Mieszko I (ok. poł. X w. - 992 r.)

Budowniczy państwa polskiego, pierwszy poświadczony historycznie władca Polski. Zjednoczył ziemie polskie pod swoim władaniem. W 965 roku pojął za żonę córkę księcia czeskiego Bolesława, Dobrawę. W rok później przyjął chrzest. Akt ten miał doniosłe znaczenie dla tworzącej się państwowości polskiej i pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Poznań został siedzibą biskupstwa misyjnego zależnego bezpośrednio od Rzymu. W stosunkach z sąsiadami Mieszko okazał się zręcznym politykiem. Metodami dyplomatycznymi (sojusz z Czechami, "formalna przyjaźń z cesarzem") i militarnymi (wojna z Margrabią Marchii Wschodniej Hodonem i bitwa pod Cedynią w 972 roku, podbój Pomorza, wojna z Czechami o Śląsk. Swemu synowi i następcy Bolesławowi Chrobremu przekazał zwarte pod względem geograficznym i etnicznym państwo, któremu nadał odpowiednią strukturę administracyjną.

Państwo Mieszka I

Kalendarium

960 Mieszko księciem Polan 965 sojusz z Czechami, małżeństwo z Dobrawą 966 chrzest Polski 972 bitwa pod Cedynią 992 wystawienie dokumentu Dagome Iudex 992 śmierć Mieszka „A co się tyczy kraju Meszko, to [jest] on najrozleglejszy z ich krajów (...) Z Meszko sąsiadują na wschodzie Ruś, a na północy Burus (czyli ziemie zamieszkałe przez Prusów)” (Ibrachim Ibn Jakub, Relacje z podróży do Europy Środkowej, za: Wiek V-XV w źródłach, Warszawa 1999, s. 85-86)

1. Mieszko objął władzę w państwie Polan około 960 roku najprawdopodobniej na zasadzie dziedziczenia. Kontynuował politykę swoich poprzedników powiększając i wzmacniając państwo. „Mieszko objąwszy księstwo zaczął dawać dowody zdolności umysłu i sił cielesnych i coraz częściej napastować ludy [sąsiednie] dookoła. Dotychczas jednak w takich pogrążony był błędach pogaństwa, że wedle swego zwyczaju siedmiu żon zażywał. W końcu zażądał w małżeństwo jednej bardzo dobrej chrześcijanki z Czech, imieniem Dąbrówka. Lecz ona odmówiła poślubienia go, jeśli nie zarzuci owego zdrożnego obyczaju i nie przyrzeknie zostać chrześcijaninem. Gdy zaś on [na to] przystał że porzuci ów zwyczaj pogański i przyjmie sakramenta wiary chrześcijańskiej, pani owa przybyła do Polski z wielkim orszakiem [dostojników] świeckich i duchownych, ale nie pierwej podzieliła z nim łoże małżeńskie, aż powoli a pilnie zaznajamiając się z obyczajem chrześcijańskim i prawami kościelnymi, wyrzekł się błędów pogaństwa i przeszedł na łono matki - Kościoła”. (Gall Anonim, Kronika, I, 5: Jak Mieszko pojął za żonę Dąbrówkę).

2. Państwo Mieszka stało się bezpośrednim sąsiadem cesarstwa, co narażało je na ekspansję niemiecką. Jednym z jej pretekstów była chrystianizacja. Mieszko pragnąc zabezpieczyć swoje państwo od ataków Wieletów w 965 roku z księciem czeskim Bolesławem I sojusz, którego dodatkową gwarancją było małżeństwo z księżniczką Dobrawą. Zobowiązał się przy tym do przyjęcia wiary chrześcijańskiej, co nastąpiło w 966 roku. Warto zwrócić uwagę na to, że Mieszko skorzystał z pośrednictwa czeskiego, gdyż Kościół w Czechach był podporządkowany niemieckiemu, co pozwoliło na wystąpienie do papieża o ustanowienie na ziemiach polskich biskupstwa misyjnego (Poznań, 968 rok) i oddawało nadzór nad chrystianizacją Rzymowi a nie Kościołowi i państwu niemieckiemu.

3. Przyjęcie chrztu było bardzo ważnym krokiem dla dalszego rozwoju państwa Mieszka. Administracja i władza książęca została wzmocniona doświadczeniem aparatu Kościoła i wykształceniem jego przedstawicieli. Państwo Polan zostało w ten sposób nie tylko włączone do rodziny chrześcijańskiej, co wcale nie chroniło od ataków i prób podboju, ale przede wszystkim zaczęło być organizowane i zarządzane na wzór ówczesnych nowoczesnych państw chrześcijańskich. Zwróćmy uwagę, że w Europie wczesnośredniowiecznej był to charakterystyczny etap rozwoju wszystkich organizacji państwowych od Franków począwszy.

4. „Pobierane przez niego podatki [stanowią] odważniki handlowe. [Idą] one [na] żołd jego piechurów. Co [miesiąc] przypada każdemu oznaczona ilość z nich. (...) Ma on trzy tysiące pancernych [podzielonych na] oddziały, a setka ich znaczy tyle co dziesięć secin innych [wojowników]. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, on każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej, czy żeńskiej. A gdy [dziecię] dorośnie, to jeżeli jest mężczyzną, żeni go i wypłaca za niego dar ślubny ojcu dziewczyny. A dar ślubny [jest] u Słowian znaczny, w czym zwyczaj ich jest podobny do zwyczaju Berberów. Jeżeli mężowi urodzą się dwie lub trzy córki, to one [stają] się powodem bogactwa, a jeżeli mu się urodzi dwóch chłopców, to [staje] się powodem jego ubóstwa.” (Ibrahim Ibn Jakub o państwie Mieszka, za: op. cit.) Państwo było dziedziczną własnością dynastii panującej. Monarcha traktował podporządkowane sobie ziemie jak własne. Na czoło społeczeństwa wysuwała się warstwa możnych, którzy sprawowali funkcje urzędnicze na dworze władcy, dowództwo drużyny i zarządców grodów. Ich źródłem utrzymania i wzbogacania się była część dochodów państwowych oraz płody z ich jeszcze stosunkowo niewielkich gospodarstw. Monarcha i możni zmuszali ogół ludności do danin i świadczeń w naturze i w postaci posług. Ponadto na ludności ciążył obowiązek budowy i naprawy grodów, dostarczania ludzi do straży w gradach, noclegów oraz żywności dla dworu, urzędników i sług monarchy w czasie ich podróży po kraju, a także innych wyspecjalizowanych posług.

Na czele drużyny, która stała w głównych grodach, monarcha podejmował wyprawy łupieskie. Jednocześnie książę i możni prowadzili ożywiony handel z krajami obcymi. Handel ten, podobnie jak i łupy wojenne, których najlepsza część przypadała starszyźnie, przyśpieszał proces kształtowania się grupy panującej. Po chrzcie dołączyło do niej duchowieństwo, a biskupi zajęli poczesne miejsce w hierarchii dworskiej jako doradcy monarchy. „Tymczasem dostojny margrabia Hodo (tzw. Marchii Wschodniej, której główną część stanowiły Łużyce), zebrawszy wojsko, napadł z nim na Mieszka, który był wierny cesarzowi i płacił trybut aż po rzekę Wartę. Na pomoc margrabiemu pośpieszył wraz ze swoimi tylko mój ojciec, graf Zygfryd, podówczas młodzieniec i jeszcze nieżonaty. Kiedy w dzień św. Jana Chrzciciela (czyli 24 czerwca 972 r)starli się z Mieszkiem, odnieśli zrazu zwycięstwo, lecz potem w miejscowości zwanej Cydzyną brat jego Czcibor zadał im klęskę kładąc trupem wszystkich najlepszych rycerzy z wyjątkiem wspomnianych grafów. Cesarz, poruszony do żywego wieścia o tej klęsce, wysłał czym prędzej gońców, nakazując Hodonowi i Mieszkowi, aby pod rygorem utraty jego łaski zachowali pokój do czasu, gdy przybędzie na miejsce i osobiście zbada sprawę.” (Thietmar o bitwie pod Cedynią, op. cit., s.99) Sojusze z królem niemieckim i cesarzem Ottonem I oraz z księciem czeskim stworzyły Mieszkowi dogodne warunki odparcia napadów wieleckich, a nawet rozszerzenie granic państwa. Wkrótce przyłączył Pomorze Zachodnie. Spowodowało to zorganizowanie wyprawy na Polskę przez margrabiego Marchii Wschodniej Hodona w 972 roku. Mieszkowi udało się pokonać wojska niemieckie koło grodu Cedynia nad dolną Odrą. Umocnił swoje panowanie nad Pomorzem Zachodnim ze Szczecinem, Kołobrzegiem i Wolinem. Pod koniec swego panowania Mieszko stoczył zwycięską wojnę z Czechami o Śląsk, który został przyłączony do państwa polskiego w 990 roku. Prawdopodobnie podporządkował sobie wtedy również Małopolskę, ale przekazał ją swemu najstarszemu synowi Bolesławowi, dzięki czemu w dokumencie Dagome Iudex, którym Mieszko oddawał rządzone przez siebie ziemie w opiekę papieżowi, Małopolska i Śląsk znajdowały się poza granicami. „Podobnie w innym tomie z czasów papieża Jana XV Dagome, pan, i Ote, pani i synowie ich Mieszko i Lambert - nie wiem, jakiego to plemienia ludzie, sądzę jednak, że to byli Sardyńczycy, ponieważ ci są rządzeni przez czterech „panów” w całości jedno państwo, które zwie się Schinesghe z wszystkimi swymi przynależnościami w tych granicach, jak się zaczyna od pierwszego boku długim morzem (stąd) granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś, a granicą Rusi ciągnąc aż do rzeki Odry, prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Alemury aż do ziemi Milczan i od granicy Milczan prosto do Odry i stąd wzdłuż rzeki Odry aż do rzeczonegopaństwSchinesghe”(Dagomeiudex,za:op.cit.,s.100)

Bolesław Chrobry (992 - 1025)

Pierworodny syn Mieszka i Dobrawy. Objął władzę w kraju po wygnaniu młodszych, przyrodnich braci i macochy Ody, córki margrabiego marchii wschodniej Dytryka. W pierwszym dziesięcioleciu swych rządów konsolidował państwo. Prowadził też ożywioną działalność dyplomatyczną (dobre stosunki z cesarstwem i papiestwem, Skandynawią przez małżeństwo siostry Bolesława - Świętosławy - Storady, najpierw z Erykiem Zwycięzcą, królem Danii i Szwecji, a potem Swenem Widłobrodym; Węgrami poprzez małżeństwo siostry Mieszka Adelajdy z Geszą Węgierskim). W 999 roku polska zyskuje pełną kościelną niezależność. Papież Sylwester II tworzy w Gnieźnie arcybiskupstwo (pierwszym arcybiskupem został brat zamordowanego przez Prusów św. Wojciecha - Radzim Gaudenty). W roku 1000 miał miejsce słynny zjazd gnieźnieński, podczas którego cesarz Otto III potwierdził decyzję papieża, co do utworzenia arcybiskupstwa, nadał Bolesławowi i jego następcom władzę inwestytury kościelnej oraz uznał godnym władzy królewskiej. Do koronacji jednak nie doszło, a wraz ze zmianą na tronie cesarskim Polska weszła w konflikt z Niemcami. Początkiem wojny było wmieszanie się Bolesława w sprawy czeskie. Aż do 1018 roku Polska z powodzeniem rywalizuje z Niemcami. Pokój zawarty w tymże roku jest zdecydowanie dla niej korzystny. Także w 1018 roku Bolesław Chrobry najeżdża z powodzeniem na Ruś i zajmuje Kijów. Mocarstwowa polityka Bolesława Chrobrego przyniosła Polsce znaczne nabytki terytorialne. W roku 1025, na kilka miesięcy przed śmiercią, zdołał ten wybitny władca doprowadzić do swojej koronacji.

Monarchia Bolesława Chrobrego

Kalendarium

992 r. - Chrobry przejmuje władzę 997 r. - Misja świętego Wojciecha 1000 r. - Zjazd gnieźnieński, utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego 1009 r. - Misja Brunona z Kwerfurtu 1002-1018 r. - Wojny polsko-niemieckie 1018 r. - Wyprawa na Ruś 1025 r. - Koronacja Chrobrego 1025 r. - Śmierć Chrobrego, koronacja Mieszka II 1. "Z lisią chytrością złączył Bolesław ziemie polskie w jedną całość, wypędziwszy macochę i braci...". Thietmar, Kronika, za: M. Koczerska, E. Wipszycka, op. cit., s.172

Bolesław, aby zawładnąć całą spuścizną po Mieszku I, usunął na wygnanie Odę, drugą żonę Mieszka, oraz swoich przyrodnich braci. Mimo, iż Oda miała poparcie możnych krewnych w Niemczech, nie uzyskała pomocy, gdyż Chrobrego poparł młody cesarz Otton III. Bolesław odziedziczył po Mieszku państwo, które miało dobrze ułożone stosunki z cesarstwem i papiestwem. Korzystnie układały się stosunki ze Skandynawią oraz z Węgrami. Zaognione mogły być stosunki z Czechami (niedawna wojna), a także najprawdopodobniej z Rusią, która zagarnęła w 981 roku Grody Czerwieńskie. 2. W pierwszym, około dziesięcioletnim okresie panowania, Bolesław kontynuował politykę ojca zabiegając o polską prowincję kościelną i o koronę. Pogłębił sojusz z cesarstwem wspierając Ottona III w walce z Wieletami. Wyśmienitą okazją wzmocnienia dobrych relacji z Rzymem stała się pomoc udzielona w 997 roku biskupowi praskiemu Wojciechowi, w misji do Prusów. Po męczeńskiej śmierci misjonarza Bolesław wykupił na wagę złota jego zwłoki i pochował w Gnieźnie. W ten sposób Polska uzyskała własnego męczennika, a wspieranie przez państwo pokojowych misji było odejściem od zasady ustalonej w czasach Karola Wielkiego, głoszącej, że nawracanie pogan powinno być dokonywane ogniem i mieczem. 3. W 1000 roku doszło do wydarzenia, które odbiło się głośnym echem w całym świecie chrześcijańskim - zjazdu gnieźnieńskiego.

Znamy jego przebieg z dwu relacji: niemieckiego kronikarza Thietmara i autora najstarszej znanej kroniki, Galla Anonima Thietmar biskup Merseburga, kronikarz (975-1018) Następnie cesarz {Otto III} na wieść o cudach, jakie Bóg działał przez miłego sobie męczennika Wojciecha, pośpieszył tamże celem pomodlenia się [ przy jego grobie]. (...) W jaki sposób był cesarz przez niego [tzn. Bolesława] wówczas podejmowany i przez jego kraj aż do Gniezna wiedziony, rzecz to nie do uwierzenia i wprost nie da się opowiedzieć. Widząc z daleka miasto upragnione szedł doń pobożnie bosymi stopami, a przyjęty z czcią niezwykłą przez biskupa tamecznego Ungera, wprowadzony został do kościoła, błagając zlany łzami wstawiennictwa świętego męczennika dla pozyskania sobie łaski Chrystusowej. I niezwłocznie ustanowił tam arcybiskupstwo. (...)

Dokonawszy tego wszystkiego, uczczony został cesarz przez pomienionego księcia ogromnymi darami i - co mu się najbardziej podobało - trzystu żołnierzami pancernymi. Odchodzącego odprowadził Bolesław ze znamienitym orszakiem aż do Magdeburga, gdzie uroczyście obchodzono Święto Palmowe [25 III 1000] Anonim zwany Gallem "[...] cesarz Otto [...] przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława, jak o tym można dokładnie wyczytać w księdze o męczeństwie [tego] świętego. Bolesław przyjął go zaszczytnie i okazale, jak wypadło przyjąć króla, cesarza rzymskiego i dostojnego gościa. (...) Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie: " Na koronę mego cesarstwa! To, co widzę większe jest, niż wieść głosiła!" I za radą swych magnatów dodał wobec dostojników: " Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną". A zdjąwszy z głowy diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni i za chorągiew triumfalną dał mu w darze gwóźdź z Krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego, w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha." (Teksty za: Wiek V-XV w źródłach, Wybór tekstów źródłowych, Warszawa 1997) Na zjeździe ogłoszono utworzenie samodzielnej polskiej metropolii kościelnej w Gnieźnie, czyli arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, której podlegały nowo założone biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Otton III zrzekł się na rzecz Bolesława inwestytury, Chrobry został zwolniony z obowiązku płacenia cesarzowi trybutu i w/g Galla Anomima, "cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego". Relacja Thietmara wskazuje, że Chrobry został potraktowany w sposób szczególny, zwłaszcza iż cesarz założył na jego głowę swój diadem, co interpretujemy dzisiaj jako włączenie do cesarsko - papieskiego programu "odnowy imperium rzymskiego", którego ideowy wymiar przedstawia miniatura z ewangeliarza Ottona III - Bolesław miałby być królem krajów słowiańskich. Obustronne dary wzmocniły więzi przyjaźni. Chrobry otrzymał domniemany gwóźdź z krzyża Chrystusowego oraz kopię włóczni św. Maurycego (symbol walki za wiarę). Otton III otrzymał ramię św. Wojciecha oraz oddział 300 pancernych.

4. Po śmierci Ottona III w 1002 roku królem niemieckim oraz cesarzem rzymskim został Henryk II, przeciwnik pokojowej i uniwersalistycznej polityki swego poprzednika. Rozpoczął się okres długotrwałych najazdów na Polskę. Niemcy zagrażali zarówno od strony Łużyc jak i Czech, które przejściowo opanował w 1002 roku Bolesław. W tym czasie Chrobry zaczął realizować nową politykę. Jej celem były nowe zdobycze terytorialne na zachodzie, południu i wschodzie. Niektórzy z badaczy dopatrują się w tym próby realizacji idei "królestwa słowiańskiego", o którym wspominaliśmy przy okazji zjazdu gnieźnieńskiego. 5. W 1002 roku Bolesław zajął Łużyce, Milsko i wkroczył do Miśni. Wkrótce potem wmieszał się w sprawy czeskie (przez 18 miesięcy sprawował rządy w Czechach i na Morawach). Doprowadziło to do długotrwałego konfliktu z Henrykiem II. Wojna polsko-niemiecka ciągnęła się aż do 1018 roku, kiedy podpisano pokój w Budziszynie. Na mocy tego porozumienia Chrobry zatrzymał Łużyce i Milsko . Potwierdzeniem pokoju było małżeństwo Bolesława z córką margrabiego Miśni Odą.

6. Jeszcze w 1018 roku Chrobry podjął wyprawę na Ruś. Zakończyła się ona zdobyciem i złupieniem Kijowa oraz przyłączeniem do Polski Grodów Czerwieńskich i Przemyśla - miała charakter łupieżczy. Bolesław, którego państwo było wyczerpane długotrwałą wojną z Niemcami próbował choć trochę zapełnić skarbiec książęcy i dać w końcu możliwość zdobycia łupów swoim wojom. Książę ruski Jarosław Mądry odzyskał władzę w Kijowie i do końca panowania Chrobrego utrzymywał z Polską pokój. 7. Na Wielkanoc 1025 roku, wykorzystując kolejne bezkrólewie w Niemczech, po uzyskaniu zgody papieża, Bolesław koronował się na pierwszego króla Polski. Koronacja miała ogromne znaczenie polityczne i moralne, ponieważ świadczyła o niezależności władcy i jego państwa. Wprawdzie wkrótce Chrobry zmarł, ale jego koronę przejął Mieszko II, syn wyznaczony na następcę.

---