Juliusz Makarewicz
„Zbrodnia I Kara”
Temat, jaki porusza Makarewicz w swoim dziele, dotyczy rozwoju oraz ówczesnej problematyki przestępstw i kar występujących w prawie karnym.
Makarewicz rozpoczyna od wyjaśnienia pojęcia przestępstwa. Przestępstwem jest zachowanie się członka grupy społecznej, uznane przez nią za dotkliwe w tym stopniu, że odpowiada przez wyrządzenie mu dolegliwości w sferze jednego lub więcej dóbr. Z przestępstwem spotykamy się wszędzie tam, gdzie istnieje grupa społeczna. Reakcja na zło wyrządzane społeczeństwu przybiera formę moralnej nagany lub kary, w zależności od popełnienia czynu niemoralnego lub karygodnego. Państwo pragnie doprowadzić do jednolitości, centralizacji i zmonopolizowania prawa karnego, aby nie było prawa karnego poza państwem. Ciężko jednak jest określić co powinno wywoływać recka karną. To, co w danej chwili może być ukarane przez władze państwowe wyznaczają ustawy.
W rozwoju przestępstwa wyróżniamy trzy główne fazy:
1)Przestępstwo przeciw silniejszym.
Społeczeństwo musi się podporządkować czyjejś woli, która utrzymuje pewien ład. Nie ma prawa pisanego, dlatego reakcja silnej jednostki czy zgromadzenia członków grupy jest dopiero wskazówką, że postępowanie sprawcy zasługuje na karę. O sile jednostki rozstrzyga przewaga fizyczna, rozum, doświadczenie, stanowisko rodowego patriarchy, a także bogactwo i wynikające z niego wpływy. Surowo są karane przestępstwa przeciwko interesom grupy. Istnieje prawo zwyczajowe, którego władca musi się trzymać. W grupach demokratycznych czasami nie można wykluczyć faworyzowania interesów pewnych klas. Duży wpływ na prawo karne na tym etapie maiły stosunki ekonomiczne.
2)Przestępstwo przeciw bóstwu.
Podstawa wszelkiej religii jest idea bóstwa. Zemsta bóstwa dotyka przede wszystkim tego, kto je obraził. Najskuteczniejszym środkiem przebłagania bogów było ofiarowanie przestępców. Czasami wystarczała nagana dla sprawcy w postaci kary, aby wykazać bogom, że gmina się z przestępcą nie solidaryzuje. Kto obraził bogów jest wyjęty spod prawa, może lub powinien być zabity, jest wrogiem społeczeństwa i czasami staje się ofiarą dla bóstwa. Istnieją takie kategorie przestępstwa w tej epoce jak: obraza bóstwa przez bezpośrednie znieważenie, szkodzenie społecznym interesom danej grupy oraz znieważenie członków wyższej klasy.
3)Przestępstwo przeciwko społeczeństwu.
Cechą charakterystyczną jest tu uświadomienie, że przestępstwo zwraca się przeciw interesom grupy społecznej. Za przestępstwo uważa się tutaj to, co kodeks karny lub zwyczajowe prawo karne uważa za czyn zasługujący na reakcję karną. Religia służy celom państwowym, a przestępstwa religijne stanowią tu oddzielną grupę przestępstw. Znamienne jest też dla prawa nowożytnego pogłębienie ochrony ludzkiego życia. Zawraca ono również szczególną uwagę na wytwórczość, podniesienie siły ekonomicznej i finansowej oraz rozbudowanie przepisów karnych.
Ilość przestępstw jest zależna od wielu czynników. Do takich czynników należy między innymi: nędza, miejsce zamieszkania (miasto i wieś), pory roku, stany psychiczne, nadużywanie alkoholu, dni tygodnia, choroby nerwowe, oświata (jej rodzaj i stopień), postęp kultury, wychowanie moralne na tle religijnym. Jednak Makarewicz twierdzi, że przyczyn przestępności nie należy szukać w nędzy, ani w braku oświaty, lecz w niskich popędach natury ludzkiej, które przy lepszych warunkach ekonomicznych i wyższym stopniu wykształcenia znajdą dla siebie upust w innej, bardziej wyrafinowanej formie.
Jednym z błędów prawa karnego XIX wieku było operowanie pojęciem przestępcy, jako człowieka, który wszedł w konflikt z ustawą karną. Istniały różne koncepcje przestępcy, np. przestępcy urodzonego. Wyróżniono różne typy przestępców: nieletni, zawodowy, anormalny i częściowo anormalny. Nieletni nie osiągnęli odpowiedniego rozwoju intelektu i woli, są niedostatecznie wychowani i przygotowani do życia w społeczeństwie. U przestępców zawodowych występuje tendencja do popełniania przestępstw tak silna, że żadne środki karne nie są w stanie odwieść go od popełnienia czynu zabronionego. Przestępców anormalnych nie można było ściśle uznać za przestępców, ponieważ nie zachodzi u nich warunek poczytalności. Grupę pośrednią między przestępcami zawodowymi a obłąkanymi stanowią przestępcy o częściowej anormalności. Ponad to istnieją przestępstwa, na które ma wpływ płeć, np. są przestępstwa będące właściwością tylko kobiet: dzieciobójstwo, spędzenie płodu, porzucenie dziecka.
Kara stanowi odpowiedź na przestępstwo, dlatego jest od przestępstwa zjawiskiem nieodłącznym. Treścią jest pozbawienie przestępcy jednej z dóbr: życia, wolności, członka ciała, prawa przebywania wśród grupy społecznej. Istotą kary jest zemsta społeczna.
Istnieją różne szczeble rozwoju kary począwszy od reakcji społecznej, gdzie reakcja karna społeczeństw pierwotnych może przybierać postać:
a)zemsta społeczna - to instynktowna reakcja społeczeństwa przeciw członkowi naruszającemu w jakikolwiek sposób normy społeczne i narażającemu społeczne interesy społeczeństwa.
b)kary patriarchalne - ludzie podlegają silnej władzy albo ograniczają ja do minimum; silniejsze jednostki identyfikują się z grupą społeczną, a jej dobra uważają za swoje, chronią od niebezpieczeństw z poświęceniem jej własnego bezpieczeństwa.
c)czynnik sakralny - w okresie tym każde przestępstwo stanowi obrazę bóstwa; dla przebłagania bogów poświęca się na ofiarę przestępcę; istnieją także sądy pokutne.
Na wyższym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego zaczęto myśleć o ograniczeniu zemsty na rzecz zrównoważenia szkody z idącą za nią represją (oko za oko, życie za życie). Społeczeństwo zaczyna się interesować czynami szkodliwymi dla jednostek i podciąga prywatną zemstę pod własną kontrolę. Zemsta rodowa i indywidualna zanika z czasem pod wpływem ustawodawstwa państwowego.
Pod wpływem humanizmu społeczeństwo nowożytne stara się wyłączyć ze spisu środków karnych wszystko to, co nie jest czystą odpowiedzią na fakt dokonania przestępstwa, co może przynieść szkodę na zdrowiu przestępcy oraz co zabija lub poniża godność ludzką. Wynikiem tego było skreślenie z kodeksów całego szeregu środków karnych. Znikły kary kaleczące, znikła kara chłosty oraz piętnowanie, a z niektórych kodeksów znikła także kara śmierci i wydalenia z państwa. Również z kary pozbawienia wolność wyeliminowano wszystko to, co mogło powodować uszkodzenia na zdrowiu skazanego oraz także to, co mogło go poniżać.
Jeżeli chodzi o środki karne, to pozostały tylko dwa rodzaje: pozbawienie wolności oraz kara majątkowa. Sposób wykonywania kary pozbawia ją charakteru odstraszającego dla tych, którzy raz się już z nią zapoznali. Większy nacisk kładzie się dlatego na poprawę, podniesienie etyczne skazańca.
Jednak według Makarewicza okres humanizmu przyniósł tylko karę ludzką, chroniącą zdrowie skazańca, choćby był przestępcą zawodowym. Kara ta nie tępi skazańca, ale utrwala go na drodze przestępstwa. Nowożytny system kary pozbawienia wolności oparty na częściowym uwalnianiu od odbycia całej kart, na warunkowym zwolnieniu jest odstępstwem od zasady odpłaty, społecznego odwetu. Ten system odpłaty, oparty na stosunku wielkości przestępstwa i wielkości winy do natężenia środka karnego i jego trwania znika na rzecz nowej zasady, której punktem wyjścia jest poprawa przestępcy. Poprawa ta ma trwać tak długo, dopóki sprawca się nie poprawi.
Praktyka wykazała jednak, że kara nie jest skutecznym środkiem walki z przestępczością, a zwłaszcza kara, która jest pełna humanizmu. Kara ta działa odstraszająco na tych, którzy w wyroku skazującym widzą dla siebie hańbę. W walce z przestępczością jest ona narzędziem nieskutecznym. Pomocna okazała się nowa nauka, a mianowicie polityka kryminalna. Dąży ona do tego, aby kara była przede wszystkim celowa.
Polityka kryminalna zaczyna od początku i idzie w porządku chronologicznym. Podkreśla się tutaj dziedziczność, przez którą większość przestępców przychodzi na świat ze skłonnościami przestępczymi. Możliwe jest stworzenie przeszkód, niedopuszczenie do przychodzenia na świat jednostek obciążonych skłonnościami zbrodniczymi. Ważne jest również wychowanie, ponieważ wiele dzieci wychowuje się bez nadzoru rodziców. Koniecznością jest zapewnienie wychowania uzupełniającego, zastępczego, przymusowego, aby dziecko w przyszłości nie wstąpiło na drogę przestępstwa. Istotna jest również kwestia nieletnich przestępców. Należy liczyć się z jego swoistą naturą, odrzucić środki karne przystąpić do natychmiastowej przemiany psychicznej. W stosunku do przestępców zawodowych i nałogowych należy stosować odrębny sposób postępowania, który nie pozwoliłby mu powrócić do przestępstwa. Konieczne jest rozdzielenie przestępców na dwie grupy: na normalnych i anormalnych oraz stworzenie dla nich zakładów odrębnych. Kontrolę nad zachowaniem przestępcy w zakładzie powinien co jakiś czas przeprowadzać sąd, żeby nie dochodziło do podejrzeń, ze przetrzymuje się jakiegoś osobnika bez konieczności. Powinno się jeszcze zwracać uwagę na przestępców przejściowych.
Makarewicz w „Zbrodni i karze” pokazuje rozwój prawa karnego i zmiany jakie się w nim dokonały. Ukazuje nam jego wady i zalety oraz pokazuje rozwiązania problemów w prawie karnym.
Strona | 5