MICHAEL GRANT, HISTORIA ŻYDÓW, CZĘŚĆ VI
PTOLEMEUSZE
IV w - buntuja się fenickie miasta - państwa przeciw Persji, z nimi Żydzi, więc Artakkserkses III (359-338) deportował ich wielu do Hyrkanii, ale niewiele mu to dało, bo Aleksander III Wielki, władca Macedonii pobił króla Dariusza III Kodomana i Izrael i Juda w 332pne przeszły pod jego władzę, czyli w obszarze wpływów kont europejskiego. Podobno Aleksander nastawiony do Żydów życzliwie, ale do Samarytan wrogo.
Po śmierci Aleksandra - kilka królestw hellenistycznych , pows 3 gł dynastie:
Antygonidów (macedonia)
Seleukidów (Syria, mezopotamia i na wschód)
Ptolemeuszy (Egipt, wsch basen Morza Śródziemnego)także judea. A tam miał a rządzić dalej Rada Starszych (od czasów Ezdrasza)
Wśród żydów nastroje sceptyczne - znowu dobrzy są biedni, a źli uchachani - pows ks Koheleta - Kaznodziei, Eklezjastesa. Pana Boga trzeba się bać, wszystko marność, bezosobowa forma zwracania się do Boga, człowiek i tak nie zrozumie Jego poczynań - literatura mądrościowa. Autor pisał w Palestynie, wykształcony. Nic nie ma prawdziwej wartości, ale wytrwaj człowieku, używaj wszystkiego w weselu i z rozsądkiem - skoro już się narodziłeś...
Za ptolemeuszów Żydzi w Palestynie mieli się nieźle. Szefował ród Tobiadów - od Tobiasz, przeciwnika Nehemiasza. Interesuja się greckim życiem tymczasem po obu stronach Ptolem zakładają osady grecko-macedońskie, żeby utrzymać posłuch krnąbrnych żydów, podważyć sypremacje jahwizmu - więc żydzi muszą walczyć z greckim pogaństwem
Stolica królestwa ptolem=Aleksandria, naj ośrodek żydowskiej diaspory, najpierwposyłano ytam jeńców, potem z własnej woli - bo mieli tam sporo przywilejów, autonomiczną gminę z Rada Starszych , skupieni w jednej dzielnicy. Ale były konflikty, Manethon pisze historię Egiptu, że niby żydzi z niego nie wyszli, ale zostali wywiezeni, bo zarażali trądem.
Na to żydzi -kontrofensywa=powstaje grecki przekład Biblii, septuaginta (70), weszło do niej 15 ks nie objętych kanonem hebrajskim, uznanych przez protestantów za apokryfy. Zbliżenie do myśli filozoficznej greckiej, ale nie vice versa, bo grecy nic nie zrozumieli. Za to miała znaczenie dla zydów, ma się rozumieć... dzieki niej żydzi jako jedyni z społeczności świata hellenistycznego nie ustępowali grekom pod wzgl ilościowym ani jakościowym. Wtedy tworzył Filon!
2. OHYDA SPUSTOSZENIA
IIIw- judea kościa niezgody między Ptolemeuszami i Seleukidami, w końcu Antioch III wielki pod Paneas pobił Egipt=Judea przeszła pod panow Seleukidów. Niektórezy się cieszyli, bo utrzymywali kontakty z mieszkańcami Babilonu, również pod Seleukidami
Antioch III -edykt, że zydzi mają prawo do zachowania obyczajów, mogą mieć radę starszych , arcykapłan Szymon I sprawiedliwy- jego starania doprow do tego, że synagoga stała się ważna jako dom zgromadzeń, dom modlitwy, dom egzegezy. Powstały najpierw w krajach diaspory, na pocz II w tez w Judei, służyły tez jako uniwersytetu.
Ale warunki życia a Judei uległy pogorszeniu - urosły podatki
Rzym się rozpycha, 240 i 202 one - podbija Kartaginę, kilka wojen z Antiochem III - musi płacić trybut, więc podatki znów rosną. U zydów dwa odłamy: zamożna arystokracja akceptuje przyswojenie elementów greckich , inni że nie! Np. Syrach, Eklezjastyk „księga kościelna”, traktuje mądrość osobowo, podziwia wartości duchowe świątyni i kapłanów, podkreśla wartość nauk żydowskich, w przeciwieństwie do greckich - taki był pogląd chasydyjczyków „pobożnych”, cieszyli się wzięciem w latach 60 II w pne wsród biedoty. Członkowie Rodu Tobiadów róznili się w swoich poglądach co do tego
Niezłe machlojki tam były :
Posądzono arcykapłana Oniasza, że chce prowadzić dział wywrotowa na raezc Ptolemeuszów, jego brat Jazon zapłacił Antiochowi IV i został arcykapł zamiast Ozeasza, tamtego zakatrupili, chciał przekszt Jerozolime w miasto o hreckich instytucjach - wprowadzono Antiochię judejską, powstał gymnasion, tak nadzy chłopcy uprawiali atletykę, co zgorszyło prawowiernych żydów, Jazon obalony i wydnany, na jego msce Menelaos, jeszcze bardziej progrecki, wraca Jazon, wpędza go do więzienia, rozumie swój błąd, likwiduje instyt greckie, Antioch podejrzewa go o przygotow zamachu stanu, fakt, że jakieś tam zamieszki mialy miejsce, prawdop zorganizowane przez chasisim, król się wkurzył, zburzył mury, ograbił skarbiec, sprowadził znów Menelaosa, zakazał żydóm obrzezania, nakazał składanie ofiar bóstwom pogańskim, w 167 poświęcił świątynię Zeusowi, bo myslał, że to żadna różnica tak naprawdę.
ROZDZIAŁ XVIII ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI
POWSTANIE MACHABEUSZÓW
Machabeusze to znaczy kowale. Zaczęło się gdy 1 ze starszych członków rodziny Matatiasz odmówił złożenia ofiary wg rytu pogańskiego, zabił żyda, który taka ofiare złożył i zwiał w góry z 5 synami, potem się do nich zaczęli przyłączać chasidim. Po śmierci Matatiasza jego syn Juda wziął się do roboty, zgładził wszystkich ludzi o sympatiach hellenistycznych, przeprow ataki na wojska seleudzkie, doprow do uwolnienia Jerozolimy, 164pne - znów ja poświęcono, stąd święto chanuka, święto świateł na pamiątkę cudownego rozmnożenia oliwy do lampek
Juda rozpoczął rokowania z Republiką Rzymską, która chciał od dawna zgładzić seleukidów, dzieki temu Juda przetrwał. Nie miał kwalifikacji, żeby być kapłanem, więc został nim Alkimos (Eliakim) - umiarkowany zwolennik hellenizmu, występuje przeciw chasidim
160r Juda ginie na polu bitwy, na jego miejsce brat Jonatan, Alkimos zmarł, arcykapłanem staje sie Jonatan mimo braku kwalifikacji, udziela Seleukidom pomocy wojskowej, zostaje wielkorządcą Judei, ale ginie w walce
najmłodszy z braci, Szymon, formalnie uzyskuje uznanie niepodległości Judei, przybiera tytuł arcykapłana i etnarchy, czyli władcy narodu
powst Machabeuszów to jedyna rebelia w obronie religii w staroż świecie, uwieńczona sukcesem
przez 80 lat istniało niepodległe państwo żydowskie
o tym pisze ks Daniela, niby o deportacji Daniela z Judy do Babilonii i o Nabuchodonozorze II, ale tak naprawde o problemach z Antiochem IV Epifanesem
daniel wyjaśnia królowi sen, miał 4 wizje, wyszedł cało z jaskini i lwów, bo nie chciały go jeść (działalność Jahwe, ocalił go)
ważne, że Daniel pokrzepiał serca, że cierpienia Izraela dobiegna kresu, jest to pisarz apokaliptyczny, przepełniony wrogościa do innowierców, może pod wpływem chasidim. Wizja, że przyjdzie Syn Człowieczy w obłokach -może chodzi o męczenników przesladowanych przez Antiocha IV. Mowi o zmartwychwstaniu cielesnym.
UGRUPOWANIA ŻYDOWSKIE. MONARCHIA
Żydzi nadal wierzyli w Toreę, ale pojawiły się różnce w poglądach spowodowane dociekaniami intelektualnymi:
SADUCEUSZE
Od, Sadoka, zamożni i wpływowi, z warstwy właścicieli ziemskich i kapłanów, Torę przyjmowali w dosłownym brzmieniu, ważniejsze dla nich przestrzeganie przepisów niż objaśniania Tory, spekulacje nt końca świata =wywrotowe nowinkarstwo, bardzo popierali reżym hasmonejski, coraz bardziej, chrześcijanie się z nimi nie lubili
FARYZEUSZE
Spośród ludzi świeckich, z warstwy śrdeniej „oddzieleni”, występują przeciw pełnieniu funkcji arcykapłana przez Jonatana, bo nei ma kwalifikacji, trzeba poddać się woli Jahwe, każdy człowiek zostanie wskrzeszony cieleśnie, zarzucano im formalizm i zadufanie w sobie, mówili, że religia powinna być źródłem zadowolenia, uważali za konieczne opatrywanie Tory komentarzem, jak to robił Ezdrasz, bo te objaśnienia Jahwe przekazał Mojżeszowi razem z Torą, teksty rozumieli przenośnie - oko za oko jako obow. Płacenia odszkodowania, świątynia nie jest jedynym przybytkiem, wazne synagogi, poświęcali się problemom społecznym, misjonarze, choc wywołało to kotrowersje
Ich pomocnicy to skrybowie, uczeni w poiśmie, zawodowi juryści, zaczęli wyodrębniać się w warstwę społeczną - soferim, gł. Rola na religijnym i prawodawczym zgromadzeniu - Wielkim Sanhedrynie - działało ono obok rady starszych , jej przewodniczyli królowie. Sanhedryn miał 71 człoanków, działało pod przewodnictwem dwóch uczonych mężów: nasi, czyli księcia i aw bejt dina, czyli przewodniczącego trybunału, zajmowali się komantowaniem Biblii, mieli duzy wpływ na opinie publiczną, mieli duży autorytet
ESSEŃCZYCY NASI UKOCHANI
Wywodzili się tak jak faryzeusze z chasidim, nazwa pochodzi od asaja, czyli leczyć, twierdzili, że każdy władca rządzi z woli Jahwe, ale byli w opozycji do Jonatana, bo tylko oni są autentycznymi przedstawicielami tradycji arcykapłańskiej , ich przepowiednie dot. Końca świata oznawane za najb wiarygodne, uznawali helleńską doktrynę o nieśmiertelności duszy
Było ich ok. 4 tys, poświęcali czas a przestrezaganie Tory, zawdzięczamy im zwoje znad Morza Martwego, ich gmina założona 140-130pne, za swego przywódcę uznawali Nauczyciela Sprawiedliwości, wierzyli, że są uczestnikami nowego przymierzai że są jedyną prawdziwą resztą, dominowała mesjanistyczna, apokaliptyczna doktryna o końcu świata - „reguła zrzeszenia” i „reguła wojny” mówią o kataklizm poprezdzą zmagania miedzy dobrem i złem - idee dualistyczne - walki mocy światłości z mocami ciemności, będzie 40 letnia wojna między Izraelem i innymi narodami, on zwycięzy, bo pomoże mu Jahwe
Pzrekonanie o istnieniu db i zła spotkało się z krytyką prawowiernych żydów, to dualistyczne wierzenie stało się podwaliną religii manichejskiej stworzonej w Persji przez Maniego w III w ne
Po zabójstwie Szymona (ostatni z braci) król Antioch VII Sidetes odzyskał państwo żyd dla monarchii seleudzkiej , potem umarł, a syn Szymona, Jan Hirkan I (134-104pne), stał się odnowicielem narodu żyd, zawarł traktat z Rzymem, nie lubił Samarytan , bo byli niezależną sektąw opozycji do pows Machabeuszów, zburzył ich świątynię w Garizim, zjudaizował do końca Galileę, zmusił Idumejczyków do obrzezania, faryzeusze uznali przymusowe nawrócenia za nieważne
Na bliskim wschodzi e zaczęły się szerzyć pisma antysemickie
I ks Machabejskamówi, że źródłęm zła był hellenizm , autor był najconalistą, przywiązany do Hasmonejczyków, więc nie puścili jej do kanonu biblijnego , zaliczono ją do apokryfów, jak tez II ks Mahcab
Arystobulos, syn Hirkana przyjął tytuł „przyjaciela greków - filhellena, jego brat i następca Aleksandrer Janneusz - jako 1 w dyn hasmon przyjął tytuł królewski, bił własne monet z wizerunkeim kotwicy, że ni by panuje nad całym wybrzeżem judajskim. Nie lubił Greków, walczył też z Arabami - Nabatejczykami
Miał najbardziej rozległe terytorium od czasów Salomona
Wszedł w kontakt z Partami
W Jerozolimie był raczej ferment, uważano, że tytuł królekwsi Janneusza ogranicza prerogatywy Rady starszych , odmawiano mu prawa do sprawowania władzy arcykapłańskiej, że aż w końcu nawet spokojni faryzeusze się wkurzyli i wystąpili z otswratym buntem , ale im się nie udało
Następczyni króla, Aleksandra Salome robiła na odwrót - darzyła faryzeuszy względami, uczeni zdominowali radę straszych , Wielkiemu Sanhedrynowi przewodniczył brat królowej - Szymon ben Szetach. Jej syn zpstał arcykapłąnem ale jakis słaby był, wrękach Antypatra, przywódcy Idumei.
W Syrii pojawili się Szymianie (63pne)
Gneusz Pompejusz obalił królestwo seleudzkie, utworzył prowincje rzymską Syrię
Był to początek nowej epoki