło się głośno. Marlow wspominał, jak kapitan Patny przybył do portu, by spotkać się z kapitanem Eliotem - człowiekiem, który nie bał się wyrażać swojego zdania. Tego dnia po prostu zmiażdżył dowódcę „Patny” w rozmowie. Razem z kapitanem w porcie pojawiło się trzech innych mężczyzn, wśród których był również Jim.
Młody człowiek stał nieruchomo, nie poruszając nawet głową, i patrzył po prostu w blask słońca. Oto, jak po raz pierwszy ujrzałem Jima. Wyglądał tak obojętnie i nieprzystępnie, jak to się zdarza tylko u młodych. Stał trzymając się mocno na nogach, harmonijnie zbudowany, z twarzą pełną szczerości i robił wrażenie najbardziej obiecującego chłopca pod słońcem; a gdy tak na niego patrzyłem, wiedząc o wszystkim, co on wiedział, i jeszcze o paru rzeczach poza tym, zdjął mię gniew, jakbym go przyłapał na wyłudzaniu czegoś ode mnie pod fałszywym pozorem. |
Kapitan „Patny” żarliwie pomstował na wszystkich Anglików, a szczególnie na tego, który przed chwilą nazwał go psem. Odgrażał się, że ma przyjaciół, że zmieni obywatelstwo, itd. Pozostawałem w miejscu, tylko z ciekawości, jak ów młody, ohydnie obojętny chłopiec zareaguje, gdy dowie się, co naprawdę zaszło.
Nic okropniejszego, jak śledzić człowieka, który został przyłapany nie na zbrodni, lecz na gorszej niż zbrodnia słabości. |
Jim budził we mnie mieszane uczucia. Podobała mi się jego powierzchowność, wyglądał na kogoś porządnego, komu można powierzyć w opiekę statek, ale z drugiej strony była w nim jakaś szatańska domieszka. Chciałem zobaczyć na jego twarzy udrękę, wywołaną wiadomością o losie „Patny”. Tymczasem wściekły kapitan podszedł do bryczki, która aż ugięła się pod ciężarem jego opasłego ciała i kazał się, gdzieś zawieźć - nie wiem gdzie. Wtedy widziałem go ostatni raz. Nikt już nigdy o nim nie słyszał. Jim słysząc odjazd „powoziku”, odwrócił się na pięcie -
„Nie zrobił żadnego innego ruchu, gestu czy znaku i pozostał tak, zwrócony w nowym kierunku, choć powozik już zniknął”. |
Przybiegł urzędnik Metys, wydelegowany do zaopiekowania się biednymi rozbitkami z „Patny". Natychmiast rozpętała się awantura między jednym z towarzyszy kapitana a urzędnikiem - twierdził, ze jego miejsce jest w szpitalu, wskazując swoją złamaną rękę. Tam też się znalazł, podobnie jak jego towarzysz (ten na skutek pijaństwa). Widziałem ich tam, kiedy odwiedzałem tam mojego człowieka. Chciałem coś wyciągnąć od tego pijaka, ale cierpiał na szczególny przypadek delirium tremens - właściwie powinien już nie żyć. Wiadomo już było, że nie będzie mógł zeznawać.
ROZDZIAŁ 6
Rozprawa odbyła się terminowo, jak już wspomniałem byli tam wszyscy ludzie związani z morzem. Z „Patny” zeznawał tylko Jim. Jego kapitan uciekł, a on po prostu dawał się dręczyć. Jednym z ławników był słynny Brierly - prawdziwa legenda, dowódca doskonały jak się powszechnie uważało. Jednak i on krył jakąś tajemnice, toczył nad sobą jakiś sąd, bo tydzień po zakończeniu rozprawy rzucił się w morze. O jego samobójczej śmierci dowiedziałem się jakieś dwa lata później od poczciwego Jonesa. Nikt nie zna przyczyny tragicznej decyzji Brierly'ego. Pamiętam rozmowę, którą odbyliśmy po pierwszym dniu rozprawy, ławnik uważał, że chłopak powinien uciec i w ten sposób uwolnić wszystkich od tej ohydnej sprawy. Zaproponował mi, abym poszedł do Jima z pieniędzmi i propozycją pomocy w ucieczce - odmówiłem, bo nie podobał mi się ton wyższości, z jakim Brierly się do mnie zwrócił.
Nazajutrz siedziałem w sądzie sam, obserwowałem i Jima, i Brierly'ego, zastanawiając się nad ich zachowaniem. Wiedziałem, że ławnik tylko udaje znudzonego, może więc Jim tylko udawał bezczelnego?
Według mnie bezczelny nie był. Odniosłem wrażenie, że jest w beznadziejnej rozpaczy. Wówczas to spotkały się nasze oczy. Spotkały się i spojrzenie Jima odebrało mi wszelką ochotę do rozmowy z nim - jeśli ją w ogóle miałem. Tak czy owak - czy Jim był bezczelny, czy też zrozpaczony - czułem, że mu się na nic przydać nie mogę. |
Po kolejnym już odroczeniu rozprawy do następnego dnia, stało się coś zaskakującego. Wychodziłem z sądu ze znajomym, zwróciliśmy uwagę na krzątającego się pod nogami żółtego psa. Mój towarzysz odszedł, a przede mną stanął Jim, zaczepił mnie, twierdząc, że się do niego zwróciłem. Zaprzeczyłem (zgodnie z prawdą), ale on ciągnął dalej - spytał, jakim prawem gapiłem się na niego cały ranek. Widać było, że jest zły, ale wciąż nie rozumiałem, o co chodzi i nalegałem na wyjaśnienia. Okazało się, że Jim wziął uwagi wypowiedziane o żółtym psie za obelgę pod swoim adresem. Kiedy się zorientował w swojej omyłce cały poczerwieniał, wargi mu drżały, tak jakby się miał zaraz rozpłakać. Odszedł, popędziłem za nim. Przeprosił mnie za swoje zachowanie i dodał:
Nie mogę znieść tego rodzaju rzeczy (...) i znosić nie myślę. Co innego w sądzie; tam muszę i mogę to wytrzymać. |
Zaprosiłem go na obiad do hotelu „Malabar”, w którym chwilowo mieszkałem.
ROZDZIAŁ 7
W hotelu panował tłok spowodowany przybiciem do portu parowca. Jim jadł z apetytem, a wino nieco rozwiązało mu język, zaczęły się zwierzenia, które jednak nie pozwoliły mi się o nim dowiedzieć czegoś więcej. Nie mógł uciec, tak jak jego kapitan.
Ja nie mogłem i nie chciałem. Wszyscy oni wykręcili się z tego tak czy owak, ale mnie to nie przystoi. |
Jim wiedział, że po tym wszystkim, nigdy już nie pokaże się w domu - nie mógłby spojrzeć w oczy ojcu. Nie umiałby mu tego wytłumaczyć. Mówił dalej.
Przede wszystkim wyraził pragnienie, abym go nie mieszał z jego wspólnikami w... w zbrodni, powiedzmy. (...) |
Młody mężczyzna zupełnie nie wiedział, co zrobi po zakończeniu tego „idiotycznego śledztwa”. Jego kariera została przerwana, nie miał pieniędzy ani przyjaciół. Myślał, żeby zaciągnąć się na statek jako zwykły marynarz, a może dostałby pracę jako oficer - przecież dałby sobie radę. Tu się zdziwiłem: „Tak pan uważa?”. Na te słowa Jim wstał i nieco się oburzył, miał nadzieję, że chociaż ja jeden go zrozumiem:
Wszystko polega na tym, żeby człowiek był w pogotowiu. Ja nie byłem w pogotowiu; nie byłem - w tamtej chwili. |
Opowiadał dalej o tym, jak oficerowie statku „Avondale” uratowali życie jemu, kapitanowi i dwóm maszynistom z „Patny”. Szybko zaczęto domyślać się, ze jest „coś podejrzanego” w całej tej sprawie.
Nie pytałem Jima o uczucia, których doznawał podczas tych dziesięciu dni spędzonych na statku. Ze sposobu, w jaki mi o tym opowiadał, mogłem wnosić, że był poniekąd ogłuszony odkryciem dokonanym w samym sobie - i niewątpliwie usiłował je wytłumaczyć jedynemu człowiekowi, który był zdolny zrozumieć całą jego straszliwą doniosłość. Zrozumcie, że nie starał się pomniejszyć tego odkrycia. Jestem tego pewien - i to go właśnie wyróżnia w moich oczach. A jakich doznał uczuć, gdy wysiadł na brzeg i dowiedział się o nieprzewidzianym zakończeniu historii, w której odegrał rolę tak opłakaną, nic mi o tym nie mówił i trudno to sobie wyobrazić. |
Okazało się bowiem, że pęknięta gródź wytrzymała, a parowiec wcale nie zatonął. Jim był przekonany, że tak się stanie. Na pokładzie było wiele ludzi, a łodzi (gdyby starczyło czasu, żeby je spuścić i załadować) starczyłoby najwyżej dla jednej trzeciej pasażerów. Co mógł zrobić? Uciekł razem z kapitanem i maszynistami. Coś mu powtarzało w głowie, nie ma czasu, nie można nic zrobić. Nie bał się śmierci, nie dlatego uciekł.
ROZDZIAŁ 8
Jak długo Jim stał u luku bez ruchu, spodziewając się każdej chwili, że okręt zapadnie mu się pod nogami, a prąd wody zaleje go z tyłu i podrzuci jak wiór - tego nie umiem powiedzieć. Nie bardzo długo - może ze dwie minuty. |
Pierwsze, co przyszło do głowy oficerowi, to to, że trzeba „poprzecinać wszystkie rejki od łożysk, aby łodzie mogły się utrzymać na powierzchni, gdy okręt pójdzie na dno”. Pobiegł więc, po drodze zatrzymał go jakiś mężczyzna krzycząc „woda, woda”, Jim chciał się go pozbyć, bał się, że okrzyki wywołają panikę. Dopiero po chwili zorientował się, że temu pielgrzymowi nie chodzi o wodę dostającą się na pokład, ale o napój dla chorego syna. Jim pobiegł po butelkę wody, by uspokoić mężczyznę. Zajął się łodziami, wtedy przybyli mechanicy oraz kapitan i oznajmili, że chcą „zwiać”. Jim myślał o podparciu grodzi, ale nie było czasu, nie było ani ludzi do pomocy, ani drzewa.
Jim pragnął sprzymierzeńca, pomocnika, współwinowajcy. Czułem, że grozi mi z jego strony podejście, obałamucenie, pułapka, może nawet gwałt, byłem tylko chciał zająć wyraźne stanowisko w sporze niemożliwym do rozstrzygnięcia - gdyż nie podobna było wymierzyć sprawiedliwości wszystkim zjawom gnieżdżącym się w duszy Jima |
Tymczasem kapitan i mechanicy walczyli z łodzią, żeby uciec z tonącego statku, jeden z nich podbiegł do Jima zatopionego w myślach i poprosił o pomoc, spytał: „Nie chcesz się wyratować - ty piekielny tchórzu?” - teraz w trakcie opowiadania te słowa wywołały w młodym oficerze atak gorzkiego śmiechu.
ROZDZIAŁ 9
Mechanik wciąż wzywał Jima na pomoc, mężczyźni byli w coraz większej panice, bo nagle niebo zaczęło robić się czarne, co zapowiadało silny deszcz i wzburzenie morza, a więc jeszcze rychlejsze zatonięcie „Patny”. Jim widząc zbliżające się niebezpieczeństwo jakby w transie zaczął nerwowo przecinać rejki, tamci mocowali się dalej z łodzią ratunkową. Jeden z maszynistów wykazał się prawdziwą odwagą, biegnąc po młotek. W końcu kapitan i reszta uwolnili łódź. Jim obserwował żałosne zmaganie swoich towarzyszy, w pewnym momencie któryś z mężczyzn upadł (potem okazało się, że zmarł). Jim stał nieruchomo, usłyszał plusk spuszczanej na wodę łodzi. Na parowcu podniósł się gwar, jak w ulu. Ci w łodzi krzyczeli do Georga (mężczyzny, który upadł), żeby skakał i się ratował.
Było ośmiuset ludzi na tym statku. (...) Ośmiuset żywych ludzi, a oni krzyczeli na tego jednego, martwego, żeby skoczył i wyratował się. |
Jim słuchał tych krzyków i nagle jakby poza swoją świadomością, skoczył. Nawet nie wiedział, kiedy to się stało. Zobaczył z dołu wielki parowiec, chciał umrzeć. Nie było już powrotu.
ROZDZIAŁ 10
W łodzi długo nikt się nie odzywał, minęli dziób statku. Deszcz niedługo ustał, któryś z mechaników spojrzał na Jima i powiedział:
„W sa-sa-mą po-po-porę... Brr. (...) Widziałem, jak tonął. Akurat wtedy się odwróciłem”. |
Zrobiło się cicho, Jim chciał wyskoczyć z łodzi i płynąć z powrotem w stronę parowca.
Po chwili kapitan i jego towarzysze zaczęli rozprawiać o swoim ocaleniu, tylko Jim milczał. Mówili o zatonięciu Patny, jakby statek poszedł na dno pusty. Mechanik zaczął uskarżać się na zranioną rękę. Nagle mężczyźni rzucili się na Jima, pytając, czemu tak ociągał się ze skokiem, ku jego zdziwieniu cały czas nazywali go George'em. Ich zaskoczenie było ogromne, gdy dostrzegli, że w lodzi ratunkowej siedzi z nimi ten młody oficer. Wściekli zaczęli wyzywać Jima i chyba właśnie to powstrzymało go przed skoczeniem za burtę. Niewiele brakowało a wywiązałaby się bójka. Jim - gotowy na każdą ewentualność - czuwał przez całą noc, rano trzej pozostali próbowali się z nim dogadać. Pozwolił im mówić, ale nie zwracał specjalnie uwagi na treść wywodów kapitana. Postawili żagiel, Jim objął pierwszą wachtę. Myślał o samobójstwie, ale w końcu zaniechał tego planu.
ROZDZIAŁ 11
Dla Jima wielkie znaczenie miało to, że mógł mi o wszystkim opowiedzieć, pragnął, abym mu wierzył. Dla niego byłem kimś starszym i mądrzejszym. Żałował, że nie został na Patnie, sam nie wiedział, dlaczego skoczył. młody oficer nie chciał przyjąć wersji wydarzeń wymyślonej przez kapitana i mechaników, on znał prawdę i musiał się z nią uporać - dlatego został, aby zeznawać. Kiedy Jim opowiadał mi o tym wszystkim, wciąż był niespokojny i podirytowany. Nagle spytał mnie: „A co pan myśli?”. Poczułem, że jestem bardzo zmęczony.
ROZDZIAŁ 12
Jak uchem sięgnąć wszystko milczało naokół. Mgła uczuć Jima kłębiła się między nami, jakby wzburzona jego wewnętrzną walką - a w rozchyleniach tej niematerialnej zasłony ukazywał się wyraźnie moim wpatrzonym oczom i ociągał mnie w niejasny sposób, niby symboliczna postać w obrazie. Chłodne powietrze nocy zdawało się ciążyć na moich członkach jak płyta marmuru. |
- Rozumiem - szepnąłem chyba po to, aby dowieść samemu sobie, że potrafię otrząsnąć się z odrętwienia.
Jim opowiadał dalej. Cała czwórkę z łodzi ratunkowej zabrał „Avondale”. Kapitan opowiedział „historyjkę” o tym, jak trzeba było uciekać z Patny i jak uszkodzony parowiec z pasażerami na pokładzie zatoną pod wpływem szkwału (szczególnie niebezpieczne warunki pogodowe: nagła ulewa, wzburzone morze, wichura). Dla Jima ta historyjka nie miała znaczenia, nie mógł się przeciwstawić - przecież on też skoczył. Potem dowiedział się, że Patna nie zatonęła, choć uciekinierzy byli o tym przekonani - przecież zgasły światła, a Jim słyszał cały czas ciche wołania o pomoc (potem doszedł do wniosku, że to była wyobraźnia).
Parowiec został odholowany przez francuską kanonierkę wracającą właśnie do kraju. Sprawdziwszy, czy aby na Patnie nie panuje zaraza, wysłano łódkę na zwiady. Francuzi weszli na statek, nie mogli się z nikim dogadać. Tłum napierał. Najbardziej zadziwiający dla Francuzów był trup białego człowieka na pokładzie. Na Patnie pozostał jeden oficer (to on zresztą później opowiadał o szczegółach holowania Patny Marlowowi), który miał wszystkiego pilnować. Droga do najbliższego portu trwała długie trzydzieści godzin. Na francuskiej kanonierce przez cały ten czas przy linach do holowania czuwało dwóch oficerów z siekierami, którzy mieli je odciąć w razie, gdyby Patna zaczęła tonąć. Już w porcie francuskiego oficera najbardziej zadziwiła sprawność z jaką ewakuowano pielgrzymów - „dwadzieścia pięć minut z zegarkiem w ręku”.
ROZDZIAŁ 13
Trzy lata później opowiadałem historię Jima temu Francuzowi, który spędził trzydzieści godzin na Patnie, gdy ją holowano. Pożałował tego młodego człowieka. Powiedział, że strach towarzyszy wszystkim, ale utrata honoru to największe z nieszczęść - nie da się żyć bez niego.
Tamtej nocy na werandzie hotelu „Malabar” bardzo chciałem jakoś pomóc Jimowi. Wiedziałem, że zawinił, ale pragnąłem zaoszczędzić mu kolejnego dnia procesu, ogłoszenia wyroku. Nie rozumiałem po, co ma się tak umęczać. Zaproponowałem mu pożyczkę i pomoc w wyjeździe. Nie zgodził się. Teraz nie mógł uciekać, musiał ponieść do końca konsekwencje. Nie wiedział, gdzie się podzieje później. Obaj byliśmy już zmęczeni i zmieszani tą rozmową, rozstaliśmy się pod jakimś nędznym pretekstem, obiecawszy sobie wcześniej jeszcze jedno spotkanie.
ROZDZIAŁ 14
Dzień ogłoszenia wyniku dochodzenia był naznaczony wyjątkowym okrucieństwem.
Dotkliwe poczucie nieodwołalności unosiło się na tym wszystkim, nie złagodzone nadzieją wypoczynku i bezpieczeństwa po ciosie topora. W tym wyroku była zimna mściwość skazania na śmierć i okrucieństwo skazania na wygnanie. |
Sąd uznał, że statek nie był
„pod każdym względem odpowiednio wyekwipowany i zdatny do żeglugi na tę podróż”. |
Nie dowiedziono zaniedbań w nawigacji, nie wykryto również przyczyny uszkodzenia parowca. Na koniec odczytano wyrok dotyczący bezpośrednio Jima - odebrano mu dyplom oficera. Potem wszyscy opuścili salę, Jim także.
Po wyjściu spotkałem znajomego Australijczyka - Chestera, który zaczął mi opowiadać o swoim nowym, wspaniałym interesie. Pośrodku rafy Walpole'a natrafił na wysepkę z pokładami guano (cenny nawóz z ptasich odchodów) i długo szukał wspólnika, który wraz z nim wykorzystałby tę niebywałą okazję. W końcu dogadał się z nieco podejrzany kapitanem Robinsonem. Teraz upatrzył sobie Jima, który bardzo by mu się przydał na tej wyspie - pracowałby jako szef czterdziestu kulisów, sprowadzonych do zbierania „tego świństwa”. Chester chciał, abym namówił na to Jima, ale stanowczo odmówiłem.
ROZDZIAŁ 15
Nie poszedłem od razu do Jima, bo tego dnia byłem umówiony na spotkanie, które zresztą bardzo się przeciągnęło. Dopiero potem znalazłem się w porcie, gdzie zobaczyłem mojego młodego towarzysza, zaprosiłem go do hotelu. Ukryliśmy się w pokoju. Jim wyszedł na werandę i zmagał się ze sobą w milczeniu, a ja pisałem listy polecające dla niego. Tak bardzo pragnąłem mu pomóc. Pomyślałem nieco przychylniej o propozycji Chestera. A może to rzeczywiście jedyne dobre wyjście?
ROZDZIAŁ 16
Jim wciąż stal na werandzie mojego pokoju, kiedy rozległy się grzmoty, zaczynał się przedwczesny Monsun. Jim wszedł do środka i poprosił o papierosa. Powiedział, że jeżeli przetrzymał to wszytko, to już nic nie może mu grozić. Miał nadzieję, że jeszcze wszystko kiedyś odzyska. Nie wiedziałem, co miał na myśli. Podziękował mi raz jeszcze i chciał wyjść. Na zewnątrz lało, więc próbowałem mu wyperswadować to narwane zachowanie.
ROZDZIAŁ 17
W końcu udało mi się zatrzymać Jima w pokoju (choć zdaje się, że został tam głównie ze względu na deszcz). Próbowałem mu naświetlić materialny aspekt sytuacji. Nie chciał tknąć pieniędzy, które mu się należały, czyli trzytygodniowej wypłaty za służbę na Patnie. Czekał go los włóczęgi, a przecież chciał żyć normalnie. Pokazałem mu list do mojego przyjaciela, w którym polecałem go jako pracownika. Dopiero wtedy Jim zrozumiał, co robię. Zaczął mi dziękować za zaufanie. Odmienił się raptownie i napełnił nadzieją.
Myślałem zawsze, że gdyby można zacząć wszytko na nowo, od czystej karty... A teraz pan... do pewnego stopnia... tak.... od czystej karty. |
Jim odszedł, a ja wciąż rozmyślałem o jego słowach.
ROZDZIAŁ 18
Pół roku później dostałem list od mojego przyjaciela. Pan Denver, podstarzały kawaler, posiadał łuszczarnię ryżu i zatrudnił Jima z mojego polecenia u siebie. W liście donosił, że jest bardzo zadowolony nie tylko z pracy, ale również z towarzystwa tego młodego mężczyzny do tego stopnia, że zaproponował mu mieszkanie we własnym domu. Ucieszyłem się niezwykle z tej wiadomości, widziałem wspaniałą przyszłość Jima.
Niestety zaraz po powrocie z kolejnej wyprawy zastałem dwa listy. Jeden od tego samego przyjaciela, drugi od Jima. Dowiedziałem się z nich, że Jim niespodziewanie opuścił dom Denvera, zostawiając tylko mętny list z przeprosinami. Ów przyjaciel nie ukrywał rozczarowania. Jim tłumaczył swoją ucieczkę pojawieniem się w łuszczarni jednego z maszynistów z Patny, który nieznośnie się z nim spoufalał.
Teraz Jim pracował jako akwizytor w firmie Egström i Blake, gdzie szybko dał się poznać jako niezawodny pracownik. Prosił o list polecający, który zagwarantuje mu stale zatrudnienie. Jakiś czas później przebywałem służbowo w tamtych stronach, dzięki czemu miałem okazję spotkać się z Jimem. Niestety, gdy wracałem tą samą drogą już go tam nie zastałem, ku zgrozie jego pracodawców. Odszedł nagle w dniu, kiedy do portu zawitał parowiec z pielgrzymami, a w firmie goście rozmawiali o sprawie Patny.
ROZDZIAŁ 19
Opowiedziałem wam szczegółowo te dwa zdarzenia, aby pokazać, jak Jim porał się ze sobą wśród nowych warunków życia. Zdarzeń tego rodzaju było dużo, więcej, niżbym mógł zliczy na palcach obu rąk. |
W końcu ów nieco narwany młodzieniec trafił do Bangkoku, gdzie wytrzymał aż sześć miesięcy. Lubiano go tam bardzo. Wszytko jednak do czasu. Byłem akurat tam przejazdem, kiedy Jimowi przytrafiła się okropna przygoda, wdał się w bojkę z pewnym Duńczykim, który tylko szczęściem nie przepłacił tego życiem. powodem była jakaś złośliwa uwaga. Zrozumiałem wtedy, że nie mogę pozostawić Jima samego sobie. Zabrałem go ze sobą. Znalazłem mu prace u De Jongha, ale widziałem, że mężczyzna wciąż się dręczy, marnieje w oczach. Postanowiłem się poradzić w tej sprawie jednego z niewielu ludzi godnych zaufania, jakich w życiu spotkałem - bogatego i szanowanego kupca Steina.
ROZDZIAŁ 20
Do Steina udałem się późnym wieczorem. Ten mający za sobą niezwykłe, pełne przygód życie kupiec przyjął mnie w swoim gabinecie. Stein stal wpatrzony w jednego z motyli ze swojej olbrzymiej kolekcji i od tego też zaczęła się na nasza rozmowa.
Cudowny! - powtórzył spoglądając ku mnie w górę. - Niech pan patrzy! Piękno - to jeszcze nic - ale dokładność, harmonia. I takie kruche! I takie silne! I takie precyzyjne! Oto Przyroda - równowaga olbrzymich sił. (...) Ten cud to arcydzieło Przyrody - wielkiego artysty. |
Stein opowiedział mi historię złowienia motyla, na którego właśnie patrzył. Było to w czasach kiedy jeszcze jego żona - „księżniczka” żyła i oboje mieszkali w jej rodzinnym kraju, na wyspie Celebes. Trwała wojna, a Stein został wezwany do rezydencji „biednego Mahammeda” - tak nazywał jednego z pretendentów do tronu Celebes (Stein należał do jego stronnikow, poza tym był jego szwagrem).
Okazało się, że to wezwanie było częścią zasadzki, jaką przyszykował na Steina jego ówczesny wróg. Nagle został zaatakowany przez siedmiu zbójów. Stein udał, że nie żyje, co zwabiło bliżej napastników, wtedy niby-trup ożył i zabił kilku z nich, reszta uciekła. W tym momencie Stein dostrzegł motyla i go pochwycił. Dopiero po wysłuchaniu tej historii zacząłem opowiadać o Jimie. Usłyszawszy o dziejach tego młodzieńca, Stein wydał diagnozę: „To jest romantyk” i poprosił o nieco czasu do namysłu nad sytuacją Jima, by móc coś poradzić w jego sprawie. Odprowadził mnie do pokoju, w którym miałem przenocować, a sam powrócił do swoich motyli.
ROZDZIAŁ 21
Za radą Steina Jim udał się na Patusan - jedno z najbardziej odludnych i nieznanych cywilizowanym ludziom miejsce na Archipelagu, w którym młody akwizytor miał odnaleźć spokój. Stein znał Patusan doskonale, prowadził tam również interesy. Posiadał już agenta na Patusanie, ale właściwie zatrudniał go jedynie ze względu na jego żonę, która już jakiś czas temu zmarła. Stein gotów był wziąć Jima na to stanowisko i tak też się stało.
Patusan jest dalekim okręgiem państwa rządzonego przez krajowców; głównie jego osada nosi tę nazwę. Z miejsca na rzece odległego o jakieś czterdzieści mil od morza widać pierwsze domy Patusanu, a jednocześnie ukazują się nad poziom lasów szczyty dwóch stromych wzgórz stojących bardzo blisko siebie i przedzielonych głęboką rozpadliną, powstała jakby w skutek potężnego uderzenia. Dolina między tymi wzgórzami jest właściwie tylko wąskim wąwozem; gdy się patrzy z osady, oba pagórki wyglądają jak niesymetryczny stożek rozłupany na dwoje, o leciutko rozchylonych połowach. |
Odwiedziłem Jima w jego nowym domu, żeby sprawdzić, jak mu się wiedzie, bo niedługo zamierzałem powrócić na dłuższy czas do kraju.
ROZDZIAŁ 22
Patusan zasłynął jako miejsce, w którym poszukiwano pieprzu. Tak było w siedemnastym wieku. Teraz gdy Jim tam przybył, było to raczej zapomniane miejsce, rządzone przez niegodziwego i głupiego sułtana. Miejscowa ludność (Malajowie) cierpiała z powodu okrutnych rządów radży Allanga, który włada rzeką.
Jim był mi niezwykle wdzięczny za pomoc, chciał mi jakoś podziękować, ale wytłumaczyłem mu, że główną zasługę ma tu Stein, a może nawet ten, który jemu kiedyś dopomógł w nieszczęściu. Poleciłem Jimowi, by pobiegł do nowego pracodawcy i poprosił o ostatnie wskazówki, ale ten młody narwaniec „wypadł z pokoju, zanim jeszcze skończyłem mówić”.
ROZDZIAŁ 23
Nazajutrz Jim powrócił we wzniosłym nastroju, powiedział, ze pan Stein to „najcudowniejszy z ludzi”. Miał przy sobie list do Corneliusa (dotychczasowego agenta Steina) oraz srebrny pierścień, który miał służyć „za list rekomendacyjny do starszego faceta imieniem Doramin, jednego z najpoważniejszych ludzi w Patusanie”. Ów facet był przyjacielem Steina z dawnych lat. Jim był podekscytowany i pełen nadziei. Nieco się starliśmy tego dnia. Jim miał wypłynąć o czwartej, przyszedł do nie wcześniej, dałem mu kufer, bo jego żółta walizka wydała mi się nieodpowiednia. Gdy wybiegł, zobaczyłem, że zostawił pudełko nabojów. Dogoniłem go dopiero przy wejściu na pokład okrętu. Gdy Jim się oddalił rozmawiałem przez chwilę z kapitanem, który powiedział, że „młody pan jest już na podobieństwo trupa”.
ROZDZIAŁ 24
Jim przemierzył długą i niebezpieczną drogę do Patusanu. Płynął w górę rzeki, w rybackiej wiosce, w której miał przystanek, od bardzo dawna nie widziano białego. Jim stał się istną rewelacją, tubylcy długo się naradzali, czy w ogóle wolno im zawieźć tego dziwnego człowieka do Patusanu, w końcu wystraszeni ulegli. Podróż okazała się niezwykle wyczerpująca. Jim znużony monotonią przysnął, a gdy się obudził, zobaczył, że łódź przybiła do brzegu, a jego przewodnicy próbują ukraść mu skrzynię. Jim miał przy sobie jedynie nienabity rewolwer.
Zaprowadzono go do radży. O tym wszystkim dowiedziałem się od samego Jima, kiedy przybyłem do niego z informacją że Stein postanowił „ofiarować mu dom i cały zapas towarów w Patusanie na pewnych dogodnych warunkach”. Początkowo Jim próbował się sprzeciwiać, ale szybko przemówiłem mu do rozumu. Ten młody człowiek mógł być (i był) dumny z tego, co tam osiągnął. wszyscy mu ufali, dlatego był zdecydowany zostać w tym zapomnianym przez świat miejscu na zawsze.
ROZDZIAŁ 25
Jim przez trzy dni był więźniem radży, trzymano go prawie o głodzie. Odbyliśmy wizytę na dworze u radży i ku mojemu wielkiemu zdziwieniu okazało się, że radża nie dość, że wyraźnie się boi swojego byłego więźnia, to na dodatek ufa mu. To było zupełnie niezwykle. W drodze powrotnej Jim pokazał mi miejsce, w którym przeskoczył przez ogrodzenie, uciekając z dworu radży. Jim nie zginął od razu tylko dlatego, że panował tu zwyczaj długich obrad. Radża i jego zausznicy długo nie mogli zdecydować, co zrobić z tym dziwnym białym człowiekiem, co pewien czas przychodzili do niego z jakimś pytaniem. Chcieli wiedzieć, czy umie naprawiać amerykańskie zegarki. Jim z nudów zajął się zepsutym budzikiem i właśnie wtedy poczuł wielkie niebezpieczeństwo. Znalazł odpowiednie miejsce i przeskoczył.
Biegł zmagając się z błotem. Cały oblepiony dotarł do wioski, w której wywołał swoim wyglądem ogólne przerażenie. Pojmano go i wtedy zaczął wypowiadać imię Doromina. Zaprowadzono go do niego, odnalazł pierścień, który dostał od Steina. Teraz się już nim troskliwie zajęto. zaryglowano bramy, żeby pościg nie dopadł uciekiniera. Doromin stał na czele ludu zwanego Bugisami, który - jako inteligentniejszy od innych Malajów - przeciwstawiał się uciskowi radży. Oprócz radży utrudniał życie bugiskim osadnikom
„obcy wędrowiec, półkrwi Arab, który, jak myślę, na gruncie ściśle religijnym, doprowadził do powstania plemion z głębi kraju (...) i usadowił się w ufortyfikowanym obozie na szczycie jednego z dwóch bliźniaczych wzgórz. Wisiał nad Patusanem jak jastrząb nad zagrodą i pustoszył okolicę”. |
ROZDZIAŁ 26
Doramin był już starcem, kiedy Jim pojawił się w jego osadzie. Miał żonę, równie dostojną jak on oraz syna, który musiał się tej parze urodzić dość późno. Dain Waris miał jakieś dwadzieścia cztery czy pięć lat i stał się najlepszym (obok mnie) przyjacielem Jima. To on pierwszy uwierzył w przybysza, który poczuł, że musi coś zrobić dla tego wystraszonego ludu. Jim postanowił zdobyć obóz uciążliwego pół Araba - Szarifa Aliego. Udało mu się to.
ROZDZIAŁ 27
Zwycięstwo nad Szafiefem Alim zostało owiane legendą. Jim wymyślił, że należy zaatakować obóz armatkami mosiężnymi, które były na składzie w Patusanie. Cała trudność polegała na tym, że trzeba było to żelastwo wciągnąć na jedną z bliźniaczych gór, aby stamtąd zaatakować Aliego. Wciągano armaty nocą za pomocą lin, ale legenda głosi, że to sam Jim wniósł je na swoich barkach (po dwie na raz).
Zaatakowano o świcie. Z góry armatki, a z dołu Jim, Dain Waris, Tamb'Itama (osobisty służący Jima) i inni. Zwycięstwo było nieodwołalne. Opowieść Jima uświadomiła mi jednak coś ważnego - moralną konsekwencję tego wojennego sukcesu. Jim stał się w Patusanie prawdziwą wyrocznią, odtąd ludzie przychodzili do niego po najróżniejsze rady. Na przykład pewnego dnia przyszedł starzec pytając się, czy ma się rozwieść z żoną. W tym kraju:
(...)słowo Jima było jedyną prawdą każdego mijającego dnia. Jego sława miała w sobie coś z ciszy, poprzez którą szła z ludźmi w niezbadane ostępy i dawała wciąż znać o sobie, przenikając wszędzie, dalekosiężna - sprawiając, że szepty na ludzkich ustach miały odcień podziwu i tajemniczości. |
ROZDZIAŁ 28
Po zwycięstwie Bugisów pod przewodnictwem Jima nad Alim również na radżę padł blady strach o jego los. Doramin martwił się o swój kraj, miał wielkie marzenie, aby jego syn stanął kiedyś na czele tego państwa. Zdradził mi się z ty planem podczas jednego ze spotkań. Bał się, że Jim odejdzie, jak wszyscy biali. Nieopatrznie zaprzeczyłem, Doramin chciał wiedzieć „dlaczego”. Odpowiedziałem milczeniem, nie mogłem wyjawić tajemnic przeszłości Jima.
Podobne „dlaczego” usłyszałem jeszcze tego samego dnia od Klejnotu - tak Jim nazywał kobietę, która poznał w Patusanie. Była ona córką tej zmarłej kobiety (żony wcześniejszego agenta o imieniu Corneilus), o której opowiadał mi niegdyś Stein. Imię wybranki serca Jima skojarzyło mi się z dziwnymi pogłoskami, z którymi się zetknąłem podczas podróży, „w malej osadzie na wybrzeżu, około 230 mil na południe od patusańskiej rzeki”. Spotkałem tam urzędnika, który prawił mi o rzekomym skarbie (najpewniej szmaragdzie), w którego posiadanie miał wejść Jim. Takie klejnoty najlepiej przechowywać na łonie niewiasty.
Lecz nie każda niewiasta nadaje się do tego. Musi być młoda (...) i nieczuła na ponętę miłości. Jednak zdaje się, że taka kobieta doprawdy istnieje. Opowiadano mu o wysokiej dziewczynie, do której biały odnosi się z wielkim szacunkiem i troskliwością, a która nigdy sama nie wychodzi z domu. |
ROZDZIAŁ 29
Miłość Jima i Klejnotu naznaczona była romantyzmem. Młodzi co dzień wychodzili na wspólne spacery - towarzyszyłem im w nich podczas mojego pobytu w Patusanie, a za nami jak cień wlókł się Cornelius. Dziewczyna jednocześnie śmiała i zalękniona zdawała się wciąż pilnować swego małżonka. Nie wiedzieć czemu zdawała się być zazdrosna. Jim w podobny sposób był pilnowany przez wszystkich naokół, a w szczególności przez swego sługę Tamb'Itama.
Trzeba wspomnieć, że jeszcze na długo przed wojną Jim opuścił na jakiś czas posiadłość Doromina, by zająć się interesami Steina. Zamieszkał u Corneliusa, który dosłownie morzył go głodem, dodając przy tym, że to wina niespokojnych czasów. Jim zastał magazyny puste, a z pogłosek wiedział, że Cornelius ma gdzieś ukryte pieniądze. Dodam, że Jim opuścił dom Doromina o wiele za wcześnie, po ucieczce od radży wciąż nie był bezpieczny.
ROZDZIAŁ 30
Te okrutne sześć tygodni w rozpadającej się chacie Corneilusa pozwoliło przetrwać Jimowi jedynie współczucie dla bezbronnej dziewczyny skazanej na łaskę tego niegodziwego człowieka. Corneilus żądał, by dziewczyna nazywała go ojcem, choć nie była jego córką (jej ojcem był pierwszy mąż jej zmarłej matki). Wrzeszczał na nią domagając się szacunku, co doprowadzało tą młodą kobietę do rozpaczy. Jim nie mógł patrzeć na jej cierpienie, próbował ją pocieszyć. Kiedyś rzekł:
Mogę z tym skończyć. (...) Jedno pani słowo. (...) Odparła, Jim powtórzył mi z przejęciem, że gdyby nie miała pewności, że Corneilus jest sam bardzo nieszczęśliwy, znalazłaby odwagę, aby zabić go własnymi rękoma. |
Jim nie mógł opuścić domu Corneilusa właśnie przez Klejnot, a jego życie było wciąż narażone, bo radża postanowił go zabić. Co rusz ktoś donosił mu o jakimś spisku, a póki przebywał poza granicami domostwa Doromina, nie mógł liczyć na żadną ochronę. Pewnej bezsennej nocy po drakońskiej scenie z Corneilusem, nagle dojrzał w nim plan pokonania Szafira Aliego, wyszedł z pokoju i natknął się na Klejnot czuwającą w korytarzu. Opowiedział jej o swoich zamiarach, ale nagle zniknęła, kiedy Corneilus powrócił. Coś działo się na zewnątrz, wszytko drażniło, a propozycje ucieczki z Patusanu, które składał mu ponownie Corneilus, tak go rozgniewały, że w końcu nakrzyczał tak straszliwie na swego gospodarza, że ten skołowany poszedł do siebie i zasnął. Natomiast Jim nie mógł spać.
ROZDZIAŁ 31
Następnego dnia Jim popłynął do Doromina, by rozpocząć realizację planu, który się w nim zrodził. Wrócił późno. W nocy obudziła go Klejnot, podała mu jego własny rewolwer, spytała, czy da radę stawić czoło czterem ludziom i kazała iść za sobą. Wyprowadziła go za budynki, powiedziała, że przyszli go zabić i prosiła, by uciekał. Ludzie radży czekali, by zamordować go podczas snu... Już wczoraj mieli to zrobić, ale ona czuwała, jak każdej nocy. Ale przecież w końcu go zabiją, musi uciekać. Wtedy Jim poczuł coś niezwykłego, zrozumiał, że tylko w niej znajdzie ucieczkę od samotności. Nie mógł odejść, bo to byłby koniec. Poprowadziła go więc do szopy. Tam znalazł zamachowców, jednego z nich zabił, resztę pochwycono. Jim poczuł ulgę, w końcu po tylu tygodniach napięcia.
ROZDZIAŁ 32
Jim wypędził pozostałych trzech z szopy i razem z dziewczyną, która cały czas stała obok z pochodnią, zaprowadził ich nad rzekę i kazał skakać. Jim stał teraz niemy i patrzyła na dziewczynę.
Nie wiem, co Jim jej powiedział, kiedy w końcu odzyskał głos. Wątpię, aby był bardzo wymowny. Świat zaległa cisza, wokół nich dyszała noc, jedna z tych nocy jakby stworzonych do czułości. Zdarzają się chwile, kiedy dusze, wyzwolone ze swych ciemnych zasłon, płoną cudowną wrażliwością, która sprawia, że czasem milczenie jest jaśniejsze niż mowa. |
Teraz dwa lata po przybyciu do Patusanu Jim opowiadał mi, jak niewymownie kocha Klejnot, jak dobrze czuje się w tym nowym domu. Był dumny z tego, co dokonał dla Bugisów, ale nie zapomniał, „dlaczego się tu znalazł”. Ale wierzył, że zapomni, był przekonany, że ma do tego prawo. Kiedy oddalił się na obchód, dopadła mnie nagle dziewczyna, czekała na mnie.
ROZDZIAŁ 33
Dla Klejnotu byłem uosobieniem nieznanego jej świata (wychowała się na Patusanie), tej przedziwnej przestrzeni, o niewiadomych dla niej kształtach, z którego pochodził jej ukochany. Bała się, że mogę go zabrać z powrotem. Nie była egoistką, sama kazała mu uciekać, jeszcze wtedy, gdy zastali czterech zamachowców w szopie. Ale on nie chciał. Teraz bała się go stracić. Od matki, którą kiedyś musiał opuścić mąż wiedziała, że mężczyźni zawsze odchodzą. Wiedziała, że Jim ma jakąś tajemnicę, że jest coś, czego się kiedyś bał, nie wiedziała, co to, ale nienawidziła tego szczerze. Chciała, abym jej powiedział. Nie mogłem, choć bardzo pragnąłem ulżyć jej w cierpieniu. Powiedziałem, że w moim świecie nie ma nic, co by mogło jej Jima odebrać. Obiecałem, że następnego dnia odjadę i nigdy nie wrócę. Czułem jednak, że nic nie osiągnąłem, nie uspokoiłem jej lęku.
ROZDZIAŁ 34
Klejnot mi nie uwierzyła, dołączyłem do jej lęków jeszcze przeczucie jakiegoś tajemniczego spisku między mną a Jimem. Odszedłem, bo słychać było już kroki mojego przyjaciela. Wołał mnie w ciemności, ale nie miałem siły jeszcze się z nim widzieć. Stałem na polanie i rozmyślałem o Jimie, o jego planach, które teraz wydały mi się nierealne. Poczułem niezmierzoną samotność, z której nagle wyrwał mnie Corneilus. Zaczął mi się zwierzać ze swoich nieszczęść. Miał do mnie interes, pragnął, abym rzekł słówko Jimowi o jakimś podarku dla niego za dziewczynę - w końcu wychowywał ją tyle lat, obce dziecko. Powiedział, że w zamian za niewielka sumkę zaopiekuje się dziewczyną po wyjeździe Jima. Kiedy dowiedział się, że Jim nigdy nie wyjedzie, wściekł się okropnie. Nazwał go złodziejem i oszustem.
ROZDZIAŁ 35
Następnego dnia odpłynąłem. Jim towarzyszył mi w pierwszy etapie mojej podróży, odwiózł mnie do wioski rybackiej. Wiedzieliśmy, że to nasze ostatnie spotkanie. Jim mówił, że pozostanie wierny tym ludziom, których życie tak zmienił i Klejnotowi. Powiedział, że jeszcze dziś wybierze się do radży, wypije jego kawę (w której może być trucizna) i znowu będzie na niego naciskał, by przestał traktować swoich ludzi jak niewolników.
ROZDZIAŁ 36
Na tym Marlow zakończył swoją opowieść, ale jeden ze słuchaczy miał szczęście poznać resztę historii o Jimie. Był to człowiek, który jako jedyny prawdziwie zainteresował się życiem Jima, choć twierdził, że ten romantyk wcale nie opanował swego losu i przepowiadał mu klęskę. Dwa lata później otrzymał list od Marlowa, który chciał podzielić się ostatnimi wieściami o przyjacielu.
(...) Pamięta Pan, kiedy żegnałem się z nim po raz ostatni, zapytał, czy się prędko wybiorę do kraju, i nagle zawołał za mną: „Niech pan im powie...” Czekałem - z ciekawością, wyznaję, i nadzieją - tylko po to, aby usłyszeć, jak krzyczał: „Nie , już nic”. |
Do listu dołączyłem ostatnią niedokończoną wiadomość od Jima, bez konkretnego adresata, bez daty, o krótkiej treści: „Stała się rzecz okropna. Muszę natychmiast...” oraz stary list, który Jim dostał od ojca tuż przed podjęciem pracy na „Patnie”. Ojciec pisał do niego z miłością, list był pełen banalnych moralizatorskich przestróg. Między innymi ta:
kto raz ulegnie pokusie, wystawia się tym samym na możliwość ostatecznego znieprawienia. |
ROZDZIAŁ 37
Kiedy znalazłem się w Semarangu, poszedłem jak zwykle odwiedzić Steina, u którego ku największemu zdziwieniu zastałem sługę Jima - Tamb'Itama oraz jeszcze jednego Malaja. Mieli dziwne wyrazy twarzy, powiedzieli, ze Jima nie ma. Stein zakomunikował, że jest tu dziewczyna i poprosił, żebym z nią porozmawiał. „Ona musi mu przebaczyć” - powtarzał - „To okropne”.
Poszedłem do niej, przywitała mnie chłodnym spojrzeniem i słowami
„Opuścił mnie” |
Nie mogła zrozumieć, nie mogła przebaczyć. Przecież była przy nim, patrzył tylko na nią, a potem nagle jakby nawiedzony jakimś straszliwym widmem przestał widzieć i opuścił ją. Zostawiła mnie samego. Potem spotkałem ją, jak spacerowała po ogrodzie ze Steinem pod rękę. Prosiłem mądrego kupca, aby spróbował jej wytłumaczyć to wszytko - że Jim jej nie oszukał.
Wróciłem do miasta razem z dwoma uciekinierami z Patusanu, przerażonymi i oszołomionymi tajemnica, o którą się otarli.
ROZDZIAŁ 38
O szczegółach historii Jima dowiedziałem się od sławnego morskiego zbója Browna, który zrządzeniem losu wplątał się z zawiłe życie mojego przyjaciela. Odnalazłem tego niegodziwego człowieka w Bangkoku tuż przed jego śmiercią. O Jimie mówił z wielkim podnieceniem i nienawiścią. Wszytko się zaczęło, gdy ów Brown razem ze swoją zbójecką ferajną ukradli hiszpański szkuner. Uciekał przed ewentualnym pościgiem, planował płynąć przez Ocean Indyjski, ale wcześniej musiał zaopatrzyć się w zapas wody i żywności, w tym celu zapuścił się do Patusanu. Spuścił szalupy i wraz z czternastoma ludźmi z załogi udał się do wyznaczonego celu, licząc na to, że sam widok nowo przybyłych wywoła strach. Jednak ostrzeżeni przez rybaków mieszkańcy osady byli gotowi na przyjęcie niemiłych gości. Ostrzelali ich mosiężnymi armatami. Zagoniono napastników w ślepy zaułek, gdzie Brown zabarykadował się i czekał na niechybny atak.
ROZDZIAŁ 39
Jima wtedy w osadzie nie było, dlatego dowodził Dain Waris. Nie mógł on jednak w pełni zapanować na swymi ludźmi. Wszyscy zebrali się w forcie Jima (Jim już dawno ufortyfikował swój dom i miał nawet własnych ludzi), by radzić, co dalej. Dain Waris i dziewczyna byli za tym, by natychmiast rozprawić się z rabusiami. Inni jednak woleli poczekać. Doramin stanął na czele ludu, wysłał syna w dół rzeki, a sam pozostał na miejscu nadzorując barykadowanie osady. Posłano po Jima.
Tymczasem jednak podstępny Kassim, dyplomata radży oraz Corneilus, popłynęli dogadać się z Brownem. Pertraktacje trwały długo, Brown wraz ze swoimi zbójami i poplecznikami radży miał napaść na Bugisów i rozpędzić wszystkich. Brown już widział swoją nowa zdobycz, chciał ukraść cały kraj - od Corneilusa dowiedział się, ze w tym celu musi zabić Jima. Posłano po szkuner czekający w dole rzeki.
ROZDZIAŁ 40
Brown słuchał z uznaniem o Jimie, który zawładnął całym tym państwem i posiadał własny fort, zbój chciał się z nim dogadać, by wspólnie czerpać zyski. Kassim również grał na dwa fronty. Nagle zdarzyło się coś, co przeraziło Bugisów, jeden z nich padł ofiarą strzału z wielkiej odległości. Towarzysze Browna poczuli się pewniej, jeden z nich przypomniał sobie, ze zostawił w łodzi trochę tytoniu i postanowił się po niego wybrać - wtedy wpadł w zasadzkę, zraniony długo dogorywał leżąc na ziemi.
Tymczasem Jim powrócił do fortu, Browna i Corneilusa doszły radosne okrzyki powitalne.
ROZDZIAŁ 41
W końcu Jim nad ranem wyszedł na spotkanie Browna - tak jak z resztą to przewidział nikczemny ojczym Klejnotu. Rozmowa była długa i zawiła. Brown zrozumiał, że nie zastraszy białego przywódcy Bugisów.
ROZDZIAŁ 42
Mężczyźni stali po dwóch stronach zatoki, teraz Brown próbował wzbudzić w Jimie litość, przedstawić siebie jako ofiarę sytuacji - przecież przypłynęli na Patusan tylko po żywność, a zostali zaatakowani przez tubylców. Pytał Jima, czy on nie ma nic na sumieniu. W końcu biały przywódca spytał, czy Brown może obiecać, że opuści jego kraj i nigdy nie wróci. Jim żądał, by zbóje pozostawili broń, na co nie chcieli się zgodzić. W końcu Jim przyrzekł Brownowi, że będzie miał otwartą drogę albo otwartą walkę i odszedł - Brown już go więcej nie zobaczył.
Dalsze zdarzenia znam głównie z relacji Timb'Itana. Jim po rozmowie z Brownem udał się do Dormina, a potem do fortu, gdzie odbyła się narada, co zrobić. Jim był za ty, by pozwolić białym odejść, ale wola ludu była inna. Pierwszy raz Jim spotkał się z oporem, Swoją przemowę skończył następującymi słowami:
Ja, któregoście wypróbowali, który dotrzymywał wam zawsze wierności, proszę was, aby ich puścić wolno - zwrócił się do Doramina. Stary „nakhoda” ani drgnął. - Zatem - powiedział Jim - wezwij Daina Warisa, twego syna, a mojego przyjaciela, bo ja w tej walce dowodzić nie będę. |
ROZDZIAŁ 43
To zdanie przekonało wszystkich - postanowiono puścić Browna i jego ludzi. Jim postanowił tej nocy objąć dowództwo w mieście - był odpowiedzialny za każdego człowieka w tym kraju. Dziewczynie pozostawił dowództwo nad portem. Radża tymczasem opuścił swój dom, którego teraz strzegli ludzie Jim, ten zaś usadowił się u ujścia zatoki, by pozostać tam aż do chwili, gdy Brown nie przepłynie. Kiedy był już czas, Jim posłał swojego sługę, by zawiadomił Daina Warisa, że nie należy zaczepiać przepływających dołem rzeki białych. Tymczasem w nocy Corneilus, który robił za posłańca, podjudzał Browna do unicestwienia Jima i zawarcia przymierza z radżą. O umówionym czasie łódź Browna przemierzyła rzekę, pod osłoną gęstej mgły na rufie krył się Corneilus, który miał poprowadzić zbójów w ukryte odnóże rzeki, by mogli tam się przyczaić.
ROZDZIAŁ 44
Tamb'Itam dotarł do obozu u dołu rzeki i powiadomił Daina Warisa o przebiegu ostatnich zdarzeń. Syn Doramina zapowiedział popołudniowy powrót. Przygotowano posiłek. Wtedy to Bron zaatakował. Poprowadzony przez Corneilusa zaszedł wraz ze swymi ludźmi nieprzygotowanych Bugisów od tyłu i ostrzelał ich trzema salwami. Tamb'Itam był świadkiem śmierci Daina Warisa. Biali odpłynęli, ale nie cieszyli się długo powodzeniem, ich szkuner zatonął. Tamb'Itam pomścił śmierć wielu Bugisów zabijając Corneilusa, po czym szybko, tak by wyprzedzić innych pozostałych przy życiu, pognał do fortu, by zawiadomić swego pana o tych straszliwych zajściach.
ROZDZIAŁ 45
W mieście panował odświętny nastrój - nic jeszcze nie wiedziano o klęsce w dole rzeki. Tamb'Itam dopadł fortu i najpierw natrafił na dziewczynę, ta czując nadchodzące niebezpieczeństwo ze strony rozgniewanego po stracie syna Doramina, od razu kazała zamknąć bramy. Jim na wieść o klęsce zamilkł. Tamb'Itam i dziewczyna gotowali się do walki oraz ucieczki. W mieście juz panowała żałoba i rozpacz. Dziewczyna prosiła Jima, by walczył, był nieugięty. Kazał otworzyć bramy, zwolnił swoich ludzi „na zawsze”.
Przywieziono ciało Daina Warisa przykryte białym całunem, gdy je odsłonięto Doramin odnalazł przy nim pierścień, który należał do Jima (Tamb'Itam przyniósł go młodemu dowódcy jako poręczenie dla swoich słów). Wszystkich zebranych przeszył straszliwy krzyk Doramina. Tymczasem Jim postanowił, mimo błagań Klejnotu nie bić się, nie uciekać, tylko pójść „tam”. Popłynął z Tamb'Itamem, ale przed wejściem do domu Doramina odprawił go. Jim wszedł w tłum, słychać było głosy obwiniające go za to nieszczęście, powiedział:
„Przyszedłem pełen żalu. (...) Przyszedłem gotów i bezbronny” |
Doramin wypuścił z rąk srebrny pierścień, talizman, który przyniósł Jimowi powodzenie i miłość, upadł teraz pod jego stopami. Padły strzały, Jim umarł.
I na tym koniec. Jim znika - nie uzyskawszy przebaczenia, okryty cieniem, nieprzenikniony, zapomniany - i niezwykle romantyczny. |
Okoliczności powstania "Lorda Jima"
Lord Jim to czwarta z kolei powieść Conrada. Nie ma pewności co do dokładnej daty rozpoczęcia pracy na tą powieścią, badacze uważają, że najprawdopodobniej stało się to w kwietniu 1898 roku. Nie był to łatwy czas dla pisarza, przez wiele miesięcy „borykał się z ciężkim kryzysem twórczym”. W styczniu urodził mu się syn, co paradoksalnie pogłębiło kiepski stan Conrada. Jego poczucie odpowiedzialności rosło. Pisarz przyjął zaliczkę za napisanie Ocalenia i długo nie mógł poradzić sobie z tym projektem. W drugiej połowie maja powstaje nowela o wyraźnie autobiograficznych rysach pt. Młodość, tu po raz pierwszy pojawia się postać Marlowa, który później stanie się narratorem Lorda Jima, Jądra ciemności oraz Gry losu. Po wydaniu Młodości i otrzymaniu zaliczki na Lorda Jima ponownie próbował zmagać się z Ocalenie. Widział nad sobą zbierającą się czarną chmurę, spowodowaną kłopotami finansowymi, niemocą twórczą i zwątpieniem w słuszność decyzji o wyborze zawodu pisarza.
W tym czasie Conrad nawiązał współpracę autorską z Fordem Madoxwm Hufferem, ten młodszy kolega po fachu miał między innymi pomóc mu rozstrzygać liczne rozterki gromadzące się w nim w czasie pisania. W życiu Conrada nastąpiła również inna zmiana, przeniósł się wraz z rodziną na wieś - Pent Farm. Był teraz niedalekim sąsiadem kilku pisarzy, narodziła się więc możliwość kontaktów towarzyskich i wymiany myśli. To w Pent Farm powstały największe utwory pisarza. Conrad zanim powrócił do pracy nad Lordem Jimem napisał najwspanialszą ze swoich nowel - Jądro ciemności, w której Marlow pełni „centralną rolę narratora i głównego bohatera”. Praca nad Lordem Jimem trwała jeszcze długo, można powiedzieć przeciągała się, bo oto z początkowego pomysłu napisania krótkiej noweli, powstał projekt wspaniałej powieści.
Pierwszy odcinek powieści ukazał się w październiku 1899 roku w „Blackwood's Magazine” pod tytułem Lord Jim: szkic. Szkic szybko wyszedł poza „umówione rozmiary”, na szczęście wydawca patrzył na to przychylnie. Conrad wielokrotnie obiecywał zakończenie utworu, kiedy pisarz przysłał Blackwoodowi trzydziesty pierwszy rozdział powieści, wydawca zaproponował osobną publikacje książkową. Ostatecznie Lord Jim: Opowieść (taki tytuł otrzymał wydanie książkowe) zakończył się na czterdziestym piątym rozdziale. Powieść została ukończona 14 lipca 1900 roku.
Jim - tchórz czy bohater? Historia człowieka, który pozostał wierny samemu sobie (charakterystyka)
© - artykuł chroniony prawem autorskim - zasady korzystania
Lord Jim
Linda Andrews
James, bo tak nazywano w rodzinnym domu tytułowego bohatera powieści Conrada, urodził się na plebani, jak wielu ówczesnych ludzi morza. Ojciec wpoił mu najważniejsze zasady moralne, a nieposkromioną wyobraźnię ukształtowały w chłopcu popularne powieści. Nie znamy nazwiska bohatera powieści, przez narratora oraz „białych” jest on nazywany po prostu Jimem, natomiast Bugisi (malajski lud zamieszkujący Patusan) nadali mu godność Tuana Jima (Lorda Jima). Jako bardzo młody chłopak Jim - zgodnie ze swym największym pragnieniem - został wysłany do szkoły dla oficerów marynarki handlowej. Aż do nieszczęsnych wypadków na „Patnie” służył jako oficer na morzu, potem był akwizytorem firm zaopatrujących statki, by ostatecznie trafić do zapomnianego przez świat Patusanu, gdzie z przedstawiciela handlowego firmy Steina stał się przywódcą Bugisów.
Jim nie jest postacią wyraźną - tak mówi o bohaterze swojej opowieści Marlow, który mimo licznych starań nie umiał w pełni oddać niezwykłej osobowości swego przyjaciela. Barwny i złożony charakter Jima to nie jedyny powód, dla którego trudno czytelnikowi unaocznić sobie tę postać - przecież historię młodego oficera poznajemy za sprawą relacji wielu ludzi: narratora głównego, Marlowa oraz innych osób, od których Marlow miał wiadomości o Jimie. Taka konstrukcja dodatkowo komplikuje próbę zrozumienia głównego bohatera. Niewątpliwe jest jednak to, że Jim to ktoś niezwykły, obdarzony wieloma zaletami, wzbudzający powszechny podziw - dowiadujemy się o tym w pierwszych słowach powieści:
Brakowało mu cal - może dwa - do sześciu stop wzrostu, był potężnie zbudowany, a gdy szedł prosto na kogoś, patrząc nieruchomo spode łba, z pochylonymi nieco plecami i wysunięta głową, przypominał nacierającego byka. Głos miał głęboki, donośny; z zachowania jego przebijała jakby uparta pewność siebie, w której nie było nic agresywnego. Zdawało się, że ta pewność siebie jest nieunikniona, że się przejawia nie tylko w stosunku do innych, ale i do niego samego. Był nieskazitelnie czysty, ubrany w niepokalaną biel od trzewików aż do kapelusza, i w przeróżnych wschodnich portach, gdzie zarabiał na życie jako akwizytor dostawcy okrętowego, bardzo był popularny. |
Opisany mężczyzna wydaje się kimś nieskazitelnym, silnym, niezłomnym, stworzonym do wielkich czynów. I właśnie tak Jim siebie widział, od najmłodszych lat marzyły mu się bohaterskie wyczyny, tyle że w chwili, kiedy naprawdę trzeba było się wykazać, młody mężczyzna okazywał się nieprzygotowany. Tak się stało podczas rejsu kursowego, kiedy inni chłopcy popłynęli ratować rozbitków, a on został na statku oraz potem, na Patnie. Jim to bohater dynamiczny, przechodzący ważną przemianę w powieści, która rozpoczyna się w momencie skoku z pokładu Patny do łodzi ratunkowej. Młody oficer zostawiając na parowcu ośmiuset malajskich pielgrzymów okrył się hańbą, ale mimo to nie przestał postępować honorowo. Jim jako jedyny z załogi stawił się na rozprawie i został za karę pozbawiony dyplomu oficera. W czasie rozprawy poznaje Marlowa, w który znajduje swojego powiernika i wieloletniego przyjaciela. Jim pragnął znaleźć w kimś zrozumienie dla swojego czynu, chociaż w jednej osobie.
Nic złego! - wybuchnął - niech pan to osądzi. Pan przecież to rozumie, nieprawda? Pan to widzi!... Nic złego! Wielki Boże! Cóż mogło się stać gorszego? O tak, wiem dobrze, skoczyłem. Tak. Skoczyłem tak jak oni. Powiedziałem już, że skoczyłem; ale mówię panu, być tam razem z nimi przechodziło ludzką wytrzymałość. To wszystko stało się najwyraźniej za ich sprawą, jakby byli zarzucili na pokład hak i ściągnęli mnie do łodzi. Czyżby pan tego nie rozumiał? Pan to musi zrozumieć, ja proszę, niech mi pan otwarcie powie... |
Jim starał się za wszelką cenę unaocznić swojemu rozmówcy różnicę między swoim „nieświadomym skokiem”, a celową ucieczką kapitana i mechaników. Nie umiał zobaczyć w swoim czynie aktu tchórzostwa, właściwie sam nie wiedział, czemu skoczył.
A Jim komplikował jeszcze sprawę przez to, że był taki prosty — ileż ten nieborak miał prostoty!... naprawdę, że mnie zdumiewał. Siedział tam i mówił: że tak, jak go widzę przed sobą, nigdy by się nie uląkł niczego — i wierzył w to w dodatku! |
Dopiero wiele lat później Jim przyznał się swojej ukochanej, że się bał. I to przyznanie się do strachu stanowi zasadniczy przedmiot przemiany bohatera. Zdegradowany oficer w Patusanie zamienił wyimaginowane bohaterstwo na realizację wielkiego marzenia. Ale zanim do tego doszło przez długi czas szarpał się sam ze sobą. Pracując jako akwizytor w różnych portach, wciąż uciekał przed swoją hańbą, która zawsze w końcu go doganiała. I wcale nie chodzi o to, że ktoś go wytykał palcem nazywając tchórzem - wielu machnęłoby na jego przeszłość ręką, mówiąc „i co z tego?” - widmo Patny wciąż go doganiało, bo on sam przed sobą nie umiał się rozgrzeszyć, mimo że miał ku temu racjonalne przesłanki. Nie potrafił sobie wybaczyć, że nie był gotowy, że został zaskoczony przez sytuację, w której mógł się wykazać wielkim bohaterstwem - przecież stać go na to! Po zdarzeniu na Patnie Jim przestał żyć, powoli stawał się cieniem człowieka. Ratunek dla niego znalazł Stein. Zapomniany przez cywilizowanych ludzi Patusan stał się dla Jima drugą szansą - tu jego hańba nie mogła go dogonić, tu mógł o niej zapomnieć. I prawie mu się to udało.
Już sama podróż do Patusanu wymagała od Jima wielkiej odwagi i wytrwałości. Pojmany przez radżę, uciekł i przedostał się do osady. Bohaterskimi czynami wojennymi zyskał sobie zaufanie całego ludu Bugisów oraz miłość Klejnotu. Jim na Patusanie rozwinął skrzydła, okazał się doskonałym wojownikiem, strategiem, politykiem, doradcą. Ten młody biały mężczyzna stał się prawdziwym bogiem w Patusanie, obrońcą sprawiedliwości i praworządności. Jak wyznał Marlowowi: mógł być z siebie dumny. Przyjaciel był przekonany, ze Jim w końcu zapanował nad swoim losem. Ale czy to możliwe?
Okrutny los dogonił Jima, a zbytnia pewność siebie i przedziwna naiwność przypieczętowały jego ostateczną klęskę. Do Patusanu zawitała banda Browna w celu ograbienia osady. Atak został odparty, a chyba jednak zbyt ufny Jim pozwolił napastnikom opuścić prowizoryczną fortecę (właściwie szantażem wymusił na radzie taką decyzję) i odejść w pokoju. Niestety urażony Brown postanowił się zemścić, napadł na oddział Bugisów, zabijając przy tym syna Doramina. Jim poczuł się odpowiedzialny za śmierć przyjaciela i wbrew błaganiom ukochanej kobiety oddał się w ręce Doramina, który dokonał na nim publicznej egzekucji.
Ocena postawy życiowej Jima nie jest łatwa i w dużej mierze zależy od systemu wartości oceniającego. Romantyk - Jim szedł przez życie z konsekwentnym umiłowaniem honoru, który stanowił jego najcenniejszy skarb. Odważne oddanie życia w imię najwyższej wartości jest z pewnością godne podziwu. Z drugiej jednak strony Jim nie był sam na świecie, miał przy sobie ukochaną kobietę, której przyrzekł, że jej nie opuści. Jego heroiczne oddanie się w ręce Doramina było jednocześnie złamaniem obietnicy złożonej Klejnotowi. Myślę, że Jim to na tyle niejednoznaczna postać, że nie powinno jej się klasyfikować jako pozytywnej czy negatywnej. Postawa Jima zupełnie nie przystaje do sposobu bycia współczesnych ludzi i choćby z tego powodu może być niezrozumiała.
Romantyczne cechy Lorda Jima
Człowiek, który się rodzi, wpada w marzenie, jak się wpada w morze. |
Stein, wysłuchawszy historii Jima, rozpoznaje w nim romantyka. Młody marynarz doskonale realizuje receptę na życie wypowiedzianą przez Steina w rozmowie z Marlowem:
Zanurzyć się w niszczącym żywiole... (...) To jedyna właściwa droga. Iść za marzeniem i znowu iść za marzeniem — i tak „ewig - usque ad finem...” (wiecznie, aż do końca). |
Jim karmił się w młodości mnogimi „lekkimi, wypoczynkowymi lekturami”, które obudziły w nim wielkie marzenie o wspaniałych morskich przygodach i bohaterskich czynach. To marzenie zawładnęło Jimem, opanowało jego wyobraźnię. Jak pisze Zdzisław Najder romantycznej „czci dla szlachetnych czynów i poświęceń” towarzyszy u Jima pogarda „dla życia niskiego lub czysto materialnego”, „obojętność na bogactwo, ból, nawet śmierć, kiedy honor ma być z nimi porównywany”.
Pozostali bohaterowie
Marlow to postać szczególna w powieści Conrada. Ten doświadczony marynarz jest jednocześnie bohaterem i narratorem powieści. To dzięki niemu poznajemy historię Jima, którą układa na naszych oczach z relacji swojej, Jima oraz innych świadków, z którymi miał okazję rozmawiać. Marlow nie wie i nie rozumie wszystkiego w historii i zachowaniu Jima, do czego często na łamach powieści się przyznaje.
Po raz pierwszy zobaczył swojego przyszłego przyjaciela, gdy ten stał w porcie wraz z kapitanem i mechanikami z Patny. Obojętność, jaką wyrażała postawa młodego oficera, wzbudziła w nim gniew. Sam nie wiedział, czemu chodził na rozprawę, Jim jakby przyciągał go w tajemniczy sposób. Kapitan szybko rozpoznał w nim kogoś bliskiego, podobnego:
Był jednym z nas, był w dobrym gatunku. |
Nieporozumienie sprawiło, że mężczyźni poznali się i zaprzyjaźnili. Marlow od tej chwili bardzo zaangażował się w sprawę Jima. Chciał mu pomóc. Szybko jednak zrozumiał, że niewiele może zrobić dla duszy tego niezwykle wrażliwego człowieka, dlatego starał się chociaż dać jakieś wsparcie jego ciału - załatwił Jimowi pracę (nie jedną), która pozwoliła mu się utrzymać. Marlow bardzo zaufał temu nieszczęśnikowi, dla Jima postawił na szali nawet swój honor, pisząc list rekomendacyjny do swego przyjaciela. Widząc, że Jim mimo wszystko nie umie sobie poradzić z własnym życiem, Marlow poszedł po pomoc do Steina, z którym podjął decyzję o wysłaniu Jima do Patusanu. Ten mądry marynarz czuł się odpowiedzialny za Jima do tego stopnia, że odwiedził go w najbardziej zapomnianym miejscu świata. Cieszył się wraz z przyjacielem jego sukcesem i szczęściem.
Marlow jest ważny w tej opowieści tylko jako przyjaciel i powiernik Jima, człowiek głęboko przejęty losem głównego bohatera. Wydaje się, że najważniejszą rzeczą, jaką kapitan zrobił dla Jima, jest opowiedzenie jego historii. To jest jakby wypełnienie niewypowiedzianej prośby Jima sprzed odjazdu Marlowa z Patusanu: „Niech pan im powie...”.
Klejnot to bardzo ważna postać w życiu Jima, czyni ona z powieści marynistycznej również historię wielkiej, nieszczęśliwej miłości. Klejnot to pasierbica niegodziwego Corneilusa. Niedługo przed tym, jak Jim pojawił się w Patusanie, matka Klejnotu umarła i dziewczyna musiała teraz każdego dnia znosić obelgi i wymagania ojczyma. Klejnot to było najlepsze, co się Jimowi mogło przytrafić. Ta młoda, inteligentna i piękna kobieta kochała go miłością wielką i bezinteresowną. Dała temu wyraz strzegąc Jima przed spiskowcami i prosząc go, by uciekł z Patusamu przed spiskowcami.
W osiągnięciu pełni szczęści Klejnotowi przeszkadza jedynie trudna przeszłość i matczyne przestrogi dotyczące mężczyzn:
„oni zawsze odchodzą”. |
Dziewczyna początkowo nie umiała zaufać Jimowi, bala się, że od niej odejdzie do nieznanego jej świata. W końcu nabrała do niego zaufania, zdała się na przyrzeczenie ukochanego. Tym większa była jej rozpacz i zgroza, gdy Jim postanowił pójść na pewną śmierć do domu Doramina. Klejnot nie umiała mu tego wybaczyć, nie umiała zrozumieć tego, którego kochała. Jim ratując swój honor, unieszczęśliwił ją, jednocześnie potwierdził jej wszystkie lęki i obawy.
Klejnot to postać godna podziwu, niezwykle szlachetna i pełna dostojeństwa. Podobnie jak Jim nieco tajemnicza: jednocześnie śmiała i zalękniona. Klejnot to prawdziwa heroina, która nie bała się podjąć walki z bronią w ręku, objąć dowództwo nad fortem pod nieobecność ukochanego. Klejnot to kobieta aktywna, próbująca walczyć o swoje szczęście, kiedy raz już zostało jej ono ofiarowane.
Stein to wieloletni znajomy Marlowa, kupiec, właściciel dużej i dochodowej sieci handlowej. Wielką pasją Steina są owady, posiada wiele niezwykłych okazów motyli złowionych w różnych zakątkach ziemi. Stein ma za sobą bujną i pełną przygód młodość, między innymi uczestniczył w Wiośnie Ludów. To człowiek o romantycznym usposobieniu, wrażliwym i delikatnym, od wielu lat żyje samotnie, wciąż wspominając swoją żonę „księżniczkę”.
Jak to zaznaczył Marlow, Stein jest jednym z najmądrzejszych ludzi, jakich zna i z tego powodu to w jego ręce złożył los Jima. Stein zdaje się doskonale pojmować sytuację Jima, to on pierwszy nazywa tego młodego człowieka romantykiem. Stary kupiec podobnie jak Marlow jest pełen troski o przyszłość Jima, pragnie mu pomóc, dlatego umieszcza go w Patusanie jako swojego agenta handlowego, po czym ofiarowuje mu tam dom i zapas towarów. Wielki smutek zagościł w sercu tego dobroczyńcy, kiedy dowiedział sie o nieszczęsnym końcu Jima, bardzo chce, aby Klejnot wybaczyła ukochanemu. Stein otacza opieką dziewczynę. Ten kupiec to postać niezwykle czysta i piękna, człowiek doświadczony, który potrafi bezinteresownie dzielić się swoim bogactwem.
Dain Waris to pierwszy z Bugisów, który zaufał Jimowi. Ten młody, inteligentny, szlachetny i odważny mężczyzna był ukochanym i jedynym synem Doramina - najszacowniejszego z Bugisów. Mimo młodego wieku miał już żonę i dzieci, a w sercu jego ojca kryło się pragnienie osadzenia go na tronie Patusanu. Dain Waris stał się towarzyszem broni i najszczerszym przyjacielem Jima, a w końcu przyczyną zguby „białego człowieka”. To z powodu poczucia winy za śmierć Dain Warisa Jim oddał się w ręce zrozpaczonego Doramina.
Kompozycja „Lorda Jima”
Lord Jim charakteryzuje się kompozycją luźną (co nie znaczy niezaplanowaną). Układ zdarzeń został przedstawiony niechronologicznie. O kolejnych zdarzeniach składających się na historię Jima dowiadujemy się z różnych źródeł. Najpierw narrator autorski opowiada o młodości Jima, potem Marlow rozpoczyna historię Jima począwszy do nieszczęsnego wypadku na Patnie. Przyjaciel zdegradowanego oficera przekazuje słuchaczom / czytelnikom informacje z różnych źródeł - dzięki temu widzimy Jima z wielu perspektyw. Taka metoda opowiadania zmierza „do wielostronnego i ukradkowego niemal oddziaływania na zmysły i wyobraźnię połączonego z pobudzaniem do reflekcji”.
Powszechnie mówi się o podziale powieści na dwie części: „morską” i „patusańską”, z czego tej drugiej zarzuca się często sztuczność i przegadanie. Nie jest to zupełnie sprawiedliwa ocena. Książka może wydawać się nieco przydługa, ale ostatecznie kiedy czytelnik pozna już wszystkie elementy tej nieco zagmatwanej układanki dostrzega misterną konstrukcję tej opowieści. Obie części, mimo pewnego wrażenia chaosu, są ze sobą ściśle połączone wieloma powtarzającymi się motywami oraz powracającymi w opowieści Marlowa myślami i pytaniami.
Lord Jim charakteryzuje się kompozycją luźną (co nie znaczy niezaplanowaną)"-fakt, faktem, że luźna, nie znaczy nie zaplanowana, ale w Lordzie Jimie jest niezaplanowana-początkowo Lord Jim miał być nowelą, Joseph Conrad pisał odcinki do gazety i cały czas mówił, że zaraz już koniec i w ten sposób całą powieść w końcu napisał tak przeciągając:)
Cytaty
Samotność jest ciężkim i nieodzownym warunkiem istnienia.
Nic okropniejszego, jak śledzić człowieka, który został przyłapany nie na zbrodni, lecz na gorszej niż zbrodnia słabości.
Według mnie bezczelny nie był. Odniosłem wrażenie, że jest w beznadziejnej rozpaczy.
(Marlow o Jimie)
Wszystko polega na tym, żeby człowiek był w pogotowiu. Ja nie byłem w pogotowiu; nie byłem - w tamtej chwili.
(Jim o swojej postawie)
Jim pragnął sprzymierzeńca, pomocnika, współwinowajcy. Czułem, że grozi mi z jego strony podejście, obałamucenie, pułapka, może nawet gwałt, byłem tylko chciał zająć wyraźne stanowisko w sporze niemożliwym do rozstrzygnięcia - gdyż nie podobna było wymierzyć sprawiedliwości wszystkim zjawom gnieżdżącym się w duszy Jima.
(Marlow o Jimie)
Myślałem zawsze, że gdyby można zacząć wszytko na nowo, od czystej karty... A teraz pan... do pewnego stopnia... tak.... od czystej karty
(Jim do Marlowa)
„To jest romantyk”
Stein o Jimie w rozmowie z Marlowem
Był jednym z nas, był w dobrym gatunku.
(Marlow o Jimie)
Człowiek jest zdumiewający, ale arcydziełem nie jest.
(Stein do Marlowa)
Chcielibyśmy żyć tak rozmaicie. (...) Ten przepyszny motyl znajdzie małą kupkę nawozu i siedzi na niej spokojnie; ale człowiek nie wytrwa nigdy spokojnie na swojej kupce błota. Chce być to tym, to znów owym... (...) Chce być świętym i chce być diabłem, a za każdym razem, gdy zamknie oczy, widzi siebie w bardzo udanej postaci, widzi siebie tak doskonałym, jakim nigdy być nie może... W marzeniu...
(Stein do Marlowa)
Iść za marzeniem i znowu iść za marzeniem — i tak „ewig - usque ad finem...”.
(Stein do Marlowa, odpowiadając na pytanie: jak żyć?)
Chciałem się o nim wszystkiego dowiedzieć - a do dziś dnia nie wiem nic, mogę tylko zgadywać.
(Marlow o Jimie)
Człowiek, który się rodzi, wpada w marzenie, jak się wpada w morze.
(Stein do Marlowa)
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
LORD JIM JOSEPH CONRAD
Ebook Lord Jim Joseph Conrad
Joseph Conrad lord jim
Conrad Joseph Lord Jim
Conrad Joseph Lord Jim
Joseph Conrad Lord Jim
Joseph Conrad Lord Jim
Conrad Joseph Lord Jim
Joseph Conrad Lord Jim 2
JÓZEF CONRAD KORZENIOWSKI LORD JIM doc
Conrad Lord Jim
Conrad J Lord Jim
Lord Jim - problematyka i nowatorstwo, J. polski
Ludzie morza w Lordzie Jimie Josepha Conrada
Ludzka natura, “CZŁOWIEK JEST ZDUMIEWAJĄCY, ALE ARCYDZIEŁEM NIE JEST” (JOSEPH CONRAD)
więcej podobnych podstron