W 05. Teorie rozwoju psychicznego w ciągu życia


W 5.

Teorie rozwoju psychicznego w ciągu życia

(por. Przetacznik - Gierowska M., Tyszkowa M., 1996, t.1, s. 189-221; Brzezińska A., 2000, s. 271-279; Turner J. S., Helms D. B., 1999, s. 35-78)

  1. Przez kilkadziesiąt lat - model biologiczny, ewolucyjny H. Spencera w rozumieniu psychologii rozwojowej - wzrost ilościowy funkcji psychiki , przekładający się na zdolności przystosowawcze jednostki. Sekwencja stąd wynikająca: wzrost, dojrzałość (optimum funkcjonowania, stabilizacja, spadek sprawności - rozpad funkcji psychicznych; czyli ewolucja - inwolucja. Psychologia rozwojowa zajmowała się jedynie rozwojem (do okresu dorastania włącznie), a nie zajmowała się starością.

Rozwój ujmowany linearnie, ilościowo; psychologia nauką eksperymentalną.

  1. Wpływ czynników społeczno - kulturowo - historycznych na zmiany rozwojowe w ontogenezie K. W. Schaie'a (1965) tzw Ogólny Model Rozwojowy Schaie'a - zróżnicowanie międzypokoleniowe, a tym samym biegu życia jednostki, nakłada się na zmiany psychiczne będące funkcją wieku życia, tworząc łącznie obraz zmian danej kohorty wiekowej - ich rozdzielenie pozwala wykryć tzw czystą zmianę ontogenetyczną - metoda - analiza sekwencyjna.

Wyróżniono 3 podstawowe modele ujmowania zmian rozwojowych w ciągu życia:

  1. MODEL STABILNOŚCI (the stability model) - właściwości zachowania człowieka dorosłego są stałe - ujęcia tradycyjne - teoria cech w psychologii osobowości.

  2. MODEL ZMIAN UPORZĄDKOWANYCH ( ordered - change model) - rozwój to ciąg zmian zachodzących w określonej kolejności, czyli stała sekwencja zmian psychiki - właściwych dla gatunku ludzkiego w jego historii życia. Teorie Freuda, Piageta, Eriksona.

  3. MODEL ALEATORYCZNY , DIALEKTYCZNY (aleatory model) - rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia jest wypadkową interakcji zdarzeń życiowych związanych z wiekiem jednostki, z rozwojem historycznym i pozanormatywnymi zdarzeniami w życiu danego człowieka. Ta pozorna przypadkowość na tle historii (skala społeczna), w interakcji z realizowaniem się indywidualnego planu genetycznego jednostki może ujawnić pewne prawidłowości.

TEORETYCZNE KONCEPCJE ROZWOJU:

  1. TEORIE PSYCHOANALITYCZNE I NEOPSYCHOANALITYCZNE:

(zakładają, że człowiek może rozwijać się przez całe życie, jeśli umiejętnie rozwiąże kryzysy, które napotka)

    1. Twórca psychoanalizy - Zygmunt Freud - jego koncepcja rozwoju psychoseksualnego.:

  1. Oralna (usta) - do 1r. ż.; ssanie, gryzienie; obiektem pierś matki, później ambiwalencja; osobowość: pojawia się Id; ufność/brak; przywiązanie/ambiwalencja; mechanizmy obronne - fiksacja, introjekcja, projekcja. Zadania rozwojowe - gotowość do frustracji (oddzielenie od piersi\0, konflikt, rozwój zależności uczuciowej.

  2. Analna (odbyt) - 1-3 r.ż. ; wydalanie kału (kontrola), zwracanie; ambiwalencja; pojawia się Ego (nakazy, zakazy); osobowość: zaczątek Superego (początki poznania rzeczywistości); mechanizm obronny wyparcie; zadania rozwojowe - rozwój niezależności (wydalanie używane jako wyraz posłuszeństwa lub protestu), postawy wobec obiektów - czystość, porządek, oszczędność, hamowanie spontaniczności vs zmartwienie, wyparcie, wstyd.

  3. Falliczna (genitalia) 3-6 r.ż.; zabawy seksualne, odróżnianie (dotykanie, pokazywanie, oglądanie); kompleks Edypa, identyfikacja z rywalem; osobowość: rozwój Superego, pełny rozwój Ego, rozwiązanie kompleksu Edypa; mechanizmy obronne: identyfikacja, początki wypierania, sublimacji, odreagowywanie, przemieszczanie, izolowanie; zadania rozwojowe: sytuacja edypalna, pierwsze zestawienie cząstkowych popędów, pojęcie roli płciowej, lęk przed kastracją, zazdrość o penisa, ciekawość seksualna.

  4. Faza latencji (uśpienia) 6 - 11 r.ż.; wszystkie wcześniejsze rodzaje zaspokajania popędów, wzrost ciekawości seksualnością, żądza wiedzy intelektualnej w tym obszarze; poszerzanie kontaktów społecznych z rówieśnikami, sublimacja stosunku do rodziców - czułość; osobowość: konsolidacja Ego i Superego, równowaga i uspokojenie stosunków między Id, Ego, Superego i światem zewnętrznym; mechanizmy obronne: brak nowych, ale znaczące: sublimacja, odreagowanie, wypieranie wczesnodziecięcych przeżyć popędowych; Zadania rozwojowe: dzięki wyciszeniu możliwy rozwój zainteresowań.

  5. Faza genitalna (genitalia) - przedpokwitania 11 -14 r.ż. - powtarzanie wczesnodziecięcych sposobów zaspokajania popędów (też oralne); powtórne władanie obiektem miłości wczesnego dzieciństwa; osobowość: zakłócona równowaga pomiędzy różnymi warstwami osobowości; mechanizmy obronne: intelektualizacja, racjonalizacja, asceza; zadanie rozwojowe: powtórne przeżywanie sytuacji edypalnej; Pokwitanie 14 - 20 r.ż. - dojrzały sposób zaspokajania popędu - heteroseksualny obiekt miłości, związki genitalne; pozarodzicielskie obiekty miłości; oziębienie czułości wobec członków rodziny; osobowość: reorganizacja osobowości - integracja; mechanizmy obronne: (-);zadanie rozwojowe: kształtowanie zjawisk zewnętrznych.

    1. Koncepcja C. G. Junga (lata 30-te):