21. Myśl Świętego Augustyna: ontologiczny optymizm, gradualizm i prowidencjalizm (afirmacja istnienia, hierarchia bytowa rozumiana jako hierarchia dóbr, świat jako całościowy, celowy i opatrznościowy porządek). Geneza i natura zła: prywatna koncepcja zła, polemika z manicheizmem. Status i uzasadnienie istnienia wolnej woli. Wolność człowieka boża łaska- ewolucja stanowiska Augustyna w kierunku predestynacjonizmu. Augustyńska historiozofia: państwo Boże, a państwo ziemskie.

Aureliusz Augustyn z Hippony, łac. Aurelius Augustinus, w Kościele katolickim znany jako święty Augustyn (ur. 13 listopada 354 w Tagaście, zm. 28 sierpnia 430 w Hippo Regius) był filozofem, teologiem, organizatorem życia kościelnego. Święty Kościoła katolickiego, jeden z Ojców i Doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae (doktor łaski).

P o g l ą d y:

1. Bóg jest przyczyną wszelkiego bytu (jego powstania i przemian). Cały czas nim kieruje. Jest najwyższym przedmiotem poznania, najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra -teocentryzm.

2. Dla człowieka celem jest szczęście, które może osiągnąć tylko poprzez zespolenie z Bogiem. Do szczęścia potrzebne jest poznanie, które wbrew poglądom sceptyków istnieje.

3. Augustyn znalazł sposób poznania, który nie podlega błędom, otóż aby móc coś prawdziwie poznać należy wypowiadać twierdzenia dotyczące zjawis, a nie przedmiotów, a także wgłębić się w samego siebie, bo tylko we wnętrzu człowieka mieszka prawda.

4. Rozum najlepiej poznaje prawdy wieczne, ogólne i niezmienne. To Bóg udziela człowiekowi tych rad za pomocą Oświeceni (illuminacja). Poznanie umysłowe ma charakter intuicyjny, umysł dochodzi do prawdy bez rozumowania. Poznanie więc jest możliwe dzięki wierze, a wiara jest rzeczą woli. Przy czym wiara i rozum mają uzupełniać się wzajemnie.

5. PRZEWAGA DUSZY NAD CIAŁEM: dusza nie jest własnością ciała, nie ma w sobie nic materialnego. Posiada 3 funkcje tj. myśl, wola, pamięć. W przeciwieństwie do ciała dusza przemieszcza się, nie znajduje się w jednym miejscu, jest doskonalsza od ciała, bo bliższa Bogu. Wiedza o duszy jest pewna, o ciele nie. To dusza poznaje Boga.

6. PRZEWAGA WOLI NAD ROZUMEM¹: zasadniczą postacią życia duchowego był nie rozum, tylko wola. Natura człowieka bowiem przejawia się nie w tym, co wie, ale w tym, czego chce. Augustyn także w naturze Boga dopatrywał się pierwszeństwa woli. Istotę Boga stanowiła wola, a świat jest wolnym dziełem woli Boga, jest rozumny i wykonany wg planu. Zatem Bóg w swoim umyśle musi posiadać idee, wedle których stworzył świat.

7. WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA: Wg Augustyna tylko Adam narodził się wolny, ale opowiedział się za grzechem i jako grzech pierworodny przekazał go swojemu potomstwu, a tym samym grzech zaciążył na całej ludzkości. Ludzie nie są zatem wolni, są obciążeni skłonnością do grzechu. Mimo to mogą dostąpić zbawienia dzięki łasce, którą daje sam Bóg.

Ontologiczny optymizm- wszystko, co istnieje jest dobre, dlatego, że:

1. że jest, istnieje

2. że pochodzi od Boga

3. spełnia pewne parametry tj.:

1. miara

2. liczba

3. porządek (układ)

lub

1. forma

2. miara

3. porządek

Każda rzecz, która istnieje, ma choć odrobinę każdego z wyżej wymienionych parametrów, dlatego jest dobra.

Gradualizm- hierarchia bytowa, jako hierarchia dóbr, tzn. świat jest wypełniony dobrami, ale są one zróżnicowane. To, co duchowne jest więcej warte niż to, co cielesne. Dobra są różnej wartości także w wymiarze kosmicznym.

Prowidencjalizm- rzeczywistość jest racjonalnym, celowym, „opatrznościowym” porządkiem. (niestety nigdzie nie spotkałam się z tym pojęciem nawet i Tatarkiewicza więc nie wiem, do czego je odnieść, musicie wydedukować same)

Nauka o łasce:

1. dobrzy są jedynie ci, którzy dostąpili łaski. Człowiek dostępuje łaski nie zasługując na nią (nie byłaby łaską, gdyby była udzielana za zasługi)

2. ludzie dzielą się na tych, którzy łaski dostąpili i nie dostąpili, choć nikt na nią nie zasłużył. Przez nią jedni są dobrzy i i będą zbawieni, a drudzy są źli i zostaną ukarani i potępieni

3. Laska jest przyczyną podziału ludzkości na 2 kategorie :zbawionych i potępionych.

Geneza i natura zła: prywatna koncepcja zła:

Skąd się bierze zło? Na to pytanie próbowali już odpowiadać wcześniejsi filozofowie. Początkowo św. Augustyn nawiązywał do KONCEPCJI MANICHEJCZYKÓW - mówi ona o walce dwóch pierwiastków: dobra i zła, którą czasem wygrywa zło a czasem dobro - są one równoprawne. Jest to koncepcja materialistyczna i dlatego nie satysfakcjonowała ona św. Augustyna. W późniejszych rozważaniach doszedł on do wniosku, że zło nie jest po prostu brakiem dobra, lecz jego „niedostatkiem”. To nieobecności dobra, które być powinno. Uważał on, iż rzeczy wyższe powinny władać niższymi a nie odwrotnie., bo tylko wtedy układają się w porządek sprawiedliwy. Ostatecznie, więc złem jest nieporządek, nieład, sytuacja, gdy rzeczy niższe rządzą wyższymi, odwracając ten układ. Zło polega także na odsunięciu się od Boga i na pysze, która mniema, że stworzenie może obyć się bez Boga. Zaś dobro jest udzielane w łasce, co oznacza, że ludzie źli, to osoby jej pozbawione.
Z tego wniosku święty Augustyn wysunął twierdzenie, iż pewni ludzie rodzą się z łaską i są oni stworzeni do niesienia dobra, inni zaś są jej pozbawieni od dnia narodzin i dlatego są źli.

Dosłowne argumenty Augustyna:

1. Zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem wolnych stworzeń ( Bogu stanowiła dobrą przyrodę, lecz zatruła ją zła wola)

2. Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra, nie ma absolutnego zła, jak jest absolutne dobro

3. Zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie jest do niej potrzebne. Bóg wolał stworzyć mniejsze dobro ze złem, niż mniejsze dobro bez zła.

Augustyńska historiozofia:

Dramatyczne wydarzenie, jakim było złupienie Rzymu przez Gotów Alaryka, skłoniło Augustyna do napisania „O państwie Bożym”- pierwszego tekstu w filozofii zachodniej, skoncentrowanego na problemie historii. Wg Augustyna historia ludzkości wynika z walki 2 królestw:

1. PAŃSTWO ZIEMSKIE- jest społecznością diabła, odpowiada przyrodzie, materii, ciału (poszczególnego człowieka), historii wydarzeń i ekonomii.

2. PAŃSTWO NIEBIESKIE- jest państwem Boga, wspólnotą sprawiedliwych, wymiarem wiecznym, a zatem ponadhistoryczną przestrzenią boskiego objawienia.

Żaden okres w dziejach świata nie był nigdy zdominowany wyłącznie przez jeden z tych wymiarów, które współistnieją i wchodzą w interakcje. Nie można też identyfikować państwa ziemskiego z cesarstwem, a niebieskiego z kościołem: obu państw nie da się sprowadzić do żadnej konkretnej instytucji, ponieważ są one tożsame z wymiarami duszy, z decyzją, do której powołany jest każdy człowiek. To do każdego pojedynczego człowieka należy ustalenie, czy chce żyć w ciele, kochając siebie tak silnie, by aż pogardzać Bogiem, lub też czy chce żyć w duchu, kochając Boga tak mocno, by wręcz pogardzać miłością do samego siebie i wszystkich doczesnych spraw. Żadna zewnętrzna oznaka nie wyróżnia żadnego z tych typów człowieka, lecz ten, który żyje w państwie Bożym, umieszcza racje swego postępowania w wymiarze pozaziemskim (wieczne zbawienie duszy i ludzkości) i spogląda z dystansu na pełne niepokoju sprawy polityczne (które w tym czasie oznaczały początek rozpadu cesarstwa)

Państwo człowieka (wraz ze sprawami czysto historycznymi i politycznymi)znajduje jedyne uzasadnienie w działaniu na rzecz rozwoju państwa Boga, tj. sprzyjaniu chrystianizacji ludzkości zgodnie z planem Opatrzności. Nie jest zatem prawdą, jak twierdzili poganie, że klęska cesarstwa została spowodowana wewnętrznym rozpadem wywołanym przez chrześcijaństwo. Prawdą natomiast jest, że cała historia cesarstwa rzymskiego była jedynie epizodem w boskim planie: zjednoczenie terytorialne i językowe wprowadzone przez pax romana było instrumentem Opatrzności.

Zmagania obu Państw stanowią dzieje świata. Augustyn dzielił te dzieje na sześć okresów: okres 6 zaczyna się z przyjściem Chrystusa i kończy już dzieje ziemskie. Po nim czas zostaje pochłonięty przez wieczność, ci co należą do państwa bożego, wejdą w wieczną szczęśliwość, a inni pójdą na zatracenie: dzieje kończą się podziałem ostatecznym i nieodwołalnym. Taki koniec potrzebny był w przekonaniu Augustyna by ukazać zarówno sprawiedliwość Bożą, która każe, jak i miłosierdzie, które zbawia.

¹ Woluntaryzm, w filozofii pogląd uznający wyższość woli nad innymi władzami umysłowymi człowieka: rozumem, intuicją itp., i uznający ją za główny motor ludzkich działań. Termin woluntaryzm wprowadził 1883 F. Tönnies. Jednym z pierwszych myślicieli, którzy zrywając z intelektualizmem starożytnym akcentowali konstytutywną rolę woli w naturze człowieka, był św. Augustyn. Podobne stanowisko reprezentował Jan Duns Szkot.

---