Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia

„ Rozwój psychiczny człowieka w ciągu życia ”

Istotą rozwoju człowieka w ciągu jego życia są zmiany. Psychologia rozwojowa zajmuje się
ontogenezą od chwili poczęcia aż do śmierci, rejestruje zmiany, docieka przyczyn, źródeł.
Psychologia rozwoju bada i postęp i regres.

Rodzaje zmian rozwojowych:
Zmiany rozwojowe - ilościowe np. wtedy, gdy coraz bardziej wzrasta dana cech człowieka
- jakościowe funkcja ta przekształca się zasadniczo np. przejście od gaworzenia do gruchania, od
pamięci mimowolnej do dowolnej
- zmiany wielkości, odpowiednik zmian ilościowych
- zmiany proporcji
- zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości, np. proporcja ciała
- zanikanie dawnych właściwości np. wypadanie zębów mlecznych

Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności):
Zmiany uniwersalne to takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są
uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi, zmiany
wspólne są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych
doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu wywołane czynnikami, które działają tylko
na indywidualna jednostkę.

Człowiek się rozwija, co powoduje zmiany- teoria 4 czynników:
- genetyczne uwarunkowania rozwoju
- środowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju
- nauczanie i wychowanie –wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)
- aktywność własna - wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)

Dojrzewanie to proces, w którym, aspekty rozwoju, są niezależne od doświadczenia
indywidualnego. Uczenie się to proces prowadzący do zmian w zachowaniu na podłożu
indywidualnego doświadczenia. Okres sensytywny to okres największej podatność na bodźce
danego rodzaju. Cechy filogenetyczne to cechy gatunkowe.

Periodyzacja – podział życia człowieka na okresy
2 stanowiska:
I że periodyzacja ma znaczenie porządkujące, podkreśla ciągłość rozwoju a dzielimy żeby było
łatwiej opisywać, granice podziału nie są ustalone przypadkowo, ten pogląd jest bardziej
powszechny
II rozwój ma charakter stadialny

Podział rozwoju człowieka w ciągu życia przedstawiony w latach:
- stadium prenatalne – od poczęcia do rozwiązania ( 9 miesięcy)
- wczesne dzieciństwo – od narodzin do 3 lat
- wiek niemowlęcy – 1 rok życia

- wiek poniemowlęcy – 2 i 3 rok życia

- średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) – 4-6 lat
- późne dzieciństwo (wiek szkolny) – 7-10/12 lat
- adolescencja – 12-22 lata
- adolescencja Wczesna – 12-17 lat
- adolescencja Późna – 17-22 lata
- wiek dorastania – 10/12-18 lat
- wiek młodzieńczy – 19-15 lat
- wczesna dorosłość
- średnia dorosłość
- późna dorosłość (okres starzenia się)

Są dwa modele podejść do analizy rozwoju badań. Pierwszy z nich to model mechanistyczny badań
nad rozwojem – w analizie zmian zachowania rozwój traktowany jako naturalne następstwo,
zmiany są spowodowane przez bodźce zewnętrzne. Zmiana rozwojowa utożsamiana ze zmianą
zachowania. Człowiek traktowany jako bardzo prosta maszyna w tym modelu akcent na zmiany
ilościowe, mają charakter ciągły. Analizowane jest również tempo rozwoju. Opisuje się zachowania
ludzi w różnym wieku w różnych sytuacjach-badania poprzez model korelacyjny—korelacja-dwie
zmienne są ze sobą związane, czyli wykazują systematyczną współzmienność. Model organizmiczny
badań nad rozwojem, który obejmuje poziom T (modelu mechanistycznego,)czyli model
mechanistyczny jest fundamentem modelu organizmicznego. Odwołujemy się do wnętrza, do
różnych właściwości procesów wewnętrznych struktur. Jeżeli akcent położymy na interakcje z
otoczeniem to będzie to podejście kontekstualne (model kontekstualny).W tym modelu
organizmicznym przyczyną zmiany jest to, co zachodzi od środka organizmu. Inne podejście –
diachroniczne to, gdy obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze( mowy, percepcji,
samooceny itp.) zachodzące w określonym czasie, umożliwia dokonanie opisu takich cech procesu
rozwoju jak jego tempo, dynamika czy rytm zmian. Podejście synchroniczno-funkcjonalne, podczas
którego dokonujemy analizy zmian ujawniających się jednocześnie w kilku obszarach w danym
odcinku czasu pozwala to na wyprowadzenie hipotez, co do kierunku i celu sensu dokonujących się
przemian.

Istnieją trzy modele zmiany rozwojowej:
Model liniowy zmiany rozwojowej jest realizowany w podejściu mechanistycznym źródłem zmiany
rozwojowej są bodźce zewnętrzne działające na jednostkę otoczenie → jednostka (otoczenie
wpływa na jednostkę), warunkiem zmiany jest wewnętrzna dojrzałość organizmu zmiana polega na
kumulacji doświadczeń (wiedzy, umiejętności), nowe doświadczenie pojawia się obok starego
rozwój rozumiany jako proces ciągły, płynny analizuje się tempo rozwoju, analizowane są przede
wszystkim zmiany ilościowe (przyrost, ew. różnicowanie itp.), jest ciągły progres (postęp) w
efekcie zamiast starej struktury pojawia się nowa struktura;
- model stadialny zmiany rozwojowej,plateau – okres zastoju realizowany w podejściu
organizmicznym źródłem zmian są czynniki wewnętrzne, tkwiące w jednostce możliwości
Wyznaczniki zmian: dojrzewanie, warunkiem dla rozwoju są bodźce zewnętrzne zmiany mają
charakter kumulacyjny nowe doświadczenia są wchłaniane przez stare struktury nowe struktury
istnieją obok starych, opisujemy tempo (jak szybko) i rytm (stosunek I fazy – progres do II fazy –
zastój)właściwości całości decydują o funkcjonowaniu całości
Analizowane zmiany są ilościowe i jakościowe rozwój ma charakter skokowy;
- model cykliczno fazowy zmiany rozwojowej stosujemy, kiedy rozpatrujemy rozwój w modelu
kontekstualnym źródłem zmiany jest aktywność jednostki, zakłada stałą interakcje między

czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi warunki zmiany stwarza dopasowanie między
dojrzałością organizmu a bodźcami zewnętrznymi charakter zmian polega na transformacji
doświadczenia stare struktury zmieniają się pod wpływem nowych doświadczeń i pojawia się nowa
jakość przebieg zmian cykliczny, zmiany ilościowe i jakościowe relacja wzajemności: część↔całość
integracja nowego, dezintegracja starego i reintegracja nowe/stare.

Badania nie eksperymentalne mogą być prowadzone w różnych strategiach:
- strategia badań poprzecznych polega na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu
uzyskanych wyników, każda osoba badana jest tylko raz
badacz porównuje wyniki uzyskane od osób w różnym wieku i analizuje istniejące między nimi
podobieństwa i różnice wady nie jest kontrolowany wpływ zmiennej tj. przynależność do grupy
pokoleniowej/kohorty (dzielące podobne doświadczenia życiowe) nie weryfikują żadnego z modeli
ujmowania zmiany rozwojowej badacz nie kontroluje, w jakie interakcje ze sobą wchodziły zmienne
w każdej z porównywanych grup do momentu badań oraz w trakcie.
Zaletą jest to, iż wymagają niewielkiego nakładu czasu.
- strategia badań podłużnych. Badania tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasu
badacz uzyskuje od tej samej grupy osób kilka zbiorów wyników, które ze sobą porównuje
Wady: kilkakrotne wykonywanie pomiarów jest czynnikiem samym w sobie zniekształcającym
badanie, trudność w utrzymaniu początkowej liczebności grupy przy badaniach trwających dłuższy
czas, wchodzenie badanych w interakcje z badającymi i z samymi sobą. Zalety: strategia badań
sekwencyjnych, wiążą się ze zbieraniem danych, co najmniej od dwóch różnych grup
pokoleniowych badanych w niej mniej niż dwóch odcinkach czasu, badania ukośne – badanie kilku
grup pokoleniowych w tym samym wieku, ale różnym czasie, badania czasowo-sekwencyjne –
powtarzanie, co jakiś czas badań przekrojowych, badania pokoleniowo-sekwencyjne – kilkukrotne
badania podłużne połączone z, porównywaniem odpowiadających sobie grup wiekowych, badania
przekrojowo-sekwencyjne – porównywanie kilku grup wiekowych, z których każda badana jest kilka
razy, badania różnych grup wiekowych należących do różnych pokoleń.

Badania korelacyjne to takie, w których obserwuje się współwystępowanie zmiennych i na tej
podstawie wnioskuje się o związku między nimi. Nie pozwala na wyciągnięcie wniosków przyczyn.
Nie manipuluje się.
Badania eksperymentalne -
wady:
trudno badać w długim przedziale czasowym
trudności w losowym doborze osób
ograniczenia mają charakter etyczny
jak i techniczny
zalety:
Eksperyment – metoda badawcza, w której obserwacje określonych zachowań przeprowadza się w
systematycznie zmienianych warunkach, a osoby badane przydziela się losowo odp.
poszczególnych warunków (grup);
Wywiad-rozmowa w 4 oczy pomiędzy badaczem a badanym w celu zebrania szczegółowych
informacji o tym ostatnim;
Obserwacja- (naturalna) obserwacja zachowań występujących w sposób naturalny, bez
podejmowania prób, aby je zmienić lub zakłócić; zbieranie danych bez zastosowania
laboratoryjnych środków kontroli czy manipulacji zmiennymi;
Test- rzadko używany do badań psychologicznych nad rozwojem człowieka a w szczególności

rozwojem dziecka;
Ankieta- metoda zbierania informacji od dużej liczby ludzi; informację samo opisową zbiera się w
formie odpowiedzi na listę pytań, przedstawionych w ustalony sposób;
Kwestionariusze opisowe(od 15 roku życia)- kwestionariusz- zbiór pytań w formie pisemnej
stosowany w celu uzyskania indywidualnych odpowiedzi;

ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM
ROZWÓJ UKŁADU NERWOWEGO

I trymestr

Pierwszy trymestr to okres kształtowania się układu nerwowego i osiągnięcia przez niego kontroli
nad mięśniami oraz współdziałania w funkcjonowaniu zmysły dotyku tempo rozwoju neuronów jest
bardzo szybkie – kilka tys. Nowych przybywa, co min w 2. i co sek. w 3. miesiącu.

1-szy miesiąc:

Od 13 dnia od poczęcia zawiązki układu Nerwowego od 19. dn. Powstaje cewa (rynienka) nerwowa
złożona z neuroblastów (pierwotnych neuronów), dwa dni później zamyka się
z cewy rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe ok. 21. dn. Powstają pierwsze komórki
ośrodkowego układu Nerwowego 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i
przodomózgowie),4 tydzień Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one
dowodem na wykształcenie się układu nerwowego pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo
generujących się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy.

2-gi miesiąc:

Powstaje 5 pęcherzyków mózgowych i rozpoczyna się różnicowanie komórek nerwowych kory
mózgowej w środkowej części mózgu tworzy się przysadka w 6 tyg. a dokładnie 41.dn pierwsze
odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu układu nerwowego i mięśniowego
pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz podnoszenie się i opadanie, 7
tydzień półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki
43. dn. pierwsze oznaki fal mózgowych pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
intensywny rozwój oka, zwłaszcza kom. Nerwowe siatkówki-ośrodek wzroku
w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję
całego ciała w postaci zwrotów tułowia,8. tydzień to silny rozwój pęcherzyków mózgowych, zaczyna
się unerwianie tworzącego się ucha wewnętrznego.

3-ci miesiąc:

Dziewiąty tydzień cewa nerwowa wypełnia się kom. Nerwowymi doskonali się zmysł dotyku (np.
powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę), neurony w rdzeniu
kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu
poruszać się niezależnie od siebie gruczoł przysadkowy wydziela hormon gonadotropinę tworzy się
nerw węchowy, 10 tydzień części mózgowe są już ukształtowane doskonali się wrażliwość na dotyk
(lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy) dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np.
ziewanie, przeciąganie się), 11 tydzień Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna

cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja
uogólniona w połowie 11 tygodnia w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk tworzą się
podstawowe receptory powonieniowe, 12 tydzień przysadka mózgowa zaczyna wydzielać hormony
kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica dziecko zaczyna połykać wody płodowe pierwsze
nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania
środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk zapis EEG wykazuje
indywidualne cechy aktywności mózgu fale mózgowe są jeszcze nieregularne i wolne odruchy
związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców niż przyjęciem wobec nich czynnej
postawy gruczoły wytwarzają ślinę.

II trymestr

Okres osiągnięcia przez mózg pełnej liczby neuronów oraz ich intensywnego rozwoju
następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien w
rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych.

4-ty miesiąc:

Na palcach powstają poduszeczki dotykowe serce pompuje dziennie ok. 30 l krwi, tarczyca
asymiluje jod i wydziela toksynę, organizm syntezuje białka,mózg dynamicznie dojrzewa
na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje uformowany jest móżdżek powstają ciągle nowe
połączenia nerwowe.

5-ty miesiąc

W mózgu uwidacznia się bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa oraz spoidło
objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalna substancja,stopniowo aktywność dziecka staje się
regularna i cykliczna (fazy czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony
temperament oraz tryb życia i aktywność matki.

6-ty miesiąc

Kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych pod koniec miesiąca fale mózgowe
przypominają fale u noworodka następuje mielinizacja mózgowia gęstnieje sieć wiązań nerwowych
podczas snu 60 % faza marzeń sennych REM, mózg rozwija się i kształtuje swoje funkcje dzięki
ćwiczeniu, jakim jest jego aktywność w czasie fazy REM o dojrzałości układu nerwowego świadczy
tworzenie się niektórych odruchów bezwarunkowych.

III trymestr

Zwiększa się powierzchnia kory mózgowej. Rozwój połączeń jest już na tyle zaawansowany, że w
korze mózgowej zachodzi proces dyskryminacji bodźców, uczenia, zapamiętywania, nabywania
nawyków i preferencji, doświadczania pierwotnych emocji. Behawioralna aktywność dziecka jest
przejawem pierwotnych form umysłu.

7-my miesiąc:

Można już rozpoznać 6 warstw kory mózgowej. Trwa proces mielinizacja włókien nerwowych. Przy
wykonywaniu ruchów angażuje różne partie mózgu, dzięki czemu powstają nowe połączenia
między komórkami nerwowymi oraz wzorce pamięciowe ruchów.

Przełom 7-ego i 8-ego miesiąca:

Obok aktywności ruchowej pojawia się intensywna bioelektryczna aktywność kory mózgowej
układu nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała, prace wszystkich narządów i zawiaduje
czynnościami, myśleniem i uczuciami. Mózg szczególnie ćwiczy funkcje oraz integruje informacje w
czasie fazy snu REM. Zmysł równowagi dojrzewa. Półkula lewa odpowiedzialna za prawą stronę
ciała i mowę jest zwykle w okresie płodowym lepiej ukrwiona (a tym samym lepiej odżywiona i
dotleniona). Wytwarza się gotowość lewej półkuli do przyjmowania dźwięków mowy a prawej-
muzyki.

9-ty miesiąc

Dziecko przestaje rosnąc na 2 tygodnie przed porodem.


ROZWÓJ RUCHÓW

I trymestr
1-szy miesiąc:

- 3 tydzień Zaczątki 33 kręgów (somity);
- 4 tydzień Zawiązki kończyn oraz 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała;
- 4 tydzień Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one dowodem na
wykształcenie się układu nerwowego pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących
się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy;

2-gi miesiąc:

- 5 tydzień zawiązki dłoni i stóp;
zaczyna powstawać tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa
zawiązki palców u dłoni i stóp;
- w 6 tyg. a dokładnie 41.dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu układu
nerwowego i mięśniowego, pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz
podnoszenie się i opadanie, pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
w połowie;
- 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję całego
ciała w postaci zwrotów tułowia;

3-ci miesiąc:

Dziecko coraz bardziej aktywne i przejawia indywidualne cechy w wyglądzie i zachowaniu.
- 9 tydzień plecy częściowo wyprostowują się;
- 10 tydzień doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń

zwija się w piąstkę) neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do
poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się niezależnie od siebie
doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy)
dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się);
- 11 tydzień Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się
wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona w połowie 11 tyg. w
zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk;
- 12 tydz. dziecko zaczyna połykać wody płodowe pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej,
ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania środkowe i boczne, a potem i dolne partie
ciała stają się wrażliwe na dotyk odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców
niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy.


II trymestr

Następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien w
rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych.
Dużo przestrzeni wokół dziecka pozwala na nieskrępowane ćwiczenia ruchowe. W miejsce wolnych,
nieregularnych ruchów, które angażowały naraz wiele mięśni i stawów, pojawiają się ruchy pełne
wdzięku ruchy stają się wyraźnie wyczuwalne dla każdej matki.

4-ty miesiąc:

Rozwój mięsni karku – głowa trzyma się prosto zwiększa się ilość płynu owodniowego, co pozbawia
dziecko poczucia ciężaru ciała i łagodzi urazy matki, dzięki temu dziecko może być aktywne w
przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała (np. drażnienie tej
okolicy wywołuje ruchy w odległych częściach ciała) po podaniu środków pobudzających lub
uspokajających zachowanie dziecka zmienia się do 16 tyg. 20 tys. Różnych ruchów w ciągu dnia 13
tydzień. Pojawiają się spontaniczne próbne ruchy oddychania polegające na skurczu klatki
piersiowej 15 tydzień ruchy nabierania i wypierania wód płodowych ruch chwytania bez, a potem z
udziałem kciuka.

5-ty miesiąc:

Aktywność dziecka staje się regularna cyklicznie zmienia się (faza czuwania i snu)
na indywidualne cechy aktywności ma wpływ odziedziczony temperament oraz tryb życia i
aktywność matki. Matka może już stwierdzić, że dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się,
przeciąga się po śnie lub energicznie szuka wygodnej dla siebie pozycji. Może tez stymulować jego
ruchy przez pocieranie lub stukanie w powłoki brzuszne dziecko nadal ćwiczy sprawności życiowe
np. od 17 tygodnia ssanie.

6-ty miesiąc

Prawidłowo rozwijające się dziecko trwa w bezruchu przez okres nie dłuższy niż 10 min
odruchy bezwarunkowe od 24 tyg. wzrasta częstotliwość, siła i amplituda skurczów i rozkurczów
klatki piersiowej oraz ruchów ssania. Aktywność dziecka staje się również zależna od docierających
bodźców zmysłowych (np. mogą go wzbudzić ze snu)

aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie zharmonizowana.

III trymestr
7-my miesiąc

Zmniejszająca się przestrzeń wokół dziecka uniemożliwia dotychczasowe swobodne koziołkowanie.
Nadal przekręca się ono i wykonuje wiele ruchów kończynami oraz precyzyjne ruchy mimiczne,
powstają wzorce pamięciowe ruchów. Większość odruchów wrodzonych jest już widoczna (np.
odruch ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, Moro, chwytny).

Przełom 7/8 miesiąc:

Aktywność ruchowa, układ nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała.



9-ty miesiąc

Dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem.

ROZWÓJ WRAŻLIWOŚCI ZMYSŁOWEJ

I trymestr
1-szy miesiąc:

Od 19. dn. Tworzą się oczy a od 28. dn. Można rozpoznać soczewkę oka
w 4 tyg. Pojawiają się jama ustna zawiązki kończyn, oczu, uszu i nosa.

2-gi miesiąc:

Od 7 tyg. okolica warg wrażliwa na dotyk i jej lekkie podrażnienie powoduje reakcje uogólnioną
całego ciała w postaci zwrotu tułowia.

3-ci miesiąc:

Doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w
piąstkę),tworzy się nerw węchowy. W 10 tyg. doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie
czoła powoduje obrót głowy). 11 tydzień zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna
cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja
uogólniona. W połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk. Tworzą się
podstawowe receptory powonieniowe, kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica, dziecko
zaczyna połykać wody płodowe. Pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i
wypierania wód płodowych oraz ssania środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się
wrażliwe na dotyk.

II trymestr

Zasób bodźców zmysłowych, jakich dostarcza środowisko śródmaciczne bardzo bogaty
w tym trymestrze wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne. Dziecko odbiera wrażenia zmysłowe,
lecz nie integruje ich jeszcze w schematy spostrzeżeniowe.

4-ty miesiąc:

14/15 tydzień cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk. Dziecko reaguje na smak wód płodowych
oraz zmianę ciśnienia (reakcje odruchowe nieuświadomione). Odruchy błędnikowe, dziecko
kołysane ruchem i oddechem matki ćwiczy zmysł równowagi
zaczyna funkcjonować narząd Cortiego, w którym mieszczą się receptory słuchowe.

5-ty miesiąc:

Kubki smakowe chemicznie aktywne, intensywność ruchów połykania wód płodowych zależy nie
tylko od odczuwania głodu, ale także od ich smaku (np. smak słony hamuje połykanie) oraz od
samopoczucia dziecka.Im słodsze wody tym wolniej je połyka, dokładniej smakując. Na nagłe
zmiany temperatury, oświetlenia oraz silne dźwięki dziecko reaguje przyspieszeniem akcji serca,
zwiększeniem ruchliwości (niepokojem) całego ciała oraz gałek ocznych, zmianą pozycji ciała (w
celu ucieczki od bodźca naruszającego normalne warunki).

6-ty miesiąc:

Po koniec 6. miesiąca otwiera się szpara powiekowa. Gałka oczna porusza się w górę i w dół oraz
na boki. Reakcja na silne światło coraz bardziej wyraźna. Prawie połowa dzieci reaguje na silny
dźwięk reakcją przestrachu. Pod koniec trymestru receptory równowagi są pod względem rozmiaru
i funkcji w pełni dojrzałe.


III trymestr

Dziecko staje się istotą czująca i reagująca już przed urodzeniem
narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w kolejności:
dotyk, równowaga,węch,smak,słuch,wzrok
Rozwój zmysłów wzajemnie od siebie zależny.
Zmysł dotyku:
Środowisko śródmaciczne dostarcza stymulacji dotykowej. Dziecko dotyka ścian macicy, łożyska,
pępowiny, siebie zwłaszcza twarzy, która jest szczególnie wrażliwa na dotyk
pozwala dziecku odczuć świat „ na własnej skórze” oraz doznać, że jest, że istnieje.
Zmysł węchu i smaku:
Węch, komórki nerwowe niosące informacje o zapachu są już od dawna czynne
skład chemiczny płynu owodniowego zależy od odżywiania się matki np. przyprawy-specyficzny
zapach. Rodzi się ono ze zdolnością do odróżniania zapachów przyjemnych (np. wanilii, truskawek)
i nieprzyjemnych (np. amoniaku, zgniłych jaj),smak ważny regulator rozwoju dziecka i ćwiczeń
ruchów oddechowych. Słodki posmak wód zachęca do picia, co dostarcza produktów odżywczych i
pobudza ruchy klatki piersiowej.
Zmysł słuchu:
Dziecko reaguje na dźwięk ( niezależnie od matki) w postaci zmian w ruchach ciała, akcji serca,

prądach czynnościowych mózgu, rytmie ruchów klatki piersiowej. Dziecko najpierw jest wrażliwe
na: wibracje, silne, pojedyncze dźwięki następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki. Głos matki
jest bardziej słyszalny niż głos innych osób. Dziecko odbiera dźwięki na drodze pozaakustycznej i
uczy się różnicować ich rytm, natężenie, akcent, szczególny rodzaj dźwięku- muzyka, zaleca się
słuchanie instrumentów tj.: fagot, flet wiolonczela, ponieważ zdolność do odbioru dźwięków o
niskich częstotliwościach rozwija się szybciej
dziecko woli słuchać muzyki spokojnej, o stałym rytmie i tempie podobnym do częstotliwości
uderzeń serca człowieka dorosłego w stanie spoczynku.
zmysł wzroku:
Światło dociera do macicy przez coraz bardziej naciągnięta skórę brzucha. Dziecko rozróżnia cienie
jasne i ciemniejsze. Od 26. tyg. reaguje wzmożeniem ruchów i zmianą rytmu serca.


CZYNNIKI ZABURZAJĄCE ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM

Rozwój zależy od czynników genetycznych, paragenetycznych i pozagenetycznych. Zaburzenia
rozwoju o charakterze genetycznym: przekazywane dziedzicznie lub spowodowane działaniem na
komórki rozrodcze, zygotę i embrion szkodliwych czynników powodujących zmianę materiały
dziedzicznego np. zespół miauczącego kota, Downa, Turnera, hemofilia, fenyloketonuria, choroby
psychiczne. Zaburzenia paragenetyczne
genetyczno-konstytucjonalne właściwości matki stanowiące tzw. regulator matczyny wpływający na
modyfikację predyspozycji genetycznych dziecka. Zaburzenia pozagenetyczne są przyczyną chorób
i wad wrodzonych powstałych w okresie jajowym (1-2 tydzień) zarodkowym (3-8 tydzień) i
płodowym (od 9 tyg.) mogą być spowodowane:
wirusem (np. różyczki, świnki, żółtaczki zakaźnej, grypy) bakterią (np. kiły) pasożytem (np.
toksoplazmozy) promieniowaniem (np. rentgenowskim, ultrafioletowym)
toksynami ( są nimi najczęściej: alkohol, nikotyna, narkotyki, leki, zwłaszcza hormonalne,
psychotropowe i antybiotyki, oraz związki ołowiu, rtęci i azbestu a także środki ochrony roślin)
niedotlenieniem ( z powodu np. zaburzonego krążenia krwi w organizmie matki, dziecka lub
łożysku) stanami niedoborowymi ilościowymi (niedożywienie) lub jakościowymi (np. niedobór
witaminy A, B2) chorobami matki (np. cukrzyca, choroba nerek, serca)
komplikacjami ciążowymi (np. zagrażające poronienie, krwawienie w ciąży, zatrucia ciążowe,
wysokie miano przeciwciał w wyniku niezgodności głównych grup krwi lub czynnika Rh),stresem
matki.

ROLA ZWIĄZKU MATKI Z DZIECKIEM I CZYNNIKÓW EMOCJONALNYCH
ROZWÓJ W OKRESIE NIEMOWLĘCYM
STADIUM NOWORODKA (WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA)

Pierwszy miesiąc życia to okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku.
Dziecko musi przystosować się do: zmian temperatury, nowego sposobu oddychania, nowego
sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania zbędnych produktów ,w chwili urodzenia 3,37 kg i
51,2 cm, duża głowa z małą częścią twarzową stanowi 30 % masy ciała; długi tułów i krótkie
kończyny, duży udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym
ciemiączko duże (zarasta ok. 15 miesiąca), ciemiączko małe (zarasta w pierwszym kwartale życia),
przyjmuje postawę leżącą asymetryczną.Leżąc na plecach zwraca głowę w jedną stronę a kończyny
asymetrycznie (jedna wyprostowana – ta po stronie głowy a druga zgięta

noworodek przewaga zginaczy nad prostownikami. Wszystkie odruchy u noworodka można
podzielić na 2 grupy: wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego, odruch źrenicowy, mrugania,
ssania, połykania, odruch wydalania moczu i kału występujące tylko u noworodków i/lub
niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego
odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy, odruch toniczno-szyjny
(wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie a kurczą po
przeciwnej, odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania,
odruch chwytny ( zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak, że można dziecko unieść
i oderwać od podłoża), odruch marszu automatycznego
naturalny rytm aktywności: snu i czuwania, noworodek głęboko śpi, jeśli regularnie oddycha a jego
oczy nie poruszają się (8-9 godz. Na dobę); sen lekki szybkie ruchy gałek ocznych i nieregularny
oddech; drzemie oczy otwarte, ale nieprzytomne; otwarte i przytomne oczy bierne czuwanie.
Noworodki śpią 16-18 godz. na dobę. Możliwość odbierania bodźców przez noworodka: równowagi
–kiedy płacze podniesienie uspokaja go, dotyku – dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie,
smaku – potrafi odróżnić smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki (lubi słodki), węchu – reaguje na
zapach pewnych pokarmów tak samo jak dorosły.
Rozpoznaje zapach mleka matki może zlokalizować zapach i odwrócić się od nieprzyjemnych
zapachów słuchu – preferuje dźwięki o czystych tonach różnicuje niemal wszystkie dźwięki mowy
ludzkiej odwraca się w kierunku dźwięku preferuje dźwięki wysokie wypowiedzi z wysoką intonacją
oraz głos swojej matki, wzroku – akomodacja wzroku i ostrość widzenia są ograniczone przygląda
się i próbuje śledzić poruszający się obiekt widzenie kolorów nie jest jeszcze dobrze rozwinięte.
Dzieci w 2-3 dobie życia zdolne są do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów. W 2-3
tyg. patrząc na wyraz twarzy rodzica jak on wysuwa język, otwiera usta, zaciska wargi naśladują
nie tylko ruchy mimiczne, ale także ruchy głowy
noworodka kładziemy na boku coraz lepiej reaguje odruchami bezwarunkowymi.

ZMIANY ROZWOJOWE NIEMOWLĘCIA

Wzrost zwiększa się o 50 % w 3-4 miesiącach. Faza bierności – do 6. miesiąca gdyż cechy
funkcjonowania ustroju dziecka i parametry biochemiczne są takie same jak w okresie płodowym.
Piąty a siódmy miesiąc „fizjologiczne urodziny” po nim „faza ekspansji”, której pierwszy podokres
związany jest z rozwojem umiejętności panowania nad własnym ciałem
doskonalą się wówczas fizjologiczne i biochemiczne mechanizmy prowadząc do stanu równowagi-
homeostazy. W tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu (kościec+ mięśnie)
z pierwotnej kifozy ok. 304 miesiąca życia. Lordoza szyjna (umiejętność podnoszenia i utrzymania
głowy), a ok. 9-12 miesiąca życia lordoza lędźwiowa, powstaje w efekcie pionizacja postawy.
Intensywny rozwój tkanki tłuszczowej – sprzyja termoregulacji odruch ssania pojawia się w
odpowiedzi na bodźce dotykowe, kinetyczne przy ułożeniu w pozycji karmienia a następnie
wzrokowe widok piersi. Poważne wewnątrz ustrojowe przemiany biochemiczne od 6. miesiąca życia
wyżynanie się zębów mlecznych, trwa do 3 roku życia.

ROZWÓJ MOTORYCZNY

Rozwój psychoruchowy (powiązania psychiki i motoryki). Cefalokaudalny kierunek rozwoju
rozwój postępuje od części głowowej (ruchy gałek ocznych, ruchy mięśni szyi) poprzez część
tułowia (ruchy rąk, tułowia) a następnie nożna (dowolne ruchy nóg, chodzenie)
proksymodystalny kierunek rozwoju. Zmiany postępują w kierunku od osi podłużnej ciała na boki,

czyli najpierw mięśnie położone blisko kręgosłupa, mięśnie ramion, przedramion, dłoni i palców.
Łokciowo-promieniowy kierunek rozwoju w osi poprzecznej ciała rozwój przebiega od 5 palca dłoni
do kciuka dwie prawidłowości rozwoju ruchowego: przejście od globalnych, rozlanych do
zlokalizowanych reakcji ruchowych (noworodek reaguje na dźwięk nieskoordynowanymi ruchami
całego ciała zaś niemowlę potrafi w odpowiedzi odwrócić głowę), wcześniejsze przyswajanie ruchów
cyklicznych (dwufazowych np. potrząsanie grzechotką) niż acyklicznych (trójfazowych np.
spostrzeganie, sięganie i chwytanie)
postawa: 3 miesiąc dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowę, w
8 miesiącu samodzielnie siedzieć, w 10 miesiącu życia stać, trzymając się oparcia, 11 miesiącu stoi
bez oparcia. Rozwój lokomocji: obroty w pozycji leżącej, z pleców na bok 3 miesiąca, z brzucha na
plecy 5 miesiąc, z pleców na brzuch 6 miesiąc, posadzone lub podciągnięte siedzi 5/6 miesiąc.
Samodzielne siadanie i pełzanie – 8 miesiąc (nawet i 6/7 miesiąc). Raczkowanie – 10/11
miesiąc.Chodzenie 12 m (Ew 13). Chwyt i manipulacja
4-5 miesięcy. Ruch wahadłowy, uruchomiony staw barkowy chwyt prosty; całą dłonią od góry;
palce owijają przedmiot; dłoń poziomo do podłoża, symetryczne ruchy obiema rękami ku
przedmiotowi, zbliżanie do ust, wypuszczanie 5-6 miesiąc. Ruch łukowaty; uruchomiony staw
łokciowy, chwyt dłoniowo-łokciowy prosty; chwytanie całą dłonią (bez kciuka)
sięga jedną ręką, postukuje, potrząsa; nie jest zdolne utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie.
6-8 miesiąc ruch łukowaty; pochylanie całego ciała ku przedmiotowi
chwyt nożycowy; przywodzenie kciuka do pozostałych palców, sięga jedna ręką (zaznacza się
przewaga jednej ręki), trzyma po jednym przedmiocie w jednej ręce; ogląda je i przekłada z ręki
do ręki.8-9 miesiąc zbliżanie bezpośrednie ręki ku przedmiotowi; uruchomiony staw nadgarstkowy.
Chwyt pęsetkowy; przeciwstawienie kciuka i p. wskazującego; chwytanie opuszkami palców,
chwyta jednocześnie kilka przedmiotów; angażuje obie ręce
manipuluje przedmiotami używając obu rąk. Istotny aspekt manipulacji: koordynacja wzrokowo-
ruchowa. W 1 Roku życia manipulacja niespecyficzna (taki sam schemat czynności chwytania do
wszystkich przedmiotów) pod koniec 1 roku życia działania stają się specyficzne (np. wie, że piłkę
się turla a klocki do wiaderka).

ROZWÓJ POZNAWCZY

Wrażenia i spostrzeżenia (percepcja). Od pierwszych dni dziecko identyfikuje bodźce
powoli dziecko uczy się różnicować i czasem potrafi to robić w odniesieniu do przedmiotów
podobnych. Uczą się dostrzegać tożsamość w obiektach (ujmują stałość liczby obiektów bez
względu na ich ułożenie w przestrzeni), wzrok, wczesne dzieciństwo-intensywny rozwój
noworodek reaguje na zmianę intensywności światła: otwiera oczy w ciemności i zamyka przy
ostrym świetle. Do ok. 3 m proces akomodacji soczewek nie przebiega prawidłowo, co powoduje,
że: niemowlę widzi obiekty znajdujące się bardzo blisko (do 21 cm), widzi twarz matki czy
opiekuna od karmienia i zabiegów pielęgnacyjnych w 12 miesiącu ostrość wzroku dorównuje
dorosłemu człowiekowi. Noworodki częsta patrzą na obiekty układające się we wzór zaś niemowlęta
patrzą dłużej na wzory ułożone z gęsto umieszczonych elementów
po urodzeniu dziecko rozróżnia jedynie jednolicie szarą powierzchnie od powierzchni pokrytej biało-
czarnymi pasami o szer. 2,5 centymetrów. Aktywność wzrokowa dziecka jest od początku
sensowna między 1-3 miesiącem dziecko widzi nie tylko szczegóły, ale dostrzega organizację
obrazu proces ten zależy od rodzaju obrazu wzrokowego oraz doświadczenia dziecka między 3 a 5.
m pojawia się a ok. 13 m rozwija, widzenie stereoskopowo-binakularne zapewniające widzenie
głębi dla prawidłowości widzenia binekularnego istotne znaczenie mają wczesne doświadczenia

związane z odbiorem bodźców wzrokowych ruchy gałek ocznych niemowlęcia są podobne jak
dorosłego ruchy skakkadowe przy przenoszeniu wzroku z obiektu na obiekt pełne ruchy
skakkadowe pojawiają się ok. 2 m
niemowlęta skupiają wzrok na brzegach przedmiotów a następnie kierują go do środka; tak samo z
twarzą najpierw na brzegach a potem do środka w kolejności: oczy, oczy+nos, oczy+nos+usta
dzieci patrzą dłużej na twarz osobowy mówiącej lub uśmiechającej się
noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego a wieku m 4 podstawowe barwy (preferują żółtą
i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej) współdziałanie wzroku i słuchu pojawia się ok. 2 m
a następnie zanika z powodu reorganizacji systemów percepcyjnych by znów zaznaczyć się w 5 m,
niemowlęta w 2-4 m są wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków, reagują na
odpowiednie miny i tony głosu
każdy akt percepcji ma dwufazową strukturę (wg S.Szumana) faza inicjująca (jednostka zostaje
pobudzona i zaktywizowana przez bodziec), faza finalizująca (niesie uspokojenie związane z
osiągnięciem efektu poznawczego). Rozwój przechodzi przez 3 etapy:
spostrzegania monosensorycznego pierwotnego
spostrzegania polisensorycznego (spostrzeganie za pomocą wielu zmysłów)
spostrzegania monosensorycznego wtórnego to bodziec przyciąga uwagę dziecka, uwaga jest
mimowolna.

Myślenie (czynności eksploracyjne) pojawiaja się w kontekście nowych bodźców i sytuacji,
prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych jednostki, występują w formie nastawienia
receptorów, zbliżania się do przedmiotu, manipulowania nim, stawiania wobec niego pytań i
hipotez. Właściwości eksplorowania przedmiotów rozpoczyna stadium inteligencji sensoryczno-
motorycznej. Dwa zjawiska: (Piaget) dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do
jednego przedmiotu przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych
właściwości przedmiotu. Szuman: Dziecko poznaje obiekt polisensorycznie. Przekształca go w
procesie polisensorycznej identyfikacji podejmowane przez dziecko działanie badawcze należy
odróżnić od działania wykonawczego nastawionego na osiągnięcie celu działania badawcze są
krótkie nie tak pewne jak wykonawcze
nie towarzysza im negatywne emocje w eksplorowaniu obiektów dziecko stosuje 2 rodzaje
środków: przekształcająco -odtwarzające (pozwala odkryć własności obiektu, które nie zostały
zauważone przy pierwszym kontakcie z nim), środki klasyfikujące (rozpoznanie własności obiektów
związanych z ich przynależeniem do jakiejś klasy obiektów), czynności eksploracyjne prowadzą do
zdobycia informacji i doświadczeń poznawczych (dzięki nim wyższy etap rozwoju), poprzez te
czynności budzi się u dziecka zainteresowanie nowością, następuje poszukiwanie nowych sposobów
działania, tworzą się dynamiczne powiązania między spostrzeżeniami czynności eksploracyjne
zależą od cech podmiotu (wiek płeć, poziom lęku, nieśmiałość) a także od własności obiektu
(nowość, złożoność), różnice indywidualne w eksplorowaniu uwarunkowane motywacją dziecka jak
i kontekstem społecznym
dobre relacje emocjonalne między dzieckiem a opiekunem stanowią podstawę badawczej
aktywności małego dziecka. Uwagę dziecka skupiają stosowane przez matkę strategie fizyczne (
wskazywanie, postukiwanie, kierowanie ręką dziecka) kształtuje się wiedza o przedmiotach
odkrycie umysłu – J.Astington: następuje stopniowo a jego przejawami są
społeczny uśmiech 3m różnicowanie ekspresji podstawowych emocji 5m lek społeczny 7/8m
zabawy „daj-masz” 9m stają się podstawą intencjonalnej komunikacji komunikowanie się dziecka z
dorosłymi sprawia, iż zaczyna ono rozumieć, iż są ludzie są istotami myślącymi i czującymi dziecko
odkrywa, że ludzie są różni od przedmiotów = dziecięca teoria umysłu.

Mowa (przedwerbalne formy komunikacji) dzieci mają „wbudowaną” zdolność do różnicowania
dźwięków mowy ludzkiej zdolność ta jest wrodzona i zmniejsza się miedzy 10 a 12 m.ż. do
komunikowania się dziecko używa zachowań niewerbalnych tj.: płacz, spojrzenia, ruchy ciała,
gesty, mimika, wokalizacja kilka rodzajów płaczu: podstawowy
monotonny, przerywany kszykiem, staccato płacz z bólu krzyk z nagłym początkiem, którego siła
narasta; głośny, przeraźliwy, ostry płacz gniewny długi czas trwania.Płacz ma wartość
komunikacyjną: 4m dziecko płacze, gdy przestaje się je nosić, 5m wzmaga krzyk, gdy obcy zwróci
na niego uwagę, 9m dziecko płacze, gdy opiekunka zbliża się do innego dziecka
gesty wskazujące, 9-13 m, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu,
pokazywanie oraz wskazywanie przedmiotu reprezentujące tworzą względnie trwały układ ruchów
ciała rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia zastępują lub reprezentują informację, 14 m
charakterystyczna w tym okresie (do porozumiewania prewerbalnego) jest komunikacja
ostensywna polegająca na zwracanie uwagi na obiekty przez ich wskazanie
dwa rodzaje gestów w tej komunikacji w celu uzyskania danego obiektu będące sposobem
komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywierania wpływu na uwagę odbiorcy funkcje wczesnych
prób komunikowania się: regulacja zachowania (aby uzyskać coś), interakcja społeczna (dla
zwrócenia uwagi), połączenie uwagi (zwrócenie uwagi na wspólne z partnerem obserwowanie
obiektu lub zdarzenia), gdy dziecko zaczyna posługiwać się językiem, łączy wyrażenia deiktyczne
(„tu” „tam”) z gestami najpierw (10m) służą zwróceniu uwagi partnera na obiekt później (ok. 16m)
dziecko określa położenie przedmiotu w okresie niemowlęcym- bogata mimika duża wartość
uśmiechu.
Rozwój wokalizacji wg Starka (5 stadiów)
0-8 tydzień
- stadium odruchowego krzyku i życiowych odgłosów
8-20 tydzień
- stadium Gruchania i śmiechu
16-30 tydzień
- stadium zabaw wokalnych (proste sylaby, dźwięki podobne)
25-50 tydzień
- stadium samo naśladującego gaworzenia (kombinuje samogłoski i spółgłoski i je powtarza)
9-18 miesiąc
- stadium gaworzenia i ekspresywnej mowy niezrozumiałej





ROZWÓJ EMOCJONALNY I ROZWÓJ SPOŁECZNY

Do 3 miesiąca zdolne do przeżywania niezadowolenia bądź zadowolenia pod koniec okresu
niemowlęcego przeżywa wiele stanów emocjonalnych: radość, miłość, zazdrość stany te są
nietrwałe i łatwo się zmieniają od pozytywnych do negatywnych źródłem przeżyć relacje z
dorosłymi. Już w 1 miesiącu dziecko reaguje na podniecenie czy niepokój osoby karmiącej i
odmawia karmienia w 2 miesiącu ożywia się w kontaktach z dorosłym uspokaja pod wpływem
pieszczotliwego przemawiania 3miesiąc odwzajemnia uśmiech dorosłego 4 miesiąc dzieci wyrażają
niezadowolenie, gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi 5 miesiąc reaguje strachem na nieznane
osoby 7-8miesiąc próbuje zwrócić na siebie uwagę, płacząc, gaworząc

10 miesiąc naśladuje ruchy dorosłego w tym okresie kształtuje się zalążek poczucia odrębności
fizycznej mimika w wyrażaniu emocji: 1 miesiąc radość zadowolenie uśmiechem
3-4 miesiąc złość smutek mimicznie 7 miesiąc strach pod koniec 1 roku życia nieśmiałość wstyd
wzmacnianie emocji pozytywnych= częstsze wyrazy pozytywnych emocji w 6 miesiąc
rozpoznawanie mimicznych wyrazów emocji u dorosłego uczucia dziecka ściśle związane z jego
działaniem, potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami a także z wydarzeniami w jego bezp.
Otoczeniu (np. konflikty rodziców) dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie,
które rozwija się od chwili urodzenia, ale wyraźne przejawy można zaobserwować w drugim
półroczu 1 roku życia 3 etapy przywiązania(Ainsworth) dzieci lękowe – unikające nie przejawiają
emocji negatywnych podczas rozstania z matką a po powrocie unikają jej dzieci ufne przywiązane
(zdrowe) wykazują emocje negatywne w czasie rozstania z matką i cieszą się na jej powrót dzieci
lękowo ambiwalentne silne emocje negatywne w czasie rozstania z matką agresja po jej powrocie
reakcja na inne dzieci: pod koniec 1 półrocza obserwuje dzieci i uśmiecha się w 3 kwartale gaworzy
do nich, naśladuje ruchy, daje zabawkę, reaguje na jej zabranie pod koniec 1 roku życia zwraca na
siebie uwagę dzieci np. gaworząc; złości się, gdy rówieśnik oddala się dziecko traktuje rówieśnika
jak inne obiekty w otoczeniu: popycha, pociąga dotyka, dziecko postrzega dorosłego jako człowieka
a rówieśnika jako przedmiot.

ROZWÓJ W OKRESIE PONIEMOWLĘCYM
ROZWÓJ MOTORYCZNY

Sylwetka ulega wyszczupleniu, ostateczne ukształtowanie się postawy stojącej, zautomatyzowany
chód. Postawy dziecka charakterystyczne: 15 miesiąc – wchodzi po schodach na czworaka; chodzi
samodzielnie, choć czasem się przewraca, 18 miesiąc ciągnie za sobą przedmioty na sznurku;
wchodzi po schodach z pomocą dorosłego, 25-30 miesiąc schodzi po schodach bez trzymania się
poręczy i stawiając nogi na przemian skacze biega
36 miesiąc jeździ na trzykołowym rowerku, staje na palcach u dziecka 2-letniego zauważa się
wyraźne wydłużenie kroku, lepszą koordynację, zanikanie ruchów zbędnych, niższe unoszenie stóp
2 rok życia okres rozwoju manipulacji specyficznych dziecko uczy się dostrajać ruchy do kształtów
przedmiotów, ich wielkości, oddalenia, ruchy dziecka nabierają precyzji osiągnięcia rozwojowe
najlepiej widać w zabawie klockami: najpierw piętrzy klocki budując wieże ( 18miesiąc-z 3-4
klocków, 21miesiąc z 5 klocków, 24miesiąc z 6 klocków, 30miesiąc z 8 klocków), potem zestawia
klocki jeden za drugim na płaszczyźnie budując pociągi (ok. 21m) w końcu tworzy budowle
trójwymiarowe np. mosty (ok. 30m)
okres nauki dziecka posługiwania się przedmiotami codziennymi. Rozwija się apraksja – ruchy
narzędziowe na przedmiotach codziennego użytku działa tutaj mechanizm naśladowania dorosłych
2 rok życia łyżka, ołówek, 2,5 przenoszenie szklanki w ¾ z płynem, części ubrania, 3 rok życia
mycie twarzy, rąk i wycieranie ręcznikiem.

ROZWÓJ POZNAWCZY

Maleje rola dotyku. Rozwój inteligencji sensoryczno- motorycznej okres ten trwa 2 lata
3 podstawowe formy asymilacji: powtarzanie reakcji, wykonywanie tej samej reakcji w odpowiedzi
na różne bodźce, różnicowanie reakcji w zależności od kontekstu, schematy czynności różnicują się
w okresie inteligencji sensoryczno- motorycznej. Stadium I schematy czynności pierwotnych (np.
schemat ssania). Stadium II połączenie tego schematu z elementami sensomotorycznymi (np. ruch
ręki do ust) prowadzi do powstania 1-ych przystosowań nabytych- ssanie kciuka. Stadium III

schemat czynności wtórnych (4-8 miesięcy) skierowanie aktywności dziecka ku światu przedmiotów
(np. schemat potrząsania, pociągania). Stadium IV łączenie schematów czynności wtórnych w
działaniu dziecka (8-12 miesięcy) dzięki temu jeden schemat może być wykorzystany w funkcji celu
(schemat chwytania) zaś inny w funkcji środka (schemat pociągania) oznacza to, że dziecko może
raz wypracowany schemat stosować w nowych sytuacjach, ale może także łączyć schematy z
innymi i używać w innej funkcji. Stadium V (12-18 miesięcy) dziecko wykorzystuje wiele różnych
schematów w kontakcie z 1 przedmiotem (postukuje, obmacuje, ogląda, smakuje, potrząsa).
Stadium VI (18-24 miesięcy) dziecko może zastąpić realny przedmiot i działanie obrazami
umysłowymi, co wiąże się z przekształceniem schematów czynnościowych w umysłowe przejście od
działań związanych z własnym ciałem do działań na przedmiotach, oraz od powtarzania
(potrząsanie grzechotką) do powtarzania z modyfikowaniem (wyrzucanie klocka poza łóżko z
różnych wysokości, różna siłą itp.) w toku zmian dziecko odkrywa stałość i obiektywność
przedmiotów w jego otoczeniu do IV stadium dziecko nie szuka przedmiotu, który znika z jego pola
widzenia dopiero dzięki koordynacji schematów wtórnych przedmioty nabierają cech stałości
(istnieją, choć zniknęły z pola widzenia) oraz cech obiektywności (przedmiot istnienie niezależnie
od działań dziecka). W III stadium asymilacja funkcjonalna: prowadzi do powstania schematów
funkcjonalnych klas obiektów, (np. przedmiot do potrząsania, turlania) dziecko wykrywa metody
działania służące do wywoływania interesujących je rezultatów asymilacja uogólniająca: dziecko nie
kieruje się powiązaniem przyczynowo skutkowym jego odkrycia w tym zakresie mają charakter
magiczno-zjawiskowy dziecko odkrywa związek między pewnymi zdarzeniami w otoczeniu a
odczuwaniem przyjemności asymilacja różnicująca, na jej podstawie odkrycie relacji między
elementem oznaczającym i oznaczanym np. ułożenie do karmienia jest elementem oznaczającym
karmienie (element oznaczany) w toku rozwoju elementy oznaczające zmieniają się: przestają być
związane z ciałem dziecka a odnoszą się do przedmiotów lub zachowań innych osób sposób
rozwiązywania problemów zmienia się. W stadium V dziecko próbuje znane schematy w nowej
sytuacji (czynne eksperymentowanie). W VI stadium rzeczywiste działania na obiektach zostają
zastąpione przez kombinacje myślowe możliwych, wyobrażonych działań w danej sytuacji.Pod
koniec okresu inteligencji sensoryczno-motorycznej – nowa forma inteligencji oparta na
umysłowych obrazach przedmiotów i zjawisk, umożliwiająca upośrednienie relacji między dzieckiem
a otaczającym je światem. Wrażenia i spostrzeżenia 18-24 miesiące okres rozwoju obrazu
w dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące cech przedmiotów i zjawisk, które zwykle się nie
zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny,
kulisty kształt piłki), doświadczenia logiczno-matematyczne dotyczące relacji są modyfikowane w
toku rozwoju oraz doświadczenia semiotyczne – odkrycie relacji między oznaczanym oznaczającym
pod koniec 1 r.ż. opanowuje niektóre symbole rozumie i umie się posługiwać kilkoma słowami. W
VI stadium inteligencji s-m – funkcja symboliczna:
zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli i znaków
jej przejawy to: przyswajanie mowy, zabawa symboliczna, naśladownictwo odróżnicowane (od
wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń, pierwsze przejawy wyobrażeń w wieku poniemowlęcym
fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym: zna ok. 2 tys. Słów i
podstawowe reguły gramatyczne, co pozwala mu porozumiewać się w sprawach codziennych i
rozumieć proste historie i opowiadać o zdarzeniach, w których uczestniczyło
obok języka dziecko.

Uwaga
Uwagę przyciąga bodziec. Uwaga krótkotrwała. W dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące

cech przedmiotów i zjawisk, które zwykle się nie zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane
lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny, kulisty kształt piłki). Doświadczenia logiczno-
matematyczne dotyczące relacji są modyfikowane w toku rozwoju oraz doświadczenia semiotyczne
– odkrycie relacji między oznaczanym oznaczającym
pod koniec 1 roku życia opanowuje niektóre symbole rozumie i umie się posługiwać kilkoma
słowami. W VI stadium inteligencji sensoryczno- motorycznej – funkcja symboliczna:
zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli i znaków
jej przejawy to: przyswajanie mowy, zabawa symboliczna, naśladownictwo odróżnicowane (od
wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń, pierwsze przejawy wyobrażeń w wieku poniemowlęcym
fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym: zna ok. 2 tys. Słów i
podstawowe reguły gramatyczne, co pozwala mu porozumiewać się w sprawach codziennych i
rozumieć proste historie i opowiadać o zdarzeniach, w których uczestniczyło
obok języka dziecko opanowuje takie systemy symboliczne jak: muzyka, rysunek, gesty czy liczby.

Wyobraźnia
Dziecko ma wyobraźnie, o czym chociażby świadczy rozwój zabawy w okresie poniemowlęcym.
Kilka rodzajów zabawy: najważniejsze to zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne i symboliczne –
podstawa późniejszych zabaw tematycznych, zabawy manipulacyjne wywodzą się z zabaw
funkcjonalnych, swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności zwykle
prowadzą do osiągnięcia określonego stanu rzeczy przez manipulacje na przedmiocie np.
potrząsanie grzechotką, wkładanie przedmiotów do pudełek, przenoszenie czy przewożenie klocków
stanowią podstawę zabaw konstrukcyjnych
zabawy konstrukcyjne wywodzą się z manipulacyjnych w wyniku, których dziecko (w sposób mniej
lub bardziej zaplanowany) dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swego działania
np. wieża 5-30 z klocków, rysunek, zamek z piasku w tym wieku bardziej zainteresowane samym
działaniem niż rezultatem. Zabawa w udawanie stanowi ważną przesłankę w rozwoju dziecięcej
wiedzy o umyśle. Strukturę wczesnej zabawy w udawanie (ok. 18miesiąca) możemy odczytać jako
relacje między trzema elementami: podmiotem (zwykle jest nim samo dziecko),podstawową
reprezentacją (aktualny przedmiot, którym bawi się dziecko, np. klocek), rozkojarzoną
reprezentacją, tj. reprezentacją drugiego rzędu, dotyczącą treści udawania, np., że klocek jest
filiżanką. Proces rozkojarzenia pozwala dziecku traktować udawaną treść odrębnie od rzeczywistych
cech i relacji zdolność do udawania (18-24miesiąc) – dzieci nie tylko same zaczynają odgrywać
sytuacje na niby, lecz rozumieją udawanie innych osób, np., gdy matka w zabawie udaje, że banan
to słuchawka telefoniczna.
Trzy formy zabawy w udawanie:
Forma udawania substytucyjnego – jakiś obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest.
Forma prawdy – traktowaniu obiektu tak jakby posiadał jakieś cechy, których w rzeczywistości nie
ma ( np. udawanie, że ma się mokre ubranie).
Forma istnienia – wyobrażenie sobie czegoś, czego nie ma (np. kapelusz na czyjejś głowie).

Pamięć
Pamięć dziecka ma charakter mimowolny.

Myślenie Wyobraźnia
Dziecko ma wyobraźnię. Myślenie włączone w działanie proces interioryzacji od 1,5 roku życia
w wieku 2 lat połączenie myślenia z rozwojem mowy. Mowa intelektualna – zaczyna wyrażać myśli.

Myślenie staje się myśleniem językowym – za pomocą słów myślenie konkretno-obrazowe. Połowa
2 roku życia ważny moment nabywania przez dziecko wiedzy na temat stanów mentalnych
(dziecięca teoria umysły). Dziecko staje się zdolne do myślenia o rzeczach nieobecnych
(poszukiwanie ukrytego przedmiotu) i możliwych, wyobrażonych zdarzeniach mówienie o
przeszłości, planowanie przyszłości, przejawy zadowolenia, gdy plan się powiódł i niezadowolenia,
gdy nie powiódł. 2-3 lata dzieci rozumieją, że umysł zawiera niewidzialne stany mentalne – myśli,
które różnią się od przedmiotów. Nie rozumieją natomiast, czym jest aktywność umysłowa,
moment ten następuje w wieku 4 lat dziecko musi, więc dokonać 2 odkryć: umysł jest sumą
stanów psychicznych, zbiorem myśli i pragnień, umysł reprezentuje świat, aktywnie produkuje te
stany mentalne. Dopiero to drugie odkrycie pozwala zrozumieć fałszywe przekonania, żarty,
kłamstwa i metafory.

Mowa
Nazywa po swojemu przedmioty w wieku 2 lat połączenie myślenia z rozwojem mowy,
mowa intelektualna – zaczyna wyrażać myśli. Myślenie staje się myśleniem językowym – za
pomocą słów dziecko nie używa pojęć tylko słowa. Słowo odnosi się do konkretnego obiektu lub do
obiektu, które dziecko zna. Przy tworzeniu słów kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-
syntaktycznymi), co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść „piesowi” – bo: koniowi). W
procesie opanowywania języka biorą udział: mechanizmy wrodzone,
materiał językowy, który słyszy dziecko, kontekst sytuacyjny i środowiskowy w 2 roku życia
dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczeń) zna wiele nazw
dźwiekonaśladowawczych, wymawia słowa, popełniając wiele zniekształceń fonetycznych
jego wypowiedzi początkowo mają formę holofraz (wypowiedzi jednowyrazowych, jedno słowo w
funkcji zdania). Następnie zlepki dwuwyrazowe bez reguł gramatycznych ( np. mama lala). Mowa
dziecka ściśle związana z jego działaniem i zrozumiała w połączeniu z rozgrywającą się sytuacją =
mowa sytuacyjna zaznacza się przewagą funkcji ekspresywnej (wyrażanie przeżyć, postaw) i
impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną. Mowa telegraficzno-
autonomiczna łączy słowa, ale nie gramatycznie w 3 roku życia
słownik liczy 100-1500 słów, znaczenia słów wyraźnie określone, słowa bez zniekształceń
fonetycznych, zdanie zgodnie z regułami gramatycznymi, zdania 3-4 słowa a nawet z 20 i więcej.
Między 2 a 3 roku życia wzrasta długość wypowiedzi, zaznaczają się różnice związane z płcią.
Wyraźniejsze różnice występują w 2 roku życia dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzenia niż
chłopcy. 2 roku życia wypowiedzenia, które nie maja jeszcze formy zdaniowej, liczba zdań wzrasta
wyraźnie między 18 a 30 miesiącem, znaczący przyrost formy zdaniowej = pogranicze wczesnego i
średniego dzieciństwa. W drugim półroczu 2 roku życia wypowiedzenia jednokrotnie złożone
współrzędnie. W 3 roku życia wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie i podrzędnie.
Dziecko zaczynające przedszkolny wiek potrafi budować zgodnie z zasadami gramatycznymi
wszystkie rodzaje zdań.


ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY
Emocja – krótkotrwały stan
Uczucie – stały stan, trwały

W drugim roku życia dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, szczególnie tymi wzbudzającymi
pozytywne emocje uczestniczą w codziennych pracach naśladując dorosłych
dziecko wprost wyraża swoje pragnienia i potrzeby rozumie pragnienia i potrzeby innych osób.

Psychologia pragnień: w trzecim roku życia dziecko często mówi o swoich i innych ludzi potrzebach,
skłonność dziecka do mówienia o własnych emocjach i refleksjach nad nimi oraz rozumienie emocji
innych sprzyja nawiązywaniu kontaktów społecznych i umożliwia dzielenie się doświadczeniami.
Uczucia dziecka w wieku poniemowlęcym są żywe, zmienne, szybko przechodzą w przeciwstawne
ich reakcjie – gwałtowne, silnie związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych oraz
zaciekawieniem. Rozwój emocjonalny zależy od dojrzewania układu nerwowego procesy
pobudzenia nadal dominuje nad procesem hamowania. Zjawisko to związane jest z
temperamentem między 2 a 3 roku życia pojawiają się uczucia złożone (zazdrość, duma, wstyd
poczucie winy, zakłopotanie) wiąże się to z poczuciem własnego „ja” oraz rozumienia sytuacji
społecznych wzajemność oddziaływań między rozwojem poznawczym a emocjonalnym nowe
emocje wymagają dojrzałości poznawczej . Lepsze rozumienie siebie i innych osób. Dziecko
zaczyna być inicjatorem kontaktów społecznych pierwsze kontakty z rówieśnikami spojrzenia lub
„zachowania zaczepne”. Zabawy ze społecznego punktu widzenia to zabawy samotne lub
równoległe.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „ja” poczucie to wiąże się ze zrozumieniem
stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością, która staje się podstawą poczucia sprawstwa
(autorstwa zdarzeń i zmian). Pierwsze przejawy poczucia „ja” – rozpoznawanie siebie w lustrze
między 15 a 24 miesiącem życia. Najważniejszym lustrem dla dziecka są inni ludzie i ich opinie
(lustro społeczne). Kształtowaniu się odrębności sprzyja komunikowanie się (rozmowa o
przyczynach zdarzeń, uczuciach i potrzebach) a także słyszenie własnego imienia. Tworzenie się
własnego „ja” wyraża się w: używaniu słowa „ja”,
dziecięcym negatywizmie (przeciwstawianie się prośbą i konsekwentna werbalna odmowa- upór).
Wiek trzech lat to wiek przekory. Erikson drugi rok życia nazywa: autonomia – wstyd (zwątpienie).
Dziecko uniezależnia się od rodziców.

ROZWÓJ W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM
ROZWÓJ MOTORYCZNY

Wzrost sprawności motorycznej ten okres nazywany 1 apogeum motoryczne lub złoty okres
motoryczny (biegi, skoki, kopnięcia piłki, chwyt i rzut piłką). Zwykle opanowują kilka czynności
jednocześnie.


ROZWÓJ POZNAWCZY

Wrażenia i spostrzeżenia. Intensywny rozwój funkcji symbolicznej dziecko nie rysuje tego, co widzi
tylko to, co wie. Egocentryzm przedszkolaka polega na tym, iż dziecko nie potrafi przyjąć cudzej
perspektywy.

Uwaga
Trwałość uwagi się zwiększa. Pod koniec tego okresu stopniowe przechodzenie od funkcji
mimowolnej do dowolnej uwagi. Pamięć percepcji oznacza, iż dziecko zaczyna kierować swoimi
procesami poznawczymi.

Pamięć
Zwiększa się pojemność pamięci a także trwałość i szybkość zapamiętywania. Przedszkolaki lepiej
pamiętają obrazy. Pamięć ma charakter emocjonalny (reminiscencja) po pewnym czasie pamiętają
lepiej niż zaraz po wyuczeniu się.

Myślenie
Występuje myślenie konkretno – obrazowe. Trzy fazy wg Piaget: Rozwój obrazów umysłowych,
najpierw wyobrażenia statyczne potem dynamiczne, i transformacyjne przekształcanie – od 2 do
3,5/4 lata. Rozwój funkcji symbolicznej (4-5,5 r rok życia) coraz lepiej korzysta z symboli, postęp
funkcji symbolicznej także w mowie pod koniec obserwujemy przyswajanie pojęć stałości myślenie
przedszkolaka można scharakteryzować jako:
animizm (nadawanie cech żywych przedmiotom), antropomorfizm (nadawanie cech ludzkich)
artyficjalizm (przekonanie, że zjawiska i obiekty powstały specjalnie dla potrzeb człowieka, np., że
księżyc świeci żeby oświetlać drogę. Myślenie ma charakter magiczny
egocentryzm przedszkolaka polega na tym, iż nie potrafi on przyjąć cudzej perspektywy. Dzieci
tworzą wiele nowych słów neologizmów (korzystając z zasad gramatyki), umiejętność opowiadania
i stosowania opisów, umiejętności narracyjne. Umiejętności te związane są z rozwojem myślenia.

Mowa
Dzieci tworzą wiele nowych słów- neologizmy (korzystając z zasad gramatyki), umiejętność
opowiadania i stosowania opisów, umiejętności narracyjne, konwersacje, mowa egocentryczna,
kiedy dziecko mówi samo do siebie. Na pytania, które zadaje przedszkolak (a zadaje ich bardzo
wiele) odpowiadamy zgodnie z prawdą.

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Emocje łatwo i spontanicznie wyrażane. Dziecko próbuje dostosować emocje do sytuacji
intelektualizacja uczuć. Uczucia wyższe związane z poznaniem świata, relacji w grupie,
przedszkolak jest zdolny do współczucia, uczucia moralne i estetyczne. Dziecko zaczyna się bać
tego, czego nie ma (jemu się wyobraża, działanie wyobraźni). Źródła lęku zmieniają nie tylko przez
wyobraźnię. Liczba reakcji gniewu wzrasta, przedszkolak wyraża gniew w sposób werbalny.

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Proces uspołecznienia ważna rodzina, wzrasta rola ojca coraz ważniejsze kontakty z rodzeństwem
coraz ważniejsi rówieśnicy, wspólna zabawa (dzieci bawią się razem), ale brak jeszcze podziału na
role pod koniec tego okresu zabawa zespołowa, wyraźny podział na role
coraz więcej zachowań o charakterze współpracy i współczucia, zachowania o charakterze
rywalizacji. Przedszkolak jest egocentryczny i nie jest zdolny do empatii o charakterze poznawczym
jest zdolny tylko do reagowania na stan emocjonalny. W przedszkolu dziecko zwykle ma jedną
koleżankę (kolegę) i ten wybór jest przypadkowy.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Identyfikacja płci, upodobanie do wzorca płci o wiele większe przyzwolenie na zachowania
agresywne u chłopców. Chłopcy wykazują mniejszą tolerancję. Identyfikacja płciowa – źle, jeśli
reagujemy wyraźną dezaprobatą na np. zabawę chłopca w dom lub lalkami obraz własnej osoby:

powierzchowna na początku, początki „ja” idealnego, (jaki chciałbym być a jaki jestem), sądy
wartościujące (dziecko ocenia siebie – chwiejne oceny). Cały czas widoczny temperament dziecka.
W przedszkolu widać przejawy nadpobudliwości – zespół ADHD.
Kształtują się cechy charakteru. Freud na temat osobowości. Dzieci w wieku 3-6lat wchodzą w
stadium falleliczne. Dziecko czerpie przyjemność. Kompleks Edypa (chłopcy) oczekuje, że mama
będzie zaspokajała jego potrzeby erotyczne a ojciec jest jego rywalem, uczucia do matki, lęk
kastracji zostaje zwiększony poprzez wyparcie i identyfikacje z ojcem. Ponadto dziewczęta
przezywają zazdrość o penisa. Erikson na temat osobowości: okres inicjatywa-poczucie winy , w
tym czasie dziecko zaczyna podejmować różne działania coraz lepiej realizuje inicjatywę. Nie
można ograniczać inicjatywy, bo rozwinie się poczucie winy i rozwój nie przebiegnie prawidłowo.

ROZWÓJ W OKRESIE SZKOLNYM
ROZWÓJ MOTORYCZNY

Znaczne wzmocnienie fizyczne. Rozrost mózgu w sensie przyrostu masy
mielinizacja układu nerwowego. Największe tempo rozwoju poszczególnych cech motorycznych,
zwinność, szybkość. Najłatwiejsze przyswajanie ruchów
okres ten nazywany II apogeum motoryczne – okres dziecka doskonałego motorycznie
pogłębia się dymorfizm płciowy. Coraz wyraźniej widać wpływ aktywności na sprawność
obecnie deficyt ruchów w tym okresie, zaleca się 4x40x140.

ROZWÓJ POZNAWCZY

Wrażenia i spostrzeżenia
Wrażenia rozwijają się. Następują wrażenia kinestetyczne (z mięśni, ścięgien i stawów).
Rozwój spostrzeżenia, spostrzegawczość, rozwój zdolności obserwacyjnych, coraz dokładniejsze.

Uwaga
Poprawia się jest dowolna. Występuje zdolność koncentracji, pojemność, przestrzeń i podzielność
powiększa się.

Wyobraźnia
Wyobraźnia dowolna, zanika korzystanie z fantazji jako uzupełnienia luk wiedzy. Dziecko poznaje
świat jest realistą.

Pamięć
Pamięć logiczna rozwija się i jest częściej stosowana niż pamięć mechaniczna (już wykształcona),
rozwijają się wszystkie cechy pamięci , zwłaszcza szybkość i trwałość, pojemność, dokładność;
jedyna cecha rozwijająca się wolniej to gotowość, rozwija się pamięć słów.

Mowa
Występuje największa złożoność mowy, zdania są złożone. W szkole dziecko zaczyna język
analizować. Występuje i rozwija się mowa ustna i pisemna.

Myślenie
Jest to stadium operacji konkretnych dziecko potrafi operacje dokonywać w głowie i przetwarzać w
głowie operacje te odnoszą się do konkretnych danych dziecko może myśleć tylko o tym, czego

doświadczyło zdolność do decentracji poznawczej ,operacje umysłowe są odwracalne (potrafi wrócić
myślą do początku operacji), zrozumienie, myślenie staje się samodzielną, wewnętrzną czynnością
poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiega zgodnie z zasadami logiki.
Rozwija się myślenie pojęciowe, czyli słowno-logiczne.


GOTOWOŚĆ SZKOLNA

Na początku dzieci chcą iść do szkoły później postawy dzieci się polaryzują.

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Stabilność, zrównoważenie emocjonalne , dziecko potrafi kontrolować swoje emocje.

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Rodzice autorytetami. Oprócz rodziców wielkim autorytetem jest pani w szkole. W pierwszej klasie
(szczególnie) dzieci potrzebują bardzo indywidualnego kontaktu z panią coraz ważniejsza jest
grupa rówieśnicza dziecku coraz bardziej zależy na opinii , dziecko ma swojego przyjaciela,
wybranego nie przypadkowo inaczej przyjaźnią się chłopcy („ramię w ramię) niż dziewczynki
(„twarzą w twarz”).

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Rozwój „ja” idealnego, realnego, samoocena, rozwój zainteresowań kształtuje się podmiotowość.
Rozwój wg Freuda i Eriksona (książka).

Rozwój psychiczny w ciągu całego życia człowieka począwszy od narodzin a skończywszy na
dojrzałym życiu jest bardzo skomplikowany. Wymaga od naszego organizmu bardzo wielu zmian,
które następują bez przerwy. Proces ten jest długotrwały jednak stabilizuje się.