TEATR DLA DZIECI
K.Miłobędzka, „Teatr Jana Dormana”, s. 105.
Dorman jeden w polskim teatrze dla dzieci nieustannie odkrywa inne, nowe środki, którymi ten teatr przede wszystkim powinien się interesować - środki pozwalające wykorzystać i przekazać ten wyjątkowy, a jednocześnie niepewny, niejednoznaczny sposób myślenia dziecka o świecie. On jeden - ponieważ ludzie uprawiający teatr lalek z rezultatów bardzo skomplikowanego sposobu poznawania dziecka, uczynili łatwą i wygodną doktrynę. W tym teatrze zrozumienie myślenia dziecka, obserwację jego zabawy, „która jest formą wyjściową niemal każdej aktywności”, więc to co powinno być przedmiotem nieustannej inspiracji - zastąpiły techniki animacyjne. Ponieważ dziewiętnastowiecznym punktem wyjścia tego teatru była technika, a nie rozpoznanie szczególnego odbiorcy jakim jest dziecko, przez kilkadziesiąt lat ten teatr nie stworzył, bo nie mógł stworzyć, żadnego własnego, wyjątkowego stosunku do przedmiotów, który byłby wyrazem stosunków łączących dziecko ze światem w myśleniu. Stosunek aktora do aktora (człowieka do człowieka), będący od wieków podstawą stosunków w teatrze dramatycznym, w teatrze lalek został mechanicznie przeniesiony na stosunek przedmiot - przedmiot.
(...) Tak wytwarzana jest w teatrze lalek jedna równomiernie żywa, ruchliwa, gadająca po ludzku rzeczywistość, która jest światem niczyim. Jest to wyłącznie świat pewnej grupy ludzi dorosłych pracujących w polskich teatrach lalek, którzy odmawiają dziecku zdolności poznawania świata, wyrażania własnych uczuć czy myśli, więc tworzenia symboli i metafor, które mogą powstawać tylko między dwoma w znaczący sposób różniącymi się rzeczywistościami - więc przede wszystkim między żywym człowiekiem i martwym przedmiotem. Czego symbolem jest lalka mówiącego po ludzku psa albo słońca? Co ta lalka, naśladująca równocześnie psa i człowieka, słońce i człowieka, zastępuje?
Dziecko, poeta, twórca ludowy, człowiek pierwotny czy na przykład starożytni Grecy nie dlatego obdarzają „życiem” przedmioty martwe, zjawiska natury, powołują nie istniejące w rzeczywistości istnienia, żeby zaludniać nimi wszech świat, ale dlatego, że tylko w ten sposób mogą (potrafią, umieją) poznawać świat, wyrażać swoje o nim myśli, swoje uczucia czy -przeczucia wobec świata. W ten sposób odnajdują swoje w nim miejsce, określają swoje istnienie wobec innych istnień. Ich myślenie nie polega na wytwarzaniu z czegokolwiek i jakkolwiek obdarzonych ludzką świadomością istnień, ale na nadawaniu ludzkich znaczeń otaczającemu światu, odnajdywaniu jego sensu i przyczyny. We wszystkim z czym się zetkną.
(...)
Wobec przedmiotów w zabawie dziecka i wobec przedmiotów na scenie Dormana określenia „rekwizyty”, „kostiumy”, „scenografia” tracą swoje porządkujące znaczenie. Już prędzej to wszystko, czym poza aktorami wypełniona jest scena, można by nazwać ich niemymi partnerami współuczestnikami procesu poznania.