Przyczyny i cele reformowania oświaty w roku 1999

W roku 1991, zaledwie trzy lata po zmianie ustroju, wprowadzono w życie ustawę, która miała na celu modernizację i uporządkowanie systemu edukacji. Pociągnęło to za sobą wiele konsekwencji. Pierwotnie pomogło to uporządkować sprawy związane ze szkolnictwem, jednak wkrótce okazało się, że to zbyt mało. Budzące się na nowo do życia państwo, nie tłamszone już żelazną, komunistyczną ręką, rozwijało się prężnie. Następowały zmiany gospodarcze, ekonomiczne, a także cywilizacyjne. Nauka szła do przodu. Zasady określone w ustawie z 7 września 1991 roku wciąż dewaluowały się. Ciągłe nowelizowanie ustawy doprowadziło do nieczytelności prawa oświatowego. Co ważne, wcześniejszy system nie był skierowany na ucznia. Jak wiadomo dopiero przy podmiotowym traktowaniu dziecka, można osiągnąć dobre wyniki w jego rozwoju, gdyż są wtedy znane jego problemy i można je rozwiązywać. Dlatego reforma przewidywała bliższy kontakt organów nauczania z rodziną dziecka. Skupiając się na uczniach, postanowiono także odseparować dzieci w trudnym okresie dojrzewania od tych młodszych. Pozwalało to na zwiększenie efektywności nauczania, a zatem podniesienie się - ówcześnie niskiego i skierowanego na szkoły zawodowe - poziomu nauczania i rozszerzenie kształcenia średniego i wyższego. Niski poziom wynikał również z braku środków finansowych, zatem zakładano zwiększenie budżetu oświatowego. Zwiększenie efektywności nauczania pragnięto uzyskać także poprzez zmianę programów nauczania i dostosowanie ich do potrzeb dzieci i młodzieży, a także nauczycieli, którzy mogli tworzyć własne, autorskie programy. Zauważono potrzebę bardziej obiektywnego oceniania jednostek, bez faworyzacji, tak więc jednym z celów było także utworzenie systemów, które nie byłyby związane z jakąkolwiek szkołą. I by każdy miał dostęp do pełnej i właściwie podanej wiedzy, dążono do ustandaryzowania kwalifikacji nauczycieli. Tak więc mając na celu dobro każdego dziecka, jak i całego państwa - chodziło tu również o dostosowanie się do unijnych standardów - od 1 września 1999 roku wprowadzono gwałtowne zmiany, zarówno w strukturze szkolnictwa, jak i programie nauczania. Mówi o tym ustawa z dnia 8 stycznia 1999 roku, określając ustrój oświaty polskiej, funkcjonowanie i role szkół, nauczycieli, a także osób odpowiedzialnych za sprawowanie władzy nad wyżej wymienionymi. Reforma, jaka wtedy nastąpiła miała bardzo szeroki zakres, zatem można ją zaliczyć zarówno do reform modernizacyjnych, jak i systemowych czy strukturalnych.

AKTUALNA STRUKTURA SZKOLNICTWA I ZMIANY PROGRAMOWE

Przedszkola i oddziały przedszkolne

Wchodzenie najmłodszych w mury placówek wychowawczo - oświatowych nie zmieniło się w stosunku do poprzednich zasad. Wciąż funkcjonowały i funkcjonują nieobowiązkowe przedszkola, zarówno prywatne jak i państwowe, do których przyjmuje się dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Obowiązkowe jest jedynie roczne uczęszczanie do przedszkola lub oddziału przedszkolnego rok przed pójściem do klasy pierwszej szkoły podstawowej. W takich miejscach uczy się nawiązywania prawidłowych relacji w grupie, życia w społeczeństwie, logicznego myślenia, a także podstaw czytania, pisania i liczenia. 24 listopada bieżącego roku Ministerstwo Edukacji Narodowej przedstawiło projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty, który zakłada, że o pójściu sześciolatków do szkół w 2012 i 2013 roku będą decydować rodzice, natomiast od 1 września 2014 roku już wszystkie sześcioletnie dzieci obejmowałoby się obowiązkiem szkolnym. Jak głosi Ministerstwo: Dzieci pięcioletnie nadal będą objęte obowiązkiem uczestnictwa w wychowaniu przedszkolnym. To samo dotyczy osób urodzonych w 2006 i 2007 roku, które z wyboru rodziców nie rozpoczną edukacji w klasie pierwszej w wieku sześciu lat. Jako główny powód obniżenia wieku rozpoczynania edukacji Ministerstwo podaje chęć przyspieszenia rozwoju każdego dziecka, poprzez rozwijanie talentów i uzupełnianie braków od najmłodszych lat.

Szkoły podstawowe

Szkoła podstawowa jest pierwszym szczeblem edukacji. Nauka w niej trwa sześć lat i jest podzielona na dwie części: pierwsza to klasy I - III, a druga - klasy IV - VI. W klasach od pierwszej do trzeciej uczyć może jeden nauczyciel, który nie wystawia stopni, a ocenia opisowo na świadectwie końcoworocznym. Wymaga to co prawda ciągłego obserwowania ucznia, ale jest jak najbardziej odpowiednie na tak wczesnym etapie edukacji, ze względu na rozwój dziecka. Aby młodzi uczniowie oswoili się z nową rzeczywistością, stosuje się tu tzw. kształcenie zintegrowane. Z wyjątkiem religii bądź nowowprowadzonej etyki, wychowania fizycznego i ewentualnie języka obcego, nie wyróżnia się tu konkretnych przedmiotów jak np. matematyka czy język polski. Cała wiedza, jaką dziecko powinno posiąść, złożona jest w całość i podawana w lekkiej formie, bardziej dyskusji niż wykładu. Wszystkie umiejętności są ćwiczone z nauczycielem, który koryguje błędy, tłumacząc krok po kroku jak dotrzeć do właściwego rozwiązania. Wiele szkół korzysta z możliwości nuczania języka obcego na tym etapie szkoły podstawowej.

W klasach IV - VI można zauważyć już nacisk na skłanianie ucznia do samodzielnego dochodzenia do właściwego rozwiązywania problemów. Na tym etapie wyróżnione są już odrębne przedmioty, takie jak historia i społeczeństwo, język polski - z dodanymi w 1999 roku elementami wiedzy, matematyka, przyroda, języki obce, wychowanie fizyczne, religia lub etyka, a także dodane w ramach reformy zajęcia artystyczne jak np. plastyka czy muzyka, technika i informatyka. Każdego przedmiotu naucza inny nauczyciel, a ocenianie odbywa się przez wystawianie ocen od 1 do 6. Jako dodatkowy przedmiot nie oceniany, ale obowiązkowy do zaliczenia, pojawiło się wychowanie do życia w rodzinie, podejmujące edukację dotyczącą problemów i patologii w rodzinie, dojrzewania, seksualności i postaw społecznych. W ostatniej klasie szkoły podstawowej każdy uczeń bierze udział w sprawdzianie umiejętności, podanym w formie testu zawierającego zadania z różnych dziedzin i oceniano punktowo w skali od 0 do 40. Rejonowe gimnazjum ma obowiązek przyjąć każdego ucznia, niezależnie od wyniku sprawdzianu.

Gimnazja

Gimnazjum, następujące bezpośrednio po szkole podstawowej, to drugi szczebel w systemie edukacji. Szkoła ta trwa trzy lata (odpowiednio pierwszy i drugi rok zastępują siódmą i ósmą klasę szkoły podstawowej, a trzeci dawną pierwszą klasę liceum) i ma na celu przygotowanie młodzieży do jednej ze szkół ponadgimnazjalnych. Została ona stworzono po to, by oddzielić burzliwie dojrzewającą młodzież od dzieci dopiero rozpoczynających edukację i nieprzyzwyczajonych do tętniącej własnym - „uczniowskim” - życiem szkoły. Oczywiście, jak wszystko, odizolowanie tej grupy młodzieży zarówno od starszych jak i młodszych kolegów ma swoje plusy i minusy, jednak to już nie podlega dyskusji.

Nauka w gimnazjum, tak jak w szkole podstawowej, podzielona została na przedmioty. Tym razem zwiększono jednak liczbę przedmiotów i bardziej je skonkretyzowano. Wcześniejsza przyroda, rozpadła się na biologię, chemię, fizykę i geografię. Dodano także przedmiot taki jak wiedza o społeczeństwie. Ale to nie wszystko. By młodych ludzi uwrażliwić na problemy społeczne wprowadzono tzw. ścieżki międzyprzedmiotowe. Obejmują one edukację filozoficzną, europejską, medialną, regionalną, ekologiczną, prozdrowotną oraz kulturę polską. Ich zakres realizowany jest w wielu przedmiotach, poprzez pokazywanie młodemu człowiekowi obrazu funkcjonowania innych kultur i narodów, ale także najbliższego otoczenia, kreowania potrzeby zadawania pytań dotyczących otaczającego świata i chęci szukania odpowiedzi na nie, uwrażliwiania na drugiego człowieka, zwierzęta i środowisko, a także na samego siebie, to kim i jakim się jest.

W trzeciej klasie gimnazjum uczniowie podchodzą do egzaminu gimnazjalnego. Na podstawie wyników tego egzaminu są obliczane punkty przy przyjęciu do szkoły ponadgimnazjalnej. Przyznawane są one również za specjalne osiągnięcia olimpiadach przedmiotowych lub zawodach sportowych na odpowiednich szczeblach. Uczeń będący laureatem olimpiady przedmiotowej co najmniej na szczeblu wojewódzkim może zostać zwolniony z egzaminu, uzyskując maksymalną liczbę punktów.

Szkoły ponadgimnazjalne

1. Szkoła zawodowa

Zasadnicza szkoła zawodowa kształci młodych ludzi, przystosowując ich do pracy w konkretnym zawodzie. Przedmioty podstawowe są tam mniej ważne, natomiast kładzie się nacisk na przedmioty zawodowe. Ważnym elementem jest odbywanie praktyk zawodowych. Kierunków kształcenia jest wiele i są one bardzo rozbieżne (np. sprzedawca, elektryk, rzeźnik - wędliniarz itd.). Zależnie od wybranego zawodu nauczanie może trwać od 2 do 3 lat. Kończąc ostatnią klasę uczniowie podchodzą do egzaminu zawodowego, dzięki któremu uzyskują dyplom potwierdzający nabycie umiejętności koniecznych do wykonywania danego zawodu.

2. Technikum

Technikum to szkoła przygotowująca swoją podstawą programową do egzaminu dojrzałości oraz egzaminu zawodowego, dzięki któremu można uzyskać tytuł technika. Ze względu na dużą ilość materiału konieczną do przyswojenia trwa ona cztery lata. Odbywają się tu zajęcia z przedmiotów podstawowych, a także kierunkowych.

3. Liceum profilowane

Liceum profilowane w przeciwieństwie do wyżej wymienionych szkół nie przygotowuje do konkretnego zawodu, ale - jak sama nazwa mówi - ustala profil ucznia, a później studenta. Mogą być to profile takie jak: sportowy, ekologiczny, ekonomiczny itd. Naznaczają one jedynie kierunek, w jakim uczeń podąża, a nie wyznaczają konkretnego celu kariery. Liceum profilowane trwa trzy lata, a kończąc je uczeń przystępuje do egzaminu dojrzałości.

4. Liceum ogólnokształcące

Liceum ogólnokształcące trwa - tak samo jak liceum profilowane - trzy lata i ma na celu przygotowanie ucznia do dalszego kształcenia na uczelniach wyższych. W liceum takim mogą zostać wyróżnione profile kształcenia. W zależności od profilu przedmioty zakres nauczania danego przedmiotu może zostać rozszerzony bądź może być dodany przedmiot kierunkowy, jednak nacisk kładziony jest na uzyskanie ogólnej wiedzy z zakresu przedmiotów takich jak w gimnazjum, a dodatkowo przysposobienia obronnego, podstaw przedsiębiorczości, wiedzy o kulturze. Kończąc liceum ogólnokształcące uczeń przystępuje do egzaminu dojrzałości.

SYSTEM ZAEWNĘTRZNEGO EGZAMINOWANIA

Przez długi czas problemy dotyczące oceniania były praktycznie nierozwiązywalne. Kłopoty dotyczyły nie tylko faworyzowania uczniów, ale samego WSO, czyli wewnątrzszkolnego systemu oceniania. Jego ogólna podstawa była zawsze taka sama, natomiast w każdej szkole jakoś się różniła od innych. Problem ten rozwiązano, tworząc ocenianie zewnątrzszkolne, niezależne od nauczycieli i placówek oświatowych. CKE, czyli Centralna Komisja Egzaminacyjna, wraz OKE, czyli Okręgowymi Komisjami Egzaminacyjnymi, stworzyła system sprawdzania wiedzy uczniów na jeden sposób. Określone kryteria i zasady są stosowane do wszystkich uczniów z całej Polski. Dzięki kodowaniu arkuszy egzaminacyjnych, które przesyłane są przez szkołę do CKE, osoba sprawdzająca nie jest w stanie dowiedzieć się czyją pracę sprawdza, zatem nie istnieje tu ryzyko obniżenia lub podniesienia wyniku. Wszystkie zadania mają także określony klucz odpowiedzi, więc każdy uczeń, niezależnie od szkoły, w której się uczy, jest oceniany tak samo.

Sprawdzian szóstoklasisty

Pierwszym w karierze ucznia zetknięciem się z takim systemem egzaminowania jest sprawdzian szóstoklasisty. Przystępują do niego wszyscy uczniowie klas szóstych szkół podstawowych. Polega on na rozwiązywaniu zadań matematycznych, przyrodniczych, dotyczących historii, kultury i języka polskiego. Mimo, że pytania zawierają się w wyżej wymienionych dziedzinach, mają one na celu nie tyle sprawdzenie opanowania materiału, ile umiejętności, jakie dziecko posiadło. Sprawdza się tu umiejętności takie jak: czytanie ze zrozumieniem, tworzenie własnego tekstu, korzystanie z informacji wykorzystywanie posiadanej wiedzy w praktyce. Z tego testu można uzyskać maksimum 40 punktów, jednak nie jest to egzamin, który trzeba zdać, uzyskując określoną liczbę punktów, więc dolna granica to po prostu 0. Taki wynik określa jednak tylko brak posiadania umiejętności, jakie uczeń w wieku co najmniej 12 lat powinien posiadać i nie ma większego wpływu na dalszą karierę młodego człowieka.

Egzamin gimnazjalny

Następnym krokiem jest egzamin gimnazjalny. Każdy uczeń klasy trzeciej gimnazjum bierze w nim udział, a od jego wyniku uzależnione jest to do jakiej szkoły ponadgimnazjalnej pójdzie absolwent gimnazjum. Składa się on z trzech części, z których możliwe jest uzyskanie 150 punktów (po 50 z każdej). Są to:

• część humanistyczna - obejmuje wiedzę z zakresu historii, wiedzy o społeczeństwie, sztuki i języka polskiego;

• część matematyczno - przyrodnicza - obejmuje zagadnienia dotyczące matematyki, biologii, geografii, fizyki i chemii;

• część językowa - obejmuje materiał dotyczący danego języka (do wyboru języki angielski, niemiecki, rosyjski, francuski, hiszpański, włoski) na poziomie podstawowym lub rozszerzonym.

Tu także nie ma dolnego progu punktowego, wyznaczającego zdawalność egzaminu. Mimo to ważne jest tu zdobycie jak największej liczby punktów, w celu spełnienia kryteriów przyjmowania uczniów do liceów i techników.

Egzamin zawodowy

Dalej ścieżki rozchodzą się: osoby, które wybrały edukację w szkole zawodowej bądź technikum, kończąc je stają przed egzaminem zawodowym. Tu, zależnie od danego zawodu, trzeba wykazać się wiedzą kierunkową i składa się z dwóch etapów. Pierwszy to test podzielony na dwie części. Pierwsza sprawdza wiedzę dotyczącą danego zawodu, druga natomiast wiadomości związane z zatrudnieniem. Drugi etap to egzamin praktyczny, polegający na wykonaniu zadania egzaminacyjnego. By zdać, należy z niego uzyskać minimum 75% punktów. Na pierwszym etapie jest to tylko 50% w częci pierwszej i 30% w części drugiej. Po zdaniu egzaminu otrzymuje się dyplom, który potwierdza kwalifikacje zawodowe.

Egzamin maturalny

Do egzaminu maturalnego, nazywanego też egzaminem dojrzałości, może przystąpić osoba, która ukończyła 18 rok życia, a także liceum ogólnokształcące, profilowane lub technikum. Można go zdawać na dwóch poziomach: podstawowym i rozszerzonym. Należy jednak zwrócić uwagę, że część tego egzaminu, ustna, dotycząca języka polskiego i obcych, jest przeprowadzana w szkole, a w komisji egzaminacyjnej może zasiadać nauczyciel ze szkoły, do której uczeń uczęszczał, natomiast nauczyciel taki nie mógł wcześniej uczyć osoby przystępującej do egzaminu. Część pisemna, sprawdzana poza szkołą, to arkusze z zadaniami do wykonania w określonym czasie. Każdy, kto chce, i oczywiście spełnia warunki, by przystąpić do egzaminu dojrzałości, zobowiązany jest do zadawania: języka polskiego i wybranego języka nowożytnego w części ustnej i pisemnej na poziomie podstawowym, a także matematyki na poziomie podstawowym. Języki jakie można zdawać to angielski, rosyjski, niemiecki, francuski, hiszpański lub włoski. Można wybrać także 6 przedmiotów dodatkowych spośród: języka polskiego i matematyki na poziomie rozszerzonym, języka obcego nowożytnego, takiego jak w części obowiązkowej, na poziomie rozszerzonym, a także innego języka obcego nowożytnego, historii, wiedzy o kulturze, społeczeństwie bądź tańcu, fizyki z astronomią, chemii, biologii, geografii, informatyki, filozofii, historii sztuki, historii muzyki, i języka łacińskiego z kulturą antyczną na dowolnym poziomie. Aby egzamin został uznany za zdany, należy zdobyć liczbę punktów, będącą min. 30% całości (język polski 70 punktów, pozostałe przedmioty 50 punktów). Będąc laureatem olimpiady można zostać zwolnionym z egzaminu maturalnego zyskując 100% punktów.

AWANS ZAWODOWY NAUCZYCIELA

Stopnie awansu zawodowego określa ustawa z dnia 26 stycznia 1982 z późniejszymi zmianami, czyli Karta Nauczyciela. Stopnie te są cztery, w kolejności: nauczyciel stażysta, nauczyciel kontraktowy, nauczyciel mianowany i nauczyciel dyplomowany. By osiągnąć dany stopień należy spełnić kryteria określone w wyżej wymienionej ustawie.

Nauczyciel stażysta

Osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje by rozpocząć nauczanie, jednak nie pracująca wcześniej w tym zawodzie, rozpoczyna swoją karierę jako nauczyciel stażysta z dniem rozpoczęcia pracy w szkole. Zazwyczaj praca na tym stopniu ogranicza się do 9 miesięcy, czyli osiągnięcia kolejnego stopnia awansu zawodowego.

Nauczyciel kontraktowy

Aby uzyskać ten stopień należy stworzyć plan rozwoju zawodowego. Przed przystąpieniem do jego realizacji, nauczyciel stażysta przedstawia plan ten dyrektorowi szkoły w celu jego potwierdzenia. W ciągu dziewięciu miesięcy pracy nauczyciel realizuje swój plan pod opieką jednego z nauczycieli pracujących w danej szkole o stopniu co najmniej nauczyciela mianowanego. Ten odpowiedzialny za pomoc stażyście w rozwoju jego kariery na tym pierwszym stopniu. Celem pracy nauczyciela stażysty jest osiągnięcie kolejnego stopnia awansu. Aby to osiągnąć, kandydat na nauczyciela kontraktowego powinien obserwować specyfikę funkcjonowania szkoły, brać udział w zajęciach prowadzonych przez opiekuna (co najmniej dwie godziny w miesiącu) i sam prowadzić zajęcia pod obserwacją opiekuna (co najmniej jedna godzina w miesiącu), jak również korzystać z wewnątrzszkolnych form doskonalenia nauczycieli. Po odbyciu stażu, jeśli młody nauczyciel spełnia kryteria uprawniające do stopnia nauczyciela kontraktowego, czyli umie prowadzić zajęcia, zna organizację szkoły i potrafi współpracować z uczniami, uzyskuje taki stopień przez ocenienie jego dorobku (dzięki złożonemu przez stażystę sprawozdaniu) przez dyrektora szkoły w której odbywał staż.

Nauczyciel mianowany

Uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego jest celem pracy nauczyciela kontraktowego. By ubiegać się o taki awans musi najpierw przepracować w szkole co najmniej 2 lata. Dopiero po takim czasie na własny wniosek skierowany do dyrektora szkoły może rozpocząć staż. Dalsza część zbliżona jest swoim charakterem do ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego z tą różnicą, że na zakończenie następuje egzamin. Podczas egzaminu przyszły nauczyciel mianowany przedstawia własny dorobek i osiągnięcia, a także odpowiada na pytania zadane przez komisje. Jeżeli egzamin zostaje uznany za zdany, wówczas organ prowadzący przyznaje stopień nauczyciela mianowanego.

Nauczyciel dyplomowany

Tutaj duże znaczenie mają dokonania nauczyciela, gdyż ten zmuszony jest oddać teczkę, zawierającą dokumenty poświadczające jego dotychczasowe osiągnięcia. Staż na stopień nauczyciela dyplomowanego można odbyć po przepracowaniu w szkole minimum roku od dnia nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego. Tutaj staż trwa najdłużej, bo aż 2 lata i 9 miesięcy. Istnieje możliwość skrócenia go do 1 roku i 9 miesięcy. Jak w poprzednich przypadkach należy napisać plan rozwoju zawodowego. Dodatkowo trzeba spełniać wiele wymogów jak np. rozszerzanie działalności szkoły, rozwiązywanie problemów dotyczących oświaty czy zaawansowana znajomość języka obcego. W ciągu trzech lat od uzyskania oceny wystawionej przez dyrektora szkoły, w której odbywał się staż , należy złożyć wniosek o procedury kwalifikacyjne. Komisja ocenia spełnianie wymogów przez kandydata i może nadać mu tytuł nauczyciela dyplomowanego.

PODSTAWY PRAWNE REGULUJĄCE PRAWA I OBOWIĄZKI UCZNIÓW ORAZ

NAUCZYCIELI

Najwyższym szczeblem określającym prawa oświatowe jest Ministerstwo Edukacji Narodowej z ministrem na czele (obecnie: Krystyna Szumilas). To ono nadaje wszystkie prawa i kształtuje podstawy, na których opiera się polski system szkolnictwa. Są również dokumenty o szerszym zakresie, tj. nie dotyczące w pełni oświaty, ale mające dla niej duże znaczenie w swoich fragmentach. Całe polskie prawo oświatowe jest bardzo szerokie. W jego skład wchodzi wiele ustaw i rozporządzeń.

Najważniejsze akty prawne dotyczące szkolnictwa

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 70) - wyznacza obowiązek nauki do 18 roku życia i mówi o powszechnym i bezpłatnym dostępie do edukacji.

2. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty - opisane jest jak szkoła powinna funkcjonować, jakie ma cele, obowiązki i jak winna wyglądać prawidłowa edukacja.

3. Ustawa z dnia 8 stycznia 1999 roku. Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnictwa - mówi o zasadach funkcjonowania szkół i systemu edukacyjnego.

4. Karta Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 z późniejszymi zmianami) - mówi o wszystkich przepisach dotyczących nauczycieli, jak np.: jego obowiązkach, wymaganiach kwalifikacyjnych, uprawnieniach, odpowiedzialności, awansie zawodowym itd.

5. Konwencja o Prawach Dziecka (7 lipca 1991 roku w Polsce) - daje podstawę do traktowania dziecka jako wolnego człowieka, posiadającego własną godność.

Ważne są także wszelkiego rodzaju rozporządzenia. Zmieniają one bowiem często cały system szkolnictwa. Jednym z ważniejszych rozporządzeń jest rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół z 2001 roku. Określa ono bowiem, jak ma wyglądać statut szkoły, a więc kolejny zbiór praw dotyczących oświaty - w tym wypadku dotyczących danej szkoły.

Bibliografia

1. Ustawa z dnia 8 stycznia 1999 r. - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego. [online] Internetowy System Aktów Prawnych. [dostęp 1 grudnia 2011] Dostępny w Internecie: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19990120096.

2. Zyta Dapkun, Jarosław Wiślak: Strategie i zadania edukacji w dobie reformy systemu - dokąd zmierzamy?. [online] Białystok: Miejski Ośrodek Doradztwa Metodycznego. [dostęp 1 grudnia 2011] Dostępny w Internecie: http://www.modm.bialystok.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=163:strategie-i-zadania-edukacji-w-dobie-reformy-systemu-dokd-zmierzamy&catid=31:przedsibiorczo&Itemid=15.

3. Jeszcze przez dwa lata sześciolatki w pierwszej klasie zgodnie z wolą rodziców - projekt nowelizacji ustawy do konsultacji. [online] Ministerstwo Edukacji Narodowej. [dostęp 30 listopada 2011] Dostępny w Internecie: http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2650%3Ajeszcze-przez-dwa-lata-szeciolatki-w-pierwszej-klasie-zgodnie-z-wol-rodzicow-projekt-nowelizacji-ustawy-do-konsultacji-&catid=100%3Awazne&Itemid=207.

4. Monitorowanie reformy edukacji. [online] Red. Elżbieta Putkiewicz, Marta Zahorska. Instytut Spraw Publicznych: Warszawa, 1999. [dostęp 30 listopada 2011] Dostępny w Internecie: http://www.isp.org.pl/files/19178174040443030001149497757.pdf.

5. Pedagogika. Tom II. Pedagogika wobec edukacji, polityki oświatowej i badań naukowych. Red. Bogusław Śliwerski. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, 2006. ISBN 83 - 7489 - 022 - 3. Podstawy prawa oświatowego, str. 461 - 475.

6. Elżbieta Wysocka: Prawa ucznia w aktach prawnych. [online] Kuratorium Oświaty w Szczecinie, 2008. [dostęp 5 grudnia 2011] Dostępny w Internecie: http://www.kuratorium.szczecin.pl/index.php/przepisy-prawne/218-prawa-ucznia-w-aktach-prawnych.

Jeszcze przez dwa lata sześciolatki w pierwszej klasie zgodnie z wolą rodziców - projekt nowelizacji ustawy do konsultacji. [online] Ministerstwo Edukacji Narodowej. [dostęp 30 listopada 2011] Dostępny w Internecie: http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2650%3Ajeszcze-przez-dwa-lata-szeciolatki-w-pierwszej-klasie-zgodnie-z-wol-rodzicow-projekt-nowelizacji-ustawy-do-konsultacji-&catid=100%3Awazne&Itemid=207.

6

Przedszkole/oddział przedszkolny

(obowiązkowe tylko rok przed rozpoczęciem nauki w szkole)

Szkoła zawodowa

(2 lub 3 lata w zależności od specjalności)

Gimnazjum

(obowiązkowe; 3 lata)

Szkoła podstawowa

(obowiązkowa; 6 klas)

Technikum

(4 lata)

Liceum profilowane

(3 lata)

Liceum ogólnokształcące

(3 lata)

---