ŚW. AUGUSTYN (354-430)
- każde społeczeństwo jest w istocie wspólnotą wartości;
- wyróżnia dwa państwa: ziemskie i niebieskie, społeczeństwa ciała i ducha, rozdział między nimi ma charakter wyłącznie moralny, nie fizyczny, o przynależności do wspólnoty decyduje to, w co człowiek wierzy, nie zaś warunki w jakich się znalazł;
- funkcją państwa ziemskiego jest konflikt, jest ono niedoskonałe (jak morze, w którym ryba pożera rybę), jest niezbędne aż do końca naszych dni;
- państwo Boże - prawdziwy pokój, nie ma zazdrości, podłożem jego jest konsens.
Ideał państwa św. Augustyna, w przeciwieństwie do filozofii państwa Platona, nie gwarantuje państwa sprawiedliwego. Z punktu widzenia filozofii św. Augustyna nie ma sprawiedliwego i wolnego państwa ziemskiego. Prawdziwe wolne i sprawiedliwe państwo to państwo Boże, i tylko tam możliwa jest spokojna egzystencja ludzka w bożym błogosławieństwie. Nawet władca wyróżniający się umiłowaniem Boga, nie jest w stanie zapewnić swoim poddanym sprawiedliwości, co najwyżej zapobiega pobieżnie skrajnej przemocy.
Takie wizje dwóch państw ukazują dwa pojęcia pokoju: doczesnego i niebiańskiego. Autor odmawia wartości pokojowi ziemskiemu, uznając wszystko co doczesne za twór niedoskonały. Skłania się natomiast to koncepcji „pokoju bożego” który może zaistnieć jedynie w Państwie Bożym, a więc u kresu ludzkiej drogi. Ta teologiczna wizja państwa sprawiła, iż św. Augustyn nie wykazywał niemal zupełnie zainteresowanie instytucją państwa i prawa doczesnego. W sprawach życia doczesnego kładł nacisk jedynie na sprawiedliwość osobistą, co w gruncie rzeczy oznaczało, ze docześnie zajmował jedynie się moralną strona postępowania jednostek.
Dla Augustyna dzieje świata to konflikt "państwa Bożego" (civitas Dei) z "państwem ziemskim" (civitas terrena) kierowanym tak naprawdę przez szatana. Ostatni etap ich walki rozpoczęło przyjście na świat Jezusa Chrystusa, a zakończy pochłonięcie czasu przez wieczność i ostateczny rozdział obu dominiów.
Dla Św. Augustyna Państwo Boże to niewidzialny kościół na czele z Chrystusem. Władza świecka jest podrzędna wobec duchownej. W idealnym Państwie Bożym porządki są doskonałe, ponieważ odzwierciedlają dobro. W każdym praktycznie państwie ziemskim panuje zło, ponieważ żyje w nim tylko garstka obywateli civitas Dei, ogromna reszta to zwykli grzesznicy. Jeśli spojrzeć na fakt podległości władzy świeckiej wobec duchownej to wskazać można kilka państw islamskich, państwo kościelne - Watykan. Ale czy to do końca Państwo Boże, jeśli przyjmiemy, że jest tam spora rzesza grzeszników. Państwo Boże to twór idealny, dlatego wydaje się, że w naszej realnej rzeczywistości istnieją jedynie państwa nazwane przez Św. Augustyna Ziemskimi.
św. Augustyn w idealny sposób zestawił konfrontację kultury pogańskiej i chrześcijańskiej, opisał w nim rzeczywistość upadającego Rzymu, ale przede wszystkim dał wyraz temu czym powinno być, czym się charakteryzować prawdziwe państwo Boże.
Państwo Boże cechuje dobroć, przebaczenie i miłość, a przeciwstawne państwo ziemskie - grzech, zło i nienawiść. Cały bieg historii to nieustanna wojna między szatanem władającym w państwie ziemskim, a państwem bożym rządzonym przez Boga. Nie można identyfikować żadnego z tych państw z jakimkolwiek państwem istniejącym na ziemi. Można natomiast teoretycznie przypisać państwu bożemu ludzi dobrych, a państwu ziemskiemu złych. W świadomości ówczesnych ludzi ugruntowało się przekonanie, że w człowieku silnie zakorzeniło się zło i trzeba z nim ciągle walczyć by po wyrzeczeniach dojść do całkowitego zwycięstwa dobra nad złem. Państwo boże jest swoistą niewidzialną wspólnotą ludzi czyniących dobrze i krzewiących miłość.
Teoria państwa u św. Augustyna wychodzi z założenia oddzielenia funkcji kościelnych od cesarskich. Państwo odnosi się do spraw materialnych, a kościół do duchowych. Powinny być autonomiczne i nie ingerować w swoje sprawy. Kościół może wspomagać państwo, formując postawy moralne, użyteczność w życiu jednostek i zbiorowości. Kościół obejmuje poddanych i rządzących, dlatego sprzyja harmonizacji stosunków społecznych i politycznych. Kościół oddziaływuje na społeczeństwo, a państwem interesuje się pośrednio. Państwo powinno pomagać kościołowi w zwalczaniu herezji.
Państwo to zespół ludzi uznających wspólne prawa i korzystających ze wspólnego pożytku bytowania. Rzymskie pojęcie „respublica” traktuje Augustyn w trzech znaczeniach. Po pierwsze jako zespół obywateli w organizacji politycznej. Po drugie jako organizację samej wspólnoty ustanowionej na podstawie uznanych przez wszystkich zasad. Po trzecie jako udział we wspólnocie społeczno - politycznej oraz posiadanie obywatelstwa.
„Państwo Boże” św. Augustyna zawiera syntezę augustynizmu, poświecone jest także częściowo obronie chrześcijaństwa przed tymi oskarżeniami. Augustyn przedstawił w niej również swoje poglądy na filozofię historii; wywarły one znaczny wpływ na późniejszy rozwój tej dziedziny wiedzy w Europie. Augustyn twierdził, że ani carstwo rzymskie, ani sam Rzym czy jakiekolwiek inne ziemskie państwo nie ma żadnego istotnego znaczenia. To, co liczy się naprawdę, to rozwój „państwa bożego” - innymi słowy duchowy rozwój ludzkości. Narzędziem postępu jest oczywiście Kościół. („Nie ma zbawienia poza Kościołem”). Wynika z tego, że władcy, obojętnie: pogańscy, chrześcijańscy czy barbarzyńscy, nie maja takiego znaczenia, jak papież i Kościół.
Rozdzielenie przez św. Augustyna, pochodzącego od Boga i realizującego Jego zamierzenia Państwa Bożego od wywodzącego się z ludzkich ułomności i grzechu, państwa ziemskiego, porządkuje skomplikowany obraz świata. Rozdziela, niezwykle skrupulatnie, świat wartości i antywartości, sacrum i profanum, miłość, życie i zbawienie od grzechu, śmierci i wiecznego potępienia. Opisywane państwa istnieją obok siebie, przenikają się wzajemnie, bowiem granice pomiędzy nimi są zatarte. To wielkie dzieło stanowi swego rodzaju przewodnik po świecie dobra i zła.
Podstawową ideą Augustyna była koncepcja dwóch państw: państwa bożego (civitas Dei) oraz państwa ziemskiego (civitas terrena). Do pierwszego, państwa Chrystusa, należeć mieli członkowie Kościoła, wierni, czyniący dobro. Państwo ziemskie łączyć miało grzeszników, znajdujących się pod władzą Szatana. To między tymi dwoma państwami od początku świata, wedle historiozofii Augustyna, toczyć ma się nieustanna wojna.