PROBLEMY ŻYCIA W GRUPIE
Agresja
W przyrodzie podjęcie walki przez zwierzęta jest dla nich bardzo ryzykowne.
W naturalnym środowisku nie ma przecież szpitali, ani leków na tężec, a więc rany poniesione w czasie walki zwierząt mogą prowadzić do śmierci. Zwierzęta nie są tak agresywne jak nam się wydaje. Często unikają walki stosując wobec siebie gesty uległości takie jak przykucanie czy kulenie uszu. Osobniki dominujące natomiast żeby odstraszyć inne osobniki od chęci podjęcia walki stosują tak zwane gesty walki: postawione uszy czy polierekcja. Poprzez pokazanie swojej siły zniechęcają do walki. Agresja u zwierząt bardzo często wywodzi się z pobudzenia seksualnego. Osobniki męskie walczą o dostęp do partnerek. Ten, któremu nie uda się spłodzić potomstwa, nie przekazuje swojego DNA dalej. Dominacja u zwierząt pokazywana jest właśnie poprzez ilość partnerek tegoż samca. Rodzi to rywalizację o pozycje w stadzie i partnerki, co bezpośrednio prowadzi do walki. Ustala to hierarchię w stadzie. Ciekawym przykładem są słonie morskie. Niektóre samce mają bardzo wiele partnerek na wyłączność, tworzą swojego rodzaju haremy. Małpy, aby wyrazić swoją dominację i pozycje w stadzie potrząsają gałęziami. Zarówno osobniki młode jak i pokonane w walce przybierają tzw. Grymas lęku, który podporządkowuje je pod osobniki starsze czy wygrane.
Już Darwin opisał czym charakteryzuje się agresja. Oprócz podwyższenia głosu i napięcia mięśni wymienił m. in. nienawistne spojrzenie. Uznał też, że Europejczycy robią się bardziej bladzi.
U ludzi agresja jest tępiona normami społecznymi i prawem. Pewne zachowania są po prostu niedopuszczalne. Mimo to obserwując jakiś przypadkowy biurowiec, od razu możemy powiedzieć kto tu jest szefem. Oczywiście nie chodzi tu o przemoc, ale dominacja będzie się tu przejawiała w słowach, oraz zachowaniu. Pomimo wielu badań nie udało się stwierdzić, że testosteron wpływa na agresje. Nie możemy jednoznacznie stwierdzić, że to właśnie powoduje zachowania agresywne. Mimo to mężczyźni są agresywniejsi od kobiet, to oni dokonują większości morderstw i napadów. Nowoczesna technika ułatwia popełnianie zbrodni. Morderca nie musi teraz mieć bezpośredniego kontaktu z ofiarą (dusić jej) wystarczy, że strzeli do niej z odległości. Sprawia to, że zachowuje się „zimną krew'' i dlatego popełniane jest więcej przestępstw. Udowodniono, że bardzo rzadko ofiarami pada bliska rodzina, gdyż nosi ona `'nasze'' DNA. Jeśli już jest to ojczym, macocha lub dalsza rodzina. A dzieciobójstwo?
Jedną z podstawowych agresji jest ta rodząca się, gdy potomstwo jest w niebezpieczeństwie. Matka zawsze staje do obrony. Dlaczego u ludzi jest inaczej? U zwierząt zabijają ojcowie, u ludzi zaś matki w pierwszym szoku poporodowym. Często powodem jest mała waga urodzeniowa dziecka, niepewność finansowa czy brak ojca. Również choroby dziecka mogą do tego doprowadzić. Płacz dziecka również może powodować agresję u rodzica, a przecież dziecko jako bezbronna istota płaczem chce przywołać kogoś do pomocy.
Dlaczego mężczyźni idą na wojnę?
Dawniej, gdy ludzie nie żyli w takich skupiskach jak teraz rzadziej do tego dochodziło. To walka o zasoby pcha ludzi do walki. Mężczyzna idący na wojnie chce zapewnić rodzinie te zasoby, a także bezpieczeństwo. Nawet, gdy on zginie jego DNA przetrwa w dzieciach. Wojna jest więc z jednej strony chęcią ataku, a z drugiej obrony przed atakiem. W plemionach Amazonki do dziś walka często spowodowana jest kobietami, które stają się trofeami takiej bitwy.
Jak wiemy i jak wykazały liczne badania antropologów, socjologów i biologów agresja u człowieka jest wrodzona. W toku dziejów działania wojenne, które były najbardziej zorganizowana forma agresji, występowały we społeczeństwach wszelkiego typu, od zbieracko - myśliwskich gromad po państwa przemysłowe.
Większość społeczeństw opracowuje sankcje karne dla wielu przestępstw, w celu ograniczenia ich min. Za pomocą norm obyczajowych i prawnych.
Znamiennym w tym wszystkim jest fakt, ze formy agresywnego zachowania się człowieka sa charakterystyczne dla gatunku człowieka, i chociaż forma ich jest podobna do tej jaka przyjmują naczelne, to cechy te odróżniają przejawianie agresji u człowieka od wszystkich pozostałych gatunków.
Zwolennicy teorii, ze za agresywność człowieka odpowiada środowisko wskazują na istnienie społeczeństw, które wydaja się w pełni lub niemal w pełni pacyfistyczne. Nie biorą oni pod uwagą, ze cecha wrodzona oznacza dający się zmierzyć stopień prawdopodobieństwa pojawienia się danej cechy w określonych rodzajach środowisk, a nie, ze cecha ta rozwinie się w każdym środowisku. Biorąc pod uwagę to kryterium wynika, ze ludzie maja wyraźnie dziedziczną predyspozycje do agresywnego zachowywania się.
Podobnie jak u innych zwierzat, przejawiane przez ludzi zachowanie się miesci się w granicach pewnej skali, jest zestawem pewnych reakcji, które SA przejawiane lub zanikaja, niezależnie od określonych okoliczności. Przez zroznicowana skale i przez roznice gatunkowa i genetyczna, trudno sprecyzowac zadawalajaca, ogolna charakterystyke agresji człowieka. Freud uważał,ze widzi w agresywnym zachowaniu się ludzi rezultat popedu, który nieustannie szuka ujscia.
Konrad Lorenz w swojej publikacji stwierdzil, ze ludzie podobnie jak inne gatunki maja ogolna, istynktwna skłonność do agresywnego zachowywania się i, ze poped musi znaleźć ujscie, choćby zawodnictwie sportowym.
Z kolei Erich Fromm formułuje inny, jeszcze bardziej pesymistyczny poglad, ze człowiekiem kieruje szczególny instynkt śmierci, który z reguly prowadzi do patologicznych przejawow agresji wykraczających poza to, z czym spotykamy się u zwierzat. Obaj Panowie mysla się, ponieważ tak jak to bywa z rodzajami zachowywania się i instynktami, i również w przypadku agresji każdego poszczególnego gatunku zwierzęcego, jednym terminem okresla się wadliwie wiele reakcji, mających oddzielne osrodki kontrolne w systemie nerwowym. Reakcji tych można wyroznic przynajmniej siedem:
-obrona i podboj terytorium
-dazenie do dominacji w dobrze zorganizowanych grupach
-agresja seksualna
-akty wrogości majace zakończyć okres karmienia
-agresja wobec zdobyczy
-obrona i kontratak skierowany przeciwko drapieżnikom
-umoralniajaca i dyscyplinujaca agresja sluzaca umocnieniu panujących w społeczeństwie regul
Przeprowadzane przez zoologow badania wskazuja jednak, ze nie istnieje żaden rodzaj agresywnego zachowywaniasie, który mialby postac ogolnego instynktu, właściwego wielu gatunkom. Każdy rodzaj takiego zachowania się może się pojawic, ulec modyfikacji lub zaniknąć w toku genetycznej ewolucji gatunku w taki sposób, w jaki kolor oczu może się zmienic z jednego na inny.
W istocie agresywne zachowywanie się jest jedna z cech najbardziej chwiejnych.
Krotko mówiąc nie ma dowodu na istnienie szeroko rozpowszechnionego jednolitego instynktu agresji.
Dlaczego?
Otoz badania ekologiczne udowodnily, ze wiele rodzajow agresywnego zachowywania się do członków tego samego gatunku pojawia się jako reakcja na zatloczenie środowiska.. Dla zwierzat agresja jest sposobem kontroli srodkow niezbędnych do zycia, zazwyczaj pożywienia lub miejsc dających schronienie, których jest za Malo, albo może zabraknąć w jakims momencie życiowego cyklu. W miare jak wzrasta zageszczenie populacji, grozby ataki zwierzat staja się intensywniejsze i czestrze.
O takich przypadkach mowi się, ze agresja kontrolując wzrost populacji jest czynnikiem zaleznym od zageszczenia.
Jeżeli agresja nie przynosi zadnych korzyści, nie można spodziewac się, ze droga naboru naturalnego zostanie wlaczona do repertuaru wrodzonych zachowan się gatunku.
Np. zwierzeta, które nie rozwijaja się na tyle licznie, żeby agresywne zachowanie się przynosilo korzyści.
Pomimo tego, ze mamy wyrazne predyspozycje do bycia agresywnym ( nasza przeszłość), to daleko nam do tego, by zasłużyć na miano najbardziej gwałtownych zwierzat. Wystarczy wziąć pod uwage hieny, lwy. Jeżeli sporządzilibyśmy liste liczy morderstw przypadających w ciagu roku na tysiac osobnikow, to ludzie znaleźliby się daleko w dole listy stworzen silnie agresywnych.
W porównaniu z mrowkami, dla których zabójstwa, utarczki, wielkie bitwy sa rzecza codzienna, ludzie się nieomal spokojnymi pacyfistami.
Najgwaltowniejsze formy agresji człowieka nie sa przejawem wrodzonych popędów, które co jakis czas przerywaja tamy zachowac. Stworzony przez Freuda i Lorenza model poped-zaspokojenie jest zastepowany subtelniejszymi wyjaśnieniami, odwołującymi się do interpretacji potencjalu genetycznego i uczenia się.
Z kolei antropolog Richard Sipes sostarczyl najbardziej przekonywującego argumentu na rzecz modelu kultura-wzor.. Zauwazyl, ze jeżeli , jak sugeruje model Freuda i Lorenza, agresja jest pewna wielkością w mozgu, która wzrasta, a nastepnie ulega wyladowaniu, to może ona znajdowac ujscie w wojnach, albo w najbardziej narzucających się substytutach wojny do których należy współzawodnictwo sportowe, wrogie czary, tatuaż i inne zrytualizowane formy okaleczania ciala., to dzialania te powinny prowadzic do redukcji swoich lagodniejszych substytutow. Jeżeli przeciwnie, to agresja jest pewna możliwością, która wzmaga uczenie się, nasileniu działań wojennych powinno towarzyszyc zwielokrotnienie ich substytutow. I porównując dziesiec wyraznie wojowniczych społeczeństw i dziesięć wyraznie pacyfistycznych, to przychylil się do modelu kultura wzor.
Postrzeganie człowieka jako ustrukturowanego, dającego się przewidzieć wzoru interakcji genow i środowiska jest w zgodzie z teoria ewolucji i to stanowisko powinno zachwycic zwolennikow teorii natura-wychowanie. Z jednej strony prawda jest, ze agresywne zachowanie jest wyuczone, lecz to uczenie się jest przygotowane w sensie, ze jesteśmy silnie predysponowani aby w pewnych dających się okreslic sytuacjach ulegac głębokiemu, irracjonalnemu uczuciu wrogości. Wrogość niebezpiecznie latwo pobudza sama siebie i wyzwala nieopanowane reakcje, które mogą szybko w poczucie alienacji i wywoływać gwaltowe czyny.
Trafnym jest porównanie agresji do mieszanki srodkow chemicznych przygotowanej do pozniejszych przekszatalcen, kiedy określone srodki katalizujące zostana dodane i wszytsko razem podgrzane i zamieszane
Mowimy, ze dla każdego środowiska istnieje odpowiednia dystrybucja prawdopodobnych reakcji. Zachowywanie się poszczególnych ludzi zależeć będzie od rodzaju doświadczeń przez ich kulture, jednakze pelny zestaw możliwości człowieka, podobnie jak zestaw możliwości malp czy termitow jest rzecza dziedziczna.
Jedna z niedawno odkrytych form agresji zalicza się terytorializm. Chroni on populacje zarówno przed eksplozja wzrostu, jak i przed jego zalamaniem się. Badania nad terytorialnym zachowywaniem sieludzi sa dopiero w początkowym stadium. Gromady zbieracko-mysliwskie na calym swiecie powszechnie Bronia w sposób agresywny ziemi, na ktorej znajduja się niezawodne zrodla pożywienia. Zarówno u ludzi, jak i u zwierzat zachodzi korelacja miedzy postacia terytorializmu a zasobnością terenu i rozkładem przestrzennym podstawowych źródeł pożywienia w obrebie areału. Każdy gatunek ma właściwy sobie zakres postaci terytorializmu, a charakterystyczny dla ludzi zakres, aczkolwiek niezwykle szeroki, nie obejmuje pelnego zakresu zwierzęcych wzorcow. W tym wlasnie sensie geny ograniczaja sposoby wyrazania terytorialnego zachowania się człowieka.
W związku z terytorium czestym przejawem agresji sa wojny. Można nazwac je gwałtownym zburzeniem zawilej i potężnej struktury terytorialnych zakazow, przestrzeganych przez grupy społeczne. Sila, która tkwi u podstaw większości wojennych orientacji politycznych, jest etnocentryzm, irracjonalne i przesadne przywiązanie osobnikow do krewnych i współplemieńców.. Ludzie pierwotni zazwyczaj dzielili swiat na dwie wyrazne czesci. Jedna to pobliskie wioski,krewni, przyjaciele, etc., a druga to wrogowie, sąsiednie wnioski, etc.
Ta elementarna topografia ulatwia odróżnianie nieprzyajciol, których można atakowac i zabijac, od przyjaciol, których nie można. Kontrast uwydatnia uznawanie wrogow za istoty przerażające, a nawet podludzi.
Poszczegolne formy zorganizowanej przemocy nie podlegaja dziedziczeniu . żadne geny nie wpływają na roznice miedzy tortura lamania kolem a wbijania na pal, miedzy kanibalizmem polowaniem na Glowy, a pojedynkami szermierzy, a ludobójstwem. Istnieje natomiast wrodzona predyspozycja do tworzenia kulturowych form agresji w taki sposób, ze swiadoma czesc umysłu zostaje odseparowana od surowych, zakodowanych w genach procesach biologicznych. Kultura nadaje agresji okreslona forme.
Kulturowa ewolucja agresji zdaja się kierowac lacznie trzy sily.
genetyczna skłonność do uczenia się pewnych form zbiorowej agresji
wymogi środowiska w których dane spolecznestwo istniej
uprzednie dzieje grupy które skłaniają ja do przyjecia jednej innowacji kulturowej, w przeciwieństwie do innej.
Poszczegolne sposoby agresji zaleza w znacznej mierze od materialu, jaki jest na podorędziu i od elementowi o fragmentow dawnych obyczajow, które daja się do celow agresji wykorzystac.
W pelni zrozumiec ewolucje agresji w społeczeństwie ludzkim możemy jedynie przy rozpatrywaniu jej przez determinujące ja czynniki na trzech poziomach.
1) na poziomie ostatecznych biologicznych predyspozycji
2) wymogow aktualnie istniejącego środowiska
3) przypadkowych okoliczności, decydujących o dryfie kulturowym.
Keith Otterbein przeprowadzil badania na 46 kulturach, przeprowadzając analize zmiennych majaca wpływ na wojownicze zachowanie. I odkryl, ze wraz z tym jak spolecznestwo staje się coraz bardziej scentralizowane i zlozone, rozwija wyrafinowana organizacje wojskowa i technike wojenna, a czym wieksze militarne wyrafinowanie danego społeczeństwa, tym bardziej prawdopodobny jest fakt, ze będzie rozszerzac swoje terytorium i wypierac rywalizujące z nim kultury.
Ludzie maja silna predyspozycje do odpowiadania na wszelkie pochodzące z zewnatrz zagrozenia nieuzasadniona nienawiścią i doprowadzenia wrogości do poziomu, pozwalającego na zniszczenie zrodla zagrozenia i zapewnienie sobie odpowiednio szerokiego marginesu bezpieczeństwa.
Mamy skłonność do żywienia glebokich obaw przed działaniami obcych ludzi i do posługiwania się agresja przy rozwiązywaniu konfliktow.
PODSTAWOWE PROBLEMY ADAPTACYJNE
W roku 1974 po raz pierwszy zaobserwowano rajd szympansów na obce terytorium zakończony śmiertelnym atakiem na wroga. Pozwoliło to na zakwestionowanie długo kultywowanego poglądu, że wszystkie naczelne są nastawione pokojowo, a tylko człowiek zabija współbraci. W 1996 badacze Peterson i Wragham poczynili interesujące spostrzeżenie. Spośdór miliona gatunków żyjących stworzeń, włączając w to 4000 gatunków ssaków, tylko u 2 zaobserwowano inicjowaną przez samce agresje terytorialną, w ramach której zawiera się przymierza, dokonuje napadów oraz zabija przedstawicieli własnego gatunku. Są to szympansy i ludzie. Ludzie, podobnie jak szympansy tworzą agresywne, męskie koalicje, w ramach których wspierają się wzajemnie podczas napadów na innych. Ten wzór działań agresywnych, współcześni psychologowie tłumaczą ogólnymi mechanizmami uczenia się w połączeniu z plagami współczesnego życia.
Na temat agresji, wśród "wyjaśnień biologicznych" często przywołuje się INSTYNKTOWNĄ TEORIĘ AGRESJII, przypisywaną Z.Freudowi i K.Lorenzowi. Zgodnie z nią agresja jest instynktownym popędem, który stopniowo wzrasta, aż wreszcie wybucha. Można ją rozładować za pomocą zewnętrznych bodźców, ale wewnętrzna budowa popędu sprawia, że musi się on uzewnętrznić w ten albo inny sposób. Pogląd ten został jednak skrytykowany, m.in. przez Berkowitz'a, który podał trzy argumenty przeciw: 1) naukowcy nie wykryli w ciele ani w umyśle człowieka żadnych "zbiorników" agresywnej energii, 2) w badaniach zazwyczaj stwierdza się, że agresja pojawia się w reakcji na bodziec zewnętrzny, 3) istnieją rożne rodzaje agresji - nie jeden.
PROBLEMY ADAPTACYJNE ZWIĄZANE Z AGRESJĄ
1) Zagarnianie cudzej własności
Ludzie bardziej niż inne stworzenia gromadzą zasoby potrzebne do przetrwania i reprodukcji. Mienie innych ludzi można zdobywać na wiele sposobów, np. w drodze wymiany, kradzieży lub oszustwa. Jednym ze sposobów jest też napad. Czasem sama groźba agresji wystarcza aby ludzie oddali to, co mają. Zdobywanie przemocą ważnych z reprodukcyjnego punktu widzenia dóbr jest jedną z hipotez ewolucyjnych. Prawa doboru mogły faworyzować zachowania agresywne, jeśli korzyści z nich płynące przewyższały ich koszty ujmowane w kategoriach reprodukcyjnych.
2) Obrona przed atakiem
Dzięki temu chronimy swoje zasoby przed zagarnięciem i podtrzymujemy własną reputację, odstraszając potencjalnych napastników. Chronimy również swój honor i pozycje, która byłaby zagrożona w razie puszczenia zniewagi płazem.
3) Przysparzanie kosztów rywalom seksualnym
Problem ten wynika ze zmagań osobników tej samej płci o dostęp do tych samych zasobów, np. wartościowych osobników płci przeciwnej. Agresja, której celem jest przyniesienie ujmy rywalom. przejawia się na wiele sposobów, od wyzwisk, bójski, do zabójstw. Chodzi o to, że podstawą ewolucji są róznice, więc koszt narzucony rywalowi oznacza korzyść dla tego, kto go narzuca.
4) Walka o miejsce w hierarchii
Agresja służy tu zdobywaniu lepszej pozycji społecznej. Przykładem mogą być tu wyprawy mężczyzn na wojny. Pomimo, iż ryzykują własne życie, to jednak sama wyprawa dodaje im prestiżu i tym samym podnosi miejsce w hierarchii społecznej - zostają bohaterami. Hipoteza polepszenia pozycji społecznej zakłada więc istnienie mechanizmów psychologicznych określających sytuacje społeczne, w których agresja się opłaca.
5) Odstraszanie potencjalnych agresorów
Funkcja odstraszająca pomaga rozwiązywać adaptacyjny problem obecności napastników czyhających na nasze dobra.
6) Powstrzymanie stałych partnerów od niewierności
Z badań wynika, że przemoc służy powstrzymywaniu partnerów od niewierności. Z badań przeprowadzonych w ośrodkach dla maltretowanych kobiet wynika niestety, że przeważnie były one bite przez, właśnie zazdrosnych mężczyzn.
Te 6 problemów adaptacyjnych, które agresja pomaga rozwiązać, pokazuje, że nie istnieje jeden, niezależny od okoliczności wzór zachowań agresywnych. Przeciwnie, agresja jest bardzo uzależniona od okoliczności. Pojawia się tylko w sytuacjach podobnych do tych, w których nasi przodkowie napotykali określone problemy adaptacyjne i odnosili konkretne korzyści.
Dlaczego mężczyźni są bardziej agresywni niż kobiety?
Wg. badań przeprowadzonych przez Wilsona w latach 1965-80 sprawcami 86% morderstw popełnionych w Chicago byli mężczyźni. Stanowili oni też 80% ofiar. Starystyki mówią, że we wszystkich przebadanych kulturach zdecydowanie częściej mężczyźni zabijają i są zabijani. Podstawą takiego wyjaśnienia jest ewolucyjny model rywalizacji seksualnej. U jego podłoża leży teoria inwestycji rodzicielskiej i doboru płciowego. W gatunkach, w których samice inwestują w potomstwo więcej niż samce, stanowią dla samców cenne zasoby reprodukcyjne. Skuteczna reprodukcja zależy od tego, czy uzyska on dostęp seksualny do dużo inwestujących samic. Mężczyźni częściej uciekają się do przemocy, bo są spadkobiercami zróżnicowania faworyzującego podejmowanie ryzykownych przedsięwzięć w walce o dostęp do więcej inwestującej płci.
Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety padają ofiarą agresji, bo to oni między sobą walczą o dostęp do kobiet i rywalizują o zasoby. Zwycięscy biorą wszystko a przegrani zostają z niczym.
Najbardziej oczywistym wnioskiem wypływającym z ewolucyjnej teorii agresji jest spostrzeżenie, że mężczyźni powinni wykazywać większą niż kobiety skłonność do stosowania przemocy. Forma przejawów agresji również zależy od płci. Badanie przeprowadzone wśród dzieci ze szkół podstawowych i gimnazjów w Wielkiej Brytanii (Ahmad, Smith, 1994) pokazało, że chłopcy częściej stosują i padają ofiarami przemocy fizycznej, natomiast dziewczynki przezywają i rozsiewają przykre plotki (agresja pośrednia), jak również stają się ofiarami tychże zachowań. Podobne rezultaty osiągnęli badacze piętnastolatków w Turku (Finlandia), gdzie chłopcy stosowali formy agresji bezpośredniej, takie jak podstawianie nóg, zabieranie własności innych uczniów, kopanie i bicie, szukanie rewanżu podczas gier zespołowych, popychanie. Do form agresji pośredniej (plotkowania, unikania kogoś, rozpowszechniania krzywdzących informacji, zrywania kontaktu, zemsty poprzez nawiązanie przyjaźni z kimś innym) dziewczęta sięgały o 25% częściej niż chłopcy. Badania przeprowadzone nad przemocą w szkole potwierdzają więc hipotezę, że istnieją znaczące różnice między płciami w zakresie zachowań agresywnych. Widać to również w badaniach przeprowadzonych wśród np. kierowców. Mężczyźni jeżdżą szybciej niż kobiety, częściej zdarza im się nie zachowywać bezpiecznych odległości czy wymuszać pierwszeństwo. Kobiety sięgają do mniej brutalnych metod, takich jak przygadywanie.
„Syndrom młodego mężczyzny”
Wilson i Daly „syndromem młodego mężczyzny” nazywają zjawisko posługiwania się niebezpiecznymi formami agresji, niosącymi ze sobą ryzyko poważnych obrażeń a nawet śmerci cechujące zwłaszcza młodych mężczyzn. Do dziesiątego roku życia chłopcy padają ofiarami morderstw tak samo często jak dziewczynki. W wieku dojrzewania jednak liczba mordowanych chłopców zaczyna gwałtowanie rosnąć, by osiągnąć szczyt około dwudziestego piątego roku życia. Mężczyźni w tym wieku sześciokrotnie częściej niż kobiety padają ofiarą zabójstw. Następnie krzywa gwałtownie opada, co mogłoby sugerować, że mężczyźni zaczynają unikać ryzykownych zachowań. W wieku 77 lat wykresy obu płci ponownie się zrównują. Daly i Wilson opierają swoje wyjaśnienie takiego stanu rzeczy na ewolucyjnej analizie rywalizacji o partnerki w pradawnym środowisku: „Młodzi mężczyźni są szczególnie skłonni do podejmowania ryzyka, ponieważ u naszych przodków w tym właśnie wieku następowała najostrzejsza selekcja faworyzująca umiejętność skutecznej rywalizacji.” Istotne jest tu trwałe znaczenie reputacji. Fakt, że mężczyźni stosują przemoc prawie zawsze w obecności innych ludzi, świadczy o tym, że nie chodzi jedynie o pognębienie rywala, co można by w końcu zrobić pod osłoną nocy albo z dala od ludzkich oczu, lecz również o wywarcie wrażenia na rówieśnikach. Tłumaczy to również, dlaczego ludzie podejmujący ryzyko cieszą się wysoką pozycją i prestiżem społecznym. Badając owe zjawisko w różnych krajach, stwierdzono, że im więcej jest w danej grupie mężczyzn w przedziale wieku 15-29 lat, tym wyższy jest poziom grupowej agresji. Związek ten jest tak silny, że można wręcz uznać odsetek młodych mężczyzn za wskaźnik poziomu agresji w danej populacji.
Okoliczności wyzwalające męską agresję przeciw mężczyznom.
Światowe statystyki zabójstw wskazują, że zarówno sprawcami jak i ofiarami większości zabójstw są mężczyźni. Istnieją pewne szczególe okoliczności, które sprzyjają wzajemnemu zabijaniu się mężczyzn. Po pierwsze zabójcy i ofiary często wywodzą się z szeregów ludzi bezrobotnych i nieżonatych, przynajmniej w momencie popełnienia zbrodni. Jeżeli komuś grozi wykluczenie z procesów reprodukcji, to niekiedy podjęcie dużego ryzyka może się wydawać opłacalne.
Kolejnym motywem jest obrona pozycji, reputacji i honoru w oczach grupy rówieśniczej. Typowym przykładem mogą być tutaj sprzeczki w barze, które nagle wymykają się spod kontroli. Ich uczestnicy nie potrafią się wycofać, przełknąć upokorzenia w obecności rówieśników, więc tłuką butelkę, sięgają po nóż lub otwierają ogień.
Trzecim motywem jest zazdrość seksualna i rywalizacja o partnerkę. Dane zabrane z ośmiu badań nad zabójstwami w obrębie tej samej płci pokazują, że spośród morderstw spowodowanych sytuacją „trójkąta małżeńskiego” aż 92% zbrodni popełnili mężczyźni na swoich rywalach, a tylko w 8% wypadków zabijały kobiety (Daly, Wilson, 1988) Męska agresja wymierzona przeciw rywalom pojawia się w określonych okolicznościach, związanych z adaptacyjnym problemem zatrzymania przy sobie partnerki. Mężczyźni często dążą do dominacji fizycznej nad rywalami, pozbawiając ich w ten sposób uroku w oczach kobiet.
Okoliczności wyzwalające kobiecą agresję przeciw kobietom.
Wypadki agresji kobiet przeciw przedstawicielkom własnej płci zdarzają się rzadziej i są mniej brutalne i mniej spektakularne. Jeżeli zdefiniujemy agresję jako narzucenie innym kosztów, to okaże się, że wśród kobiet bywa ona całkiem silna. Na przykład kobiety znacznie częściej wyszydzają wygląd rywalki, zarzucają jej rozwiązłość, nazywają ją brzydką, tłustą, mówią o jej grubych udach, śmieją się z jej sylwetki, ogólnie kwestionują jej urodę. Kobiety z wielką spostrzegawczością wychwytują usterki innych kobiet i w sytuacji rywalizacji rozprawiają o nich publicznie. Znacznie częściej niż mężczyźni mówią, że rywalka sypia z kim popadnie, w przeszłości miała wielu partnerów i jest „puszczalska”. Co więcej, taktyka ta jest zależna od okoliczności i jeżeli mężczyzna szuka przelotnego romansu, to przypisanie rywalce rozwiązłości jest nieskuteczne.
Okoliczności wyzwalające męską agresję przeciw kobietom i kobiecą przeciw mężczyznom.
Przemoc mężczyzn wobec kobiet najczęściej jest skierowana przeciw żonom i kochankom. Badania przeprowadzone w Baltimore wykazały, że przyczyną 25 na 36 morderstw była zazdrość. W 24 wypadkach ofiarą były żony. Najczęściej zdarza się to w dwóch sytuacjach: gdy mężczyźni stwierdzają lub podejrzewają niewierność albo kiedy kobieta planuje zerwać związek. W pierwszym wypadku mężczyzna ryzykuje inwestowanie swoich ograniczonych zasobów w wychowanie nie swojego dziecka, w drugim zaś - utratę wartościowej reprodukcyjnie kobiety na rzecz rywala. Jedna cecha łączy wszystkie ofiary - młody wiek, ponieważ młodość jest oznaką wartości rozrodczej kobiety. Ponadto młode kobiety częściej bywają obiektem zainteresowania innych mężczyzn. Skłonność do ograniczania wolności partnerki idzie w parze ze skłonnością do przemocy. Im poważniejsze formy przemocy, tym większa zazdrość i ograniczenie wolności.
Jeśli kobieta używa przemocy wobec mężczyzny, kiedy broni się przed partnerem rozwścieczonym z powodu jej rzeczywistej lub domniemanej zdrady a przy tym od dawna była maltretowana i nie wie, jak się wydostać z potrzasku. Męska zazdrość seksualna leży więc u podłoża zarówno wypadków zabijania żon przez mężów jak i znacznie rzadszych wypadków zabijania mężów przez żony.