35.Akademia Krakowska geneza, powstanie, początki działalności-2 fundacje szkoły.
Uniwersytet w Krakowie, który funkcjonował wówczas pod nazwą Studium Generale, powstał staraniem króla Kazimierza Wielkiego w 1364r. Był drugim uniwersytetem, po praskim, który powstał w tej części Europy.
Składał się z 3 wydziałów: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa, miał również powstać wydział teologiczny, na którego powołanie nie zgodził się papież.
Po śmierci Kazimierza Wielkiego nastąpił upadek akademii. Działalność akademii została wznowiona w 1400r przez królową Jadwigę i Władysława Jagiełłę.
Papież wydał zezwolenie na otwarcie wydziału teologicznego i utworzono jedyną w Europie katedrę matematyki.
Szkoła w Krakowie była początkowo akademią, ponieważ posiadała tylko 3 wydziały a nie 4. Dopiero po otwarciu wydziału teologicznego stała się uniwersytetem.
W Krakowie kształcili się cudzoziemcy, m.in. z Niemiec, Węgier, Szwecji, Danii, nie dzielono ich na nacje, jak w Pradze, uczyli się razem. Profesorowie z Paryża, Włoch, Francji
Studenci: M. Rej, A. Frycz- Modrzewski, J. Kochanowski
36. Renesans-charakterystyka epoki, główne założenia pedagogiki renesansowej.
Okres trwający od połowy XIVw. do końca XVI.
W okresie odrodzenia wzrosło zainteresowanie antykiem, ponadto odkrycia naukowe, przemiany polityczne i społeczne, ruch reformacyjny, rozwój mecenatu papieskiego
i królewskiego, wynalezienie druku i rozpowszechnienie książek. Odwoływano się najczęściej do Cycerona i Platona.
Humanizm renesansowy oznaczał zwrot ku sprawom ziemskim, zainteresowanie się człowiekiem, jego potrzebami i wszechstronnym rozwojem. Odrodzenie charakteryzowała wiara w nieograniczone możliwości rozumu ludzkiego
. Założenia pedagogiki renesansowej:
przeciwstawienie się średniowiecznemu systemowi wychowania
walka ze scholastycznym charakterem nauki i religijno-kościelnym charakterem wychowania
odkrywa dziecko, kobietę, rodzinę
stara się pokazać świat dookoła człowieka
kształcenie szkolne jest świeckie
nowy program kształcenia umysłowego (wszechstronny rozwój umysłu, kult łaciny, rozwój szkolnictwa w językach narodowych)
troska o wychowanie fizyczne(wychowywanie ludzi zdrowych, dbałość o wygląd zewnętrzny)
odrodzenie zasad starożytnych w dziedzinie wychowania moralnego (pedagogowie domagają się życzliwego traktowania dziecka, pogody i wesołości, oddziaływania na młodzież poprzez pochwały i nagrody)
37. Humanizm renesansowy i jego wpływ na pedagogikę
Humanizm renesansowy oznaczał zwrot ku sprawom ziemskim, zainteresowanie człowiekiem. Nowy pogada na świat był bardzo optymistyczny, z przekonania o niezmienności boskiego porządku świata wyciągano wniosek o stałości natury ludzkiej praw moralnych.
Humanizm - (humanus - ludzki) - prąd umysłowy i kulturalny okresu Odrodzenia przeciwstawiający teocentrycznej kulturze średniowiecznej zainteresowanie człowiekiem, akcentujący możliwości ludzkiego rozumu. Wskrzesił starożytność grecką, przyczynił się do niebywałego rozkwitu sztuki i literatury, spowodował rozwój przyrodoznawstwa, położył podwaliny pod nowoczesny, świecki pogląd na świat. Humanizm nie miał charakteru antykościelnego.
Wzorce wypracowane w starożytności wpłynęły na ukształtowanie się ideału renesansowego humanisty, człowieka wyzwolonego z pęt autorytetu kościelnego, krytycznego i odważnego w poszukiwaniu prawdy, uniwersalnego, wszechstronnie wykształconego, znającego języki obce (grekę, łacinę), historię, retorykę, gramatykę, orientującego się w estetycznych kanonach piękna, stawiającego na pierwszym miejscu jednostkę jako wartość najwyższą, autonomiczną, niezależną. Był to przy tym człowiek społecznie zaangażowany, oddany ojczyźnie patriota.
Nowe cele wychowania kładą nacisk na wszechstronny rozwój umysłu, troskę o wychowanie fizyczne i moralne.
Humanizm był prądem społecznie ograniczonym: wyrażał światopogląd raczej wąskiego kręgu ludzi wykształconych i obejmował głównie dwory książęce oraz nowo rodzącą się warstwę zamożnego mieszczaństwa - burżuazję
38. Szkoła radości Vittorio da Feltre
1378 - 1446, nie pozostawił pism
Szkoła była umieszczona w parku, w pięknym pałacu ozdobionym galeriami i freskami, przedstawiającymi zabawy dzieci. Wykluczył karę cielesną , opracował program wychowania na świeżym powietrzu. Stosował nowe metody, które miały rozwijać samodzielność myślenia uczniów. Uczył nie tylko wiedzy humanistycznej, ale również algebry i przyrodoznawstwa. Ponadto do jego szkoły uczęszczały dziewczęta i chłopcy z warstw niższych chodź szkoła była przeznaczona dla dzieci książęcych.
Ćwiczeniom fizycznym przypisywał właściwości lecznicze. Uważał je za skuteczny środek zapobiegania chorobom. Drogą systematycznych i wytrwałych ćwiczeń usiłował osiągnąć odporność fizyczną. Szkoły Vittorio przełamywały rygoryzm i schematyzm tradycyjnych programów wychowania
Uczono tam w typowy dla renesansu rozległego zestawu przedmiotów, łacińskiej i greckiej literatury, arytmetyki, geometrii, algebry, dialektyki, etyki, astronomii, historii, muzyki i wymowy - wszystko przez najlepszych wyspecjalizowanych nauczycieli.
Indywidualny kontakt między nauczycielem a uczniem i przystosowanie nauczania do potrzeb i możliwości konkretnego dziecka. Był pierwszym przedstawicielem nowożytnej pedagogiki, rozwiniętej w epoce odrodzenia.
39. Myśliciele renesansowi o wychowaniu
Erazm z Rotterdamu, (Holandia) - 15-16 w
Dzieło: „Pochwała głupoty", gdzie ośmieszył on scholastykę i scholastyków;
Twierdził, że wychowanie powinno wdrażać do pobożności, lecz jednocześnie do zasadniczych funkcji wych. zaliczał: zaszczepianie umiłowania i dawanie gruntownego poznania nauk wyzwolonych, zaszczepianie niezależności myślenia i wdrażanie do powinności życia doczesnego, a także zaszczepianie form grzeczności (kult. bycia).
Występuje przeciwko karom cielesnym. Tworzył czytanki łacińskie i domagał się kształcenia nauczycieli oraz prawa kobiet do wyższego wykształcenia.
Jan Ludwik Vives (Hiszpania) 15-16 w.
Dzieło: „O naukach”
Poddawał ostrej krytyce kulturę i pedagogikę średniowiecza. Uwzględniał w programach szkolnych przedmioty matematyczno - przyrodnicze, a zwłaszcza wprowadzał opartą na bezpośrednich obserwacjach naukę o świecie i życiu przyrody.
Nauczanie powinno być dostosowane do indywidualnych możliwości dzieci, ich wieku, zdrowia, zdolności, charakteru. Powinno mieć charakter poglądowy, w przeciwieństwie do dotychczasowego scholastycznego nauczania werbalnego. Nauczyciel powinien dążyć do tego, by uczniowie sami dochodzili do wiedzy poprzez obserwacje. Łączenie nauki z życiem miało ułatwić uczniom opanowanie wszelkiej wiedzy, nie tylko naukowej, ale i nienaukowej.
Program nauczania, poza nauką łaciny i greki opartą na klasycznych dziełach, powinien zawierać takie przedmioty jak język ojczysty, matematyka, przyroda, historia, nauki rolnicze, czy żeglarstwo.
Vives uważał, że wychowanie jest zadaniem społeczeństwa, że każda gmina powinna posiadać swoją szkołę z nauczycielami opłacanymi z kasy państwowej.
Tomasz Morus (Anglia) 15-16 w.
Dzieło: „Utopia”
Ojciec teorii socjalizmu utopijnego. Wyraża protest przeciwko kapitalizmowi i przedstawia obraz idealnego ustroju społecznego na fantastycznej wyspie. Na utopijnej wyspie nie ma prywatności, jest społeczna organizacja produkcji i wszyscy pracują.
Rozwija idee powszechnego wychowania w ojczystym języku jednakowego dla obu płci oraz ideę wychowania przez prace- wszyscy pracują na roli, każdy ma się nauczyć rzemiosła według zainteresowania.
Akcentuje wykształcenie przyrodniczo-matematyczne. Przedstawia ideę oświaty pozaszkolnej dla dorosłych.
40. Przedstawiciele polskiego odrodzenia i ich poglądy na wychowanie i szkołę
Andrzej Frycz Modrzewski - 16 w. (Czechy)
Dzieło: „O poprawie Rzeczypospolitej”
Wychowanie i szkołę uważa za jedną z podstaw dobrego urządzenia i funkcjonowania państwa. Nie ma przekonania do wychowania dworskiego, uważa że marnuje się tam wiele pieniędzy na zbyteczne rzeczy (stroje, uczty itp.).
Modrzewski preferuje naukę przez pracę. Uważa, że zawód nauczyciela to jest najwyższy stan w zawodach i dlatego ten stan należy bronić i ochraniać. Chce, aby wszyscy nie zależnie od stanu z jakiego pochodzą się kształcili. Szkoła miała byś świecka, ale Kościół powinien ją finansować.
Szymon Marycjusz z Pilzna
Dzieło: O szkołach czyli akademiach ksiąg dwoje - 16 w.
Odpowiedzialnością za upadek szkół obarcza nie nauczycieli, ale odpowiednie władze.
Również upominał się o godność stanu nauczycielskiego, a głównie o opiekę nad Akademią Krakowską i profesorami akademickimi, którym sam był.
Sebastian Petrycy z Pilzna 16-17 w.
Dzieło: Przydatki
Całość jego rozważań o wychowaniu przenika patriotyzm i chęć tworzenia edukacji narodowej. Dominują sprawy higieny, dietetyki i wychowania fizycznego. Zaleca młodzieży dużo ruchu, gier, zabawi ćwiczeń cielesnych. Jest zwolennikiem wychowania stanowego. Pierwszy w polskiej literaturze mówi o wychowaniu dziewcząt jednak takim ogólnym a nie umysłowym.
Wychowanie dziewcząt: powinny zachowywać wstydliwość panieńską, nie wychodzić bez towarzystwa starszej kobiety, nie próżnować: prząść, szyć, haftować i poznawać gospodarstwo domowe, uprawiać zabawy, aby były miłe i wesołe, nie mówić wiele. Ponieważ nie przyznawał im zdolności do zrozumienia jakiejkolwiek wiedzy, nie radził ich kształcić nawet w zakresie elementarnym. Wychowanie dziewcząt sprowadzał do spraw moralnych
41. Akademia Lubrańskiego
Została założona w 1519r. w Poznaniu przez biskupa Jana Lubrańskiego. Było to wzorowe Gimnazjum humanistyczne z kursami akademickimi. Akademia posiadała dwa wydziały: teologiczny i humanistyczny, nie miała jednak prawa nadawania tytułów naukowych, Na najwyższy poziom podniosła szkołę działalność Krzysztofa Hegendorfera, który dokonał reformy szkoły, opracował jej program oraz wydał szereg podręczników i rozpraw dydaktycznych.
Okres świetności uczelni przypadał na 1. połowę XVI w., kiedy stała się jednym
z najważniejszych ośrodków kultury humanistycznej w Polsce.
42. Akademia Zamojska
Została założona w 1595r przez hetmana i kanclerza Jana Zamoyskiego. Wyższa szkoła humanistyczna. Akademia była pierwszą prywatną uczelnią w Polsce. Trzy wydziały: filozoficzny, medyczny, prawniczy. Pragnął ją zorganizować jako uczelnie wyższą, która miała kształcić w duchu obywatelskim i państwowym. Dla szlachty i mieszczan.
43. Reformacja i kontrreformacja -wyjaśnienie pojęć, chronologia
Reformacja- ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczących sprzedawania przez księży odpustów, konieczności zreformowania bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego.
Główne żądania reformatorów dotyczyły: przyjmowania komunii świętej w dwóch postaciach, zniesienia celibatu duchownych i rezygnacji Kościoła z posiadania majątku.
Przedstawiciele reformacji głosili, że zbawienie może być osiągnięte przez wiarę i ewangelię a nie przez uczynki. Reformacja doprowadziła do wojen religijnych oraz do utworzenia nowych odłamów wyznaniowych. (luteranizm, anglikanizm, kalwinizm)
Reformacja przyczyniła się znacznie do rozkwitu kultur narodowych, a zwłaszcza literatury, która coraz częściej publikowana była w językach narodowych
Kontrreformacja - prąd religijny powstały w kościele katolickim, będący próba zahamowania szerzącej się reformacji i sposobem odzyskania pozycji Kościoła. Dzieło reformy Kościoła rzymskokatolickiego zapoczątkował zwołany w 1545 roku Sobór Trydencki, na którym uchwalono dekrety potępiające innowierców i ustalono strategię działania Kościoła. Ostatecznym celem kontrreformacji w Europie Zachodniej była fizyczna likwidacja protestantów.
Dużą rolę w rozwoju tego ruchu odegrał założony w 1540 zakon Braci Jezusowych - jezuitów. Kontrreformacja działała poprzez wszechstronnie rozwiniętą propagandę skierowaną przeciwko reformacji, stosowała także przymus wyznaniowy. Wprowadzono Indeks ksiąg zakazanych, czytanie Biblii w językach narodowych wymagało osobistego zezwolenia papieża, inkwizycja - instytucja podległa papieżowi, sądząca heretyków
44. Szkolnictwo w okresie reformacji i kontrreformacji - rodzaje szkół, program kształcenia.
Reformacja - szkoły miały charakter religijny, powstały szkoły ludowe, a w szkolnictwie położono większy nacisk na czytanie i naukę języka ojczystego (Luter domagał się tłumaczenia Biblii na języki ojczyste). Zrezygnowano z metody scholastycznej. Powstało nie tylko wiele szkół, ale także i bibliotek. Luter postulował, iż szkoły powinny być powszechnie dostępne dla dzieci ze wszystkich warstw społecznych
Kontrreformacja - szkolnictwo, zarówno elementarne, jak i wyższego szczebla, przejmuje Zakon jezuitów. Jezuici rozwinęli Szkolnictwo bezpłatne i wprowadzili pewne reformy w sposobie nauczania, jednak wypracowany przez nich System bardzo szybko skostniał i stał się anachroniczny. Nauczano łaciny, religii, retoryki, odrzucano wszystko to, co niechrześcijańskie.
45. Stosunek Lutra do oświaty
Marcin Luter (Niemcy) 15-16 w., inicjator reformacji,
Dzieło: przełożył Biblię na język niemiecki, był autorem Małego i Dużego Katechizmu,
Początkowo zniszczenie średniowiecznej niemieckiej szkoły było dla niego równie ważne jak obalenie zwierzchnictwa papieskiego nad życiem religijnym w Niemczech. Potępiał on wszystkie przedmioty szkolne, metody nauczania oraz podręczniki.
Luter, dzięki przetłumaczeniu Biblii na język niemiecki chciał udowodnić, że nauka łaciny i innych starożytnych języków jest marnowaniem czasu.
W rezultacie doprowadziło to do zaniku większości szkół i uniwersytetów.
Wiadomość o upadku oświaty wywołała w naukowych kołach europejskich bardzo negatywne wrażenie. Twierdzono, że tam gdzie pojawia się Luter, ginie nauka.
Od całkowitej porażki i upadku oświaty uratowała Niemcy polityka książąt i możnych, którzy od początku reformacji widzieli w niej czynnik wzmacniający ich władzę. Podporządkowali sobie wówczas życie religijne i kulturalne, naciskając jednocześnie na Lutra, aby odbudował zniszczone szkolnictwo.
Po czasie, pod ich wpływem Luter zmienił swój stosunek do szkół i kształcenia. Zaczął głosić nowe poglądy mówiące o tym, iż największa chwała i potęga zależy od dobrze wychowanych i inteligentnych obywateli. Twierdził wówczas, że trzeba zakładać szkoły zarówno dla chłopców jak i dziewcząt, gdyż wykształceni ludzie mogą lepiej wypełniać obowiązki urzędników, sędziów, lekarzy czy pastorów.
Mając na uwadze wywołaną przez siebie niechęć społeczeństwa do szkół, Luter oddawał je pod opiekę książąt i narzucił obowiązek kształcenia dzieci. Dotyczyło to oczywiście synów najbogatszych rodziców. Zalecany przez Lutra program nauczania obejmował łacinę, grekę, języka hebrajskiego, ponadto polecał czytać dzieła pisarzy chrześcijańskich oraz dzieła historyczne. Mimo, że w początkowym okresie cenił wysoko język niemiecki i polecał jego naukę na równi z łaciną i greką, tym razem tego zabraniał.
46. Działalność reformatorska - F. Melanchton, J. Sturm
Filip Melanchton (Niemcy) 16 w., uzyskał przydomek „nauczyciel Niemiec”, bliski przyjaciel Lutera, Dzieło: Liber de anima
W swoich programach szkolnych wprowadzał naukę katechizmu i religii do szkoły łacińskiej. Melanchton opracował organizację szkolną, która stała się wzorem dla innych krajów protestanckich; był autorem programów, podręczników w szkolnictwie średnim do nauczania gramatyki łacińskiej i greckiej, retoryki, logiki, fizyki i etyki. Wyzbył się wszystkiego co kojarzyło się ze średniowieczem: dysputy, stopnie. Wprowadził przedmioty klasyczne i nawiązywał do antyku.
Zreformował w Niemczech szkoły średnie i wyższe. Wzorem był urządzony przez niego w 1528 r. Wittenberdzki Uniwersytet. Utrzymywanie szkół miały wziąć na siebie władze świeckie - państwo. Językiem nauczania w klasach starszych był wyłącznie język łaciński, a retorykę uważano za królową nauk.
Jan Sturm (Niemcy) 16 w., profesor ginazjum w Strasburgu
Dzieło: O dobrym urządzeniu szkół
Program nauczania oparty był na nauce języków klasycznych i na retoryce, był bardzo wąski - obejmował w zasadzie tylko: religię, łacinę i grekę, lekturę utworów klasycznych i logikę Nie obejmował ani nauki języka ojczystego, ani nie liczył się z praktycznymi potrzebami życia. Wykształcenie rzeczowe uczniowie mieli czerpać głównie z lektury autorów starożytnych.
Model szkoły wyznaniowej - cel edukacji to mądra i wymowna pobożność.
System klasowo-lekcyjny. Egzaminy.
Szkoła ta i zasady w niej panujące stały się wzorem do naśladowania dla humanistycznego szkolnictwa w całej Europie.
47. Charakterystyka szkół różnowierczych na ziemiach polskich- wymienić szkoły w ramach wyzwań - luterańskie, kalwińskie, ariańskie, braci czeskich.
Szkoły różnowiercze |
charakterystyka |
luterańskie |
|
kalwińskie |
|
ariańskie |
|
bracia czescy |
|
Okres ich działalności był krótki. Upadały zwykle ze śmiercią fundatora.
Zdominowane przez mieszczan - oni też uczyli
Wykorzystywane do propagandy wyznaniowej
Słabe warunki materialne, małe budynki
48. Towarzystwo Jezusowe i jego działalność na polu szkolnictwa w Rzeczypospolitej.
powstanie zakonu- Ignacy Loyola
1540r - Celem j. miała być obrona katolicyzmu i papiestwa, szczególnie w tym czasie zagrożonego przez reformację, a także utrzymanie dużego wpływu Kościoła na życie polityczne, kulturalne i społeczne.
sprowadzenie do Polski i powstanie kolegiatów na terenie Rzeczypospolitej
Do Polski sprowadził zakon biskup warmiński Stanisław Hozjusz, w roku 1564, fundując im kolegium w Braniewie. Przez wiele lat jezuici byli wyłącznymi nauczycielami i wychowawcami polskiej młodzieży magnackiej i szlacheckiej.
Kolegia (zespół szkół + )
Byli więc najliczniejszą rodziną zakonną w Polsce zarówno co do liczby placówek, jak i zakonników.
Kolegia Jezuickie kształciły szlachtę w bezwartościowej erudycji, retoryce i spekulacjach filozoficznych z nastawieniem nietolerancji dla innych religii.
Ratio studiorum - Klaudiusz Akwawiwa
Aby ujednolicić organizację i metody pracy kolegiów we wszystkich krajach, opracowano i wydano drukiem w roku 1599 zbiór przepisów pt. „ Ratio Studiorum. Przepisy tej konstytucji przetrwały niezmienione przez ponad 150 lat, ponieważ nawet zagorzali przeciwnicy jezuitów nie potrafili stworzyć lepszego systemu. Przepisy ustalały wszystkie problemy dotyczące organizacji kolegiów, treści nauczania, metod dydaktyczno wychowawczych zajęć pozalekcyjnych, zabaw itp. Usiały też dokładny tok postępowania nauczyciela we wszystkich sytuacjach, że odbierały mu wszelką inicjatywę
organizacja i program nauczania
Kolegia podzielono na 5 klas (ostatnia 2-letnia) Każda miała program nauczania, metody, uroczyste promocje, system nagradzania, itp. Szczególnie dbano o zdrowie, wygody i rozrywki uczniów. Przy szkołach urządzano boiska i place zabaw. By nie zrażać młodzieży i rodziców ze szkól w zasadzie eliminowano kary fizyczne. Gdy jednak dochodziło do naruszania dyscypliny karę cielesną -wymierzał specjalnie powołany człowiek świecki zwany korektorem.
Uczono gramatyki, poetyki, retoryki. Głównym celem kolegium była wymowa łacińska. Szkoły były bezpłatne i dla
przemiany szkolnictwa jezusowego w Polsce
Działalność jezuitów w Polsce można podzielić na dwa okresy:
pierwszy - ok 100-letni, charakteryzujący się żywotnością wewnętrzną, która trwała dopóty, dopóki istniał dosyć silny i oświecony obóz różnowierczy, z którym prowadzili wytężoną walkę;
drugi - po wojnach szwedzkich. Odkąd powalili przeciwników, popadli w okres zastoju.
Nie mieli podniet ruchliwości umysłowej i naukowej. Odcięci także od Zachodu, pozbyli
się ze swego grona cudzoziemców. W ten sposób powoli zaczęli się cofać.
jezuickie seminaria nauczycielskie i kształcenie nauczycieli w zakonie
Niewątpliwym osiągnięciem szkolnictwa jezuickiego była szczególna troska o nauczycieli. Po raz pierwszy w Europie nauczyciele byli przygotowani w sposób świadomy i zorganizowany. Kształcenie nauczycieli kolegiów jezuickich trwało 18 lat.
49. Edukacja dziewcząt w XVI i XVII wieku
zmiany w szkolnictwie klasztornym po Soborze Trydenckim
Sobór trydencki - sobór powszechny Kościoła katolickiego,w latach 1545-1563.
Sobór był odpowiedzią na narastającą potrzebę reform w Kościele katolickim, który podjął się ich dopiero w odpowiedzi na reformację. Jest uznawany za początek okresu kontrreformacji. Odbył się w mieście Trydent (północne Włochy).
Zmiany:
- do klasztoru można było wstępować od 15 r.ż., wyjątkowo od 12 r.ż.
- czytanie, pisanie, rachunki, nauka śpiewu, robótek, muzyki. Było to jednak bardziej wychowywanie niż kształcenie
szkoła prezenterek w Krakowie
Zofia Czeska z dobroci serca założyła szkołę w swoich dwóch kamienicach dla biednych i osieroconych dziewcząt. W dniu 31 maja 1627 roku została uznana za szkołę przez biskupa krakowskiego. Panny pobierały w niej nauki wszystkiego, co było w tamtych czasach wykształconej kobiecie potrzebne, a więc czytania, pisania, rachunków, śpiewu, gotowania, szycia, prania, znajomości zasad moralnych i religijnych opartych o Ewangelię. Była to pierwsza w Polsce szkoła żeńska, która nie tylko kształciła, ale także wychowywała
i praktycznie przygotowywała do życia.
działalność edukacyjna wizytek, szarytek
Wizytki znane są powszechnie ze swej działalności edukacyjnej - przez wieki siostry prowadziły szkoły dla dziewcząt, głównie z arystokratycznych rodzin.
Do wybuchu wojny w 1939 r. setki dziewcząt w Polsce zostało wykształconych i wychowanych w pensjonatach sióstr wizytek.
Szarytki - zajmowały się wychowaniem dzieci i sierot
zakres nauczania dziewcząt w tym okresie
Alcalci, jako pierwsze miasto w Europie, miało w początkach XVI w. szkołę żeńską. Było to przedsięwzięcie nowatorskie. Następnie w Awinionie - Urszulanki zorganizowały zakład dla uczennic. Dopiero w XVII w. kształcenie dziewcząt poza domem, przede wszystkim dzięki Urszulankom, stało się faktem naprawdę społecznie ważnym. Jednak w wieku XVI było bardzo dużo wykształconych kobiet. Przyczynił się do tego rozkwit życia dworskiego.
Od kobiety wymagano umiejętności tańca, muzyki, powinny znać się na literaturze, malarstwie. Żony magnatów utrzymywały na swoim dworze liczne "Fraucymery", do których szlachta oddawała swoje córki. Tam pod kierunkiem ochmistrzyni uczyły się czyta, pisać, grać na instrumencie muzycznym, szyć, haftować oraz prac gospodarstwa domowego.
50. Podróże edukacyjne - rodzaje
wywodzące się ze średniowiecza
celem było udanie się do konkretnego miejsca, szkoły, gdzie wykładał znany profesor; nawiązywały do średniowiecznych pielgrzymek w miejsca święte
nawiązujące do drogi
ważne było poznawanie nowych ludzi, kultur, droga sama w sobie, zwiedzanie, różne sposoby przemieszczania się, nauka życia w różnych
sytuacjach
Często te 2 rodzaje łączyły się, ważna była droga do przebycia i osiągnięcie konkretnego celu, jakim zazwyczaj było dotarcie do szkoły
51.Kierunki podróży edukacyjnych Polaków w XVI i XVII wieku
Francja (Paryż, akademie rycerskie)
Niderlandy (Lowanina - katolicy, Leida - protestanci)
Szwajcaria (Genewa)
Niemcy (Wittenberga, Lipsk)
Podróżowali mężczyźni, chłopcy w różnym wieku
52. Poglądy myślicieli XVII- wiecznych na rolę wychowania
Tomasz Campanella- „Miasto Słońca”
- wszyscy są równi, edukacja dla wszystkich, obowiązek nauki, nauka państwowa
- początek nauki z początkiem życia- elementy kształcenia w czasie zabaw; do 7 r.ż, nie ma odgrywać dużej roli, od 7 r.ż. - nauka matematyki, należy uczyć ze zrozumieniem- nauczanie przez kontakt z tym, co się uczymy, łącznie pracy fizycznej z umysłową
- przeciwny nauce oraz praktykom scholastycznym,
- propagował kult pracy, równość społeczną, wspólnotę dóbr i likwidację rodziny
John Locke „ Myśl o wychowaniu”
- przeciwko wprowadzeniu nauki religii do szkoły, przeciwny karom cielesnym
- zwolennik wychowania stanowego
- opowiadał się za wychowaniem prywatnym -guwerner
-określił ideał gentlemana - literatura ojczysta, j.obce, nauki przyrodnicze, historia, opanowany, obowiązkowy, honorowy,
- zwolennik hartowania - wychowania fizycznego, dużo na świeżym powietrzu,
- tabula rasa - człowiek rodzi się czysty moralnie
- Celem kształcenia powinno być nie tyle zapełnienie głowy ucznia wiadomościami, ile raczej uczenie takich zdolności i dyspozycji jak pamięć, zdolność, rozumowanie, krytycyzm,
- wychowanie moralne oparte na zasadzie honoru i kształcenia charakteru.
Franciszek Bacon „Eseje”
- nauka służąca realizacji praktycznych celów. „Tyle mamy władzy, ile wiedzy” - mawiał.
- nauka winna owocować nowymi wynalazkami, do tego przyrodoznawstwo
- należy samodzielnie doszukiwać prawdy
- zwolennik badania zjawisk przyrody za pomocą obserwacji, eksperymentów
- krytykował poznanie oparte na słowie
Franciszek Fenelon - „ O wychowaniu dziewcząt”
- przedstawia zasady systematycznego wychowania kobiet
- prawidłowe wychowanie kobiet jest ważniejsze od wychowania mężczyzn
- należy kształcić kobiety, krytykuje rozwijanie dewocji u dziewcząt.
- łączyć naukę z zabawą, wykorzystać bajki, historyjki, rozwijać wyobraźnię.
- krytykuje surowy, bezduszny system wychowania w klasztornych pensjonatach
- kobieta jest duszą domu i warunkiem szczęścia rodziny , toteż jej niewłaściwe wychowanie przynosi więcej szkody niż złe wychowanie mężczyzn.
53. Jan Amos Komeński i jego pedagogika
Jan Amos Komeński - 17 w. - Czechy -
Dzieło: „Wielka Dydaktyka”
Opracował założenia i program powszechnego systemu oświatowego, jednolitego dla wszystkich ludzi bez względu na płeć czy zróżnicowanie stanowe. . System ten obejmował 4 sześcioletnie okresy nauczania: szkołę macierzyńską (przedszkole), szkołę elementarną (języka ojczystego), szkołę średnią (łacińską) i szkołę wyższą.
młodzież uczyć się ma "nie dla szkoły lecz dla życia”, powinna więc być "energiczna, silna fizycznie, gotowa do wszystkiego, zdolna, pracowita, zasługująca na zaufanie, przygotowana do wszystkich obowiązków”.
Szkoła winna zapewnić dzieciom i młodzieży warunki pełnego rozwoju.
Poza nauką zaleca się zabawy ruchowe, obręcz, piłkę, kręgle, ponadto biegi i skoki. Poleca gry łączące aktywność ruchową i umysłową.
Dydaktyka Komeńskiego stanowiła próbę naukowego ujęcia nauczania. Opracował nowy program nauczania odpowiedni dla uczniów zgodny ze stanem ówczesnej wiedzy oraz ustalił nowy układ materiału programowego.
Podkreślił znaczenie nauczania języka ojczystego na poziomie szkoły elementarnej
postulował wprowadzenia systemu klasowo lekcyjnego;
przeciwnik stosowania kar cielesnych i przymusów
za brak wyników nauczania winił nauczyciela a nie ucznia.
Wychowywać należy zgodnie z naturą
Krytyka szkoły i metody scholastycznej, szkoły rygoru i przymusu, szkoły werbalizmu i uczenia się na pamięć
Wychowanie powinno budzić i rozwijać naturalną ciekawość dziecka
Nauczanie łaciny i języka ojczystego, nowe teksty zachęcające do czytania
54. Elementy systemu szkolnego Komeńskiego
Szkoła macierzyńska 0-6
rozpoczyna się po urodzeniu
ważne wychowanie fizyczne, które obejmuje troskę matki o zdrowie dziecka, higienę odżywiania, ubiory, zabawy, ćwiczenia ruchowe
ważne wychowanie moralne, uczenie posłuszeństwa i szacunku dla starszych, przyzwyczajenie do pracy, wrażliwość na pochwałę, upomnienia, nauki religii i śpiewu pieśni kościelnych
poznawanie świata i kształtowanie wzajemnych stosunków między ludźmi.
Główną rolę w wychowywaniu spełnia matka (matka to najlepszy nauczyciel, jakiego może mieć dziecko)
Szkoła elementarna (języka ojczystego) 6-12 lat
obowiązkowa dla biednych i bogatych, chłopców i dziewcząt szkoła publiczna
nauka w języku ojczystym
nauka czytania i pisania, rachunków, geometrii, śpiewu, historii, wiadomości
o rzemiośle
Szkoła języka łacińskiego 12-18 lat
typ szkoły średniej (gimnazjum)
uczeń wychodząc z tej szkoły posiadał wiedzę encyklopedyczną,
nie była obowiązkowa
uczono gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometria, astronomia, muzyka, etyka, dialektyka, znajomość rzeczy
Oprócz nauki języków, co roku był kurs historii biblijnej, naturalnej, sztuk i wynalazków, cnót i obyczajowości, zwyczajów różnych narodów i dopiero na ostatnim miejscu historia powszechna.
Akademia (studia) 18-24 lat
Uniwersytety w każdym państwie
Mieli się w niej kształcić kandydaci na przyszłych uczonych.
nie zakazuje dziewczętom dostępu do studiów
szkoły kończyły się podróżami
55. Nauka o rzeczach Komeńskiego
Chodzi tu o zasadę poglądowości i aktywności. Przestrzeganie jej przez nauczycieli ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania - uczenia się werbalizmu, tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nie znane uczniom wyrazy. Uczniowie przyswajają sobie określone słowa, nie rozumiejąc ich znaczenia. W rezultacie werbalnego nauczania uczniowie, zamiast myśleć samodzielnie, operują dźwiękami, wyuczonymi na pamięć wyrazami .
Postulaty związane z zasadą poglądowości łączą się z rygorami zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się i tylko takie potraktowanie zasady poglądowości, które angażuje samodzielność i aktywność uczniów jest zgodna z wymaganiami dydaktyki współczesnej.
Wg niego w pedagogice trzeba przestrzegać wskazań natury, dziecko uczyć już od urodzenia, ale najpierw pokazywać mu rzeczy (ewentualnie ich ilustracje), a potem je nazywać - "Wszystko poglądowo, najpierw rzecz, a potem słowo". W procesie nauczania muszą być zaangażowane wszystkie zmysły.
czynny kontakt ucznia z przedmiotem, podobny do obserwacji naukowej organizowanej na różnych szczeblach kształcenia.
56. Idea powszechnej i demokratycznej szkoły Komeńskiego.
Twórca idei powszechnego kształcenia oparł swoją idee na przekonaniu, że wszyscy ludzie będąc równymi wobec Boga dostali takie same możliwości rozwoju i dlatego muszą je wykorzystać i rozwijać do możliwie najwyższego poziomu.
Wszystkie dzieci- dziewczynki i chłopcy, chorzy i zdrowi powinni się kształcić.
Uważał, ze kształcenie może doprowadzić do naprawy ówczesnego świata wychowując dobrego chrześcijanina w szkole.
Chciał utworzyć sześcioletnią szkołę powszechną, o bardzo wszechstronnym zakresie nauczania w języku ojczystym, gdzie dzieci przyswoiłyby sobie elementarne wiadomości z różnych dziedzin wiedzy.
57. Koncepcja szkoły macierzyńskiej
Szkoła macierzyńska - powinna powstać w każdym domu i rodzinie, rodzice wychowują, powinna zapewniać przede wszystkim:
Wychowanie fizyczne - troska matki o zdrowie dziecka, odpowiednia higiena i odżywianie, zabawy i ćwiczenia ruchowe, nie wolno oddawać dzieci mamkom, należy kierować się za zasadą "w zdrowym ciele zdrowy duch".
Wychowanie moralne - należy dawać dzieciom dobry przykład, budzić ambicje, uwrażliwiać na pochwały i napomnienia, uczyć posłuszeństwa i szacunku dla starszych, cierpliwości, przyzwyczajać do pracy, należy dzieciom przygotowywać odpowiednie do ich wieku i siły narzędzia, aby poprzez zabawę przyzwyczajały się do użytecznych wysiłków. Dobre obyczaje w dziecku wyrabiają się głównie przy pomocy przykładów. Od pierwszych lat należy przyzwyczajać je do czynności religijnych, aby rozwijać cnoty taki jak umiarkowanie, dobroczynność, czystość, posłuszeństwo, grzeczność i usłużność.
Wychowanie umysłowe - już w pierwszych latach życia dziecka, należy uczyć je najprostszych elementów wiedzy, np. nauka geometrii (pojęcia wielkości jak długi, krótki, mały, duży), nauka arytmetyki - liczenie do pięciu (3r.ż) do dziesięciu (4r.ż) i do dwudziestu (5 - 6 r.ż), nauka geografii - najbliższego otoczenia, nauka astronomii - pojęcia gwiazdy, słońca i księżyca.
Rezultatem szkoły macierzyńskiej miało być opanowanie pierwszych wiadomości, rozwinięcie rozumu dziecka i wzbudzenie w nim chęci do dalszego kształcenia.
58. Wychowanie indywidualne i prywatne Johna Locke'a „ Myśl o wychowaniu”
Proponuje kształcenie indywidualne, prywatne w domu przez guwernera. Najlepszą zachęta do nauki będzie budzenie zainteresowań, (ale w domu rodzicielskim, przez nauczyciela domowego). Ponieważ uważał że w szkole publicznej znajdują się dzieci zepsute i źle wychowane.
Przedmioty, jakie widział Lock to: nauczanie pisania, czytania, nauka rysunku, język obcy nowożytny (język łaciński można wprowadzić, lecz bez zawiłości gramatycznych). Zaleca też geografię, arytmetykę z geometrią, astronomię, historię, prawo ustrojowe, umiejętności fizyczne, (czyli: filozofia przyrody, nauka dobrych obyczajów, nauka rzemiosła). Ważne miejsce w edukacji zajmują wg niego taniec, szermierka, jazda konna i muzyka, (choć mniejszym stopniu). Uważa też, że podróże uzupełniają wykształcenie.
Locke stał na stanowisku wychowania stanowego. Dla dzieci chłopów i robotników proponował szkoły elementarne bez nauki czytania i pisania miały przygotowywać do pracy manufakturowej. Wychowaniem wszechstronnym natomiast chciał objąć klasę rządzącą gdyż musi ona skutecznie kierować i trzymać w posłuszeństwie warstwy niższe.
59. Elementy wychowania wg Locke'a
wychowanie fizyczne - „W zdrowym ciele zdrowy duch”. Niezbędne dla zdrowia jest hartowanie organizmu, dlatego też przyzwyczajanie od najmłodszych lat dziecka do braku wygody, chłodu, lekkiego ubierania, prostej diety, długiego snu, wczesnego wstawania oraz starannej toalety (porannej i wieczornej); przykładał również wiele uwagi do konieczności codziennego przebywania dziecka na łonie natury
wychowanie moralne - Ma ono prowadzić nie do zbawienia duszy, ale do tego, aby człowiek żyjąc uczciwie i roztropnie znalazł w życiu powodzenie i szczęście. Miało uczyć samodzielności, szacunku dla osób starszych, kontroli nad sobą, poszanowania cudzej własności, mówienia prawdy oraz uprzejmości, sprzeciwiał się stosowaniu kar cielesnych w procesie wychowania, za bardziej skuteczne uważał on stosowanie nagród (z pewnym umiarem)
wychowanie umysłowe- Wykształcenie powinno ułatwić pracę zawodową, wdrążać do obcowania w dobrym towarzystwie. Najmniej istotny element wychowania, większe powodzenie w życiu człowieka zapewnią mu jego przymioty moralne niż wiedza
60. Tabula rasa - co oznacza i jaki ma wpływ na wychowanie
Tabula rasa (łac. "niezapisana tablica"), to umysł dziecka nietknięty przez żadne wpływy zewnętrzne. Tabula rasa jest czystą "kartą", na której "zapisujemy" nasze doświadczenia podczas trwania naszego życia. Locke twierdził, że umysł to coś w rodzaju pustego zbiornika, oświetlonego jedynie przez światło, które wpada z zewnątrz.
Przyjął, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Nie ma bowiem idei wrodzonych, a umysł zostaje zapisany dopiero przez doświadczenie. Twierdził, że duszę i umysł dziecka można kształtować dowolnie w procesie wychowania.
62. J. J. Rousseau - charakterystyka jego pedagogiki
Jan Jakub Rousseau - 18 w., (Szwajcaria) - twórca koncepcji swobodnego wychowania
Dzieło: „Emil, czyli o wychowaniu”
Wychowanie zgodne z naturą dziecka, umożliwić mu swobodny wzrost i dojrzewanie i chronić przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi. Naturalizm pedagogiczny odkrywał dziecko, jego potrzeby, zainteresowania, ograniczając rolę wychowawcy do czuwania nad jego rozwojem
Wychowanie negatywne - odrzucające wszystkie środki zmierzające do urabiana dziecka, do realizowania celów i ideałów narzucanych z zewnątrz. Nie wychowywać urzędnika, żołnierza, czy duchownego lecz człowieka.
Wychowanie progresywne - uwzględnić właściwości rozwojowe dziecka,
a szczególnie jego rozwój umysłowy w miarę jego rozwoju i dorastania
Uważał, że człowiek z natury rodzi się dobry, ale ma w sobie zarodki zła - rozum, które nauka rozwija dając im prymat nad instynktami, ludzie są sobie równi, ale kobieta jest gorsza od mężczyzny - powinna mu służyć i być pożyteczna, uczynić mu życie słodkim i przyjemnym
4 okresy rozwoju (chłopca):
niemowlęctwo, do 2 r.ż. - mówienie (wych rodzice, dużo swobody ruchu, nie rozpieszczać, otaczać ciepłem i miłością)
dzieciństwo 2-12 (wych. na wsi, luźne ubrania, nie karać ale pokazywać skutki działań, zabawa)
chłopięctwo 12-16 (nauka przez działanie, rozwijanie zainteresowań, astronomia, geografia, fizyka, rzemiosło)
młodzieńczość16-20 (wych. moralne, uczenie miłości, przyjaźni, wybór własnej religii)
63. Reformy oświatowe na ziemiach polskich w XVIII wieku.
Reforma szkolnictwa miała stanowić istotne ogniwo reformy państwa, jej celem było wykształcenie pokolenia Polaków świadomych swych obowiązków obywatelskich, wyposażonych w wiedzę użyteczną, oparta na ówczesnych zdobyczach nauki.
- Stanisław Konarski - 1740 - Collegium Nobilium - szkoła dla szlachty - cel to wykształcenie elit, by mogły rządzić państwem
- powstanie Szkoły rycerskiej - 1765
- KEN - 1773
-1774- projekt reformy szkolnictwa średniego - Potocki - „Przepis na szkoły wojewódzkie”
- 1775 - 1792 - Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych - podręczniki, programy nauczania, kontrola działalności szkół
- reforma szkół elementarnych - 1774 - Massalski „Przepis dla szkół parafialnych”,
1787 - Piramowicz - „Powinności nauczyciela”, dzieci chłopskie mogły się uczyć w szkołach parafialnych
- edukacja dziewcząt -1774 - Czartoryski - „Przepisy od KEN pensjonarzom i mistrzyniom dane”, 1783 - w ustawach KEN sformułowane postulaty dotyczące wykształcenia dziewcząt (pensje, szkoły dla dziewcząt- elitarne, wychowanie ich na dobre żony, matki, panie domu oddane ojczyźnie, wzięcie pod swoją kontrolę wszystkich prywatnych pensji)
- reformy uniwersytetów - Akademia Krakowska i Wileńska - Szkołami Głównymi Koronnymi
- stan nauczycielski - 1780 - jednolity dla całej RP stan akademicki, tworzenie seminariów nauczycielskich
64. Stanisław Konarski i reforma szkolnictwa pijarskiego
Stanisław Konarski - 18 w. pisarz, pedagog, publicysta, reformator szkolnictwa
dzieło „O poprawie wad wymowy”, „O skutecznym rad sposobie”
1740 - Collegium Nobilium w Warszawie - Była to placówka z nowoczesnym, jak na ówczesne czasy, szerszym programem nauczania w porównaniu np. do ówczesnego kształcenia w szkołach jezuickich. Kładziono w niej mniejszy nacisk na naukę łaciny i greki, a większy na nauki przyrodnicze, matematykę i języki nowożytne oraz filozofię. Zapoczątkowała ona reformę szkół pijarskich. Zadaniem tej instytucji było kształcenie nowego pokolenia Polaków, przygotowanego do przeprowadzenia przebudowy państwa polskiego. Konarski dobrał wykształconą kadrę nauczycielską, wprowadził nowoczesne metody nauczania, rozszerzył program o dodatkowe przedmioty (np. historię, prawo, ekonomię, nauki ścisłe) oraz ograniczył łacinę na rzecz języka polskiego. Dbano o wykształcenie jasnego, precyzyjnego sposobu wysławiania się i argumentowania wzorowanego na zasadach starożytnej "cycerońskiej" retoryki.
Reforma szkolna Konarskiego polegała przede wszystkim na zbliżeniu szkoły do życia, społeczeństwa i narodu. Wszystkie przedmioty nauczania miały wg Konarskiego, przedstawiać pozytywne wzory, którymi miał się kierować przyszły obywatel. W tym celu Konarski wprowadził do programu nauczania naukę prawa, polityki, historii ojczystej. Polecił uczyć astronomii, geografii, matematyki. Jako język wykładowy w miejsce łaciny miał wejść język polski. Unowocześnił programy nauczania. Wprowadzono zajęcia fizyczne. Urządzono także pracownie i obserwatorium astronomiczne. Konarski polecił nauczanie nad obowiązkowe muzyki, śpiewu, tańca, fechtunku, jazdy konnej. Reforma Konarskiego miała podwójne znaczenie: zmuszała jezuitów do unowocześnienia ich szkół i przede wszystkim w szkołach pijarskich wychowano pokolenie przyszłych bojowników o nowa postać życia politycznego w Polsce.
65. Szkoła Rycerska (Akademia Szlachecka, Korpusu Kadetów)
Szkoła państwowa założona 15 marca 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i księcia A.K. Czartoryskiego, utrzymywana przez skarb państwa. Mimo swej nazwy nie miała charakteru wyłącznie wojskowego. Było to kolegium kształcące ogólnie, w którym wykładano również przedmioty wojskowe, a regulamin przystosowano do wykształcenia przyszłych wojskowych. W programie znalazła się nowa nauka moralności, prawo natury i prawo narodów. Nauki te były wolne od wpływów religii. Wykładano przedmioty prawne, które wyrabiały w młodzieży poczucie sprawiedliwości naturalnej
i zapoznawały ją z prawami i obowiązkami.
Ogólne wykształcenie zdobywało się w ciągu 4 lat, z dużym naciskiem na naukę języków obcych. Wykształcenia dopełniała nauka fechtunku - sztuki władania szablą lub szpadą, jazdy konnej, tańców, czasem także muzyki. Te przedmioty określano mianem kunsztów.
66. KEN - ogólna charakterystyka działalności, działacze
14 października 1773 r. powołano w Polsce przez sejm rozbiorowy Komisję Edukacji Narodowej - pierwsze na świecei ministerstwo oświaty. Ośmiu członków KEN (4 senatorów i 4 posłów )miało być wybieranych na 6 lat. W razie wcześniejszego losowego zwolnienia miejsca, miał je zająć król .
Sejm wybrał pierwszych ośmiu członków KEN , których władza miała minąć w 1780 r. :
Ignacego Massalskiego - biskupa
Księcia Michała Poniatowskiego - biskupa płockiego , brata króla
Andrzeja Zamoyskiego
Joachima Chreptowicza - senatora litewskiego
Adama Kazimierza Czartoryskiego - komendanta Szkoły Rycerskiej
Ignacego Potockiego
Augusta Sułkowskiego
Antoniego Ponińskiego
Działalność KEN:
całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich
opracowanie nowych programów nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia
utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach.
Utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych - publikacja nowatorskich podręczników szkolnych - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka.
reforma Akademii Krakowskiej i Wileńskiej
wprowadzenie historii Polski i historii naturalnej.
wprowadzenie elementów wychowania fizycznego.
zaczęto nauczać w języku polskim - nauka w języku łacińskim była zakazana.
67. Reforma systemu szkolnego KEN
Stworzono jednolity system kształcenia na trzech poziomach. Na poziomie podstawowym funkcjonowały szkoły parafialne, na średnim szkoły wydziałowe i podwydziałowe, natomiast poziom wyższy reprezentowały uniwersytety w Krakowie i w Wilnie. Opracowano regulaminy szkolne, zajęto się przygotowaniem nowych programów nauczania i podręczników.
Wyższe szkoły wizytowały niższe. A Akademie bezpośrednio podlegały pod KEN.
Reforma programów nauczania przeprowadzona przez KEN w szkołach średnich ograniczała ich dotychczasowy profil filozoficzno - retoryczny na rzecz treści rzeczowych i utylitarnych; mniejszy nacisk położono na przedmioty językowe, zmniejszono zakres nauczania łaciny, wprowadzono przedmioty przyrodnicze i fizykę, historie, geografię, a także elementy nauk rolniczych i medycznych.
Także w Szkołach Parafialnych starano się rozszerzyć program nauczania, ale niewielu nauczycieli prowadziło je zgodnie z zaleceniami KEN. Nauczanie na wszystkich szczeblach szkolnictwa odbywało się w języku polskim.
68. Stan nauczycielski KEN
Doceniając rangę i wagę zawodu nauczycielskiego KEN w 1780 r. tworzy osobny stan nauczycielski zwany stanem akademickim nauczyciela i zapewnia mu uniwersyteckie wykształcenie, w seminariach akademickich przy szkołach głównych. KEN tworzy także seminaria dla nauczycieli szkól parafialnych.
69. Ustawa z 1783 roku
W 1783 roku opracowano ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i szkół niższych.
Ustawa ta zawierała opis nowej struktury szkolnej:
Oświata miała być jednolita dla Korony i Litwy;
Na czele wszystkich szkół stała Szkoły Główne, czyli Akademia Krakowska i Akademia Wileńska;
Szkoły Główne kontrolowały podległe im szkoły poprzez wizytacje;
Szkoły Główne bezpośrednio wizytowały Szkoły Wydziałowe;
Szkoły Wydziałowe wizytowały Szkoły Podwydziałowe;
Szkoły Podwydziałowe wizytowały Szkoły Parafialne;
Po każdej wizytacji sporządzano raporty, które wysyłano do szkoły nadzorującej tak, że wszystkie ostatecznie trafiały do Szkół Głównych;
Szkoły Główne podlegały Komisji Edukacji Narodowej;
Opracowanie programów szkolnych:
Programy miały mieć charakter narodowy i obywatelski;
W szkołach parafialnych koncentrowano się na nauczaniu podstawowych umiejętności takich jak czytanie, pisanie i liczenie;
W szkołach średnich miał dominować blok przedmiotów matematyczno-przyrodniczych;
W programie miała być zawarta także nauka moralna oparta na filozofii chrześcijańskiej;
70. Reforma uniwersytetów w czasach KEN
Reforma uniwersytetów polegała na zmianie ich organizacji, wprowadzeniu nowych przedmiotów i metod nauczania, na wykształceniu młodych profesorów za granicą lub sprowadzeniu stamtąd wykładowców.
W Polsce Akademia Krakowska i Wileńska włączone zostały w system zreformowanego przez KEN szkolnictwa jako Szkoły Główne. Ich zadaniem było administrowanie szkołami niższych poziomów, kształcenie nauczycieli dla szkół średnich i pełnienie funkcji towarzystwa naukowego. Dzięki finansowemu wsparciu z kasy edukacyjnej obie Szkoły Główne zmodernizowały infrastrukturę naukową i wykształciły sporą grupę młodzieży naukowej do objęcia nowych katedr koniecznych dla kształcenia w naukach humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych nauczycieli tych przedmiotów w szkołach średnich. W ustawach KEN w 1783 roku określono dokładnie organizację uczelni, powoływanie władz, prawa i obowiązki profesorów. Rozdzielono średni i wyższy poziom szkolnictwa, podjęcie studiów możliwe było po ukończeniu szkoły średniej. Zlikwidowano średniowieczną dwupoziomowość uczelni, dominację wydziału teologicznego. Zamiast dawnych fakultetów wprowadzono 2 kolegia. Kolegium fizyczne objęło nauki matematyczno-przyrodnicze i medycynę, a kolegium moralne nauki prawne, językowo - humanistyczne i teologię. Poddając się nadzorowi finansowemu i merytoryczno-organizacyjnemu KEN, jako instytucji państwa, uczelnie Krakowska i Wileńska straciły korporacyjną niezależność.
71. Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych i kierunki jego działalności
Instytucja utworzona przez Komisję Edukacji Narodowej w roku 1775 w Warszawie. Głównym zadaniem Towarzystwa było opracowywanie programów i podręczników szkolnych zgodnych z nowym programem edukacyjnym. W sumie przygotowano 27 pozycji, w tym 5 opracowanych przez zagranicznych uczonych.
Efektem jego prac było między innymi stworzenie takich podręczników jak: "Elementarz dla szkół parafialnych" oraz "Gramatyka dla szkół narodowych z przypisami". Przewodniczącym Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych był Ignacy Potocki, a głównym sekretarzem Grzegorz Piramowicz. Znaczne zasługi w działalności Towarzystwa położył Hugo Kołłątaj.
72. Poglądy Grzegorza Piramowicza na rolę nauczyciela.
Grzegorz Piramowicz - 18 w., dzieło: „Powinności nauczyciela”, główny sekretarz TdoKE
- mówi o fiz. wychowaniu dzieci, o sprawach wychowawczych i problemach metodycznych
- wzór nauczyciela parafialnego - osoba o wielkiej wewnętrznej kulturze, szerokim widzeniu zadań wych. i społ, humanitarnym, nasyconym wrażliwością pedagogiczną stosunku do dziecka, odpowiednie przygotowanie naukowe do pracy w szkole i potrzebę ustawicznego samokształcenia, pogłębiania wiedzy, znajomość wybitnych współczesnych mu twórców.
- przedstawił w zupełnie nowym świetle postać nauczyciela, podkreślając decydującą jego rolę w wych.i nauczaniu, a jednocześnie wznosząc ten zawód na wysoki piedestał. Ale być nauczycielem, to nie tylko "święty urząd", lecz i "wielki obowiązek".
- współpraca z domem rodzicielskim, nauczyciel powinien być także społecznikiem i obrońcą ludu
73. Komisja a edukacja dziewcząt
1774 - Czartoryski - „Przepisy od KEN pensjonarzom i mistrzyniom dane”,
1783 - w ustawach KEN sformułowane postulaty dotyczące wykształcenia dziewcząt (pensje, szkoły dla dziewcząt- elitarne, wychowanie ich na dobre żony, matki, panie domu oddane ojczyźnie, wzięcie pod swoją kontrolę wszystkich prywatnych pensji)
- KEN stworzył dla dziewcząt pewne formy wychowania przeciwstawiając się modnemu wychowaniu francuskiemu. Nakazując wychowywać dziewczęta tak by "wiedziały" i były czynna częścią narodu.
74. Znaczenie Komisji Edukacji Narodowej
pierwsze w Europie świeckie ministerstwo oświaty dokonało ujednolicenia całego systemu szkolnego.
Przeprowadzenie reformy szkolnictwa średniego i wyższego oraz rozpoczęcie walki o stworzenie szkoły elementarnej, obowiązkowej dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia
całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich
wprowadzenie historii Polski i historii naturalnej.
wprowadzenie elementów wychowania fizycznego.
przejęcie bezpośredniej kontroli nad wszystkimi szkołami w kraju, tym samym szkolnictwo nabrało świeckiego charakteru i podporządkowane zostało interesom państwa
uczynienie wychowania funkcją państwa, zerwanie monopolu Kościoła na wychowanie i nauczanie
uprzystępnienie po raz pierwszy dzieciom chłopskim nauki w szkołach parafialnych
75. Izba Edukacyjna Księstwa Warszawskiego - powstanie i działacze
Izba Edukacji Publicznej - naczelna państwowa władza oświatowa w Księstwie Warszawskim. (utworzone w 1807 - Napoleon)
Istniała w latach 1807-1812 - kierował nią Stanisław Kostka Potocki, we współpracy ze Stanisławem Staszicem, Samuelem Bogumiłem Lindem, Onufrym Kopczyńskim i innymi osobistościami tego okresu. W 1812 roku Izba Edukacyjna została przekształcona w Dyrekcję Edukacji Narodowej.
Celem Izby Edukacyjnej był przede wszystkim rozwój szkolnictwa elementarnego, aczkolwiek przykładano też wagę do rozbudowy szkolnictwa średniego (szkoły wydziałowe
i podwydziałowe realne i szkoły departamentowe, w których nacisk położono na nauki ścisłe) i wyższego (w Warszawie powstały w 1808 r. Szkoła Prawa, w 1809 Szkoła Lekarska,
w 1811 Szkoła Nauk Administracyjnych, zaś od 1809 Izbie podlegał Uniwersytet Jagielloński). Kierowano się zasadą powiązania systemu szkolnego z administracją państwową, wprowadzono też po raz pierwszy na ziemiach polskich, w 1808 roku, obowiązek szkolny.
76. Szkolnictwo elementarne w ustawach Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego.
Celem Izby Edukacyjnej był przede wszystkim rozwój szkolnictwa elementarnego, Wprowadzono po raz pierwszy na ziemiach polskich, w 1808 roku, obowiązek szkolny.
Istotnym zarządzeniem było nałożenie na społeczności lokalne obowiązku tworzenia
i finansowego utrzymywania szkół elementarnych, co zaowocowało ich szybkim rozwojem w Księstwie Warszawskim, a potem w Królestwie Polskim. W 1810 roku powstało Towarzystwo Elementarne, z Samuelem B. Lindem na czele, którego zadaniem było opracowywanie podręczników szkolnych.
Izba Edukacyjna zajęła się rozwojem sieci szkolnictwa elementarnego w departamencie lubelskim. Środki na ten cel czerpano głównie z dotacji prywatnych i świadczeń społeczeństwa. Najbardziej owocnym dla tej działalności był rok 1810. W tym bowiem czasie powstała pierwsza publiczna szkoła elementarna w Lublinie. Działały również szkoły elementarne w Kazimierzu Dolnym, Markuszowie, Hrubieszowie i Tarnogrodzie. Na tym polu duże zaangażowanie wykazał wizytator z ramienia Izby Edukacyjnej Wohlfeil.
Ustawa szkolna z 1808 r. wprowadzała obowiązek szkolny dla dzieci miejskich w wieku od 6 do11- 12 lat i wiejskich od 8 do 11- 12 roku życia. Oprócz wiedzy elementarnej , higieny i religii program nauczania przewidywał w zależności od środowiska wiedzę rolniczą, ogrodniczą, elementy miernictwa, handlu i rzemiosła.
77. Kształceniem kadry nauczycielskiej
Powstały 3- letnie seminaria nauczycielskie w Poznaniu i Łowiczu, prowadzone na wysokim poziomie przez wybitnych pedagogów.
Zreformował je Józef Jeziorowski. Do seminarium przyjmowano absolwentów szkół elementarnych na podstawie wyników egzaminu i świadectwa o nienagannym prowadzeniu się. Trzyletni program seminarium obejmował naukę języka polskiego, wraz z gramatyką i kaligrafią, matematykę, w której szczególnie zwracano uwagę na regułę trzech i umiejętność pamięciowego rozwiązywania zadań, oraz wszystkie przedmioty nauczania w szkole elementarnej, a więc geometrię, przyrodoznawstwo, historię naturalną, fizykę, chemię, geografię i historię ojczystą, a także znajomość prawodawstwa krajowego. Program przedmiotów fachowych realizowany w trzecim roku kształcenia obejmował psychologię, aby nauczyciel mógł "skutecznie działać na młode umysły" oraz pedagogikę rozumianą jako metodykę nauczania. Nauczanie przedmiotów pedagogicznych w seminarium w Łowiczu stało na dość wysokim poziomie.
78. Oświata pod zaborami - rusyfikacja i germanizacja ~ utrata niepodległości 1795~
Rusyfikacja - proces, szczególnie nasilony w okresie zaborów, w którym państwo rosyjskie dążyło do wynarodowienia Polaków poprzez stopniowe narzucanie języka, kultury, sztuki, religii prawosławnej i zwyczajów rosyjskich. Silnej rusyfikacji poddano dzieci, ze względu na ich ubogą jeszcze znajomość kultury i języka polskiego.
W zaborze rosyjskim pierwszym posunięciem Katarzyny II była likwidacja szkół KEN-u oraz wprowadzenie cenzury książek. Językiem urzędowym stał się język rosyjski, a do szkół przestano przyjmować nauczycieli z polski. Program nauczania przewidywał oprócz obowiązkowych lekcji rosyjskiego, naukę historii w wydaniu rosyjskim, która stawiała sprawę Polski na przegranej pozycji. Szkoła Główna Wileńska została przekształcona w 1803 na Imperatorski Uniwersytet, później zakazano jej nadawać tytuły naukowe. W 1831 r. zostało wydane zarządzenie o zamknięciu wszystkich szkół wyższych. Szkolnictwo średnie zostało ograniczone do 4 klas. Szkolnictwo elementarne zredukowano do połowy. Szkołę Główną Warszawską w 1869 roku przekształcono w rosyjski Uniwersytet Cesarski.
Celom rusyfikacji służyły także internaty, zakładane, aby usunąć wpływ polskiego środowiska i domu rodzinnego na młodzież. Zakazano korzystania z prywatnych stancji, a równocześnie zabroniono dojeżdżać do szkół. Rusyfikacja, jak również obciążenie w kosztach utrzymania szkoły pogłębiło niechęć polskiego społeczeństwa do oświaty rządowe. Zaczęto likwidować większość szkół. Analfabetyzm sięgnął 65% ogółu mieszkańców.
Germanizacja - Wprowadzono język niemiecki jako język urzędowy oraz wydano nakaz zatrudnienia w szkołach nauczycieli posługujących się wyłącznie językiem niemieckim. Nie wolno było zatrudniać osób nie mówiących po niemiecku do służby dworskiej, a młodzieży do nauki zawodu. Dekret praktycznie wykluczał polskich nauczycieli ze śląskich szkół. Jeszcze w 1765 roku został rozesłany w polskim tłumaczeniu do 1266 polskich szkół, w przeciwnym wypadku nie zostałby zrozumiany. Kolejny pruski dekret zabraniał Polakom uzyskiwać średnie lub wyższe wykształcenie. W roku 1764 zabroniono nawet udzielania ślubów osobom nie znającym języka niemieckiego.
Germanizacja osiągnęła apogeum po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku, kiedy to kanclerz Bismarck ogłosił akcję kulturkampf. W 1874 roku usunięto język polski ze szkół średnich, a w 1866 roku z elementarnych. Wobec dzieci, które odezwały się w szkole po polsku, były stosowane kary cielesne przez niektórych niemieckich nauczycieli.
W miejsce upadłej w Warszawie Szkoły Kadetów założono niemiecki Korpus Kadetów w Kaliszu. W 1804 r. utworzono Liceum w Warszawie jako wzorową 6-klasową szkołę niemiecką.
1887 r. władze pruskie usunęły język polski jako osobny przedmiot, ale gdy nakazano również naukę religii po niemiecku w szkole we Wrześni w 1901 r. Wybuchł strajk dzieci wrzesińskich.
79. Strajki szkolne
Najbardziej znane strajki szkolne (na ziemiach polskich):
strajki szkolne w zaborze pruskim (1901-1907):
strajk uczniów we Wrześni w latach 1901-1902 głównie w proteście przeciwko modlitwie i nauce religii w języku niemieckim, Obejmował również protest rodziców przeciw biciu dzieci przez pruskie władze szkolne. Strajk rozpoczął się 20 maja 1901 r., kiedy niemiecki nauczyciel wymierzył karę cielesną dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. Zastrajkowało wówczas 118 uczniów i uczennic. Ich rodziców władze niemieckie ukarały więzieniem i grzywnami
strajk szkolny w Wielkopolsce i na Pomorzu Nadwiślańskim w 1906 - 1907 wywołany zakazem używania języka polskiego na lekcjach religii w szkołach ludowych (podstawowych) w Poznańskiem i na Pomorzu;
Rąty - w 1906 miejsce protestu kaszubskiego przeciw nauczaniu religii w języku niemieckim. Doszło do bojkotu lekcji religii po niemiecku. Miejscowi Kaszubi domagali się nauczania po polsku. Strajk szkolny rozszerzył się na cały ówczesny powiat kartuski i zaborczą prowincję Prusy Zachodnie. Doszło do licznych represji (powiązanych z wysokimi grzywnami pieniężnymi i masowymi zwolnieniami Kaszubów z pracy) ze strony sądownictwa pruskiego zaborcy.
Kasparus - miejsce dramatycznego w skutkach strajku szkolnego miejscowych Kociewiaków. Po wprowadzeniu w tamtejszej szkole zajęć religii w języku niemieckim, doszło do starć rodzicow z pruskimi nauczycielami oraz żandarmerią. Wielu mieszkańców zostało ukaranych więzieniem lub wysokimi grzywnami, co doprowadziło wiele rodzin do ubóstwa. W 55 rocznicę strajku został postawiony pomnik ku czci Obrońców Mowy Polskiej
strajki szkolne w Królestwie Polskim w czasie rewolucji 1905-1906:
żądano wprowadzenia polskiego języka nauczania, zniesienia ograniczeń narodowych i wyznaniowych oraz policyjnego nadzoru nad młodzieżą; zakończone wprowadzeniem języka polskiego w nauczaniu religii, w nauczaniu języka polskiego (jako języka krajowego) oraz zgodą na wprowadzenie języka polskiego jako języka wykładowego w szkołach prywatnych (w związku z wykorzystaniem tego ostatniego prawa niektóre szkoły utraciły uprawnienia szkół państwowych)
80. Pozytywizm, a edukacja- hasła oświaty dla ludu, edukacja kobiet
Pozytywizm- (1848 - 1890) II poł. XIX w.
Praca u podstaw- praca z ludem i dla ludu rozumiana jako obowiązek nawiązywania przez klasy wyższe, lepiej wykształcone, bogatsze kontaktów z biednym mieszkańcami wsi i miast w celu niesienia im pomocy materialnej, szerzenia oświaty, kształcenia świadomości społecznej
Podstawami narodu są najniższe warstwy społeczne. Należało więc oświecić ten lud
i zapewnić mu warunki życia oraz rozwoju. "Niesieniem kaganka oświaty w lud" powinny zająć się wyższe warstwy społeczne, bo przecież nie można było oczekiwać od zaborców, że zatroszczą się o poziom umysłowy polskiej biedoty. Chłop i robotnik będzie pracować wydajniej, kiedy zrozumie sens swojej pracy, nauczy się właściwie organizować sobie wykonanie tej pracy, będzie umiał obsługiwać maszyny, które zwielokrotnią wydajność pracy. Należy więc oświecać lud, zaszczepiać mu podstawowe zasady kultury i higieny.
Zakładano szkoły, biblioteki, ochronki wiejskie.
Praca organiczna - idea pracy organicznej wiązała się z przekonaniem, iż społeczeństwo jest swego rodzaju organizmem, który może funkcjonować sprawnie tylko wtedy, gdy zdrowe i silne są jego poszczególne organy.
emancypacja a edukacja kobiet- zaczynają się kształcić, mają większe prawa, mogą studiować, zaczęto wówczas tworzyć szkoły ogólnokształcące i zawodowe dla dziewcząt, rozpoczęto starania o prawo wstępu na wyższe uczelnie, powstawały zakłady usługowe zatrudniające kobiety; propagatorkami idei emancypacji kobiet w epoce pozytywizmu były: E. Orzeszkowa, M. Konopnicka
18