Michał Kozicki
Konrad Szybalski
Ratownictwo Medyczne
Problematyka narkomani, alkoholizmu, palenia tytoniu
Uzależnienia, które są tematem niniejszej pracy są poważnym i aktualnym problemem w społecznościach cywilizowanego świata. Również w polskim społeczeństwie wzrasta zjawisko palenia papierosów u kobiet, zażywania narkotyków i alkoholu u dzieci oraz młodzieży. Środki opiumowe i amfetamina oraz palenie haszyszu modne są wśród polskiej młodzieży. Powoduje to wzrost zagrożenia uzależnieniem się od nich. Ryzyko jest tym większe im łatwiejszy jest dostęp do tych środków. W każdym większym mieście działają producenci, handlarze i dostawcy tych środków do domów konsumentów. Z drugiej strony poziom wiedzy o ich niebezpieczeństwie i szkodliwości jest bardzo niski. Po tych kilku słowach wstępu, chciałbym w tym miejscu przejść do szczegółowej analizy poszczególnych zagadnie będących tematem mojej pracy.
Narkomania w Polsce jest zjawiskiem dynamicznym nasilającym się szczególnie w odniesieniu do niektórych środków i sposobów ich używania. Ze względu na zakaz uprawy maku i ryzyko zakażenia wirusem HIV narkomania opiumowa nieco zmalała. Wzrosło natomiast w śród narkomanów zainteresowanie halucynogenami, kokainą, środkami z gruby amfetaminy oraz haszyszem i marihuaną. Rozpuszczalniki nadal są modne wśród najmłodszej generacji narkomanów. Polska jest krajem samowystarczalnym, jeżeli chodzi o surowce do produkcji narkotyków oraz ich przetwarzanie. Ceny narkotyków są znacznie niższe niż za granicą. Powszechnym jest obecnie zjawisko pojawienia się zawodowej grupy producentów i handlarzy narkotyków nie będącej narkomanami. Procederem tym ze względu na jego dochodowość trudni się przestępczość zorganizowana.
W tym miejscu chciałbym przedstawić pokrótce podział najbardziej powszechnych środków narkotycznych.
Do najbardziej rozpowszczechnionych środków psychotropowych wywołujących stany odurzenia i euforii należą pochodne rośliny maku. Tak zwane opiaty to: heroina, morfina, kodeina, kompot, mleczko. Środki produkowane na bazie opium nazywane są opatiami a wszystkie leki i środki działające podobnie do morfiny-opioidami. W medycynie tylko morfina i kodeina używane są obecnie jako składniki tabletek przeciwbólowych. Uzależnienie fizyczne i psychiczne od opiatów i środków pochodnych rozwija się stosunkowo szybko, zależne jest od zróżnocwania tych środków oraz od osoby, która je bierze. Najsilniejszym z nich jest heroina, jednak ze względu na niełatwy do niej dostęp i wygórowane ceny nie jest ona u nas tak powszechna w użyciu jak morfina czy opium w różnych postaciach lub powszechnie dostępny kompot. Uzależnienie od opiatów może się rozwinąć w wyjątkowych przypadkach nawet już po jednym lub dwukrotnym wstrzyknięciu heroiny lub morfiny.
Do narkotyków, które po alkoholu i opium zbierają najwięcej ofiar śmiertelnych należy kokaina. Kokaina jest bardzo silnym psychostymulatorem działającym na organizm i psychikę człowieka. Ma bardzo podobnie działanie do amfetaminy. Krzew kokainowy spokrewniony jest botanicznie z konopiami, z których otrzymuje się haszysz i marihuanę. Kokaina była najczęściej zażywana w postaci naturalnej, czyli żuto liście, sproszkowaną wdychano, wąchano jak tabakę. Obecnie kokainiści wstrzykują ją dożylnie lub palą. Systematyczne zażywanie kokainy prowadzi do uzależnienia. Leczenie kokainisty jest długo trwałe. Uwalnianie się od narkotyków powinno odbywać się w zakładzie zamkniętym najlepiej we wspólnocie terapeutycznej.
Kolejnym niebezpiecznym narkotykiem są pochodne konopi, znane z łacińskiej i botaniczny nazwy jako „kanabis”. Wśród wielu odmian konopi do najczęściej używanych należy odmiana konopi indyjskich, meksykańskich i tzw. konopie siewne. W wielu krajach nadużywanie pochodnych kanabisu: haszyszu i marihuany staje się coraz bardziej powszechne i tolerowane. W niektórych krajach czynione są próby zalegalizowania palenia haszyszu i marihuany. Obecnie są one legalne w Holandii. Przez konsumentów kanabis uważany jest za środek nieszkodliwy, tzw. narkotyk miękki, co jest oczywiście mitem. Młodzież powinna być świadoma, że zażywanie tych narkotyków jest bardzo szkodliwe dla zdrowia, zwłaszcza, gdy są mieszane z innymi środkami lub alkoholem.
Następną grupę narkotyków stanowią, tzw. halucynogeny. Są to środki pochodzenia naturalnego lub syntetycznego wywołujące w psychice człowieka zmianę świadomości, powodujące zaburzenia psychiczne, zaburzenia spostrzegania polegające na rzekomym odbieraniu wrażeń zmysłowych z otoczenia lub własnego organizmu bez rzeczywistego działania bodźców. To zaburzone, patologiczne odbieranie wrażeń nazywamy halucynacjami lub omamami. Do najbardziej powszechnych halucynogenów należy LSD. Zarówno LSD jak i inne halucynogeny wywołują silne uzależnienie psychiczne.
Inhalantomamia jest odmianą narkomanii polegającej na wąchaniu, wdychaniu, inhalowaniu lotnych środków chemicznych, do których należą różnego rodzaju rozpuszczalniki chemiczne, kleje i środki wziewne. Nie są to w ścisłym sensie narkotyki, mają jednak podobne działanie odurzające oraz halucynogenne. Przeważnie są to środki syntetyczne ( lakiery, butapren, rozpuszczalniki do farb), bardzo silnie i szkodliwie działające, zwłaszcza na młody organizm i psychikę.
Obecnie do bardzo popularnych narkotyków zażywanych głównie przez młodzież należy amfetamina. Początkowo była ona stosowana jako lek. Aktualnie jest ona popularnym i łatwo dostępnym narkotykiem. Sięga się po nią w celu zahamowania łaknienia, usunięcia zmęczenia, senności i złego samopoczucia. Z tego powodu stała się ona szczególnie popularna wśród uczniów i studentów, którzy stosują ją, aby zwiększyć wydolność swojego organizmu w procesie uczenia się.
Na koniec rozważań nad narkomanią chciałbym wspomnieć o bardzo niebezpiecznym zjawisku, które pojawiło się w Polsce niedawno. Są to sklepy z tzw. dopalaczami działające całkowicie legalnie poprzez wykorzystanie luk w polskim prawie karnym. W miejscach tych sprzedawane są specyfiki, których skład chemiczny nie jest zakazany przez ustawę o zwalczaniu narkomanii natomiast działanie mają takie same jak narkotyki. Jest to obecnie najpoważniejszy problem jaki stanął przed polskim wymiarem sprawiedliwości w walce z narkomanią.
Kolejnym zagadnieniem niniejszej pracy jest problem alkoholizmu. Nadużywanie alkoholu różni się od narkomanii tym, że jest całkowicie legalne w kulturze zachodniej - zakazane jest natomiast w krajach, w których religią dominująca jest islam. Od najdawniejszych czasów produkowano alkohol w różnych postaciach, o różnym stężeniu oraz z różnych surowców. Zawartość procentowa alkoholu bywa różna: od 0,5% w niskoprocentowym piwie do 75% w niektórych gatunkach rumu. Początkowo alkohol pełnił funkcje fizjologiczne (używany jako lekarstwo), psychologiczne (obniżenie sprawności psychicznej, chorobowe zespoły alkoholowe) oraz społeczne (używany w życiu towarzyskim, pomocny w nawiązywaniu kontaktów, pokonywaniu nieśmiałości). W najnowszych czasach duże znaczenie mają również względy ekonomiczne (produkcja, handel, dystrybucja) oraz polityczne. Władze państwowe zachowują prawo monopolu, kierują produkcją i dystrybucją, pobierają podatki od producentów i sprzedawców. Wreszcie prowadzą też walkę z przemytem i nielegalnym handlem alkoholem.
Alkohol jest silną trucizną dla układu nerwowego. Używany i nadużywany przez ludzi wywołuje wiele różnych zaburzeń psychofizycznych, przede wszystkim silne uzależnienie fizyczne, psychiczne i społeczne.
Do najbardziej znanych alkoholi należą: etylowy (etanol), metylowy (metanol, denaturat) i absolutny zawierający 95-99% spirytusu. Alkohol butylowy (alifatyczny) stosowany jest jako rozpuszczalnik klejów i lakierów, wosków i żywic oraz jako surowiec do produkcji detergentów. Na świecie wiele jest znanych i używanych napojów alkoholowych, a dostęp do nich jest zbyt łatwy szczególnie dla dzieci. Do powszechnie używanych napojów alkoholowych należą koniaki, wódki, koktajle, szampany, wino i piwo. Do grupy alkoholi niespożywczych należą: denaturat, salicyle, wody kolońskie, woda brzozowa, woda pokrzywowa, płyn borygo, autovidol, formalina, rozpuszczalniki, detergenty. Należy wspomnieć, że na bazie spirytusu produkuje się niektóre leki, np. krople walerianowe, krople żołądkowe, caridol.
Alkoholizm jest zjawiskiem społecznym, stanowi przejaw i formę niedostosowania społecznego, uważany jest za zjawisko społecznie niepożądane. W aspekcie medycznym uzależnienie alkoholowe jest odrębną jednostką nozologiczną, objawem i zespołem chorobowym, patologicznym, klinicznym wymagającym leczenia. W ujęciu psychologicznym jest zaburzeniem w rozwoju osobowym jednostki, charakteryzującym się uszkodzeniem sprawności psychofizycznej, zmianą postaw hierarchii wartości, z tendencją do agresji, autoagresji i przestępczości. Ostatnie badania nad alkoholizmem wykazały, że początek picia alkoholu wśród młodzieży przypada najczęściej na 15-18 rok życia, a jako pierwszy alkohol najczęściej pito wino (72%), następnie wódkę (14%) i piwo (12%). Młodzi po uzależnieniu się sięgają po mocne alkohole oraz alkohole niespożywcze. W Polsce liczba osób uzależnionych od alkoholu i nadmiernie pijących sięga od 4 do 5 mln, a osób wymagających leczenia od 1 do 1,2 mln. Z tej liczby objętych jest leczeniem zaledwie 15%. Osób żyjących w zasięgu społecznie negatywnych skutków alkoholizmu oblicza się na 12 mln, co równa się 1/3 populacji Polaków.
Nadużywanie alkoholu powoduje zaburzenia w metabolizmie organizmu. Silne zatrucie wywołuje zaburzenia orientacji w czasie i miejscu, amnezję wsteczną, prowadzi do utraty świadomości. Systematyczne nadużywanie alkoholu wywołuje stan uzależnienia psychicznego i fizycznego od alkohol, który prowadzi do pojawienia się chorób psychicznych i fizycznych związanych z nadmierną intoksykacją alkoholową. Do najczęstszych chorób spowodowanych alkoholizmem należą: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, uszkodzenie trzustki, marskość wątroby, oraz wiele zespołów psychotycznych alkoholowych - psychoza Korsakowa, halucynoza alkoholowa paranoidalna, zespół encefaliczny Wernickiego oraz inne. Ostre zatrucie alkoholowe może spowodować zejście śmiertelne. Alkoholizm jest chorobą nie tylko kliniczną, ale także zaburzeniem w rozwoju osobowości i anomalią społeczną.
Każdy człowiek pijący alkohol w sposób niekontrolowany może stać się alkoholikiem. Poprzez systematyczne wprowadzanie alkoholu do organizmu niszczy się naturalną barierę biologicznej odporności i występuje przymus picia. Im silniejsze uzależnienie, tym bardziej silna jest potrzeba picia. Zachowanie alkoholika charakteryzuje się nieodpartą potrzebą (przymusem) picia, poszukiwaniem alkoholu wszelkimi sposobami, tendencja do zwiększania dawki, uzależnieniem psychicznym, fizycznym, a niekiedy i społecznym. Na podstawie licznych badań dokonano wielu klasyfikacji alkoholików i alkoholizmu. Powszechne jest przyjmowanie następującej klasyfikacji: abstynent - wstrzemięźliwy - początkowy alkoholik - nałogowy alkoholik (z przymusem picia) - zaawansowany alkoholik z objawami chronicznymi. Alkoholik chroniczny, pijący systematycznie, cierpi na wiele chorób i powikłań oraz zaburzeń psychicznych, takich jak psychozy alkoholowe, halucynozy alkoholowe, depresje, obłęd paranoiczny alkoholowy z zespołem Otella, z tematem urojeń niewierności małżeńskiej. Najcięższą chorobą alkoholika jest otępienie alkoholowe charakteryzujące się głębokimi zmianami w sferze życia psychicznego, są one najczęściej przewlekłe i nieodwracalne. Przejawiają się ubytkami w sferze uczuć, pamięci, brakiem inicjatywy, apatią. Alkoholik wcześniej czy później staje się ofiarą własnego nałogu, krzywdzi innych, powoduje nieszczęśliwe wypadki, popełnia przestępstwa. Ofiarami alkoholizmu zajmuje się obecnie specjalna dziedzina nauki - wiktymologia.
Walka z alkoholizmem w Polsce jest niezwykle trudna, ze względu na duża tolerancję dla nadużywania alkoholu w społeczeństwie. Stąd tylu pijanych na drogach i tak wiele wypadków drogowych z ich udziałem.
Alkoholizm jest chorobą chroniczną i alkoholik jako chory powinien być leczony, niezależnie od tego jakie były powody powstania choroby alkoholowej. Leczenie może przebiegać przez różne typy terapii, resocjalizacji w grupach, poprzez leczenie ambulatoryjne i kliniczne leczenie odwykowe (w oddziałach lub zakładach odwykowych), rehabilitację w grupach terapeutycznych i w grupach AA. Uwalnianie się od uzależnienia obejmuje trzy etapy: okres zaprzestania picia, usunięcie lub złagodzenie objawów nadużywania alkoholu (leczenie odwykowe) oraz utrzymanie chorego w abstynencji.
Na koniec warto stwierdzić, że nikt, nigdy i nigdzie nie żałował tego, że był trzeźwy. Wiele natomiast osób nieraz przez całe życie cierpi i pokutuje za czyny popełnione pod wpływem alkoholu.
Kolejnym nałogiem dręczącym ludzkość jest nikotynizm. Palenie jest tak dawnym zjawiskiem, jak stare są dzieje ludzkie, a zwyczaj palenia jest obecnie bardzo powszechny. Współczesny monopol tytoniowy z dobrze opłacalną produkcją, handlem i dobrze rozwiniętą reklamą dociera do każdego człowieka. Jako jedną z używek proponuje tytoń w różnych postaciach: papierosy, cygara, cygaretki, tabak, tabaka, tytoń oraz nikotynizowana guma do żucia. Roślina tytoniu - podstawowy surowiec nikotyny - z botanicznej rodziny Nicotiana ma około 60 odmian, które obecnie są uprawiane we wszystkich częściach świata, w różnych warunkach klimatycnych. Nazwa „nikotynizm” pochodzi od nazwiska J. Nicota, francuskiego lekarza i ambasadora w Portugalii, który zalecał uprawę tytoniu i stosowanie go w leczeniu migreny.
Głównym alkaloidem tytoniu jest nikotyna, która bardzo szybko jest wchłaniana przez palacza do krwi. Już kropla nikotyny wstrzyknięta dożylnie może wywołać bardzo silne zatrucie. Dwie lub trzy krople nikotyny wprowadzone na język uśmiercą dorosłego. Nałogowy palacz (wypalający ponad 10 papierosów dziennie) ujawnia wiele zaburzeń organicznych i psychicznych. Pogarsza się u niego smak, apetyt i węch. Przy zatruciu nikotyną uszkodzony zostaje system oddechowy, krtań, tchawica i oskrzela, pojawia się typowy kaszel, występują zaburzenia systemu trawienia. Zaburzony bywa również układ krążenia z zaznaczającymi się objawami nieprawidłowej rytmiki serca i chorobą nadciśnieniową. Najbardziej ujawniają się zaburzenia układu nerwowego. Występujące zaburzenia i choroby w związku z paleniem zmusiły ludzi do walki z nałogiem. W różnych krajach powstało wiele towarzystw antynikotynowych usiłujących ograniczyć zwyczaj palenia. Dzięki ich staraniom na paczkach papierosów umieszczane są obowiązkowo informacje o szkodliwości nikotyny, a w świecie dominuje obecnie tendencja do wprowadzania zakazów palenia w miejscach publicznych.
Według ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia ponad miliard ludzi na świecie pali. W naszym kraju na jednego Polaka przypada około 2500 papierosów rocznie. Lekarze specjaliści odnotowują rocznie ponad 10 tys. zgonów na raka płuc i dróg oddechowych. Nowotwory u palaczy są 40 razy częstsze niż u abstynentów. Na skutek palenia mogą pojawić się różne formy nowotworów, np. dróg oddechowych, przewodu moczowego i pęcherza. Nowotwór płuc u nałogowych palaczy występuje 20-krotnie częściej niż u niepalących. System odpornościowy jest znacznie obniżony, rany skóry goją się znacznie wolniej. Palacze częściej nadużywają także innych środków uzależniających, np. alkoholu, kawy i leków. W wyniku długotrwałego intensywnego palenia występuje uzależnienie fizyczne i psychiczne, a także - co warto podkreślić - społeczne.
Ciągle mało mówi się i pisze o szkodliwych skutkach palenia, i to nie tylko czynnego, ale także biernego, nie mniej szkodliwego dla otoczenia.
3