Marcel Proust.
ur. 10 lipca 1871, zm. 18 listopada 1922) — francuski pisarz zaliczany do najwybitniejszych prozaików XX wieku. Jego dzieło W poszukiwaniu straconego czasu było przełomem w powieściopisarstwie XX-wiecznym. Proust wcześnie zaczął pisać i publikować. Jako uczeń był związany z magazynami literackimi, w których, opublikował La Revue vert i La Revue, a później regularnie pisał felietony o życiu towarzyskim do gazety Le Mensuel (Tadie). W 1892 był zaangażowany w tworzenie przeglądu literackiego nazwanego Le Banquet (jest to francuski tytuł Uczt Platona) i przez kilka lat regularnie publikował krótkie teksty w tym periodyku, jak również w prestiżowym La Revue Blanche. Rok 1908 miał duże znaczenie dla rozwoju Prousta jako pisarza. W pierwszej połowie roku napisał i opublikował w różnych periodykach pastisze twórczości innych autorów. Te ćwiczenia w naśladowaniu pomogły Proustowi udoskonalić własny styl poprzez krytykę stylu pisarzy, których podziwiał. Ponadto wiosną tego roku Proust zaczął pracę nad kilkoma różnymi fragmentami które później zostały połączone pod roboczym tytułem Contre Saint-Beuve. Proust opisał to, nad czym pracował w liście do przyjaciela: "studium na temat szlachty, powieść paryska, esej o Saint-Beuve i Flaubercie, esej o kobietach, esej o pederastii (niełatwy do opublikowania), studium o witrażach, studium o nagrobkach, studium o powieści". Z tych rozproszonych fragmentów zaczęła powstawać powieść, nad którą Proust pracował nieustannie w tym okresie. W jej centrum był pierwszoosobowy narrator cierpiący na bezsenność i wspominający nocami wydarzenia z dzieciństwa. Powieść miała się kończyć krytyką Sainte-Beuve i odrzuceniem jego teorii, że biografia jest najważniejszym narzędziem badania twórczości artysty. W nieukończonym rękopisie powieści jest wiele elementów odpowiadających fragmentom W poszukiwaniu straconego czasu, w szczególności z pierwszego i siódmego tomu. Po problemach ze znalezieniem wydacy i stopniowej zmianie koncepcji powieści Proust zaczął pracować nad zasadniczo odmiennym projektem, zawierającym jednak wiele tych samych tematów i elementów. W stronę Swanna , W cieniu zakwitających dziewcząt , Strona Guermantes , Sodoma i Gomora , Uwięziona , Nie ma Albertyny , Czas odnaleziony
W stronę Swanna (1913), pierwszy tom cyklu W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta przełożył z języka francuskiego Tadeusz Boy-Żeleński . Odszedłszy od tradycyjnej powieściowej intrygi, bohaterem i tematem cyklu uczynił czas i wewnętrzne życie duchowe bohatera-narratora. Z zachowanych w pamięci wspomnień zbudował obraz czasu już bezpowrotnie minionego, ale dzięki wysiłkowi twórczemu autora stwarzanego po raz wtóry. Nie przesądzał z góry, jakie zdarzenia czy sytuacje są ważniejsze dla obrazu przeszłości. Klasycznym tego przykładem jest fragment poświęcony smakowi magdalenek z lat młodości wspomnienie smaku ciastek wyzwala w pamięci autora cały cykl obrazów, które pozwalają mu odtworzyć atmosferę panującą w Combray. Tak więc błahy z pozoru okruch pamięci może być punktem wyjścia do bogatej wizji czasu minionego, uchwycenia jego szczególnej barwy. W powrocie do przeszłości pomaga również sen wiele w powieści sytuacji na granicy snu i jawy. Pierwszy tom cyklu jest zapisem dzieciństwa Prousta, spędzonego m.in w domu stryjecznej babki w Illiers w powieści otrzymało ono nazwę Combray. Narrator maluje portret najbliższej rodziny, opisuje magiczne niemal spacery w różne strony, m.in. "w stronę Swanna", to jest drogą przechodząca obok posiadłości ich sąsiada, Swanna. W części drugiej tego tomu, Miłość Swanna, właśnie Swann wysuwa się na plan pierwszy, zmienia się perspektywa narracji. Wspomnienia z dzieciństwa narratora ustępują meandrycznej opowieści o namiętnej miłości estety i znawcy sztuki do ponętnej awanturnicy Odetty de Crecy. Rzeczywistość powoływana do istnienia w dziele Prousta ma niewyraźne, płynne granice. Sytuacje, wspomnienia, refleksje, dialogi tworzą pomost do marzeń i wyobraźni jego proza nosi wyraźne cechy poetyckie. Ta cecha jego pisarstwa sprawiła, że przez jednych bywa oskarżany o próbę zniszczenia powieści i fabuły (Kundera), przez innych ceniony za subtelne autoanalizy stanów duszy (Barthes). Proust opublikował W stronę Swanna na własny koszt tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Nikt nie zwrócił wówczas uwagi na książkę odległą od ówczesnych niepokojów. Po wojnie w dziele Prousta dostrzeżono subtelne narzędzie poznania ludzkiej psychiki.
Wyprzedza XX-wieczną psychologię. Równocześnie z Bergsonem odkrywa istotę pamięci - to, że "posiadamy wszystkie nasze wspomnienia". Przeszłość nie ginie, można do niej powrócić przez "pamięć mimowolną". Odsyła nas do niej byle potknięcie o chodnikową płytę, smak magdalenki, odgłos kolejowego młotka, wieńczące widok wieże kościoła. U Prousta jak u Bergsona własne doświadczenie, "zwykły świat codziennego życia" jest kluczem do odkrycia rzeczywistości.
Równocześnie z Freudem Proust odkrywa istnienie wewnętrznego dziecka, które nas nie opuszcza przez całe życie. Nigdy nie wiemy, ile narrator Marcel ma lat. Wciąż ma dostęp do tego chorowitego chłopca, który przed snem czeka na pocałunek matki i płacze, że matka nie przychodzi. Wszystkie jego późniejsze romanse - te literackie i te życiowe, głównie homoseksualne - zdają się konsekwencją tamtego czekania na matkę. Jej śmierć uruchomiła w nim nowe siły twórcze - równocześnie Marcel zapadał coraz głębiej w chorobę, jakby próbując w ten sposób jeszcze raz matkę przywołać.
Proust dyskretnie odsłania przed nami chorą podszewkę świata (własną inność traktował jako chorobę). Jego świat ma dwie strony, jawną i ukrytą - jak kuchnia Franciszki, z której wychodzą na stół kulinarne arcydzieła i gdzie zarazem można podpatrzyć, jak dobroduszna zwykle kucharka z pasją podrzyna szyje kurczakom, podniecając się okrzykami: "Paskudne bydlę! Paskudne bydlę!". Ale Proust nie byłby sobą, gdyby nie porównał jej do królowej na witrażu kościelnym, która klęczy ze złożonymi dłońmi, choć panowanie jej było tak krwawe.