T: Systemy chronologiczne wczesnego średniowiecza dla ziem polskich i ościennych
2 poł. X w. była przełomowa dla dziejów Słowiańszczyzny na ziemiach polskich. Datą symboliczną jest rok 950, przyjmowany umownie za początek władzy Mieszka I. Konsekwencje:
przejście od systemu plemiennego do wczesnopaństwowego
początek chrześcijaństwa (zmiana obrządku pogrzebowego, początki architektury kościelnej)
początek miast (choć jeszcze bez podstaw prawnych)
Propozycje systemów chronologicznych wczesnego średniowiecza dla ziem polskich:
J. Kostrzewski podzielił wczesne średniowiecze na okres przedpiastowski i piastowski. Pod wpływem swojego nauczyciela, G. Kossiny, operował też pojęciem okresu wczesnohistorycznego. Opieranie chronologii ziem polskich względem Piastów poprawne jest tylko dla obszarów, gdzie ich władza była realna (gł. Wielkopolska).
K. Jażdżewski - uczeń Kostrzewskiego, twórca ośrodka łódzkiego.:
569 - 800
800 - 950
950 - 1300
W. Hensel (środowisko poznańskie)
400 - 600 (wg Hensela nie było okresu wędrówek ludów; jego uczniowie przesunęli początek na rok 500)
600 - 800
800 - 950
950 - 1100
1100 - 1250
1250 - 1500
H. Zoll - Adamikowa - wyróżniła 3 fazy w oparciu o przemiany w pochówkach
pocz. VI - poł. VII w.
poł. VII w. - schyłek X w.
od schyłku X w. do końca średniowiecza
Termin „okres wczesnosłowiański” choć stosowany w większości systemów chronologicznych innych krajów nie mógł się w Polsce upowszechnić z powodu upatrywania początków Słowian na naszych ziemiach jeszcze w dobie k. łużyckiej. Obecnie termin ów ma rację bytu, aczkolwiek jego interpretacje są rozbieżne: jest on albo odrębny w stosunku do okresu plemiennego albo jest jego wcześniejszą fazą.
Systemy chronologiczne innych obszarów:
BAŁTOWIE. Pierwsze systemy chronologiczne obszarów bałtyjskich wyszły od niemieckich i pruskich uczonych. Obecny podział znajduje zastosowanie dla Polski płn. - wsch., Łotwy i Litwy.
Środkowa e. żelaza 400 - 800 / 850
Późna e. żelaza 800 / 850 - 1200 / 1250
RUŚ. Schemat dla Rusi znajduje odniesienie dla obszarów położonych przy szlaku handlowym od Nowogrodu do M. Czarnego. Dalsze obszary - zwłaszcza we wczesnej fazie o. staroruskiego - były znacznie zapóźnione w rozwoju. Koniec wczesnego średniowiecza wiąże się z rujnującym najazdem tatarskim.
o. wczesnosłowiański V / VI - VII
o. przedpaństwowy (= plemienny; VIII - IX / X)
o. Rusi kijowskiej (= staroruski; koniec X - XIII)
WĘGRY. W Kotlinie Karpackiej do pocz. VI w przebywały ugrupowania Herulów i Gepidów, w Panonii osiedlili się Longobardowie. W 567 Awarowie wyparli Gepidów, rok później Longobardowie wywędrowali do północnych Włoch.
o. awarski 568 - pocz. IX w.
o. napływu Madziarów pocz. - kon. IX w.
o. kultury staromadziarskiej schyłek IX - poł. X w (data symboliczna: 955 - klęska Węgrów nad rz. Lech)
o. dynastii arpadzkiej 2 poł. X - XIII w.
Archeologia dowodzi że po rozbiciu Awarów a przed przybyciem Madziarów Słowianie wkroczyli na step w rejonie Jez. Balaton. Nieudolna koncepcja historyków węgierskich głosi, że el. awarskie przeżyły na stepie i miały wkład etniczno - kulturowy w tworzenie się państwa węgierskiego. Klęska Węgrów nad rz. Lech w Bawarii skłoniła ich do porzucenia koczownictwa na rzecz osiadłego rolnictwa i przyjęcia chrztu. Okres panowania ich pierwszej dynastii został brutalnie przerwany najazdem Mongołów.
CZECHY i SŁOWACJA. Archeologia czeska, podobnie jak polska, przez pewien czas pozostawała pod wpływem terminologii niemieckiej. Do lat 60'tych w systemie chronologicznym Jana Eisnera i Jana Filipa utrzymywał się termin o. grodziskowego (niem. Burgwaldzeit), opracowany pierwotnie dla słowiańskich obszarów NRD.
o. starszy grodziskowy 569 - 800
o. środkowy grodziskowy 800 - 950
o. młodszy grodziskowy 950 - 1200
W latach 60'tych podczas obchodów 1100 rocznicy misji Cyryla i Metodego na Morawach zdecydowano się na odejście od schematu niemieckiego i zbudowanie własnego w oparciu o chronologię znalezisk słowiańskich. Wyróżniono wówczas o. wczesnosłowiański (do 2 poł. VII w). Jego początek był różny dla poszczególnych obszarów Czechosłowacji. Najwcześniej Słowianie pojawili się we wschodniej Słowacji, w Czechach i Morawach przebywali wówczas Longobardowie. W latach 70'tych system czechosłowacki ostatecznie oparto na chronologii państwa morawskiego.
o. przedwielkomorawski ............................................
o. wielkomorawski (1 ćwierćwiecze IX - poł. X w)
o. powielkomorawski ...............................................
Niektórzy badacze postulują wprowadzenie fazy wczesnosłowiańskiej przed o. przedwielkomorawskim.
NIEMCY. Z powodu obecności Słowian we wschodniej części Niemiec we wczesnym średniowieczu konieczne było stworzenie 2 systemów chronologicznych: osobnego dla strefy słowiańskiej, osobnego dla germańskiej.
o. starosłowiański |
o. wczesnosłowiański 600 - 800 / 850 (choć nad środkową Łabą i Solawą pierwsze ślady słowiańskie mogą być datowane już na VI w
o. środkowosłowiański 800 / 850 - 1000
|
o. późnosłowiański (= młodszosłowiański) 1000 - 1200
|
|
Archeologiczny system chronologii obszarów germańskich:
o. wędrówek ludów (= merowiński) 450 / 480 - 700 / 720
o. karoliński 700 / 720 - 843
o. wschodniofrankijski 843 - 911
o. dynastii saskiej 911 - 1024
o. dynastii salickiej 1024 - 1125
o. dynastii Hohenstaufów 1125 - .................
Historyczny system chronologii obszarów germańskich:
Frühsmittelalter 568 - 911
Höchesmittelalter 911 - 1250
Spätmittelalter 1250 - 1500
Najwcześniejsze fazy obu systemów chronologii germańskich obszarów Niemiec opierają się w znacznej mierze na periodyzacji o. merowińskiego Amenta, Bhlmera i Bertholda Schmidta. Dzięki ogromnej ilości „dobrych” datowników możliwe jest wyróżnienie jeszcze mniejszych jednostek chronologicznych.
SKANDYNAWIA.
|
Szwecja |
Dania |
Norwegia |
375 / 400 - 550 |
o. wędrówek ludów |
starszy germański o. żelaza
|
|
550 - 800 |
o. przedwikiński (= Vendel)
|
młodszy germański o. żelaza |
o. merowiński |
800 - schyłek IX w. |
o. wikiński wczesny
|
||
Schyłek IX w. - 2 poł. X w. |
o. wikiński środkowy
|
||
2 poł. X w. - poł. XI w (1050) |
o. wikiński późny |
||
BIZANCJUM
o. wczesnobizantyjski VI - poł. IX w
o. środkowobizantyjski poł. IX - poł. XIII w
o. późnobizantyjski poł. XIII w - 1453
W2 z prof. M. Parczewskim 2003-10-30
3