Ludowa mądrość brzmi: Nie ma winy bez kary. W literaturze różnych epok znaleźć można potwierdzenie tej prawdy. Ludzie zdolni są do wielkich czynów tak samo, jak zdolni są do popełniania zbrodni. A dopuszczają się ich z różnych powodów: czasem dla chęci zysku, ukarania kogoś, często też ze strachu lub też nieświadomie po to, by odwrócić zły los.

Już w micie o rodzie Labdakidów pojawia się ten motyw, przy czym tam rysuje się on chyba bardziej tragicznie niż w utworach, w których kara spotyka sprawcę zbrodni popełnionej świadomie, z premedytacją, a nie z powodu przeznaczenia.

Przeznaczeniem Edypa było bowiem, o czym poinformowała jego ojca wyrocznia delficka, zabicie Lajosa i spłodzenie z własną matką dzieci.Król Lajos miał nadzieję , że oszuka przeznaczenie, dlatego po narodzinach Edypa kazał go zgładzić. Chłopiec przeżył jednak i wychowywał się u władców Koryntu. Nie czuł się tam jednak szczęśliwy i pewnego razu trafił do wyroczni w Delfach, która powiedziała mu o zbrodniach, jakich się dopuści. Edyp pragnął uniknąć takiego przebiegu zdarzeń, opuścił więc swych opiekunów, myślał bowiem,że są oni jego prawdziwymi rodzicami. Gdy ęłęóspotkał Lajosa, pokłócił się z nim i nie zdając sobie sprawy z tego, że to jego ojciec - zabił go.Potem spełniła się druga część przepowiedni.Edypowi udało się odgagnąć zagadkę Sfinksa. W nagrodę, rządzący po śmierci Lajosa Kreon, oddał Edypowi Teby i Jokastę. Przez wiele lat potomek rodu Labdakidów panował szczęśliwie ,nie zdając sobie sprawy z ciążącej na nim klątwy. Jokasta urodziła mu czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę i Ismenę. Zupełnie niespodziewanie zaraza zaczęła dziesiątkować Tebanczyków. Ziarno rzucone w glebę nie wzrastało, więc ziemia leżała ugorem. Dzieci przychodziły na świat martwe, zwierzęta nie rozmnażały się.
Na pomoc wezwano wróżbitę - Terezjasza, ślepego starca z długą, białą brodą. Kiedy Terezjasz zjawił się w pałacu Edypa, oznajmił nieświadomemu swych win królowi, że jest to kara za jego ojcobójstwo i kazirodztwo. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł sobie oczy i wyruszył w świat, aby odpokutować swe winy. Prowadziły go córki. Szukał krainy, w której spokojnie zostałby pochowany. Zaszedł do miejscowości Kolonos niedaleko Aten i tam umarł.

Motyw zbrodni i kary w micie o rodzie Labdakidów przedstawia się bardzo tragicznie: Edyp chciał przecież uniknąć okrutnego losu, był dobrym władcą, dbał o dobro swoich poddanych. Kiedy wyrocznia ogłosiła, że nękające miasto nieszczęścia są odpowiedzią bogów za to, że zabójca Lajosa nie poniósł dotąd kary, Edyp publicznie oświadczył, że zbrodniarz zostanie surowo ukarany. Gdy okazało się, że to właśnie on zabił Lajosa, sam wymierzył sobie karę, aby uwolnić miasto od przekleństwa bogów.
Edyp to ofiara przeznaczenia, która, choć buntuje się, nie może uciec od swojego losu. Uzależniony od woli bogów, jest bezwolny, a opór odwraca się przeciwko niemu. Jego zbrodnie dzieją się mimo jego woli, a nawet mimo prób odwrócenia losu, którego jednak nie może oszukać. W świecie starożytnej mitologii to Fatum jest najwyższą i okrutną władzą.

Z całym przeglądem win i adekwatnych do nich kar spotkać się można w literaturze romantycznej, której twórcy czerpali inspirację z motywów ludowych a także z ludowej moralności, zgodnie z którą za każdą zbrodnię ,człowieka musi spotkać odpowiednia kara. W II części Dziadów Adama Mickiewicza.

podczas magicznego obrzędu Guślarz sprowadza na ziemię duchy, które można, w zależności od rodzaju zbrodni, sklasyfikować jako : lekkie, pośrednie, ciężkie. (tutaj plansza)

Motyw winy i kary jest najistotniejszym elementem II części Dziadów. Podobnie dzieje się w romantycznych balladach, które także noszą znamiona ludowej moralności, przekazują mentalność i bezkompromisowość w postępowaniu tego środowiska.

Wina i kara jako bardzo wyrazisty wątek pojawia się w balladzie Lilie Adama Mickiewicza.Utwór opowiada o kobiecie, która zamordowała swojego męża.Bała się, że on odkryje jej zdradę. Po zbrodni kobieta okłamuje dzieci a także braci męża, którzy szybko zapominają o zniknięciu mężczyzny i starają się o rękę szwagierki.Ta, nie wiedząc, którego wybrać, prosi o radę pustelnika. Pustelnik sugeruje, by wskrzesić męża i poprosić go o pomoc. Kobieta jest przerażona tym pomysłem, ale zgadza się na inny: mężczyźni mają upleść wianki. Właściciel ładniejszego zostanie mężem zbrodniarki. Mężczyźni, nieświadomi faktu, że kobieta posadziła na grobie męża lilie, zrywają je, czym zakłócają spokój zmarłego, który powstaje z grobu, by ukarać ludzi, którzy go skrzywdzili.

Świat w „Liliach” nosi znamiona epoki, w której utwór powstał. Jest groźny, budzi w czytelniku niepokój.

Nastrój potęgują dodatkowo puchacze i kraczące wrony - ptaki kojarzone z nocą, z ciemnością, często budzące wśród czytelników lęk. Mickiewicz opisuje grób, w którym spoczywa zamordowany mężczyzna - znajduje on się „ w małym gaju, na polanie, przy ruczaju”. Zabójczyni zasiała na nim białe lilie. Symbolika tych kwiatów kieruje czytelnika do skojarzeń związanych z prawdą, sprawiedliwością i sugeruje, że mogą one przyczynić się do ujawnienia prawdy i odbycia kary,której zbrodniarka bardzo się boi, o czym tak mówi pustelnik:

„Niewiasto - rzecze stary -

Więc ci nie żal rozboju ?

Ale tylko strach kary ?

Jedźże sobie w pokoju,

Rzuć bojaźń, rozjaśń lica,

Wieczna twa tajemnica.

Bo takie sądy boże...”

Pustelnik jest również nosicielem wielkiej ludowej mądrości - „Nie masz zbrodni bez kary”. Ale jednocześnie wskazuje na to, że Bóg skruszonym przebacza grzechy, a on może nawet dokonać cudu, cyt.:

„Ja go wskrzeszę dziś jeszcze.”

Do cudu jednak nie dochodzi - nie zgadza się na niego przestraszona żona. Mickiewicz odmalowuje ją na kształt upiora, kobiety obłąkanej, prześladowanej przez zamordowanego męża, cyt.:

„Bieży przez łąki, przez gaje,

I bieży, i staje,

I staje, i myśli, i słucha (...)

Słucha, zrywa się, bieży,

Włos się na głowie jeży (...)”

Taki obraz zbrodniarki ukazuje się tylko pustelnikowi i narratorowi. Dzieci i bracia męża - osoby nie mające kontaktu z „zaświatami” nie widzą w jej wyglądzie żadnych zmian.

Kobieta nigdy o morderstwie nie zapomina, zbrodnia ciągle jest obecna w jej podświadomości.

Odbiorca utworu wie, że bohaterka nie zapomni o zbrodni, nie pozwoli jej na to sumienie. W snach dochodzi do jej kontaktu z zamordowanym mężem. To doprowadza kobietę do granic obłędu. Nie chce powrotu męża na ziemię, ale chce spokoju. Jest gotowa na każdą karę, byleby tylko zaznać spokoju na ziemi. Ten spokój nie jest jednak możliwy - ciągle ma wyrzuty sumienia, to one są pierwszą i największą karą.

Ze świata śmierci na ziemię powraca zamordowany mąż. Nie pojawia się on jako dobry duch, ale jako gość z zaświatów. Przybywa ponownie na ziemię, aby wymierzyć karę wszystkim, którzy pośrednio i bezpośrednio związani są z jego śmiercią. Do wszystkich krzyczy: „Dalej na tamten świat !”. Pojawia się też, aby przypomnieć swej żonie o popełnionej zbrodni, najpierw - jakby ostrzegając ją - we śnie:

„Zaledwie przymknę oczy,

Traf, traf, klamka zaskoczy;

Budzę się, widzę, słyszę,

Jak idzie i jak dysze,

Jak dysze i jak tupa,

Ach widzę, słyszę trupa !

Skrzyp, skrzyp, i już nad łożem

Skrwawionym sięga nożem,

I iskry z gęby sypie,

I ciągnie mię i szczypie.”

Jego przyjście wzbudza strach w morderczyni. Kara, która ostatecznie spotyka wszystkich bohaterów, może nasuwać skojarzenia z końcem świata, cyt.:

„Wstrzęsła się cerkwi posada,

Z zrębu wysuwa się zrąb,

Cerkiew zapada się w głąb

Ziemia ją z wierzchu kryje (...)”

Utwór zaczyna się i kończy motywem grobu. Ballada rozpoczyna się pogrzebem zamordowanego rycerza, a kończy zejściem pod ziemię wszystkich związanych z jego śmiercią bohaterów. Oba groby pokryte są białymi liliami, które:

„Rosną tak wysoko,

Jak pan leżał głęboko.”

Biorąc za myśl przewodnią ludową mądrość „Nie ma winy bez kary” Mickiewicz wyznacza bohaterce za najcięższą zbrodnię najwyższą karę - śmierć.

Motyw zbrodni i kary wykorzystał w swej powieści pt.: Zbrodnia i kara Fiodor Dostojewski , który widział sens życia w upadku i odkupieniu. Aby człowiek pojął swą egzystencję, musi najpierw upaść, sięgnąć dna, dokonać czegoś strasznego, amoralnego, wtedy jego sumienie mówi mu, że postępuje nieetycznie, źle itp. Jedyną szansą dla kogoś takiego staje się szczere i prawdziwe odkupienie, naprawa siebie i swoich błędów. Tylko łamiąc zasady , można zobaczyć, jakie one naprawdę są.

Raskolnikowi, bohaterowi Zbrodni i kary bardzo źle się powodzi, nie ma praktycznie żadnych środków do życia. Jego jedyny dochód stanowią pieniądze, które dostaje od starej i skąpej lichwiarki za zastawione u niej przedmioty. Pełen złości i desperacji postanawia ją zamordować i obrabować. Powodem tego jest nie tylko jego zła sytuacja materialna, ale także poczucie własnej wyższości. Raskolnikow uważał, że pieniądze należą się jemu a nie starej, skąpej lichwiarce. Według niego istoty wyjątkowe, a do tych on się zaliczał, powinny czerpać korzyści z tego, co posiadają istoty niższe. Po morderstwie zaczynają go jednak dręczyć wyrzuty sumienia. Raskolnikow zaczyna rozumieć, że źle zrobił, że nie uda mu się stanąć ponad moralnością. W końcu przyznaje się do winy i zostaje skazany na katorgę, tym samym dostając szansę na odkupienie swojej zbrodni. Skazańcowi podczas katorgi syberyjskiej towarzyszy Sonia, dziewczyna z rodziny alkoholików. Raskolnikow opłacił pogrzeb jej zabitego w wypadku ojca.

W czasie odbywania kary bohater dowiaduje się, że matka umarła, a on sam, przebywszy ciężką, groźną dla życia chorobę przeżywa także głęboką duchową przemianę. Powraca do dawno porzuconej wiary , pod wpływem Soni zaczyna rozumieć wartość transcendentnych praw moralnych i chrześcijańskie podstawy wiary w odkupienie win skruchą i cierpieniem. Chce jak najszybciej skończyć karę na Syberii i zacząć nowe życie. Jego przemiana duchowa pozwala mu wstąpić na nową ścieżkę życia.

W przypadku Raskolnikowa można mówić o terapeutycznym wymiarze kary, która staje się warunkiem duchowego odrodzenia.

Nie ma winy bez kary, każda zbrodnia musi zostać odkupiona. Edyp, chcąc uniknąć zbrodni, popełniał je i karę wymierzył sobie sam. Karą dla bohaterów II części Dziadów jest brak możliwości dostania się do nieba, zaznania w nim słodyczy, czyli po prostu ukojenia po śmierci. Wszystkie duchy skazane na bytowanie między ziemią a niebem, są dręczone nudą, trwogą, pragnieniem , głodem i samotnością. Ratunkiem dla nich mogą okazać się ludzie, którzy dadzą im to, czego duchy potrzebują. Ludzie nie zawsze jednak mogą pomóc, bo " Kto nie był człowiekiem ni razu, temu człowiek nic nie pomoże".

W Liliach karą za popełnioną przez żonę zbrodnię, jest już sam strach przed karą właśnie. To on doprowadza kobietę do obłędu. Moim zdaniem jej szaleństwo spowodowane wyrzutami sumienia jest gorsze niż śmierć, którą sprowadza na nią i braci zabity mąż. W porównaniu do przytoczonych przeze mnie lektur, motyw zbrodni i kary w książce Dostojewskiego jest,wbrew pozorom, przedstawiony w najbardziej optymistyczny sposób. Zbrodnie i winy Raskolnikowa są straszne i niezaprzeczalne, ale kara, jaka spotyka głównego bohatera, ma w ostateczym wymiarze pozytywny wydźwięk. Raskolnikow staje się dzięki niej innym człowiekiem, takim, jakim być może nigdy by nie był, gdyby nie zbrodnia, którą popełnił.

---