nocna napisał " Świat, w którym żyjemy przesycony jest agresją i przemocą. Codziennie oglądamy w telewizji, słyszymy w radiu, czytamy w gazecie o morderstwach, zamieszkach, samobójstwach, wojnach. Świadczy to rozmiarach krzywd jakie ludzie potrafią wyrządzić innym i sobie. Jest wiele teorii dotyczących genezy agresji. Niektórzy upatrują źródła agresji w człowieku jako wrodzony popęd.
Inni uważają, że agresję można nabyć w ciągu życia.Autorem teorii agresji jako instynktu jest etolog Konrad Lorens.Opierając się na badaniach prowadzonych na zwierzętach wysunął twierdzenie,że agresja jest spontaniczną , wrodzoną gotowością do walki , która jest niezbędna do przetrwania organizmu. Według niego agresja wiąże się z ewolucją,jest narzędziem i czynnikiem wyzwalającym ewolucję i sama podlega zmianom ewolucyjnym. Spiętrzona agresja musi znaleźć jakieś ujście, albo w bezpośredniej walce między osobnikami, których nie łączy więź przyjaźni, albo w formie zrytualizowanej(rywalizacja sportowa,w dziedzinie nauki)lub przez przeniesienie na inne przedmioty.
Zygmunt Freud uważał agresję za jeden z elementów złożonego „instynktu ego”. Jego zdaniem agresja to mechanizm instynktowny,ale wywołany zawsze przez okoliczności zewnętrzne,w kierunku środowiska. Agresja jest, więc według Freuda zachowaniem instynktownym relatywny, a uczucie gniewu następstwem frustrującej agresji, rodzi się wtedy, gdy pobudka jest silna, lecz okoliczności uniemożliwiają otwarty wybuch agresji.
W podręczniku pod tytułem.„Pediatria-psychiatria wieku rozwojowego” Anna Popielarska pisze, że:”Agresja stanowi szeroką skalę napastliwych sposobów zachowania o charakterze destrukcyjno-społecznym, albo konstruktywnym; realizują się one przez aktywność lub bierność, są świadome lub nieświadome, przejawiane werbalnie lub motorycznie i kierują się wobec własnej osoby lub wobec różnych obiektów(zwierzęta, ludzie, przedmioty”.
Grupa psychologów z Yale University stworzyła alternatywną do poprzedniej koncepcję agresji zwaną hipotezą frustracji-agresji. Jon Dollord ze współpracującą z nim grupą psychologów stwierdzili,że agresja jest popędem nabytym, będącym reakcją na frustrację. Doznana frustracja pobudza do zachowania agresywnego, a siła tego pobudzenia jest wprost proporcjonalna do wielkości doświadczonej frustracji. Im silniej dążymy do osiągnięcia obranego celu, tym frustracja będzie większa bardziej dotkliwa. O wielkości frustracji decyduje także to czy niepowodzenie powodujące frustrację jest pojedyncze czy też któreś z kolei. Sytuacja frustracyjna powoduje blokadę, czyli brak możliwości zaspokojenia określonych potrzeb.Warunki jednostkowe i społeczne, które tłamszą życie, rodzą żądze niszczenia, która staje się swego rodzaju punktem wyjścia dla wrogich tendencji skierowanych bądź przeciw innym, bądź przeciw sobie.
Inna teoria zakłada, że agresja jest wyuczona-podobnie jak wiele innych rodzajów zachowań-jest rezultatem norm, kar oraz modeli, z którymi zetknęła się jednostka. Uczymy się zachowania agresywnego bądź przez własne naśladownictwo. Jedno z praw psychologii uczenia się głosi, że utrwalają się i mogą stanowić trudno zmienny repertuar te zachowania,które są wzmocnione dodatnio, czyli nagradzane.
Z. Korny (1989) wyróżnia agresję instrumentalną i agresję naśladowczą.Agresja instrumentalna kształtuje się w procesie instrumentalnego uczenia się, związanego z nabywaniem doświadczeń indywidualnych. Agresja ta jest celową czynnością prowadzącą do zaspokojenia potrzeby, uzyskania zamierzonego wyniku.
Agresja instrumentalna jest wyuczonym sposobem działania powstającym wskutek nie karania jaj oraz tolerowania przez otoczenie. W agresji naśladowczej proces modelowania jest to wykonanie przez podmiot działania podobnego symbolicznie lub konkretnie do tego, które uprzednio wykonał model. Wystąpienie agresywnego zachowania się jest następstwem mimowolnego naśladownictwa agresywnych modeli, z którymi dany osobnik zetknął się w danym otoczeniu. Agresywne zachowanie się młodzieży wykazuje zależność od zachowania się rodziców, sąsiadów kolegów itp.,z którymi dziecko ma kontakt w domu, w szkole na placu zabaw. Modele są eksponowane za pośrednictwem filmu, prasy i innych środków masowego przekazu.
Zachowania agresywne, a nawet okrucieństwa, można wywołać u osoby, która nie ma najmniejszych podstaw, by czuć się skrzywdzona a po prostu miała okazję być biernym obserwatorem agresywnego zachowania. Myślę, że ilu ludzi na świecie, tyle można by znaleźć definicji słowa „agresja”, ale nie o to przecież chodzi, aby przytaczać tu określenia, które wyjaśniają znaczenie tego słowa.
Wydaje się, że żadna z wymienionych teorii nie wystarcza do wyjaśnienia tak złożonego zjawiska, jakim jest agresja, chociaż każda z nich zawiera jakieś słuszne spostrzeżenia.
Zastanawiając się nad przyczynami agresji i przemocy wśród uczniów w środowisku szkolnym należy pamiętać o ich:
Przyczynach istniejących w szkole:
mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,
czas spędzany w sposób ukierunkowany,
stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek,
zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru, wycofanie się z pracy grupy,
anonimowość uczniów i nauczycieli
stosowanie oceniania jako środka dyscyplinującego.
Czynnikach związanych z relacjami nauczyciele-uczniowie
chłód emocjonalny nauczycieli w stosunku do uczniów
niewłaściwe sposoby komunikowania się nauczycieli z uczniami,(poniżanie, ośmieszanie przed klasą, straszenie,podkreślanie wiedzy nauczyciela),
agresja i przemoc dorosłych na terenie szkoły,
relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnych zachowań dzieci.
Czynnikach związanych z procesem nauczania:
zbyt dużo wymogów bez uwzględnienia potencjału i możliwości dzieci,
brak doceniania i podkreślania wysiłków i postępów dzieci, skupianie na negatywach,
niesprawiedliwość w traktowaniu i docenianiu uczniów,
mało uwagi poświęconej rozładowaniu napięć podczas lekcji
nuda i schematyczność podczas lekcji.
Jak postępować, aby zachowań agresywnych wśród uczniów było jak najmniej?
Podstawowym zadaniem jest ograniczenie kontaktu ze wzorami zachowań godzących w wolność i godność drugiego człowieka, oraz przedstawienie godnych wzorców do naśladowania.
Ważnym etapem w drodze do osiągnięcia owego celu jest uświadomienie wychowawcom:
nie można porozumieć się z drugim człowiekiem bez użycia siły
że osoby nadużywający siły wobec innych cechuje słabość konstrukcji psychicznej, a ich „sukcesy” w podporządkowaniu sobie innych osób są pozornie, gdyż w rzeczywistości nie są przez nikogo lubiani i szanowani,
że koleżanka czy kolega są takim samym człowiekiem jak on i mają takie same prawa,
że każdemu człowiekowi znajdującemu się w potrzebie należy się pomoc i szacunek.
Przeciwdziałanie agresji i przemocy powinno zacząć się już we wczesnym stadium rozwoju w domu. Rodzice powinni zadbać o właściwy sposób wychowania i wprowadzenia dziecka w środowisko szkolne. Szkoła, wychowawcy i nauczyciele powinni także przeciwdziałać tym zjawiskom już od pierwszych dni edukacji. Takie działania powinny być szczegółowo zaplanowane i opierać się na rzetelnej wiedzy merytorycznej oraz na obserwacjach życia szkolnego. W planowaniu działań powinno się uwzględnić:
świadomość roli w budowaniu klimatu klasowego,
wiedzę na temat znaczenia norm w życiu klasy, oraz sposobów przekazywania ich dzieciom,
umiejętność reagowania na różnorodne sytuacje agresji i przemocy wśród dzieci.
Systematyczne i przemyślane działania wymagają wysiłku i czasu, jednakże przyniosą wymierne korzyści:
zapobiegną eskalacji negatywnych zachowań w następnych latach,
dadzą poczucie pozytywnego wpływu na zachowania,
stworzą bezpieczny i przyjazny klimat w klasie.
Rodzina, dom, szkoła, środowisko, w którym dziecko jest wychowywane ma ogromny wpływ na przyszły kształt osobowości. Jeżeli te czynniki będą ze sobą współgrały i każde z wyżej wymienionych środowisk spełni należycie swoją funkcję wychowawczą będziemy mogli mówić o zmniejszeniu, a może nawet całkowitym zlikwidowaniu tego zjawiska.
Przyszłość jest w naszych rękach, a więc dbajmy o nią.
Literatura:
”Agresja wśród dzieci i młodzieży - perspektywa psychoedukacyjna” pod redakcją A.Frączka i I.Pufal - Struzik.
”Agresja u dzieci” J.Grochulska.
”Wstęp do psychoanalizy” Z.Freud.
”Pediatria - psychiatria wieku rozwojowego” A.Popielarska.
”agresywność młodzieży” Jolanta Maria Solińska
Opracowała Małgorzata Nocoń.
|