Fiodor Dostojewski

Biesy

Powieść Biesy została napisana przez Dostojewskiego w czasie jego pobytu za granicą (Drezno) w latach 1870-1871. Z oryginału powieść przełożył Tadeusz Zagórski. Biesy stanowią typową powieść aluzyjną z tzw. kluczem. Czytanie Biesów bez znajomości politycznych I społecznych stosunków Rosji z czasów Aleksandra II jest zajęciem dość jałowym. Tłumaczył Biesy Tadeusz Zagórski.

Biesy.

Część I.

Akcję opowiada narrator. Zaczyna opowieść od opisu paru szczegółów z życia Stiepana Trofimowicza Wierchowieńskiego. Opowiada, że Wierchowieński po powrocie z zagranicy zasłynął jako lektor na uniwersytecie, ale traktaty przez niego wygłoszone nie zostały zaakceptowane przez społeczność. Dlatego Stiepan Trofimowicz stwierdził, że jego kariera jest złamana, czym przedeszystkim stała się wznowiona propozycja dawnej znajomej Barbary Pietrowny Stawrogin, bardzo bogatej osoby, która prosiła go by zajął się wychowaniem i wykształceniem jedynego jej syna. Wierchowieński przyjął tą propozycję i został przyjacielem Barbary Pietrowny na dwadzieścia lat. Dość dziwną była ta przyjaźń. Przede wszystkim ona spłacała wszystkie jego rachunki. Ciągle się kłócili, ale i tak zawsze byli razem. Po jakimś czasie Wierchowieński przeniósł się od niej do budynku za Moskwą, ale Barbara Pietrowna nadal utrzymywała go.

Tutaj Stiepan Trofimowicz często przyjmował u siebie „ludzi nauki”. Do kółka Wierchowieńskiego należeli: najstarszy - Liputin, urzędnik gubernialny, człowiek już niemłody, wielki liberał, słynący w mieście jako ateista (rodzinę trzymał w zamnięciu, w mieście go nie lubiano, i był wiekim plotkarzem); Szatow, były student, którego wyżucono z uczelni (w dzieciństwie był uczniem Wierchowieńskiego, jako poddany Barbary Pietrowny, ale później do niej się nie przyznawał, dlatego go nie lubiła); Wiergiński, miejscowy urzędnik, człowiek rodzinny ( jego żona nie przeżywszy z nim i roku powiedziała, że udziela mu dymisji i woli niejakiego Lebiadkina, który nawet przez jakiś czas mieszkał u nich i był na ich utrzymaniu) pojawiały się tu też i inne osoby. W mieście mówiono, że to kółko jest ogniskiem wolnomyśkicielstwa, bezbożności i rozpusty. W rzeczywistości była uprawiana tu tylko miła, niewinna, liberalna gadanina.

Drugą osobą nie mniej ważną dla Barbary Pietrowny był jej jedynak Mikołaj Wsiewołodowicz Stawrogin. Do niego był zaangażowany w swoim czasie Wierchowieński. Można przypuszczać, że pedagog musiał nadszarpnąć trochę nerwy wychowanka. Mikołaj Wsiewołodowicz był bardzo nawet przystojnym młodym człowiekiem, zawsze dziwnie spokojny i zamyślony. Przez długi czas mieszkał w Petersburgu i nie był w bliższych relacjach ani z matką, ani z byłym nauczycielem. Wstąpił do wojska, ale został poniżony w stanowisku przez jakąś awanturę. Dlatego przyjechał do matki. Na początku wszystko było idealnie, ale po jakimś czasie Harry (tak Mikołaja zaczął nazywać Wierchowieński, orientując się na dramat Szekspira) zaczął się dziwnie zachowywać. Na przyjęciu pociągnął Gaganowa, członka klubu Stiepana Trofimowicza, za nosa. Później pocałował przy wszystkich na przyjęciu żonę Liputina. A na koniec jeszcze ugryzł za ucho gubernatora. Został wtedy aresztowany, ale zachorował i wszyscy stwierdzili, że to dziwne zachowanie jest skutkiem choroby. Po tych przypadkach wyjechał za granicę, gdzie zaczął się zalecać do Lizy Drozdow, córki generała. Barbara Pietrowna była z tego bardzo zadowolona. Ale kiedy Drozdowie przyjeczali do Moskwy to okazało się, że między Lizą a Stawroginym coś zaszło. Barbara Pietrowna chce wyswatać Stiepana Trofimowicza z Daszą, podejrzewając jakiś związek między nią a jej synem. Przy tym grozi obu, zmuszając ich do zgody.

Jednak do ślubu nie dochodzi przez szereg wypadków.

Liza prosi narratory aby dowiedział się kim jest Maria Lebiadkin, mieszkająca ze swym bratem w tym domu gdzie mieszka Szatow i Kiriłłow. Okazuje się, że ona kuleje i jest niespełna rozumu. Jakoś przy wyjściu z kościoła ona spotyka Barbarę Pietrowną, która użalając się nad nią zabiera ją do siebie. Liza jedzie z nią. Wtedy też przybywa Stiepan Trofimowicz z oświadczynami do Daszy. I także Szatow. Kiedy wszyscy przebywają w salonie gdzie Maria Lebiadkin opowiada dziwne rzeczy, wchodzi Piotr Wierchowieński syn Stiepana Trofimowicza. I mówi, że Mikołaj Wsiewołodowicz Stawrogin przyjechał i za jakiś czas będzie. Opowiada też o listach ojca, wspominając o cudzych grzechach. Zaręczyny zerwane. Stawrogin zaprzecza pogłoski, że Maria Lebiadkin jest jego żoną i mówi o tym, że opiekuje się nią. Szatow wstaje i uderza Stawrogina w twarz, potem wychodzi. Liza zachowując się dość dziwnie na początku śmieje się, a póżniej mdleje.

Część II.

Następuje noc kiedy Stawrogin przychodzi do Szatowa, aby dowiedzieć się za co go uderzył. Za to że skłamał iż Lebiadkina nie jest jego żoną. Później idzie do niej. Po drodze spotyka Fied'ke Katorżnika, który obiecuje mu, że zabije kapitana Lebiadkina i jego siostrę. Stawrogin odpędza go i przychodzi do żony. Proponuje jej wyjechać z nim i mówi, że ogłosi wszystkim, że ona jest jego żoną, ale ona nie zgadza się.

W tym czasie Piotr Wierchowieński wchodzi w krąg gubernatorowej i wmawia gubernatoru, że w rozpowrzechnianych proklamacjach jest winny jego ojciec. U Stiepana Trofimowicza przeprowadza się rewizja. On aby wszystko wyjaśnić przychodzi do gubernatora. Tam dostaje zaproszenie aby wystąpić z jakimś swoim dziełem na przyjęciu, które będzie zorganizowane przez gubernatorową dla wsparcia guwernantek. W tym czasie Piotr Wierchowieński przeprowadza zebranie tajnej piątki na którym obecni są Wiergiński z żoną, Szatow, Kiriłow, Liputin, Stawrogin i inni.

Część III.

Odbywa sie zabawa, która staje się totalnym fiasko. Poranek literacki zostaje zerwany przez grupę młodzików. W tym Stawrogin zapytany przez Lizę ujawnia, że Lebiadkina jest jego żoną. Stiepan Trofimowicz po nieudanym wystąpieniu załamuje się.

Jeszcze gorzej jest wieczorem na balu. Wtedy Liza ucieka do Stawrogina. Na balu są czytane nieprzyzwoite wiersze, w związku z czym większość wychodzi. Gubernator traci rozum i w mieście zaczął się pożar.

Liebiadkina z bratem zostają zabici, inscenizując to jako pożar. Liza po nocy ze Stawroginym żuca go ponieważ on jej nie kocha. Wracając do domu zostaje zabita przy zamieszaniu. Piotr Wierchowieński chce zżucić całą odpowiedzialność na Szatowa, który chce wycofać się ze sprawy. Zbiera resztę organizacji i wmawia im, że Szatow ich wyda. Oni są gotowi go zabić. Winę w śmierci Szatowa weźmie na siebie Kiriłłow, który chce dokonać samobójstwo i wziąć na siebie wszystko co mu każą. Tak się też staje. Piotr Wierchowieński pod pretekstem pokazania miejsca zakopania drukarni, które zna tylko Szatow wyprowadza go z domu. W między czasie do Szatowa przyjeżdża żona i rodzi dziecko od Stawrogina. Szatow ma zamiar zmienić swoje życie, ale zostaje zabity. Ona też umiera razem z dzieckiem. Kiriłłow popełnia samobójstwo. Piotr Wierchowieński ucieka z miasta, przewidując, że ktoś ze spółki zdradzi. Tak właściwie się staje. Liputin nie wytrzymuje i wszystkich aresztują.

Stiepan Trofimowicz wyrusza w podróż pieszo. W drodze choruje, a kiedy Barbara Pietrowna go znajduje, w jej obecności umiera. Barbara Pietrowna wracając do domu zastaje Daszę, która przynosi jej list od syna. W liście Stawrogin prosi ją by wyjechała z nim. Barbara Pietrowna chce jechać z nimi. Lecz gdy przyjeżdżają do domu Stawrogina okazuje się, że on się powiesił.

W końcu powieści jest umieszczony rozdział U Tichona, w którym Mikołaj Stawrogin opowiada monachu Tichonu o biesie, który często mu towarzyszy. Także daje mu czytać list, w którym opisuje swoje życie. Między innymi historię czternastoletniej dziewczynki która stała się jego kochanką, a później powiesiła się. Tichon przewiduje śmierć Stawrogina.

---