ETAPY ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO, 2. Czlowiek, etapy zycia, mlodziez

Człowiek dzieli swoje życie z całym gatunkiem. Przechodzi przez wspólne wszystkim ludziom i zwierzętom stadia rozwojowe - okres dzieciństwa, dojrzewania, życia dorosłego i starości. To normalny cykl życia biologicznego z charakterystycznym, sobie właściwym stosunkiem człowieka do siebie i świata zewnętrznego. Jest niezróżnicowany, tzn. "pod względem popędowym wspólny dla wszystkich ludzi"¹. W zachowaniu człowieka, właściwym dla tego cyklu, zasadniczą rolę odgrywają podstawowe instynkty: "potrzeba samozachowania, jedzenia, ochrony zdrowia, życia seksualnego, zabezpieczenia najbliższych okresów w przyszłości"².
Jednak człowiek ma możliwość przekroczenia swojego cyklu biologicznego i rozpoczęcia życia na "wyższych poziomach popędowych i na poziomach przekraczających (...) prymitywne popędy, na poziomach nadbiologicznych"³. W trakcie przechodzenia na wyższy poziom jego psychika rozwija się coraz bardziej. Pojawia się ideał osobowości, coraz wyższa hierarchia wartości i coraz szlachetniejsze cele, których realizacja zmusza do ciągłych prób przekroczenia siebie. "Strona psychiczna coraz bardziej zaczyna oddziaływać na (...) czynności fizjologiczne, zaczyna je komplikować, zaczyna je różnicować (...). Powoli dochodzi do dominanty psychicznej w łonie gatunku ludzkiego"⁴. Rezultatem rozwoju jest przekroczenie własnego cyklu biologicznego i typu psychologicznego. U tych, którzy osiągają taki poziom rozwoju, dokonuje się przekształcenie prymitywnych instynktów, które kierują życiem człowieka. Instynkty zmieniają się. Ich prymitywne przejawy rozluźniają się i rozbijają. Rozwój zmierza w kierunku podporządkowania prymitywnych tendencji postępowaniu zgodnemu z wartościami moralnymi. Życie psychiczne różnicuje się i dojrzewa.
Rozwój duchowy i psychiczny sprawia, że w wewnętrznym życiu człowieka zachodzą istotne zmiany. W pewnym momencie pojawia się tęsknota do medytacji i kontemplacji. Człowiek stawia sobie pytania natury filozoficznej, poszukuje wartości, dla których może poświęcić swoje życie. W sferze religijnej odchodzi od postawy pozoru, zewnętrznych form pozbawionych religijnej treści, przybierając postawę poszukiwania. W jego wewnętrznym życiu, już o wiele bardziej dynamicznym, pojawiają się konflikty, poczucie winy i świadomość wielkiej odległości od swojego ideału. Zmienia się także stosunek do własnego cierpienia. Nie przedstawia się ono już jako coś negatywnego, ale jako konieczny element wzbogacenia się psychicznego. Zmienia się także odniesienie do seksualności, sposób jej przeżywania i rozumienia sensu i celu.
Obserwacja przebiegu tego procesu w obrębie sfery seksualnej pozwala dostrzec, że na niższym poziomie przeżywania we współżyciu seksualnym dominują reakcje oparte na odruchach warunkowych. Instynkt seksualny jest tylko siłą biologiczną, prawie niezróżnicowaną, nie-psychiczną. Jego napór ma zazwyczaj dużą intensywność, okresowo trudną do kontrolowania. Ludzie na tym poziomie dążą przede wszystkim do rozładowania napięcia seksualnego i przeżycia intensywnych doznań zmysłowych. Wybór partnera seksualnego dokonuje się pod kątem spodziewanej satysfakcji seksualnej. Taka motywacja prowadzi do poszukiwania kontaktów seksualnych z przygodnymi partnerami. Wartość siebie i partnera mierzy się przede wszystkim walorami fizycznej atrakcyjności, sprawnością seksualną, powodzeniem u płci przeciwnej. Więź uczuciowa, która się tworzy między partnerami seksualnymi, jest bardzo powierzchowna. Gdy po jakimś czasie w naturalny sposób pojawia się znużenie partnerem czy osłabienie atrakcyjności jego ciała, traktuje się takie objawy jako zanik miłości. Dlatego osoby na tym poziomie nie są zdolne do długiego okresu wierności. Jeżeli się ją spotyka, to najczęściej ze względu np. na strach albo opinię społeczną. W małżeństwach natomiast ujawnia się brak pragnienia potomstwa. Dlatego odsuwają one decyzję prokreacji. Urodzone dziecko jest zaledwie tolerowane. Ludzie na tym etapie nie interesują się kwestiami moralnymi.
W miarę rozwoju psychoseksualnego dokonuje się proces przetworzenia reakcji seksualnych z poziomu poruszeń prymitywnych, ku wydobyciu pogłębionych treści osobowych. Instynkt seksualny rozwija się na rzecz związków trwałych i wyłącznych z partnerem. Natarczywa i zaborcza siła pożądania przekształca się w energię radości i bezinteresownej miłości. Na wyższym poziomie we współżyciu dominują potrzeby psychiczne - bezpieczeństwa, więzi, afirmacji nie tylko samego ciała, ale swojej męskości i kobiecości, samorealizacji. Zmiany te przynoszą zdolność dostrzegania przeżyć współmałżonka, jego potrzeb i życzeń, gotowość dostosowania się do nich. Pojawia się odpowiedzialność za partnera seksualnego i za dzieci. Jeżeli para nie jest małżeństwem, pojawia się pragnienie jego zawarcia. Widzi się małżeństwo jako "szkołę życia", w której można się rozwijać, wzajemnie sobie pomagać. Instynkt seksualny zostaje wprowadzony w bardziej złożone reakcje psychiczne i staje się coraz mocniej podporządkowany bezinteresownej miłości. Małżonkowie na tym etapie potrafią oderwać się od płytkich i już dla nich niewystarczających motywów współżycia seksualnego, takich jak obowiązek małżeński, potwierdzenie swojej sprawności, ucieczka od lęków i napięć, manipulacja partnerem w celu osiągnięcia osobistych korzyści. We współżyciu seksualnym pojawiają się elementy kreatywności, twórczości wewnętrznej. Akt seksualny zyskuje duchową głębię, staje się coraz bardziej wyrazem głębokich uczuć. Zmiany te sprzyjają dostrzeżeniu wagi moralności w pożyciu małżeńskim. Na taki kierunek rozwoju miłości istotny wpływ ma religijność małżonków.
Na najwyższym poziomie wzrasta harmonia współżycia seksualnego. Pogłębia się jedność duchowa między małżonkami. Ludzi łączą bardziej związki psychiczne niż fizyczne. Jeszcze wyraźniej zaznacza się pragnienie wierności. Nieszczęśliwe wypadki uszkadzające ciało, choroba, brak fizycznej atrakcyjności - nie są w stanie rozerwać więzów miłości. "Stałe dojrzewanie we współżyciu seksualnym pozwala na ciągłe przekraczanie egoizmu, na zafascynowanie drugim człowiekiem, jego odmiennością - męskością czy kobiecością, światem jego wartości"⁵. W ten sposób współżycie seksualne staje się wyrazem i znakiem najgłębszej więzi jednoczącej dwie osoby. Małżeństwo staje się związkiem nierozerwalnym, który jest oparty na trwałych wartościach, przemyślanych i świadomie wybranych. "Najważniejsza staje się potrzeba uszczęśliwienia drugiego człowieka, dawania mu siebie, fascynacja nim. Takie współżycie wyzwala altruizm, twórczość, płodność"⁶.