1. Integracja nauki o osobowości
A - nie jest możliwa na obecnym etapie rozwoju psychologii
B - jest możliwa na bazie modelu poznania osobowości na trzech poziomach wg McAdamsa
C - powinna dotyczyć tylko teorii poznawczych, teorii cech i socjobiologii
D - nie może obejmować współczesnych koncepcji psychodynamicznych, np. teorii ego i teorii relacji z obiektem

2. Separacja- indywiduacja wg M. Mahler to
A - proces formowania się tożsamości w okresie dorastania
B - oddzielanie się dziecka od matki w pierwszym roku życia
C - dylemat egzystencjalny
D - proces kształtowania się ja w okresie dzieciństwa

3. Silne ego wg H. Hartmanna neutralizuje energię inwestując ją w cele poznawcze i autonomiczne, natomiast słabe ego
A - nie dysponuje energią
B - inwestuje energię w obronę
C - współpracuje z id dzieląc z nim energię
D - wyraża energię w aktywności popędowej

4. J. Loevinger jest przedstawicielką
A - neopsychoanalizy
B - socjobiologii
C - teorii relacji z obiektem
D - psychologii ego

5. Prawdziwą tezą w teorii K. Horney, jest
A - postawa „przeciw ludziom” nie ujawnia się w osobowości zdrowej
B - lęk podstawowy nie występuje u ludzi, którzy doświadczają troskliwej opieki w dzieciństwie
C - w osobowości zdrowej ujawniają się wszystkie trzy postawy „od ludzi”, „ku ludziom” i „przeciw ludziom”
D - osobowość kształtuje się pod wpływem popędów

6. Osiem stadiów psychospołecznego rozwoju człowieka na przestrzeni życia opisał
A - H. Kohut
B - R. White
C - E. H. Erikson
D - O. Kernberg

7. Psychotyzm według H. J. Eysencka
A - nie ma związku z wymiarami „Wielkiej Piątki”
B - posiada charakterystyczne markery biologiczne
C - jest raczej nabyty niż wrodzony
D - to odwrotny biegun Otwartości na doświadczenie

8. Zjawisko usamodzielniania się motywów, opisane przez G. W. Allporta, to
A - kongruencja
B - indywiduacja
C - mechanizm opanowania trwogi
D - autonomia funkcjonalna

9. Autorem słynnej krytyki teorii cech jest
A - Walter Mischel
B - Julian Rotter
C - George Kelley
D - Albert Bandura

10. Indywiduacja według C. G. Junga, to proces:
A - nieświadomy i automatyczny
B - związany z kształtowaniem się tożsamości u progu życia dorosłego
C - to częściowo świadomy i nieświadomy proces rozwoju osobowości nasilony od połowy życia
D - ma charakter świadomy i rozpoczyna się po połowie życia

11. Potrzeby jawne i ukryte opisane zostały w systemie potrzeb
A - H. A. Murraya
B - A. H. Maslowa
C - K. Horney
D - E. Fromma

12. Rozbieżność między Ja realnym a Ja powinnościowym łączy się wg E. T. Higginsa, z
A - lękiem
B - depresją
C - obniżoną samooceną
D - lękiem i depresją

13. Doznania szczytowe według A. H. Maslowa wiążą się z
A - niezaspokojeniem potrzeby samoaktualizacji
B - zaspokojeniem potrzeb podstawowych
C - procesem samoaktualizacji
D - zaspokojeniem potrzeby samoaktualizacji przy niezaspokojonych potrzebach podstawowych

14. Według teorii opanowania trwogi jednostkę chronią przed lękiem przed śmiercią
A - światopogląd
B - spełnianie ról przepisanych przez kulturę
C - wysoka samoocena i zaangażowanie w pracę
D - poczucie własnej wartości i światopogląd

15. Według Z. Freuda przekonania moralne kobiet są bardziej elastyczne niż u mężczyzn, ponieważ
A - kobieta nie przechodzi kompleksu Edypa
B - kobieta posiada silniejsze mechanizmy obronne
C - kobieta identyfikuje się z matką, a nie z ojcem
D - kobieta nie doświadcza lęku kastracyjnego w fazie fallicznej

16. A. H. Maslow i C. R. Rogers sformułowali podobne tezy na temat
A - kongruencji
B - potrzeb podstawowych człowieka
C - dążenia do aktualizowania posiadanych przez jednostkę potencjalności
D - przystosowania, którego miara jest zbieżność między realną a idealną koncepcją siebie

17. Według socjobiologii nieśmiałość, to
A - zachowanie adaptacyjne ale tylko u kobiet
B - zachowanie nieadaptacyjne u mężczyzn
C - zachowanie adaptacyjne, podobnie jak agresja

D - zachowanie obronne

18. Przewidywanie zachowania człowieka jest możliwe
A - tylko na gruncie socjobiologii, jeśli bierzemy pod uwagę analizę etogramów
B - gdy poznamy rozbieżności w systemie Ja i towarzyszące im negatywne emocje
C - gdy znamy motywację lub schematy poznawcze jednostki
D - tylko wtedy, gdy znamy cechy osobowości

19. Do głównych kognitywnych zmiennych osobowościowych wg W. Mischela zalicza się
A - automonitorowanie
B - mechanizmy obronne
C - system wartości
D - systemy i plany samoregulacji

20. Mechanizmem obronnym nie jest
A - reakcja upozorowana
B - kongruencja
C - introjekcja
D - intelektualizacja

21. Teorie poznawcze mają tę przewagę nad teorią cech, że
A - lepiej opisują strukturę osobowości
B - pozwalają na wyjaśnianie motywacji człowieka
C - nawiązują do biologicznych właściwości organizmu
D - pozwalają opisać i wyjaśnić najbardziej typowe zachowania

22. Jeśli motyw autowaloryzacji dominuje nad motywem autoweryfikacji, to jednostka
A - łatwiej dostrzega pozytywne cechy w sobie niż w innych ludziach
B - łatwiej przypomina sobie własne porażki niż sukcesy
C - jako przyjaciół dobiera sobie osoby, które dają jej neutralne informacje zwrotne
D - łatwiej dostrzega pozytywne cechy w innych ludziach niż w sobie

23. Proces modelowania według A. Bandury obejmuje: zaobserwowanie wzorca zachowania, utrwalenie go w pamięci, motoryczną zdolność do powtórzenia zachowania oraz
A - oczekiwanie pozytywnego rezultatu
B - motywację do powtórzenia zachowania
C - przekonanie o własnej skuteczności
D - antycypację rezultatów

24. Narracyjna tożsamość według D. McAdamsa
A - pochodzi z nieświadomych wpisów z okresu dzieciństwa
B - kształtuje się w okresie dorastania i potem się już nie zmienia
C - zostaje osiągnięta u schyłku życia
D - może się zmieniać i ewoluować w ciągu całego życia

25. Poznawcza teoria Ja:
A - znakomicie opisuje strukturę osobowości
B - pozwala przewidywać zachowanie w nietypowych sytuacjach, zwłaszcza stresujących, lub silnie zagrażających samoocenie
C - pozwala badać biologiczne podstawy ludzkich zachowań
D - pozwala badać relacje między samooceną i przekonaniami na temat Ja a interpretacją sytuacji i zachowaniem

1. Dlaczego poznawcza teoria Ja lepiej ujmuje motywację od teorii cech?

a. ponieważ wymienia główne potrzeby człowieka

b. ponieważ traktuje osobowość jako zmienną

c. ponieważ skupia się na przekonaniach i uczuciach, które mają związek z motywacją

d. ponieważ uwzględnia wpływ sytuacji na sposób przejawiania się cech

2. Główna zaleta psychoanalizy polega na tym, że

a. jest hermetyczna i dzięki temu słabo dostępna dla laików

b. pozwala na wyjaśnienie wielu zjawisk klinicznych i psychopatologicznych

c. pozwala wyjaśnić, to co nieświadome tym co świadome

d. była to pierwsza uniwersalna teoria osobowości

3. Przekonania na temat Ja, świata, innych ludzi, wartości i przyszłości

a. leżą u podloża cech osobowości

b. wpływają na zachowanie ludzi na poziomie świadomym i automatycznym

c. nie mają wpływu na zachowanie

d. warunkują reakcje na poziomie automatycznym

4. Teoria Bandury należy do teorii

a. narracyjnych

b. poznawczych

c. psychodynamicznych

d. humanistycznych

5. Autor teorii narracyjnej tożsamosci, to

a. D. P. McAdams

b. S. Epstein

c. H. Hermans

d. C. R. Rogers

6. Główna zaleta teorii cech polega na tym, że

a. pozwala interpretować zachowania świadome i przedświadome

b. pozwala na dokładną analizę motywacji

c. daje możliwość interpretacji zachowań jawnych i ukrytych

d. dobrze opisuje strukturę osobowości

7. Zmiany zachowania w różnych sytuacjach można wyjaśnić wg psychologii poznawczej na podstawie

a. cech osobowości

b. zmienności doświadczeń we wczesnym okresie życia

c. różnych poznawczych interpretacji sytuacji

d. modelowania i warunkowania

8. Są trzy wymiary temporalne: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Jeśli psychoanaliza najsilniej akcentuje przeszłość, to teoria Allporta skupia się na:

a. przeszłości i teraźniejszości

b. teraźniejszości i przyszłości

c. przyszłości

d. wszystkich trzech wymiarach temporalnych w jednakowym stopniu

9. Zmiany osobowości na przestrzeni życia - według psychologii narracyjnej - można wyjaśnić odwołując się do

a. zmienności ludzkich potrzeb

b. wpisami z dzieciństwa w postaci tonu narracyjnego

c. refleksji nad doświadczeniem i reinterpretacji własnego odniesienia do świata

d. zmian w nasileniu i sposobie przejawiania się cech

10. Dlaczego teoria Ja zdominowała poznawcze podejście do osobowości?

a. ponieważ struktura Ja da się sprowadzić do pięciu wymiarów osobowości

b. ponieważ odniesienie do Ja stanowi główną kategorię opisową i wyjaśniającą, co potwierdzają badania

c. ponieważ Ja kształtuje się bardzo wcześnie i trwa przez całe świadome życie

d. ponieważ człowiek jest istotą egocentryczną

11. Człowiek, który dokonuje ważnej zmiany życiowej, porzuca swą rodzinę i pracę - według interpretacji egzystencjalnej - prawdopodobnie

a. doznał znaczących rozczarowań lub zdecydował się na realizację nowych celów

b. przebył w dzieciństwie poważną traumę

c. doznał rozczarowania dotychczasowym życiem

d. odznaczał się przywiązaniem lękowym lub ambiwalentnym w dzieciństwie

12. Podstawowa słabość socjobiologicznie zorientowanych teorii osobowości polega na tym, że

a. pomijają kwestie struktury osobowości

b. sprowadzają wszystkie zachowania do walki o przetrwanie

c. nie uwzgledniają dorobku psychologii humanistycznej i egzystencjalnej

d. są zbyt ogólne i przez to gubią niepowtarzalność jednostki ludzkiej

1. Czy możliwa jest integracja nauki o osobowości, na gruncie jakich założeń?

Tak! Perspektywę integracji nauki o osobowości nakreśliła dyskusja na temat statusu teorii cech, a zwłaszcza modelu Wielkiej Piątki, zainicjowana przez L. Pervina i opublikowana na łamach Psychological Inquiry w 1994 roku.

Podejście skoncentrowane na osobie

- przedmiotem poznania jest konfiguracja zmiennych w osobie

- jednostką analizy jest osoba

Podejście skoncentrowane na zmiennych

- przedmiotem poznania są zmienne

dużo wiemy o zmiennych

dużo wiemy o ludziach

ale mało wiemy o osobie

2. Jak można przedstawić ogólny model osobowości wg McCrae'a i P. Costy?

Pięcioczynnikowa teoria osobowości

Psychologia osobowości zajmuje się:

- podstawowymi tendencjami

- wpływami zewnętrznymi

- specyficznym przystosowaniem

- koncepcją siebie

- obiektywną biografią

Za organizację tych zespołów zmiennych odpowiadają PROCESY (np. uczenie się, obrona)

3. Jakie poziomy osobowości wyróżniają D. McAdams i J. Pals?

4. Jakie poziomy osobowości wyróżniają R. Larsen i D. Buss?

- Powszechne dla ludzi cechy, zdolności i procesy

- Charakterystyczne przystosowania, właściwości wynikające z interpretacji relacji Ja-świat, koncepcji siebie, społecznych przekonań i mitów kultury.

- Indywidualność wynikająca z niepowtarzalnego złożenia właściwości od genetycznych przez psychospołeczne, po indywidualny punkt widzenia i tożsamość osobistą.

5. Na podstawie jakich kryteriów można porównywać rozmaite teorie osobowości oraz które teorie spełniają te warunki w największym stopniu?

Kryteria ewaluacji teorii osobowości:

- Wszechstronność

- Prostota

- Spójność

- Weryfikowalność

- Trafność empiryczna

- Użyteczność

- Twórczość

”Czy motywacja ma charakter świadomy czy nieświadomy?”

Nieświadoma

Psychoanaliza Freuda

Teorie relacji z obiektem

Neopsychoanaliza

+ Świadoma

Teorie ego

Psychologia analityczna Junga

Świadoma

- Psychologia indywidualna Adlera :

* Ludzie są zdolni do racjonalnych decyzji, świadomego życia, wyznaczania sobie planów i celów.

* Osobowość kształtuje się w procesie uczenia się w środowisku

* Człowiek jest zdolny do rozwoju i kształtowania własnego Ja

- Personologia Murraya

- Teoria Allporta

”Co decyduje o zachowaniu: osoba czy sytuacja?”

I Osoba czyli jej cechy:

- względnie stałe

- w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie

- odpowiadają za spójność zachowania

- wyznaczają predyspozycje do zachowań typowych

1. Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia jego regularności czy spójności (Cattell)

2. Cecha jako dyspozycja obejmuje nie tylko obserwowalne zachowanie, a także uczucia, myśli i motywy, dzięki czemu ujawnia się w formie spójnych wzorców funkcjonowania w różnorodnych sytuacjach (Pervin)

3. Cecha może zawierać lub implikować motyw, np. Impulsywne poszukiwanie wrażeń (Zuckerman)

(Eysenck)

II Sytuacja czyli

Odp. 1. Bodźce

Odp. 2. Poznawcza interpretacja sytuacji:

- co bodźce znaczą?

- jakie mam intencje?

- jakie mam cele i dążenia?

(behawioryzm, Rotter, kelly, bandura)

Podsumowanie

Interakcjonizm w odniesieniu do osobowości, to idea, że doświadczeń i działań jednostki nie można rozumieć jako skutek oddzielnie czynników osobowościowych i sytuacyjnych. Raczej są one produktem dynamicznych interakcji między aspektami osobowości i sytuacji

Jakie programy realizujemy w życiu: BIOLOGICZNE, CZY INTENCJONALNE?

I Biologiczne:

• Socjobiologia

Biologiczne - intencjonalnie

• Psychologia humanistyczna

Geneza: A. Adler, G. W. Allport, H. A. Murray

Kurt GOLDSTEIN

Akcent na spójność osobowości

1. Organizm jako system

2. Jeden główny motyw: SAMOREALIZACJA

3. Zdolność organizmu do rozwoju

4. Zasady psychologii postaci: Figura, tło

5. Akcent na badanie jednostki ludzkiej

ZDROWIE: giętkość, odraczanie przyszłości, dystans wobec przeszłości  postawa abstrakcyjna

CHOROBA: sztywność, niezdolność odraczania, determinizm przeszłości  postawa konkretna

Abraham Maslow

- Człowiek ma wrodzoną, biologiczną naturę

- Natura jest indywidualna i gatunkowa

- Możliwe jest wykrycie tej natury

- Natura jest neutralna lub dobra; złe właściwości są reakcją na frustrację potrzeb

- Rozwój zgodny z naturą jest zdrowy, owocny i szczęśliwy

- Jeżeli rdzeń osobowości zostanie odrzucony lub stłumiony, jednostka zachoruje

- Natura nie jest tak silna i nieomylna jak instynkt u zwierząt, ustępuje presji kulturowej

- Natura mimo swej słabości nie zanika ale trwa w głębi i domaga się aktualizacji

- Konieczność dyscypliny i wyrzeczeń, frustracji, cierpienia i tragedii - ponieważ:

- odkrywają i rozwijają naturę - są pożądane

- umacniają nasze ja, dają poczucie sprawczości

- rodzą zdrowy szacunek dla samego siebie, dają poczucie pewności

Carl R. Rogers

…

II Intencjonalne

• Psychologia egzystencjalna

Główni twórcy:

psychiatrzy szwajcarscy: L. Binswanger, M. Boss

Wiedeń: V. E. Frankl

USA: R. May, A. van Kaam, J. Bugental

Psychologię egzystencjalną określić można jako empiryczną naukę o egzystencji człowieka, posługującą się metodą analizy fenomenologicznej.

Rozumienie egzystencji jako bycie-w-świecie + analiza fenomenologiczna

• Psychologia narracyjna

Myślenie

PARADYGMATYCZNE (logiczne)

- uogólnienia

- wnioskowania przyczynowo-skutkowe

- pamięć semantyczna

NARRACYJNE

- zmienność ludzkich intencji

- interpretacja „faktów”

- pamięć epizodyczna

Dan McAdams - teoria narracyjnej tożsamości

Rozwój tożsamości można podzielić na stadia:

- Premityczne - okres niemowlęcy, dzieciństwo i wczesna adolescencja - zbierany jest materiał na przyszłą opowieść o życiu

- Mityczne - rozpoczyna się zwykle w adolescencji i trwa przez całą dorosłość, kiedy to powstaje mit osobisty i zostaje przekształcany;

- Postmityczne - charakteryzuje późną dorosłość, kiedy podmiot dokonuje reewaluacji własnej historii życia, nie mogąc jej już dłużej modyfikować. Odpowiednik stadium „integracja - rozpacz” wg Eriksona

Cechy rozwiniętej autonarracji wg McAdamsa

- Spójność - dany aspekt historii ma sens w świetle pozostałych; czy to, co robią bohaterowie ma sens w kontekście całości?

- Otwartość - gotowość do wprowadzania zmian oraz tolerancja na niejasności; pozwala kreować alternatywy przyszłych działań

- Wiarygodność - opowieść o życiu nie wyczerpuje się w faktach, ale dojrzała historia nie jest wytworem czystej fantazji

- Zróżnicowanie - różnorodność bohaterów, złożoność motywów i bogactwo fabuły; interpretacje dogłębne i zróżnicowane

- Harmonia - integracja przeciwstawnych, konfliktowych sił; jest afirmacją integralności Ja pomimo rozmaitości przejawów

- Kreatywność - twórcze zaangażowanie w życie społeczne narracja oddaje zdolność do podjęcia ról zawodowych i rodzinnych oraz świadomą aktywność na rzecz innych

Analiza narracji

- Deskrypcyjna analiza fenomenologiczna - wierny opis doświadczeń

- Interpretacyjna analiza fenomenologiczna - skupia się na tym, jak ludzie postrzegają doświadczenie w świecie, w którym żyją

- Analiza kategorialna - zawiera analizę tematów, które mogą wynikać z teorii lub samego doświadczenia

- Hermeneutyczna fenomenologia - odkrywanie znaczeń np. na zasadzie koła hermeneutycznego

”Co decyduje o kierunku aktywności: instynkt czy aktywność podmiotu?”

Instynkt: socjobiologia, psychoanaliza

Aktywność podmiotu: Alfred adler

”Co kształtuje osobowość: natura czy wychowanie?”

Natura: socjobiologia

Wychowanie: neopsychoanaliza

Definiowanie osobowości i odróżnianie od pojęć pokrewnych (charakter, temperament)

Gordon Allport
osobowość - „dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska”
definicja zwraca uwagę na:
- wewnętrzną organizację, która jest zmienna
- odniesienie do psychofizycznych systemów
- funkcja: unikalne przystosowanie do środowiska (adaptacja)
- neurofizjologiczne podłoże osobowości

Pervin
osobowość - „złożona całość myśli, emocji, zachowań nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka. Podobnie jak ciało osobowość składa się ze struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż natury (geny) co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje również czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, osobowość zawiera również wspomnienia z przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.”
akcent pada na:
- integrującą funkcję osobowości
- nauka o osobowości to koncentracja na osobie

Larsen, Buss
osobowość - „Osobowość to zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech (struktura) i mechanizmów (funkcja) psychologicznych wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje (percepcja, wybór i oddziaływanie na otoczenie) i przystosowanie (poprzez celowe działanie) do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego”.
akcent pada na:
- współzależność cech i mechanizmów psychicznych
- interakcje między osobą a środowiskiem
- adaptację jako centralną funkcje osobowość
- szeroką koncepcję przystosowania

Temperament - względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, temperament podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem.

Charakter - cechy psychofizyczne wypracowane na drodze doświadczeń na bazie temperamentu; to zespół pozytywnych, trwałych, zdobytych dyspozycji psychicznych.

Historia psychologii osobowości i jej miejsce wśród innych nauk i innych dziedzin psychologii

Nauka o osobowości ma charakter teorii całościowej i integrującej. Traktuje bowiem o spójności myśli, uczuć i zachować człowieka, ujawniającej się w różnych sytuacjach i podlegającej określonym zmianom na przestrzeni czasu.

Przedmiotem nauki o osobowości jest jednostka ludzka, a mówiąc ściślej - fenomen integracji i koordynacji różnych procesów psychicznych i dyspozycji obejmujących cechy temperamentu, osobowości, uzdolnienia, relacje interpersonalne i system Ja.

Głównym celem jest cel poznawczy ale również praktyczne: przewidywanie zachowań, określania predyspozycji, wspieranie i stymulowanie rozwoju osobowości, zapobieganie patologii.

Wg Perwina (Pervina) w zakres psychologii osobowości wchodzi opis i wyjaśnianie struktury osobowości, jej dynamiki ujawniającej się w zmienności i stałości zachowania oraz rozwoju obrazowanego zmianami w przestrzeni.
Nauka o osobowości czerpie z dziedzin, w których przedmiotem poznania jest człowiek - biologii, fizjologii, medycyny, neuronauk a także socjologii, pedagogiki, filozofii.

Psychologia osobowości powstał w latach 30. z połączenia europejskiej psychologii charakteru i amerykańskiej różnic indywidualnych. W 1932r powstało pismo Character and Personality (Journal of Personality).
Europejskie korzenie psych. osobowości sięgają prac Wundta, Freuda, Galtona, Sterna, Pawłowa.
W 1937 Allport wydaje książkę Personality: A Psychological Interpretation, uznaną za pierwszy podręcznik psych. osobowości.
Do rozwoju psych. osobowości była rewolucja kognitywna oraz krytyka Mischela wymierzona w wartość typowych sposobów badania osobowości i koncepcję cechy.

Sposoby naukowego poznawania osobowości Rodzaje badań:

	KLINICZNE	EKSPERYMENTALNE	KWESTIONARIUSZOWE
ZALETY	-możliwość wszechstronnego i pogłębionego poznania człowieka -naturalne warunki badania -poznania złożoności relacji między osobą a środowiskiem	-precyzja naukowa (kontrola i manipulacja zmiennymi) -obiektywna rejestracja wyników zapewniająca powtarzalność badań -możliwość ustalania zależności przyczynowych	-możliwość badania szerokiego spektrum zmiennych pod kątem ich wzajemnych relacji -możliwość porównywanie osób i grup badanych
WADY	-subiektywizm w interpretacji uzyskiwanych danych o osobowości -niepowtarzalność warunków oraz sposobu badania -niejasne relacje między zmiennymi	-badają tylko to, co może być zbadane za pomocą eksperymentu, -sztuczne warunki badania, -poznanie jedynie aspektowe	-badanie współzależności zmiennych a nie związków przyczynowych -problemy rzetelności i trafności -badamy tylko to co łatwo mierzalne

2.KLASYCZNA TEORIA PSYCHOANALITYCZNA S. FREUDA:

PSYCHOANALIZA - S. Freud (1856-1939)

I. Historia rozwoju naukowego Freuda

Uwarunkowania historyczne i socjokulturowe teorii Freuda.

Synteza romantyzmu i racjonalizmu w stylu pracy i formacji intelektualnej

stąd koncepcja dojrzałości = zdolność do miłości i do pracy

i zaangażowanie w pracę naukową, która miała doprowadzić do poprawy świata

Matka Amalia - miłość do matki

Ojciec Jakub - handlarz bawełną - ambiwalencja uczuć --> kompleks Edypa

Mentor: Ernst Brucke - patofizjolog, od niego Freud nauczył się myślenia przyczynowo-skutkowego i mechanistycznego, które potem przeniósł na sferę psychiki

Jean Martin Charcot (wykłady w Paryżu) - leczenie histerii przy pomocy hipnozy

Współpraca: lekarz Josef Breuer - mentor i współpracownik, razem wydawali Studia nad histerią 1893-95

Przyjaciel: Wilhelm Fliess - laryngolog, listy, powiernik

1890 -1900, autoanaliza, okres względnej izolacji i twórczej pracy --> odkrycia

Po 1900 - dużo pisze, zakłada Towarzystwo Psychonalityczne

Choroba - rak jamy ustnej, chroniczny ból, operacje; śmierć: IX 1939

I Wczesne poglądy:

Zasada zachowania energii (psychicznej)

Hipoteza uwiedzenia - zaburzenia psychiczne o charakterze konwulsyjnym występują u osób wobec których, któreś z rodziców dopuściło się jakiejś formy nadużyć w sferze seksualnej ,a te doświadczenia erotyczne w kontakcie z rodzicami zostały wyparte z pamięci; u podstaw każdej nerwicy histerycznej leży jakieś uwiedzenie rzeczywiste.

II Trzy główne dogmaty psychoanalizy:

1. Determinizm - każde nasze zachowanie ma jakieś przyczyny- nie ma zachowań przypadkowych. Wszelkie zachowania i przeżycia zdeterminowane są siłami, nad którymi człowiek nie ma kontroli. Ostateczną przyczyną każdej aktywności jest popęd. Popędy stanowią główne czynniki motywacyjne- wyobrażenia psychiczne zostają naładowane energią popędową- kateksja.

Człowiek funkcjonuje jak mechanizm - energia biologiczna powoduje wzrost pobudzenia, odczuwany jako pragnienie, a celem określonej aktywności jest redukcja napięcia, przynosząca ulgę. Wzrost napięcia jest nieprzyjemny, a jego uwolnienie- przyjemne, dlatego człowiek dąży przyjemności i unikania przykrości.

Początkowo Freud przyjmował istnienie jednego popędu seksualnego z energia libido, z czasem przyjął, że oprócz instynktu życia istnienie instynkt śmierci - tanatos, którego wyrazem zewnętrznym może być agresja.

Libido funkcjonuje wg zasady zachowania energii- zainwestowanie energii w jakieś działanie zmniejsza energie możliwą do zainwestowania w inną aktywność.

2. Konflikt

Pomiędzy popędami rodzi się nieuchronny konflikt. Każda forma aktywności psychicznej i fizycznej jest wynikiem konfliktu, ścierania się antagonistycznych sił i pragnień.

Rodzaje konfliktu:

• między popędami - kochać i niszczyć, żyć i ginąć

• między id a superego - popędowe pragnienia, wymagania kultury- jednostka chce dać wyraz swoim erotycznym i agresywnym popędom i jednocześnie nie chce przekroczyć norm i zakazów etycznych, moralnych- najbardziej obciążający konflikt

• między ego a rzeczywistością - zaspokojenie potrzeb, a życie zgodnie z otoczeniem społecznym

W rezultacie pojawia się lek. Pierwotnie jest skutkiem libido, później staje się sygnałem zagrożenia, konfliktu między jednostką, a światem zewnętrznym.

Rodzaje lęku:

• Lęk realistyczny -przed zagrożeniem tkwiącym w środowisku, np. przed agresywnym zwierzęciem czy egzaminem

• Lęk neurotyczny - wynika z konfliktu między popędami a samokontrolą, wyraża obawę przed nieopanowaniem impulsów id i niekontrolowanym uwolnieniem energii popędowej

• Lęk moralny - przed karą od wewnątrz- ze strony superego, w przypadku gratyfikacji instynktu- impulsy id wymkną się spod kontroli, inaczej lęk przed skutkami niemoralnych zachowań

3. Nieświadomość - zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób.

Mieszczą się w niej wyparte wyobrażenia z wczesnego, przedwerbalnego okresu życia , wyparte wspomnienia i uczucia, seksualne i agresywne pragnienia, zakazy i nakazy przejęte od otoczenia na drodze introjekcji itp.

III Topograficzny model ludzkiego funkcjonowania (słynny rysunek góry lodowej):

- świadomość - możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić

- podświadomość - nie jesteśmy tego aktualnie świadomi, ale możemy to przywołać

- nieświadomość - tego nie możemy przywołać, zawiera elementy aktywnie wypierane

IV. Strukturalny model osobowości: Id, ego, superego

• Id - całkowicie nieświadome;

zasada przyjemności- wynika z redukowania napięcia poprzez popędowe, impulsywne zachowanie.

Instynkt seksualny - libido

Instynkt śmierci - tanatos (agresja)

• Ego - wyłania się z id; czerpie energię z id; uzgadnia żądania id z wymaganiami świata

zasada rzeczywistości- umożliwia odroczenie gratyfikacji popędu, aż do momentu, gdy okoliczności będą sprzyjające

Ego jest częściowo świadome podejmowanie rozważnych decyzji

Nieuświadomiona część ego mechanizmy obronne

Mechanizm obronny to nieświadoma strategia ego, która zniekształca rzeczywistość celem zmniejszenia lęku.

• Superego - powstaje w wyniku kompleksu Edypa; zinternalizowania reprezentacja norm i wartości nabytych przez identyfikację z rodzicami

Id: Tak, zrób to teraz Superego: Nie, nigdy, nie wolno

Znaczna część superego jest nieświadoma. Funkcje superego:

1) pohamować impulsy id, szczególnie seksualne i agresywne,

2) nakłonić ego wzięcia pod uwagę celów moralnych,

3) osiągnięcie perfekcji.

Podsystemy superego: sumienie i ego idealne.

sumienie - głos restrykcyjny, kieruje się zasadą: nie powinieneś/ aś i dotyczy głównie celów 1 i 2.

ego idealne - ma charakter prospektywny, kieruje się zasadą ;powinieneś /aś i zaangażowane jest w cele 2 i 3.

V. Teoria popędów

Wewnątrzpsychiczna, samoreprodukująca się potrzeba podstawowa. Z pojęciem popędu związane są pojęcia: źródła, celu, siły i przedmiotu popędu:

• źródłem popędu seksualnego (libido) są strefy erogenne, tzn. te sfery fizjologiczne, w których powstaje bodziec przezywany na płaszczyźnie psychicznej;

• siłę stanowi imperatywna jakość popędu przejawiającego się w formie afektu i wyobrażenia;

• celem popędu jest kompleks zachowań stanowiący jego najwidoczniejszą składową;

• i wreszcie przedmiot popędu to czynnik najbardziej zmienny - to przedmiot, który za sprawą swych właściwości nadaje się do tego, by przynieść pożądane zaspokojenie.

Freud wyodrębnił dwa popędy podstawowe: popęd libido (erotyczny, Eros) oraz popęd śmierci (destrukcji, Tanatos).

Zasady popędów

- Zasada przyjemności - kieruje nas ku przyjemnościom, minimalizuje przykrość i ból,

- Zasada przymusu powtarzania - instynkty mogą działać na zasadzie powrotu do wcześniejszych faz. Jest to wyraz instynktu śmierci, powrót do stanów, które były pierwotnie niekorzystne.

Zasada powtarzania w celu ewolucyjnym - od bytu do niebytu, od urodzin do śmierci, cykl się zamyka.

VI. Mechanizmy obronne

Mechanizm obronny	Definicja	Przykład
Wyparcie	Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk (konflikt pomiędzy id i ego)	Student zapomina o terminie egzaminu. Pacjent zapomina o terminie wizyty.
Zaprzeczenie	Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt pomiędzy impulsami id i frustrującą je rzeczywistością)	Przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na raka płuc ani na zawał serca "Mnie się to nie zdarzy"
Reakcja upozorowana	Wyrażenie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażone jest przesadnie.	Wylewnie gratulujemy koledze sukcesu, którego mu zazdrościmy. Osoba oglądająca pornografię staje na czele komitetu do jej zwalczania.
Projekcja	Przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny - z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić.	Kobieta, której zaloty są odrzucane, odbiera zachowanie mężczyzn jako molestowanie seksualne.
Przemieszczenie	Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp., uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby na inną, z jednego przedmiotu na drugi, o mniejszym ryzyku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie, lub w większym stopniu akceptowaną społecznie - bardziej "dozwoloną"	Mąż wszczyna z żoną kłótnię po tym, jak skrytykował go zwierzchnik w pracy. Córka odczuwa silną złość wobec matki, ale swoją agresję przenosi na kogoś innego ze swojego otoczenia, np. na swoją koleżankę.
Sublimacja	Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z akceptacją społeczną.	Zajęcie się malarstwem, lub fotografią o tematyce erotycznej (akty). Osoba o skłonnościach sadystycznych zostaje pracownikiem ubojni zwierząt.
Izolacja	Oddzielenie myśli (agresywnych lub seksualnych) od towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu.	Pozbawiona złości, lub wściekłości myśl, żeby wykrzyknąć coś nieprzyzwoitego, np. w kościele i wyrządzić krzywdę bliskiej osobie.
Intelektualizacja	Intelektualne przetworzenie impulsów agresywnych lub seksualnych, pozwalające odciąć się od nierozładowanych napięć, niezaspokojonych potrzeb seksualnych, konfliktowych myśli lub uczuć.	Uczeń z niewspółmiernym do wagi poruszanego tematu zapałem prowadzi abstrakcyjną, akademicką dyskusję. Mąż, odczuwający wzrastającą niechęć do żony, z ogromnym zaangażowaniem rozprawia np. o polityce, biznesie, itp.
Racjonalizacja	Użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia.	Wynajdujemy dobre strony ze wszech miar niekorzystnej dla nas sytuacji, lub zdarzenia, np. podkreślając korzyści zdrowotne płynące ze spacerów w sytuacji, gdy skradziono nam samochód.
Anulowanie	„Odczynianie” - usunięcie czynu agresywnego w rytualny sposób, poprzez odkupienie go, wynagrodzenie go komuś. Rytuał jest odczuwany jako przymus i nie poddaje się ocenom intelektualnym. W odróżnieniu od religijnego, wykonywany jest samotnie.	Szef nie wyrzuca z pracy podwładnego, który źle pracuje, lecz przyznaje mu doroczne nagrody. Obsesyjne mycie się, mające zapobiec napawającemu lękiem zarażeniu siebie lub innych.
Regresja	Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego.	Student reaguje płaczem, wdaje się w bójki, niszczy swoją własność, zachowuje się, lub ubiera infantylnie, posługuje się słownictwem oraz wymową typową dla małych dzieci.
Identyfikacja z agresorem	Przejęcie zachowań lub atrybutów agresora, by zmienić się z odczuwającego strach w tego, kto budzi strach.	Noszenie ubrań wojskowych lub broni.

Czemu służą mechanizmy obronne:

- obronie ego

- obronie integralności całej osobowości

- likwidacji napięcia

- podtrzymania godności i świadomości swojej wartości.

Mechanizmy obronne mogą mieć znaczenie pozytywne i negatywne. Pozytywne dlatego, że dają poczucie wyładowania napięcia, podtrzymują wartość siebie. Negatywne, jeśli człowiek się do nich przyzwyczai i w taki sposób wyładowuje energię, że nie daje szans na pojawienie się jej w innych sferach życia.

VII rozwój psychoseksualny i kompleks Edypa; formowanie się charakteru; typy charakteru

Psychoanaliza wychodzi z założenia, że osobowość człowieka rozwija się przez całe życie, przechodząc różne fazy charakteryzując się różnymi punktami ciężkości. Na proces formowania się psyche szczególny wpływ mają jednak fazy wczesnego rozwoju: zaburzenie procesu rozwoju na tym wczesnym etapie może zadecydować o specyficznym charakterze całej osobowości. Freud skupił się na badaniu rozwoju psychoseksualnego człowieka, uznając, iż dziecko już od samych narodzin (a nawet wcześniej) jest istotą seksualną. Seksualność dziecięca jest polimorficzno-perwersyjną - oznacza to, iż dziecko nie ma jeszcze stabilnej tożsamości seksualnej, praktykuje przeto różne formy zdobywania rozkoszy.

Freud uznał, że rozwój libido dziecięcego przebiega w trzech fazach

• fazie oralnej (1-3 rok życia)

• fazie analnej (3-5 rok życia)

• fazie fallicznej (5-7 rok życia).

I faza - oralna, trwająca do pierwszych 18 miesięcy życia dziecka, polegająca na poznawaniu i rozpoznawaniu świata zewnętrznego przez dziecko za pomocą ust. Doświadczanie świata zewnętrznego, a także doświadczanie samego siebie, poznawanie własnego organizmu, odbywa się dzięki ustom. Frustracja we wczesnym okresie fazy oralnej powoduje ukształtowanie się osobowości oralno-biernej, którą cechuje beztroska, pogoda ducha, nadmierna zależność, łatwowierność, oczekiwanie opieki. Z kolei fiksacja na okresie poczucia siły- dziecko ma już ząbki i większe możliwości poruszania się ,prowadzi do ukształtowani się cech osobowości oralno-sadystycznej. Jej główne cechy to: kłótliwość, zachłanność, roszczeniowość, zawiść, tendencja do złośliwości ,nieufności wobec otoczenia. Z I fazy rozwojowej, fazy oralnej, pochodzą także różne zaburzenia w wieku dorosłym. Zaliczyć należy do nich: palenie tytoniu, picie alkoholu, otyłość. Związane jest to z ciągłym dotykaniem ust, manipulacją wokół nich, mającymi poza zaspokojeniem potrzeb, dostarczać przyjemności. Usta wiążą się również z nagradzaniem (np. pocałunek).

II faza rozwojowa - analna - trwa od 18 miesiąca do 3 roku życia. Zainteresowania dziecka koncentrują się wokół czynności wydalania. W świat dziecka zaczyna być wprowadzany trening czystościowy, często prowadzony bardzo niestosownie, gdyż ma charakter restrykcyjny, zawierający elementy kary. Ważnym czynnikiem jest tu czynnik kulturowy. To on powoduje, że rodzice narzucają małemu dziecku rygor trzymania czystości, kontroli wydalania. Kluczową sprawą jest uzyskanie kontroli nad tymi czynnościami- odraczanie przyjemności łączącej się z uwalnianiem napięcia. Samokontrola- sukces w treningu czystości może być podstawą autonomii, ambicji, sprawczości, a nawet twórczości.

Fiksacja spowodowana restryktywnym treningiem powoduje ukształtowanie się cech osobowości analnej ze skłonnością do zatrzymywania uczuć i przedmiotów albo gwałtownych wyładowań emocjonalnych. Fiksacja na wstrzymywaniu skutkuje typem analno- retencyjnym, który charakteryzują upór, skąpstwo, sztywność, pedanteria, przymus samokontroli i brak spontaniczności. Fiksacja na uwalnianiu, które może być sygnałem protestu i agresji względem otocznia, skutkuje typem analno- ekspulsywnym, który „ pozwala sobie” na impulsywne wyrażanie gniewu w najbardziej nieodpowiednich momentach. Osobowość tego typu jest skrajnie niezorganizowana i nieuporządkowana, ze skłonnością do wybuchów złego humoru i złośliwym upodobaniem do niszczenia.

III Faza falliczna dotyczy okresu 3-7 lat życia dziecka. Jej określenie wzięło się od łacińskiego słowa fallus (członek). W tym okresie dziecko zaczyna się identyfikować z płcią, zaczyna sobie uświadamiać swoją odrębność płciową, która w późniejszym okresie życia nie zawsze jest dokładnie wyrażona, jednak wyraźna jest w początkowym okresie życia człowieka. Przejawia się m.in. w zabawie. Chłopcy chętniej bawią się sami, między sobą, jak zresztą i dziewczynki. Rzadziej zabawy np. w wieku przedszkolnym odbywają się w grupach wymieszanych.

Proces rozwoju dziecięcej fazy genitalnej osiąga punkt szczytowy w tzw. kompleksie Edypa (w wypadku chłopca) i kompleksie Elektry (w wypadku dziewczynki), polegającym na tym, że dziecko zwraca się z miłością do rodzica przeciwnej płci, rywalizując z rodzicem tej samej płci o jego względy

Projekcja agresji wobec ojca wywołuje w chłopcu poczucie zagrożenia agresją z jego strony. Skutkuje to lękiem kastracyjnym, który pełni funkcje katalizatora. Kobiety - słabsze superego ze względu na brak lęku kastracyjnego

Rozwiązanie konfliktu polega na identyfikacji z potencjalnym agresorem i introspekcji norm przez niego reprezentowanych W ten sposób kształtuje się superego.

Frustracja Osobowość falliczna:

Mężczyźni: nastawieni na potwierdzanie męskości: sukcesy, wiele dzieci, powodzenie u kobiet

Kobiety: osobowość histeryczna, nadmierna koncentracja na kobiecości - identyfikacja z matką - idealizująca, flirtująca, ale nie wchodzi w relacje seksualne

IV Faza latencji - między 7 a 12 rokiem życia. Dziecko nie jest już wówczas tak silnie związane z rodziną, a zwłaszcza z matką i wchodzi w świat rówieśników. Świat zewnętrzny staje się dla niego bardziej pociągający, atrakcyjny, przynoszący wiele niespodzianek. Tzw. szarość życia domowego zostaje urozmaicona poprzez wiele kontaktów z rówieśnikami. W miarę rozwoju fizycznego oraz intelektualnego rozwiązany zostaje kompleks Edypa. Matka nie jest już bowiem spostrzegana przez dziecko jako postać centralna w jego życiu, zaś wartości płynące z bezpośredniego kontaktu z rodzicami są kompensowane przez wartości wynoszone przez dziecko z kontaktów z rówieśnikami.

Jest to faza początku rozwoju prawdziwych elementów osobowościowych młodego człowieka.

V Faza genitalna, związana z okresem dojrzewania (13-18), jest bardzo ważna w rozwoju człowieka. Niesie ona z sobą wiele niespodzianek, i to nie tylko dla samej jednostki, ale również dla jej otoczenia. Młodzież miewa wówczas z sobą problemy i stwarza problemy swoim najbliższym i otoczeniu, gdyż trudno jest w sposób naturalny opanować dokonującą się w młodym człowieku tzw. burzę hormonów.

W tym okresie człowiek dąży do nawiązania naturalnych kontaktów heteroseksualnych (czasami homoseksualnych). Chłopcy zaczynają się interesować dziewczętami i odwrotnie. Wtedy też zawiązują się pierwsze kontakty na poziomie emocjonalnym z osobami płci przeciwnej, jak również pierwsze próby podjęcia kontaktu fizycznego, jak trzymanie się za ręce, przytulanie. Są to formy gwarantujące najpełniejszy kontakt heteroseksualny i gwarantuje zaspokojenie popędów libido. Jest to zdaniem Zygmunta Freuda faza najkorzystniejszego rozwoju człowieka i jego zdrowia, kiedy jednostka ma szansę pokazania tego, co jest istotą jej osobowości, pokazania własnego ego. Człowiek jest zdolny wówczas do odraczania swoich popędów, sublimowania ich i zaspokajania zgodnie z wymogami kultury i sfery moralnej.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Ogólny opis	Skrót
OKRES PRENATALNY (nabywanie indywidualnych cech)
Zapłodniona komórka zawiera zapis wszystkich cech organizmu dotyczących budowy i funkcjonowania każdej kom ciała, wyglądu zewnętrznego, zdolności, temperamentu, predyspozycji osobowościowych oraz podatności na choroby Miejsce implantacji, dostęp do substancji odżywczych, wydajność łożyska powoduje to, że np.: bliźnięta jednojajowe już w chwili urodzenia nie są taki same ( różnią się wagą, doświadczeniem w odbiorze bodźców) Wpływ czynników powodujących zmiany materiału dziedzicznego: aberracje chromosomowe strukturalne (zespół miauczącego kota), liczbowych dotyczących autosomów (zespół Downa) i chromosomów płciowych (zespół Turnera) mutacje o charakterze monogenowym przekazywane w sposób dominujący (choroba Aperta), lub recesywny (fenyloketonuria), bądź sprzężony z płcią (hemofilia) mutacje o charakterze poligenowym = sumujące działanie wielu genów Przyczyny chorób i wad wrodzonych mogą być spowodowane wirusem (różyczka), bakterią (kiła), pasożytem, promieniowaniem, toksynami Jeśli czynniki teratogenne zaburzą migrację lub tworzenie się nowych połączeń między neuronami to w późniejszym okresie mogą pojawić się problemy natury psychicznej. W 3 miesiącu aktywność mózgu jest charakterystyczna dla gatunku ludzkiego oraz wykazuje indywidualne cechy Aktywność dziecka w 4 miesiącu staje się regularna i cyklicznie zmienia się (fazy czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony temperament, tryb życia i aktywność matki. Matka zbyt aktywna lub unieruchomiona na zbyt długi okres czasu nie stymuluje rozwoju dziecka. W 6 miesiącu dziecko uczy się rytmu naprzemiennej aktywności na wzór matki. Niepokój matki - niedotlenienie lub zatrucie toksynami - uszkodzenie OUN, niska waga urodzeniowa, wcześniactwo - trudności w adaptacji - powstanie zaburzeń rozwoju psychoruchowego Częstotliwość i rodzaj wykonywanych ruchów, siła i szybkość reakcji na bodźce, ogólna energia, żywotność i potrzeba ruchu dziecka pozwalają na przewidywanie ruchliwości dziecka po urodzeniu, jego wrażliwości lub odporności na bodźce oraz szybkości uczenia się. Różnice występują w reakcji na stres: wolne, słabe reakcje - stabilność emocjonalna i kontrola emocji czy zachowania szybkie, gwałtowne reakcje - nadpobudliwość , żywe reakcje na bodźce z otoczenia Zróżnicowanie osob. można zaobserwować u bliźniąt obserwując ich wzajemną interakcję w łonie, np.: dominacje - submisje Zaznaczają się różnice ze względu na płeć: dziewczynki rozwijają się szybciej lecz chłopcy rosną szybciej. Następuje maskulinizacja i feminizacja mózgu, przy czym kształtują się potencjalne, płciowo zróżnicowane odmienności w rozwoju fizycznym i psychicznym (wzorce zachowań np.: seksualne). Występują różnice lateralne mózgu. Reakcje na bodźce mogą wskazywać na indywidualne cechy dziecka. Stany behawioralne (tj. czuwanie i sen) stanowią fizjologiczne podłoże rozwoju psychicznego (od nich zależy receptywność dziecka na bodźce), a pojawiające się odchylenia są związane z zaburzeniami układu nerwowego.	Podstawowy zapis budowy organizmu i jego cech indyw. Wpływ środowiska wewnątrzmacicznego Wpływ czynników genetycznych Wpływ czynników pozagenetycznych Dojrzewanie mózgu Wpływ aktywności Wpływ stresu Obserwowalne różnice
OKRES NIEMOWLĘCY
Jeśli dziecko urodzi się po 28 a przed 36 tygodniem ciąży	Wcześniak
1 miesiąc życia jest okresem przystosowawczym do życia, w nowym, pozamacicznym środowisku.	Noworodek
Do 6 miesiąca cechy funkcjonowania ustroju dziecka i parametry biochemiczne są takie same jak w okresie płodowym. Dziecko pozostaje nadal pod dominującym wpływem hormonów i metabolizmu z tego okresu. Związana jest z rozwojem umiejętności panowania nad swoim ciałem. Następuje rozwój psychoruchowy - powiązanie psychiki i motoryki Już kilkutygodniowe niemowlęta przejawiają różnice w kontaktach z przedmiotami i osobami: Odgrywają istotną rolę w tworzeniu obrazu własnej osoby Dzięki bodźcom z własnego ciała, których źródłem jest niezaspokojenie potrzeb, dyskomfort, wrażenia dotykowe kształtują się zalążki poczucia odrębności fizycznej	Faza bierności Faza ekspansji Różnice w kontaktach społecznych Emocje Ciało
OKRES PONIEMOWLĘCY
Odrębność psychiczna i poczucie własnego `Ja' wiąże się ze zrozumieniem pojęcia stałości przedmiotu oraz rosnącą samodzielnością dziecka, która staje się podstawą poczucia sprawstwa, a więc świadomości że jest się autorem zdarzeń i zmian. Poczucie `Ja' staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie samym. Rozpoznawanie siebie w lustrze (18-24 mies. 88 %) Reakcja na własne imię Używanie słowa ja Pęd posiadania - przywłaszczanie innych i bronienie własnych przedmiotów Dziecięcy negatywizm - przeciwstawienie się prośbom i poleceniom dorosłym	`Ja' Przejawy
OKRES PRZEDSZKOLNY
Dzięki procesowi identyfikacji dziecko próbuje widzieć, czuć i działać jak znaczące osoby w jego otoczeniu. Pozwala to na spostrzeganie siebie w kategoriach społecznych - w kontekście rodziny itp. Następuje proces ustalania tożsamości płciowej, a procesy leżące u jej podstawy to: różnicowanie i integracja, obserwacja i naśladowanie, poznanie. Dziecko jest w stanie w wieku 1 r. ż. rozpoznać obiekty podobne do siebie (pierwotna identyfikacja), a w wieku 3 lat występuje usiłowanie upodobnienia się do modela (wtórna identyfikacja) - dziewczynki identyfikują się z matką, a chłopcy z ojcem. Pojawia się pojęcie roli płciowej, która jest skutkiem zebranego doświadczenia - nagradzanie za postępowanie zgodne z płcią. Zdolność do działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, nawet w sytuacji braku zewnętrznej kontroli. Przejawia się to w powstrzymywaniu się od natychmiastowego reagowania na pobudzenia i planowanie działania. 4 rodzaje powstrzymywania się: od natychmiastowego działania ujawniania emocji szybkiego wyprowadzania wniosków dokonywania wyborów bez rozważenia sytuacji Związane jest to z kontrolą intensywności swoich emocji (4 r. ż.), planowaniem zadań (4-6 r. ż.), wydłużeniem czasu odpowiedzi (od 5 r. ż.), z odraczaniem gratyfikacji (pod koniec okresu). Dziecko dzięki tej zdolności potrafi dostosować się do próśb i zaleceń rodziców oraz kulturowych norm bez konieczności zewnętrznej kontroli. Etapy: Świadomość własnej osoby, Zastanawianie się nad sobą Tworzenie się obrazu w.o. - zestawu przekonań o swoich własnych cechach Na obraz w.o. składają się: imię, posiadane rzeczy, codzienne zachowania. Pierwsze opisy w wieku 3;6 zawierające emocje, przekonania i cechy. Odróżnienie siebie od innych przez używanie zaimków: `mój', `twój' (wytaczanie granic między `ja' i `inni'). Rozróżnienie przez dziecko działań intencjonalnych od przypadkowych (od 2 r. ż. w stosunku do siebie, od 3 r. ż. w stosunku do innych). Pozwala to właściwie ocenić negatywne zachowanie innego dziecka. Kształtowanie samooceny, czyli zespołu sądów o własnej wartości. Powoduje, że sądy opisowe utrwalają się.	Identyfikacja płci Samokontrola Rozwój obrazu własnej osoby
OKRES SZKOLNY
Następuje proces kształtowania świadomości siebie jako podmiotu własnych działań. Związane jest to z gromadzeniem doświadczeń pochodzących z porównania siebie z innymi, siebie w różnych sytuacjach i perspektywach, swoich różnych stanów podczas pełnienia określonej roli.	Podmiot działań
Integrowanie wiedzy o sobie samym z różnych punktów widzenia: jako obserwatora czy uczestnika zdarzenia. Jest to możliwe dzięki: osiągnięciom rozwojowym: tworzenie kategorii, operowania nimi w oderwaniu od konkretnych przedmiotów i treści, odróżnianie źródeł informacji, zainteresowanie przyszłością doświadczeniu zw. z własną aktywnością, wielością zadań, ćwiczenie zadań w różnych relacjach wpływom społecznym: proces socjalizacji, świadome unikanie wpływów społecznych, odróżnianie oczekiwań innych od swoich doświadczeniom wynikającym z przyjaźni: rozwijanie współuczestnictwa, rozwijanie zdolności rozumienia innych reagowanie współczuciem na negatywne stany osób	Własna podmiotowość

VIII .Psychopatologia i terapia

Metoda terapii zaburzeń psychicznych oparta na założeniach teorii psychoanalizy zakłada, że podstawową przyczyną powstania objawów nerwicowych jest nieświadome wspomnienie, z którym wiążą się silne emocje, powstałe w sytuacji traumatycznej . Świadome "ja" nie pozwala na zaakceptowanie tego wspomnienia i odpowiednie odreagowanie emocji z nim związanych. W efekcie tego stanu rzeczy emocje te muszą szukać innej drogi ujścia. Tą drogą okazują się być objawy neurotyczne.

Zatem celem psychoanalizy jako metody terapeutycznej jest przywrócenie do świadomości tych wspomnień. Terapię prowadzi się poprzez analizę takich tworów psychiki jak czynności pomyłkowe, marzenia senne, objawy nerwicowe, fobie, swobodne bezsensowne skojarzenia, natręctwa myślowe. Wszystkie te

twory łączy to, że są elementem psychicznym, jednakże obcym świadomości, czyli związane są z nieświadomością. Odpowiednio prowadzona analiza prowadzi do uświadomienia sobie aktywnego, nieświadomego wspomnienia, w efekcie usunięcia źródła nerwicy.

IX. Mocne i słabe strony teorii Freuda:

+ zaakcentowanie roli procesów nieświadomych

+ Freud wskazał, że zainteresowanie własnym ciałem sprawia dziecku wiele przyjemności oraz że doznawanie tej przyjemności ma duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju człowieka, nie tylko we wczesnym okresie jego życia, ale i w okresie dorosłym.

+ Wykazał, że blokowanie naturalnych form reakcji ujawnianych w tych fazach, może się odbić negatywnie na funkcjach organizmu, na zachowaniu człowieka w późniejszym okresie życia.

+ wpływ na rozwój kultury i nauki

+ przyczynił się do rozwoju badań nad percepcją nieświadomą, obroną percepcyjną, podprogową aktywacją psychodynamiczną

+Wiedeńskie Towarzystwo Psychoanalityczne

- Lepiej stosuje się do patologii niż normy

- W wielu elementach nie teorii ta jest nieweryfikowalna

- Przesada Freuda polegała na tym, iż uznał on, że motorem rozwoju człowieka jest dążenie do cielesnego zaspokajania erotycznego,: panseksualizm freudowski został przesadzony, jednak jest on bardzo ważny dla zrozumienia zachowań ludzkich

-wielu autorów uważa, że Freud w wielu miejscach fałszował swoje obserwacje aby potwierdzały teorię, a w niektórych miejscach ocierał się o numerologię (np. przy interpretacji marzeń sennych)

- Okazuje się, że efekty terapii psychoanalitycznej prowadzonej przez Freuda często odbiegały od informacji, które przedstawiał w swoich publikacjach

- Inną przesadą było uznanie, że nerwice powstają wskutek tamowania energii seksualnej -(przemieszczanie się energii do różnych części ciała). Że niezaspokojona potrzeba seksualna manifestuje się w formie cielesnego napięcia i zaburzenia - Błąd FREUDA - przekonanie że urazy i frustracje seksualne są głównym czy jedynym czynnikiem wywołującym nerwice

- zniekształcił niektóre opisy swoich przypadków w taki sposób, aby pasowały do jego teorii

Towarzystwo Psychoanalityczne

3 .WSPÓŁCZESNA TEORIA PSYCHOANALITYCZNA PSYCHOLOGIA EGO:

1. Istota nurtu

- teorie opisujące i wyjaśniające różne funkcje oraz rozwój ego m.in. zdolność tolerowania odroczonych gratyfikacji, zmaganie się ze stresem, poczucie sensowności i tożsamości własnego ja;

- podkreślenie adaptacyjnej właściwości ego (a nie instynktoidalnych sił id);

- nawiązanie do późniejszych dzieł Freuda;

- psychologowie ego: Anna Freud, Heinz Hartmann, Robert White, Erik Erikson, Jane Loevinger, Jack Block;

- wg psychologii ego:

1. ego posiada funkcje obronne, opanowania rzeczywistości, rozwiązywania konfliktów i integrowania osobowości;

2. ego nie jest tylko miejscem nieustannego konfliktu, ale też zapewnia zdrową adaptację dzięki takim funkcjom, jak uczenie się, pamięć, myślenie

3. ego może funkcjonować jako względnie autonomiczny system energetyczny;

4. dzięki zdolności ego do organizowania doświadczeń i kierowania zachowaniem, jednostka może się stać skutecznym, kompetentnym i moralnym członkiem społ.

2. Anna Freud

- zajęła się nieświadomą i świadomą częścią ego;

- rozwinęła psychoanalityczną koncepcję mechanizmów obronnych;

- przejawem dojrzałości ego jest stosowanie dojrzałych mechanizmów obronnych (tłumienie, sublimacja, altruizm i humor).

- opisała rozwój człowieka w nowych kategoriach: od całkowitej zależności, bierności i irracjonalności po racjonalną niezależność i aktywne opanowanie środowiska - będące funkcjami ego;

3. H. Hartmann - koncepcja autonomii ego

• Główne założenia:

- ego nie rozwija się z id;

- ego i id czerpią energię ze wspólnego instynktoidalnego źródła;

- ego i id wzajemnie się regulują i wpływają na siebie;

- ego może działać w sferze wolnej od konfliktu.

• Podział funkcji ego:

- podstawowe (instrumentalne): są rezultatem dojrzewania i uczenia się, ale energia potrzebna do ich rozwoju nie pochodzi od id (autonomia pierwotna), im więcej energii zużywa ego tym mniej jej zostaje na aktywność popędową; przykładowe funkcje: percepcja, mowa, pamięć, motoryka;

- centralne: obejmują organizację percepcji, syntetyzowanie doświadczeń, myślenie na poziomie abstrakcyjnym, motywację, testowanie rzeczywistości, przewidywanie przyszłości, planowanie działań i inne formy intencjonalnej aktywności umysłowej.

- Ego potrzebuje energii dla każdej formy aktywności. Tu ma miejsce autonomia wtórna, tj. aktywność ego niemająca związku z popędem (neutralizacja energii psychicznej).

- Siła ego - mierzona ilością energii, jaką ego jest zdolne zneutralizować. Jest podstawą zdrowia psychicznego.

- Self - jest subiektywnym i świadomym aspektem ego (ego jest obiektywną strukturą).

- Stabilność ego - odporność na regresję i ponowne uwikłanie w konflikty.

- Silne i stabilne ego nie oznacza stłumienia funkcji id!

- Regresja w służbie ego - polega na kontrolowanej rezygnacji ego z pobierania energii, która może być pochłonięta przez id (np. śpiew i taniec).

• Struktura osobowości:

- id - odpowiada za cele przyjemne

- ego - odpowiada za cele użyteczne

- superego - odpowiada za cele moralne

Silne ego pozwala równoważyć różne tendencje.

4. Jack Block - kontrola i prężność ego

• Kontrola ego: umiejętność modyfikowania ekspresji emocji, opanowania impulsów i reakcji oraz odraczania gratyfikacji;

- dwubiegunowy wymiar:

zahamowanie i wycofanie - nadmierna organizacja działań, konformizm, niezdolność do spontanicznej radości

gwałtowna, spontaniczna ekspresja - niezdolność powstrzymywania pragnień i kontroli nad impulsami, brak umiejętności odraczania gratyfikacji

• Prężność ego: zdolność do modyfikowania samokontroli w odniesieniu do sytuacji i potrzeb podmiotu; warunkuje kontrolowaną zmienność zachowania, jest podstawą giętkiej i twórczej adaptacji, dzięki której osoba wprowadza modyfikacje w środowisku. Np. leży u podłoża adaptacyjnego stylu radzenia sobie ze stresem.

5. Robert White - rozwój ego

- ego posiada własną energię i własne rodzaje satysfakcji;

- wśród autonomicznych źródeł satysfakcji ego wiodącą rolę odgrywa poczucie kompetencji w wykonywaniu zadań adaptacyjnych;

- wraz z rozwojem jednostki ciekawość i eksploracja przybierają coraz dojrzalszą postać, wzrasta skuteczność i bogactwo form opanowania środowiska i oddziaływania na innych ludzi;

- esencją rozwoju osobowości jest dążenie do kompetencji ego;

- rozwój ego polega na treningu umiejętności, gromadzeniu wiedzy o świecie i wzrastającej zdolności generowania intencjonalnych zmian w środowisku;

- Trendy rozwoju osobowości człowieka dorosłego:

1. stabilizacja tożsamości (ego),

2. uwalnianie się od doświadczeń z przeszłości i budowanie relacji z ludźmi na nowych zasadach,

3. poszerzanie i pogłębianie zainteresowań,

4. humanizowanie wartości

5. ekspansja troski.

6. Erik Erikson - psychospołeczna teoria rozwoju osobowości oraz charakterystyka poszczególnych stadiów rozwoju; J.Marcia - statusy tożsamości.

- opisuje rozwój ego na przestrzeni całego życia człowieka;

- kluczowym momentem rozwoju osobowości jest formowanie się tożsamości w okresie dorastania;

- 8 przełomowych okresów w rozwoju człowieka, ze specyficznym zadaniem rozwojowym, kryzysem, nową właściwością ego - cnotą;

- Rozwój psychospołeczny przechodzi przez pewne krytyczne etapy - „krytyczny” oznacza punkty zwrotne, momenty rozstrzygające pomiędzy postępem a regresją, integracją a opóźnieniem.

- Właściwości ego:

* Okres dzieciństwa:

-> podstawowa ufność (albo nieufność)

-> autonomia (albo wstyd i zwątpienie)

-> inicjatywa (albo poczucie winy)

-> pracowitość albo poczucie niższości

* Okres dorastania:

-> kryzys tożsamości, uformowanie cnoty wierności (wybranym wartościom)

* Wczesna dorosłość:

-> intymność - izolacja, wypracowanie cnoty miłości

* Średnia dorosłość:

-> kreatywność albo stagnacja, ukształtowanie cnoty opiekuńczości

* Starość:

-> integracja (albo rozpacz), wypracowanie cnoty mądrości

- Erikson podkreśla rolę kontekstu socjokulturowego, dostrzega znaczenie czasu w życiu człowieka, perspektywa temporalna, proponuje dynamiczne i rozwojowe ujęcie osobowości

- Statusy tożsamości wg J. Marcia:

1.tożsamość osiągnięta - po okresie poszukiwań osoba znalazła wyraźne odpowiedzi na podstawowe pytania: kim jestem, jakie wartości i role życiowe są dla mnie ważne;

2.moratorium - polega na poszukiwaniu i testowaniu tożsamości, co łączy się z pewnym napięciem, jednak ma prowadzić do wypracowania tożsamości;

3.tożsamość przejęta - osoba nie poszukuje odpowiedzi na pytania tożsamościowe, kontynuuje przywiązanie do wartości i ról wyniesionych z dzieciństwa;

4.tożsamość rozproszona - osoba nie rozpoczęła eksploracji, ale też nie zaangażowała się w realizację wybranych wartości, przejmuje od otoczenia niespójne wzorce zachowań.

ALFRED ADLER - Psychologia indywidualna

1. Główne różnice w stosunku do klasycznej teorii psychoanalizy. Okoliczności odejścia od Freuda.

Główną przyczyną był panseksualizm teorii Freuda, Adler nie zgodził się z poglądem jakoby libido i thanatos były jedynymi popędami warunkującymi zachowanie. Twierdził on, że tym co popycha nas do działania jest kompleks niżości, w efekcie stworzył on własny nurt zwany psychologią indywidualną. Teoria Adlera zakłada, że człowiek nie jest bezwolnym narzędziem w rękach popędów, ale może kierować swoim zachowaniem, rozumie rzeczywistość, ma plany i ambicje.

2. Koncepcja fikcyjnego finalizmu.

Opisuje ona działanie motywacji. Człowiek najpierw wyobraża sobie końcowy efekt jakiejś czynności i nie zależnie od tego jak bardzo byłaby ona nierealna, dąży do niej. Zasada ta organizuje nasze dążenia, jest uzasadnieniem naszych czynów. Cele pozwalają reinterpretować przeszłość, są odniesieniem dla człowieka. Jeśli restrykcyjne wychowanie i izolacja emocjonalna, może powodować cierpienie, lecz jeśli spojrzymy na to od strony celu, czyli celem jest praca z granicą z dala od bliskich, która powoduje cierpienie ale jest dla ich dobra, może być źródłem szukania w sobie siły.

3. Dążenie do wyższości, poczucie niżości i kompensacja.

Adler był lekarzem i z medycznego punktu widzenia kompensacja polega na zastąpieniu jakiegoś ubytku, lepiej wykształconą jedną cechą, dla utrzymania równowagi, np. uszkodzenie prawej półkuli mózgowej, prowadzi do przejęcia jej funkcji przez lewą. Mechanizm kompensacji bierze się z poczucia niżości, które czuje już każde dzieco, widzące przewagę dorosłych. Dążenie do mocy to przystosowawczy mechanizm rozwojowy, polegający na zasadzie kompensacji. Człowiek z kompleksem niżości chce dorównać innym, co stanowi dążenie do mocy, np. Hitler, był kaleką, z kompleksem, w efekcie dążenia do mocy, czyli wyjścia z kompleksu i udowonienia innym swojej wartości, powstał nazizm. Dążenie do mocy stanowi element rozwoju.

4. Styl życia.

Jest to unikalny sposób przystosowania się. Kształtuje się w dzieciństwie i podczas całego życia jest modyfikowany. Wpływ na styl życia mają cele i oczekiwania, zachowania ludzkie określamy celami i zamiarami. Więc styl życia wyznaczają cele i wczesne doświadczenia.

5. Zainteresowania społeczne.

Wrodzone pragnienie i poczucie wspólnoty, przejawiające się potrzebą wchodzenia w relacje z innymi, poczucie wspólnoty z ludzkością. Początek zainteresowań społecznych bierze się z wczesnego dzieciństwa., inaczej nazywa się to dążnie do wspólnoty. Dwa sprzeczne pragnienia, miłości i siły. Nieprzystosowanie polega na niedorozwoju zainteresowań społecznych, może mieć trzy formy:

• stawianie sobie zbyt wygórwanych celów

• sztywny i dogmatyczny styl życia

• życie we własnym prywatnym świecie

CARL GUSTAV JUNG - Psychologia analityczna

1. Główna różnica między Jungiem, a Freudem

Jung rozwiną teorię Freuda dotycząca nieświadomości, odkrył, że poza indywidulną nieświadomością istnieje też nieświadomość zbiorowa, która jest „skarbcem kulturowych doświadczeń człowieka”. Przekazywana jest w pokoleniach przez geny. Krytyka panseksualizmu, odrzucał libido jako główny podstawę życia psychicznego, trakował je jako „wolę”, żądze władzy. Przeciwstawienie się popędom na rzecz dziedzictwa kulturowego.

2. Strony osobowości ( ego, nieświadomość indywidualna i zbiorowa)

Nieświadomość indywidualna dotyczy każdego człowieka i dla każdego jest unikalna, nieświadomość zbiorowa dotyczy grupy kulturowej, w której wzorce (archetypy) przekazywane są pokoleniom. Ego - nie jest pełną osobowością, jest to jedynie świadomy obszar osobowości, posiada swoją jakby społeczną reprezentację - jest nią Persona. Persona to obraz Ja przedstawiany innym ludziom. Persona nie odpowiada dokładnie Ego, jej funkcją jest z jednej strony ochrona Ego przed światem, przed utratą intymności, a z drugiej strony tworzenie więzi między Ego i światem innych ludzi.

3. Koncepcja archetypów

Archetypy to podstawowe elementy nieświadomości zbiorowej. Cechy:

• główne komponenty natury człowieka

• należą do nieświadomości zbiorowej (kolektywnej)

• są to predyspozycje do postrzegania i interpretowania świata w określony sposób

• uniwersalne wzorce dla świadomych i nieświadomych zachowań i form przystosowania

• wrodzone, ale plastyczne

• wystepują w baśniach, mitach, marzeniach sennych i symbolach kulturowych

Przykładowe archetypy: Stary Mędrzec, Wielka Matka, Animus, Anima, Maska, Cień, Jaźń i in. Archetyp ma dwie strony negatywną i pozytywną ( zasada polaryzacji ), np. Wielka matka, z jednej strony opiekuńcza i płodna, z drugiej wymagająca, odrzucająca, obojętna. Stary mędrzec to dojrzałość, mądrość. Anima ukryta żeńska część mężczyzny, Animus ukryta męska część kobiety. Cień nieakceptowane, zwięrzęce siły, przeciwieństwem Cienia jest Maska, persona, skrywa prawdziwe oblicze, udaje, to co prawdziwe wymaga ochrony, czyli Maski.

4. Postawy i funkcje psychiczne oraz typologia osobowości

Libido, źródło energii psychicznej, zaspokaja nie tylko potrzeby erotyczne, twórcze, kontaktu, kieruje się zasadą równoważenia - wyparte pragnienie - zastępcza forma ekspresji w zachowaniu. Zasada zachowania energii tak jak u Freuda. Wyparcie niekoniecznie prowadzi do nerwicy. Organizm to system samoregulujący się. Na poziomie indywidulanym energia psychiczna tworzy konstelacje powiązanych ze sobą ideii, czyli koncentruje się wokół pewnych tematów. Tak powstają kompleksy - pewne całości, obejmujące myśli, uczucia, zachowania, dotyczące jakiejś dziedziny lub przedmiotu.

Typy osobowości zdeterminowane są funkcjami i podstawami:

• ekstrawersja - ku zewnętrznemu światu, potrzeba wrażeń, zaangażowanie społeczne

• introwersja - do wewnątrz, refleksja, wew. wahania, analiza przeżyć

Funkcje psychiczne:

• myślenie, percepcja, intuicja

Maja dwa bieguny, jeden dotyczy odbioru informacji, a drugi wartościowania informacji. U niektórych jedna funkcja jest lepiej rozwinięta i świadoma, podczas gdy druga jest słabo rozwinięta i nieświadoma. Podobnie jest z postawami. Dominująca postawa i funkcja określają typ osobowości. Jung wyróżnił 16 typów osobowości.

5. Rozwój osobowości ( proces indywiduacji)

Zmiany osobowości zmierzają do integracji przeciwieństw, np. synteza funkcji dominującej i tłumionej. Człowiek w pełni wykształcony potrafi otworzyć się na świat i dąży do wewnętrznej harmonii. Proces ten zachodzi świadomie. Indywiduacja - trwający przez całe życie proces rozwojowy, który może ulegać nasileniu, osoba integruje swoją osobowość, staje się niepodzielna. Proces ten obejmuje zarówno świadomość jak i nieświadomość. W procesie indywiduacji człowiek wypracowuje swoją osobowość - całościową realizację pełni naszej istoty. Jaźń - centralny system osobowości. Głównym zadaniem jest rozwój archetypu Jaźni, poprzez integrację przeciwieństw i tworzenie całości ( archetyp mandali ).

NEOPSYCHOANALIZA:

(1) specyfika nurtu i różnice w stosunku do teorii Freuda;

- Wewnętrzne popędy (które- wg psychoanalizy- determinowały zachowanie człowieka) zamieniono na znaczenie kontaktów interpersonalnych albo oddziaływań socjokulturowych, które kształtują osobowość ( determinizm biologiczno zastąpiono determinizmem społecznokulturowym).

- teorie Horney i Sullivana opisują i wyjaśniają wpływ wczesnych kontaktów w rodzinie na rozwój osobowości

- teoria Fromma naświetla role społecznego i kulturowego kontekstu funkcjonowania człowieka. Fromm podobnie jak Freud uznawał zasadę determinizmu, tyle że socjo-ekonomiczno-kulturowego: wskazał na podwójną naturę człowieka: zwierzęcą ( potrzeby fizjologiczne) istoty ludzkiej ( obdarzonej samoświadomością, rozumem i wyobraźnią)

- teorie neopsychoanalityczne mają wiele wspólnego, ich węzłowe momenty dotyczą źródeł lęku ( który rodzi się w kontakcie ze światem, będąc pochodną doświadczeń interpersonalnych i społecznych) oraz decydującego wpływu środowiska społecznego na osobowość. Dążenie do redukcji lęku warunkuje przebieg procesów kształtowania się osobowości. Jednocześnie w większym stopniu niż to miało miejsce u Freuda, twórcy koncepcji neopsychoanalitycznych biorą pod uwagę możliwość zdrowego i twórczego rozwoju.

(2) K. Horney - stosunek do Freudyzmu;

Horney nie zgadzała się z:

• tezą Freuda że pragnienie posiadania dziecka miało wyrażać ukryte pragnienie posiadania członka, a urodzenie dziecka- kompensacje tego braku i zwycięstwo dające kobiecie poczucie spełnienia

• tezami Freuda na temat genezy osobowości i roli instynktów

• determinizmem biologicznym ( akcentowała interpersonalne, społeczne i kulturowe czynniki w rozwoju osobowości)

Lęk podstawowy

• jest powszechnym doznaniem człowieka ( jest mniej więcej u wszystkich jednakowy, a różni się tylko zasięgiem i intensywnością)

• wynika z odczuwanego przez każde dziecko poczucia izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalnie wrogi

• nie jest efektem jakieś niepoprawnej relacji

• jest skutkiem pozycji egzystencjalnej dziecka

• troskliwa opieka rodziców przyczynia się do redukcji lęku, którego skutki nie uwalniają się wówczas w postaci neurotycznych mechanizmów, natomiast niewłaściwe postawy rodziców powodują jego nasilenie

BEZRADNOŚĆ DZIECKA OPIEKA RODZICÓW UCZUCIE URAZY I WROGOŚCI NIEMOŻNOŚĆ WYRAŻENIA NASIELNIE LĘKU

Lęk wtórny- lęk przed własną agresywnością i możliwymi skutkami utraty nad sobą kontroli

Postawy wobec świata:

Są trzy strategie radzenia sobie z wewnętrznym konfliktem- zwrócenie się:

→ KU LUDZIOM - służy nawiązaniu serdecznych kontaktów i więzi z otoczeniem, wyraża się poprzez nasilone potrzeby akceptacji i miłości ze strony innych,

→ PRZECIW LUDZIOM - ekspresja rozwiązania ekspansywnego, osoba podświadomie wyklucza możliwość nawiązania jakieś pozytywnej więzi emocjonalnej, zepchniecie do nieświadomości pragnienia miłości, dobra, wiary w człowieka prowadzi do neurotycznej identyfikacji z ja idealnym, wyrażającym kontrolę nad otoczeniem, nastawienie to jest potrzebne w walce o przetrwanie i konieczne do życia w społeczeństwie opartym o zasadę konkurencji i indywidualnych osiągnięć

→ OD LUDZI - wycofanie się z relacji interpersonalnych i rywalizacji z innymi, dzięki temu nastawieniu osiąga się wewnętrzną integrację, spokój i harmonię

NEUROTYCZNE POTRZEBY ( i teoria nerwicy )

• przejawia się przez nie motywacja związana z trzema postawami

• potrzeby te są zdrowe gdy współwystępują ze sobą i osoba potrafi je zaspokoić w sposób realistyczny i giętki

• nabierają rysu neurotycznego kiedy stają się nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne

• o neurotyczności potrzeb decyduje również ich powiązanie z określoną postawą, co pociąga za sobą wybiórczą realizacje jednych potrzeb i nieobecność innych

Lista potrzeb:

1. neurotyczna potrzeba uczucia i uznania

2. neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w ręce życie danej osoby

3. neurotyczna potrzeba zamykania swojego życia w wąskich granicach

4. neurotyczna potrzeba władzy

5. neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych

6. neurotyczna potrzeba prestiżu

7. neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby

8. neurotyczna potrzeba osiągnięć

9. neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności

10. neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności

Rozwój osoby zdrowej nabiera wartości moralnej i charakteru powinności. Człowiek nieskrępowany nerwicą nie tylko może, ale wręcz powinien pozwijać się i jak najpełniej wykorzystywać posiadane możliwości. Dla osób cierpiących pomocą może być psychoterapia.

(3) E. Fromm - Ucieczka od wolności w poszukiwaniu bezpieczeństwa;

Mechanizm ucieczki od wolności polega na redukowaniu lęku i poszukiwaniu bezpieczeństwa kosztem wyrzeczenia się odpowiedzialności za swój los.

Dojrzałym sposobem rozwiązania dylematu wolności jest zjednoczenie z innymi ludźmi w duchu miłości i wspólnej pracy. Osoba podejmuje wówczas wyzwanie wolności i trud indywidualnych wyborów, godząc się tym samym na lęk związany z odpowiedzialnością, ale jednocześnie znajdując oparcie w innych i przeświadczenie o ponadindywidualnej wartości własnych działań

Innym rozwiązaniem jest bezsensowna destrukcja- agresja może być wynikiem buntu przeciw ograniczeniom człowieka ze strony władzy, przy jednoczesnej niezdolności zagospodarowania indywidualnej wolności w sposób twórczy. Druga możliwość to uzależnienie od drugiego człowieka- związek symbiotyczny o charakterze sadystyczno- masochistycznym.

Potrzeby jako wewnętrzne determinanty zachowania:

Potrzeby służą odbudowaniu poczucia łączności ze światem, dającej poczucie bezpieczeństwa.

POTRZEBA POWIĄZAŃ ( kontaktu)- motywuje działania w kierunku przezwyciężenie izolacji od natury i od społeczeństwa, najpełniej realizuje się poprzez twórczą miłość i opiekowanie się innymi, odpowiedzialność, szacunek, zrozumienie wobec drugiego człowiek

POTRZEBA TRANSCENDENCJI- nastawiona jest na opanowanie środowiska i twórczą aktywność, dzięki której życie staje się celowe, a człowiek zyskuje poczucie, iż jest skutecznym twórcą, a nie tylko stworzeniem podlegającym prawom natury

POTRZEBA ZAKORZENIENIA- wyraża dążenie do przynależności, bezpieczeństwa i stabilności, do znalezienia własnego miejsca w porządku społecznym

POTRZEBA TOŻSAMOŚCI- motywuje do odkrywania własnej niepowtarzalności, głównie dzięki podejmowaniu własnych decyzji: jeśli indywidualnym wysiłkiem twórczym człowiek nie potrafi tego osiągnąć, określa swoją tożsamość, identyfikując się z inną osobą lub grupą- poczucie można uznać dzięki byciu z kimś lub z przynależności do czegoś

POTRZEBA SYSTEMU ORIENTACJI- motywuje do przyjmowania lub formułowania systemu przekonań ( niekoniecznie racjonalnych) zapewniających stały i spójny sposób rozumienia świata oraz stanowiących podstawę wyboru celów i dążeń życiowych

POTRZEBA STYMULACJI- wyraża pragnienie zaangażowania się w świat poprzez jakąś formę stymulującej aktywności- konstruktywnej lub destruktywnej

Typy charakteru społecznego

TYP RECEPTYWNY- charakteryzuje bierność, zależność, przyjmowanie poglądów i wartości z zewnątrz, konformizm, potrzeba aprobaty ze strony otoczenia, brak zaangażowania i energii w dążenia

TYP EKSPLOATORSKI- energia, agresywność, koncentracja na sobie, czemu może towarzyszyć zaufanie do siebie a nawet duma i pewna atrakcyjność, niekiedy jednak postawy makiawelistyczne i indywidualizm skrywają poczucie izolacji od ludzi

TYP GROMADZĄCY- nastawiony jest na systematyczne gromadzenie rozmaitych dóbr, jest to możliwe dzięki praktycznemu nastawieniu i metodycznemu działaniu, z czym łączy się lojalność wobec innych, ale też brak wyobraźni, sztywność oraz pewna podejrzliwość

TYP MARKETINGOWY- to typowy produkt nowoczesnego społeczeństwa industrialnego, jest jak towar na sprzedaż, który ma przyciągnąć nabywców, liczy się sposób autoprezentacji, zdolność do celowego działania, ciekawość świata i otwartość na zmiany, choć pod tą atrakcyjną fasadą kryje się najczęściej oportunizm, brak ostatecznego celu w życiu i obojętność

TYP PRODUKTYWNY- charakteryzuje się wyraźnie określoną tożsamością osobistą i społeczną, autonomią, giętkością i spontanicznością w działaniu oraz zaangażowaniem mającym na względzie dobro społeczne

(4) interpersonalna teoria H. S. Sullivana

osobowość- jest bytem jedynie hipotetycznym, który tworzy się, rozwija i ujawnia w kontaktach interpersonalnych; osobowość jest raczej systemem energetycznym niż określoną strukturą

dynamizmy- względnie trwałe wzorce transformacji energii, są to sposoby reagowania przypominające nawyki np. wrogość, pożądliwość, intymność służą zaspokojeniu potrzeb a jednocześnie nastawione są na ochronę przed lękiem

procesy psychiczne

procesy protototaktyczne- są odpowiedzialne za dostrzeganie związków przyczynowych nawet tam gdzie ich nie ma- tak tworzą się przesądy

procesy syntaktyczne- obejmują aktywność symboliczną o charakterze werbalnym ( np. operowanie słowami, liczbami)

personifikacje- są to obronne wyobrażenia o innych, ich obrazy, jakby niedokładne podobizny, które czynią świat kontaktów międzyosobowych bardziej zrozumiałym i przewidywalnym; redukują niepewność i lęk w kontaktach; jednocześnie zmniejszają otwartość jednostki na to, co rzeczywiście dzieje się w relacji z drugim człowiekiem; istnieją personifikacje indywidualne i wspólne

personifikacja JA-DOBRY→ doświadczenie bezpieczeństwa, pochodzi z sytuacji nagradzających

personifikacja JA- ZŁY→ doświadczenie zagrożenia, pochodzi z sytuacji zagrażających, przeszkadzają w obiektywnej samoocenie

personifikacja NIE- JA→ DYSOCJACJA, jest charakterystyczne zwłaszcza da stanów patologicznych

dynamika osobowości (potrzeby i lęk)- lęk i potrzeby są głównymi źródłami napięć psychicznych. Wynikają stąd dwa fundamentalne dążenia: do satysfakcji i do bezpieczeństwa. Kiedy nie mogą być spełnione dochodzi do zmniejszenia aktywności aż po apatie. Lęk jest wytworem stosunków interpersonalnych.

rozwój osobowości- Sullivan wskazał na rozwojową odmienność i specyfikę poszczególnych okresów życia, ze szczególnym uwzględnieniem preadolescencji oraz wczesnego i późnego dorastania, kiedy to rozgrywa się kluczowy konflikt związany z wchodzeniem w dorosłość- między zależnością a autonomią- i kiedy kształtują się relacje rówieśnicze, zdolności nawiązywania kontaktów emocjonalnych i intymność uczuciowa z osobami płci przeciwnej

8. PERSONOLOGIA HENRY'EGO MURRAYA

Interdyscyplinarne studium osobowości:

Jako dyrektor Harwardzkiej Kliniki Psychologicznej zainicjował program wszechstronnych badań nad osobowością.

• Zaprosił przedstawicieli różnych kierunków psychologicznych: psychoanalizy, psych. ego, psych. akademickiej

• Przedstawiciele innych dyscyplin: biologii, filozofii, medycyny, socjologii i antropologii kulturowej

• W tzw. KONSYLIUM DIAGNOSTYCZNYM brali udział np.: R. White, D. McKinnon, B. Smith, J. Frank, S. Rosenzweig, E. H. Erikson, D. Levinson, J. Bruner i S. Tomkins

• Cel: całościowe i wszechstronne poznanie osobowości- stąd nazwa- personologia (nauka o sobie). Całościowe rozumienie osoby badanej i ocenianej z perspektywy różnych nauk. Różni specjaliści badali te same osoby, posługując się zapleczem badawczym własnej dziedziny, a następnie dyskutowali wyniki dążąc do uzyskania całościowego obrazu.

Badania indywidualnych przypadków i poznawanie osobowości ludzi zdrowych

W czasie konsylium zapraszano gości (w założeniu zdrowych ludzi), którzy byli obserwowani przez grono badaczy. Często zapraszano te same osoby kilka razy - badania podłużne.

Personologia a psychoanaliza (chyba psychologia analityczna)

• Murray był pod wrażeniem myśli Junga

• Ponieważ życie człowieka umieszczone jest w czasie, możemy wychodzić poza popędy i bodźce, możemy działać stosownie do swojego poglądu na przeszłość i przyszłość

Definicja i struktura osobowości:

Osobowość nie jest monolityczną, ale składa się z wielu postaci, które odgrywają rozmaite role, wchodzą w złożona interakcje ze światem i ze sobą nawzajem, co więcej, mają do opowiedzenia odmienne historie. (rozwinięcie: wieloaspektowe, złożone self)

W Explorations In Personality Murray formułuje tezy o osobowości:

1. osobowość to abstrakcja formułowana przez teoretyka, a nie opis.

2. osob. odnosi się do wielu zdarzeń (historia osobowości = osobowość).

3. osob. obejmuje stałe i powtarzalne oraz nowe i unikalne elementy zachowania.

4. osob. nadaje spójność i kierunek aktywności jednostki, co przejawia się w przystosowaniu, rozwiązywaniu konfliktów, przezwyciężaniu ograniczeń i planowaniu działań celowych.

5. osob. jest zlokalizowana w mózgu.

Ujęcie osobowości w aspekcie temporalnym i narracyjnym.

Temporalne ujęcie osobowości pozwala nie tylko poznać jej historię, ale oznacza również, że człowiek może wychodzić poza popędy, wykraczać poza bodźce i działać stosownie do swego poglądu na przeszłość lub przyszłość… Określony sposób ujęcia własnej przeszłości i odniesienia do przyszłości pozwala wyjaśnić, dlaczego ktoś zachowuje się tak, a nie inaczej….W badaniach osobowości trzeba brać pod uwagę sekwencje zachowań uporządkowanych w czasie, czyli określone trendy, a nie tylko pojedyncze zachowania.

Osobowość jest raczej procesem niż strukturą, jest zmienna. Chodzi o poznanie dynamicznej organizacji wzorców zachowań, w tym działań celowych. Jedną z najważniejszych funkcji osobowości jest określenie kierunku aktywności, a więc modelu świata , celów osobistych i terminarza realizacji dążeń.

Teoria potrzeb:

Dynamikę zachowania daje się uchwycić dzięki analizie relacji między jednostka a środowiskiem. Podmiotowym elementem tej relacji jest potrzeba: konstrukt odpowiadający pewnej sile w mózgu, która organizuje percepcję, apercepcję (percepcja + interpretacja), myślenie, dążenia i działanie w taki sposób, by przekształcić w pewnym kierunku istniejącą niesatysfakcjonującą sytuację; potrzeba może być wzbudzana przez wewnętrzne i zewnętrzne bodźce. Wiążą się ze stanami napięcia w organizmie, zaspokojenie potrzeby redukuje to napięcie. Osoba może sama wzbudzać napięcie motywacyjne.

Lista potrzeb:

osiągnięć, porządku, afiliacji, zabawy, agresji, wrażeń, autonomii, seksu, dominacji, wsparcia, znaczenia, zrozumienia, unikania cierpienia, opiekuńczości, ulegania, poniżania się, pokazania się, przeciwdziałania, samoobrony

Mogą się wzajemnie wspierać lub być w konflikcie. Każda potrzeba łączy się z zamierzonym skutkiem, z pewnymi uczuciami, działaniami i cechami.

Można je podzielić wg różnych kryteriów:

• ze względu na genezę - na pierwotne (wiscerogenne) i wtórne (psychogenne)

• zw. na możliwość ujawniania się - na jawne, czyli dopuszczone do bezpośredniej ekspresji, i ukryte, których ekspresja jest zahamowana w wyniku samokontroli i autocenzury (wynik działania superego)

• zw. na zakres działań i obiektów, których dotyczą - na skoncentrowane i rozproszone

• zw. na źródło napięcia - na proaktywne, czyli uruchamiane przez podmiot (jak potrzeba osiągnięć lub autonomii), i reaktywne, czyli wzbudzane w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne.

Definicje pojęć

PRESJA: opisuje relacje między jednostką otoczeniem, jest zewnętrznym odpowiednikiem potrzeby. Może być rzeczywiście istniejąca (presja alfa) i wyobrażona (presja beta).

PRZYSTOSOWANIE polega na proporcji między potrzebami a presjami. Powtarzająca się interakcja między potrzebą a presją tworzy TEMAT.

INTEGRAT POTRZEBY jest to dobrze ukształtowana „dyspozycja tematyczna” - potrzeba pewnego rodzaju interakcji z pewnego rodzaju osobą lub obiektem. Wzbudzenie pewnej potrzeby będzie zwykle skłaniać daną osobę do poszukiwania we właściwy sposób obiektu środowiskowego odpowiadającego wyobrażeniu, które było częścią integratu potrzeby.

WEKTOR - WARTOŚĆ; potrzeby działają zawsze w służbie jakiejś wartości, czyli z intencją doprowadzenia do pewnego stanu końcowego, a zatem wartość tę należy uczynić częścią składową analizy motywów. Proponuje aby tendencje czynnościowe przedstawić w kategoriach wektorów, które reprezentują ogólne „fizyczne lub psychologiczne kierunki aktywności”. Wartości, którym służą te wektory, są również reprezentowane przez wiele pojęć.

Relacyjny model ujmowania zachowań ludzkich posłużył Murrayowi jako podstawa przewidywania zachowań w niebezpiecznych warunkach, w ramach programu badania osobowości na zlecenia Biura Służb Strategicznych Stanów Zjednoczonych przed II wojną światową.

Test Apercepcji Tematycznej (TAT):

Metoda z dwóch serii, osoba badana dostaje po 10 obrazków, dopasowanych do jej wieku i płci, jej zadaniem jest opowiedzenie historii według konwencji: co działo się wcześniej, co dzieje się aktualnie, czyli co przedstawia scena na obrazku, i jak ta sytuacja rozwinie się dalej. Z punktu widzenia założeń psychodynamicznych, metoda bazuje na projekcji, czyli rzutowaniu podświadomych uczuć, potrzeb i konfliktów na daną sytuację. Wg Murraya materiał uzyskany w teście można też interpretować zgodnie z zasadami któregoś z systemów klasyfikacyjnych (jest autorem jednego z nich), jak również potraktować jako akt twórczy, ujawniający nie tyle ukryte problemy jednostki, co horyzont jej marzeń, wizję możliwego świata, udramatyzowane relacje między ludzkie. Ten aspekt ujawnia się zwłaszcza u osób zdrowych, podczas gdy z zaburzeniami emocjonalnymi łączy się zazwyczaj zjawisko projekcji.

Inspiracje:

• McClelland, badania nad motywacją osiągnięć

• Edwards, bezpośredni kontynuator, Skala Upodobań Osobistych

• Zarysowanie poznawczej perspektywy w podejściu do osobowości

• Test ACL, test przymiotnikowy, Alfred Heilbrun

• Psychologia narracyjna

• Rozwinięcie myśli w ramach teorii, wieloaspektowego złożonego self

9: PSYCHOLOGIA JEDNOSTKI G. ALLPORT

1. Definicje osobowości.

Osobowość - dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska.

Zgromadził 50 def. t. osobowości, które ówcześnie były obecne. W swojej ostatecznej def. zwrócił uwagę na wew. organizacje, która jest zmienna! oraz psychofizyczne systemy, które stanowią podstawę psychicznego funkcjonowania człowieka. Znamienną właściwością osobowości jest zdolność do autoregulacji oraz tendencja i dyspozycja do realizowania własnych możliwości.

2. Allport teoria cech.

Cecha (def. pełna)- struktura neuropsychiczna, mająca zdolność dostarczania wielu funkcjonalnie równoważnych bodźców oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych form zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego.

Cecha (def. ogólna) - każdy wyróżniający się rys osobowości.

Cechy:

• realnie istnieją;

• predysponują do określonych zachowań;

• odpowiadają za względną stałość zachowania w różnym czasie i odmiennych sytuacjach;

• można identyfikować na podstawie obserwacji;

Podział:

1. CECHY WSPÓLNE: umożliwiają ustalanie praw, przewidywanie zachowań oraz badania porównawcze. Odnoszą się do szerokiego zakresu różnic między ludźmi, a razem wzięte składają się na całościowy obraz osobowości.

2. CECHY INDYWIDUALNE (dyspozycje): mają charakter jakościowy, unikalny. Poznajemy je po przez idiograficzne studium danej cechy. Dzielą się na:

1. kardynalne (dominujące): cecha zwykle pojedyncza, przejawiająca się w każdym niemal zachowaniu;

2. centralne: wysoce specyficzne dla osoby, zazwyczaj jest ich kilka i są ławo obserwowalne;

3. wtórne: jest ich więcej, a przejawiają się rzadziej; ich zakres jest węższy - często ograniczony do określonej klasy zach.

4. intencjonalne: odzwierciedlają przede wszystkim główne sp. sytuowania się jednostki względem przyszłości i jako takie selekcjonują bodźce, hamują pewne zachowania, a inne forują; mają wiele wspólnego z procesem rozwoju w wieku dojrzałym; mogą oddziaływać na inne predyspozycje behawioralne.

3. Koncepcja proprium.

Termin proprium to propozycja Allporta na zastąpienie nazwy self, w celu odcięcia się od filozoficznej koncepcji „self”. Jednak nie przyjęła się w psychologii.

Proprium: subiektywny świat uczuć, przekonań i intencji; coś, co tworzy wew. jedność i odbierane jest jako szczególnie własne. Obejmuje poczucie ja cielesnego, tożsamość osobistą, koncepcje siebie oraz poczucie własnej wartości.

Allport opisuje kształtowanie się i rozwój proprium:

1. 3 pierwsze lata życia: nabywa się poczucia ja cielesnego, poczucia ciągłości oraz podstaw poczucia własnej wartości;

2. 4-6 r.ż.: krystalizacja przeświadczenia o zasięgu swego ja i obraz siebie.

3. 6-12 r.ż.: nabywa się poczucia, że jest się istotą racjonalna, zdolną do rozumienia otoczenia i kierowania własnymi czynnościami.

4. od 12 r.ż: pojawiają się plany i odległe cele oraz dążenia osobiste.

Jednak rozwój proprium nie kończy się w okresie dorastania, osoba dorosła staje się coraz bardziej świadoma różnych wymiarów siebie. Wielowymiarowość osobowości świadczy o jej dojrzałości, równocześnie łączy się wyzwaniem integracji wew., przy zachowaniu nienaruszalności istniejącego bogactwa i różnorodności.

Rozwój osobowości przebiega od organizmu biologicznego w kierunku jednostki o rozszerzającej się strukturze cech, posiadającej samoświadomość, cele i aspiracje.

Zdrowy dorosły rozwija się, pod wpływem systemu wartości, których realizację uważa za pożądaną

4. Motywacja i koncepcja autonomii funkcjonalnej.

Motywacja ma 2 poziomy:

1. motywów redukowania napięć i przywracania równowagi;

2. motywów wzbudzania napięć i pobudzania aktywności, które niekoniecznie powoduje redukcje napięcia.

Istnienie motywacji - reaktywnej i proaktywnej- oraz brak ciągłości między nimi wymaga integracji. Szczególnie, że motywy z obydwu poziomów mogą występować równocześnie/mieszać się/stawać sobie na przeszkodzie.

Zasada integracji systemu: systemy wyższego szczebla determinują pracę niższych i dzięki temu człowiek potrafi tak wiernie trzymać się swego zasadniczego systemu wartości.

Teoria motywacji powinna spełniać 4 zasady:

1. uznanie aktualności motywacji - motywy muszą działać aktualnie.

2. uwzględnienie motywów różnych rodzajów, czyli motywacji reaktywnej i proaktywnej;

3. przypisanie dynamicznej siły procesom kognitywnym, ponieważ oddziałują one na zachowanie;

4. uwzględnienie unikalnych motywów indywidualnych;

Autonomia funkcjonalna: zjawisko usamodzielnienia się motywów, czyli gdy czynność/forma zach., która początkowo służy czemuś innemu, staje się celem sama w sobie. Działa na poziomie:

1. nawyków(autonomia funkcjonalna perseweracyjna): początkowo czynność może być odruchowa, wynikać z napięć wew. lub być nagradzana, z czasem jednostka może się jej wyuczyć, nawet ją polubić. Tak uczymy się np. palić, tak nabywamy nawyki i rutynowe czynności.

2. świadomych wyborów (propriacyjna autonomia funkcjonalna): związanych z kształtowaniem zainteresowania, wartości, zamiarów, uczuć, motywów, intencji, a także składników obrazu siebie i stylu życia. Zjawisko można wyjaśnić w kategoriach procesów uczenia się, ale nie do końca wiadomo, jak następuje przejście od motywu instrumentalnego do autonomicznego.

5. Kryteria dojrzałej osobowości.

Kryteria dojrzałości wg Allporta:

1. Poszerzanie zasięgu „ja” - posiadanie szerokich horyzontów, zainteresowanie światem, otwartość na nowe doświadczenia i idee; wykazywanie zapału w realizacji wybranych celów, formułowanie planów i nadzieja; aktywne zachowanie poczucia własnej odrębności.

2. Serdeczne kontakty z ludźmi (towarzyskie, intymne) - osoba jest zdolna do bezinteresownej miłości i przyjaźni, angażuje się osobiście w głębokie kontakty interpersonalne, nie traktuje ludzi w sp. instrumentalny/władczy, nie uzależnia innych od siebie, nie podporządkowuje i nie wykorzystuje, pozostawia innym wolność, szanuje odmienność drugiego człowieka.

3. Poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i samoakceptacja (dojrzałość emocjonalna) - osobę cechuje optymalne reagowanie na bodźce popędowe i sytuacje lękowe, posiada tolerancje na frustracje, stres i frustracje uznaje za zjawisko wpisane w życie, akceptuje własne słabości i porażki bez poczucia klęski, nie ma nastawienia obronnego, a jej poczucie bezpieczeństwa pochodzi z wczesnych doświadczeń dziecięcych.

4. Realizm- oznacza zdrowy rozsądek i umiar oraz dystans w podejściu do siebie i świata, spostrzeganie spraw we właściwych proporcjach, bez skłonności do przesady; posiadanie wyobraźni, ale nie uciekanie w obronne fantazje, adaptacyjny sp. zmagania się z przeszkodami i umiejętność dawania innym wsparcia.

5. Obiektywizacja samego siebie - składają się na nią wgląd i niezłośliwe poczucie humoru; osoba posiada zdolność rozumienia samej siebie, ma dystans w stosunku do siebie, zna swoją motywacje, potrafi znajdować radość w zwyczajnym życiu, posiada zdolność zachowani pozytywnego stosunku do siebie i kochanych osób, przy jednoczesnym dostrzeganiu u siebie i innych niekonsekwencji i absurdów, ma zdolność śmiania się z siebie samej.

6. Jednocząca filozofia życia - osoba dojrzała ma jasną świadomość celu życia, posiada w nim jakiś poważny wątk , który nadaje znaczenia temu, co robi, w odniesieniu do świata jest wolna od uprzedzeń i stereotypów, kieruje się wybraną orientacją wartościującą: teoretyczną(prawda), społeczną(miłość), estetyczna(piękno), religijna(doskonałość, polityczną(władza), ekonomiczną(użyteczność).

6. Teoria Allporta, jako inspiracja dla innych nurtów teoretycznych w psychologii, najczęściej wysuwane zarzuty.

Allport - orędownik budowania psychologii na fundamencie filozofii. W podejściu do osobowości bliska była mu idea holizmu i założenia nurtu Gestalt. Według niego poznanie człowieka umożliwiają badania idiograficzne (Ważna jest w nich unikalność jednostki, uchwycenie cech jakościowych) oraz badania morfogeniczne (Celem jest eksploracja indywidualnej organizacji cech wewnątrz jednostki.) - zaproponowane przez Allporta

Inspiracje dla innych nurtów:

• Ojciec teorii cech( zarysował jej perspektywę i zainspirował nomotetyczne badania nad cechami wspólnymi);

• dał podstawy psychologii humanistycznej: przez podkreślenie kwestii intencjonalności, świadomej motywacji, możliwości rozwoju i unikalności osoby;

• bliskie teoriom poznawczym jest potraktowanie osobowości w kategoriach systemu autoregulacji;

• teorie self to kontynuacja zainteresowania proprium;

• Allporta zajmując się uprzedzeniami wpłynął na psychologie społeczną;

• teoria Allporta przyczyniła się do rozwoju psychologii religii i tematyki wartości w psychologii;

• zainicjował badania leksykalne;

• współautor, wraz z P.Vernonem( a później również G. Lindzeyem) jednej z pierwszych metod do badania wartości - Study of Values;

Najczęstsze zarzuty:

• FORMALNA NIEPOPRAWNOŚĆ;

• koncepcja autonomii funkcjonalnej nie nadaje się do empirycznego zademonstrowania, formułowania przewidywań dotyczących nie obserwowalnych zdarzeń;

• nie podaje adekwatnego opisu procesu czy mechanizmu stanowiącego podst. autonomii funkcjonalnej. Mówi on nam, że zjawisko zachodzi, lecz nie dostarcza zadowalającego wyjaśnienia w jaki sposób to się dzieje i dlaczego;

• „błąd niepowtarzalnej osobowości” (Coutn) jest powodem poważnej rozbieżności między poglądami Allporta i poglądami większości współczesnych przedstawicieli nauk społecznych, którzy uważają, że na koncentracja na jednostce oraz tym co jedyne w swoim rodzaju i niepowtarzalne może prowadzić tylko do jałowych spekulacji myślowych;

• założenie o częściowym braku ciągłości między tym, co normalne, a tym co anormalne, między niemowlęciem a dorosłym oraz między zwierzęciem a człowiekiem (normalne, dojrzałe ludzkie zachowanie, jako różniące się w istotny sposób od zach. anormalnego, dziecka czy zwierzęcia);

• Allport przywiązuje zbyt dużą wagę do tego, co dzieje się we wew. organizmu, a w zbyt małym stopniu liczy się z przyciągającym bądź ograniczającym oddziaływaniem sił zew.;

• teorii Allporta zarzuca się niemożność generowania twierdzeń empirycznych ( dotyczy jej zdolności do określenia zbioru wymiarów, którymi należałoby się posługiwać przy badaniu osobowości);

10 cech różniących psych. G. Allporta od teorii psychodynamicznych

1. motywacja ma charakter (w przeważającej części) świadomy;

2. aktywność człowieka jest przede wszystkim intencjonalna, a nie popędowa;

3. u podłoża aktywności leżą świadome zamiary ukierunkowane na cel, a nie na konflikty;

4. rozwój osobowości polega na tworzeniu się i wzmacnianiu świadomego Ja;

5. integracje osobowości zapewniają systemy „wyższe” - preferencje i wartości;

6. o kształcie osobowości decyduje jej rys indywidualny, a nie skutki powszechnych zjawisk i procesów, jak kompleks Edypa;\

7. osobowość można opisać w kategoriach cech, które maja odniesienie do struktur neurofizjologicznych, a nie do popędów;

8. funkcjonowanie człowieka ma charakter w pierwszym rzędzie racjonalny, a nie emocjonaln-popędowy;

9. o funkcjonowaniu człowieka decydują jego teraźniejszość i odniesienie do przyszłości, a nie doświadczenia z przeszłości;

10. najlepszym sposobem badania osobowości jest analiza świadomych zamiarów i dążeń.

10. TEORIE CECH

(1) specyfika cechowego podejścia do osobowości

• Źródła teorii cech:

• badania nad różnicami indywidualnymi

• opis ekstrawersji i introwersji C.G. Junga

• koncepcja cech wspólnych Allporta

• 
  umożliwia pomiar i porównanie ludzi pod kątem nasilenia cech

• cechy jako przedmiot pomiaru są:

1. bipolarne (np.: ekstrawersja-introwersja; dominacja-submisja)

2. addytywne = można określić ich nasilenie na skali

3. posiadają rozkład normalny w populacji

4. są względnie niezależne od siebie

5. odnoszą się do szerokiego zakresu różnic indywidualnych

6. składają się na całościowy obraz struktury osobowości

2. czym są cechy ?

Pervin -> „Cecha jako dyspozycja, obejmuje nie tylko obserwowalne zachowania, ale także uczucia, myśli i motywy, dzięki czemu ujawnia się w formie spójnych wzorców funkcjonowania w różnych sytuacjach”

Cecha:

• jest dyspozycją - manifestuje się:

charakterystycznym zestawem zachowań (np..: introwersja- refleksyjność i przywiązanie wagi do wartości etycznych)

specyficzną aktywnością wewnętrzną (w formie uczuć, myśli, pragnień, potrzeb lub dążeń); (np.: introwersja-potrzeba zadumy);

• jako taka ma podłoże biologiczne

• albo też została ukształtowana w kontakcie ze środowiskiem.

Opisując osobowość w kategoriach cech uwzględniamy:

• typowe zachowania,

*cecha leży u podłoża stałości zachowania ujawniającej się poprzez podobieństwo reakcji w różnych sytuacjach i w różnym czasie;

*o zachowaniu rzadko decyduje 1 cecha - zazwyczaj jest to konstelacja cech.

• typowe przeżycia, uczucia (np.: skłonność do optymizmu lub pesymizmu)

• typowe preferencje i dążenia

• typowe i mniej typowe możliwości zachowań (np.: przejawianie inicjatywy w grupie).

3. ogólny model osobowości

hierarchiczna struktura cech = formalny model osobowości (akceptowany w teorii cech)

2. McCrae i Costa Wielka 5

Wymiar, cechy, nawyki, reakcje

3. Eysenck

Wymiar = typ

4. Cattell

Wymiar = cecha wyznaczona przez czynnik drugiego rzędu

Cechy = cechy źródłowe

Nawyki = cechy powierzchniowe

Podążając z dołu do góry (od nawyków do wymiaru)

Docieranie do przyczyny wyznaczającej współzmienność zachowań - analiza czynnikowa

Podążając z góry na dół (od wymiarów)

Badamy indywidualne sposoby ujawniania się cech - skale racjonalne

(2) czynnikowa teoria R.B. Cattella

1. analiza czynnikowa jako metoda „wykrywania” cech osobowości

Współczesny zarzutza pomocą analizy czynnikowej nic nie wykrywamy, tylko porządkujemy zmienne, czyli wyodrębniamy czynniki

2 .Cattell def. „osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji”

cel ps. osobowości - przewidywanie zachowania

zakłada stałość osobowość; stałość wynika z faktu, że tworzą ją cechy

3.
Podział cech

4. Źródła informacji o osobowości

-ilościowe podejście w ps. osobowości;

-możliwość pomiaru cech źródłowych i powierzchniowych

Hipoteza Cattella

niezależnie przeprowadzane badania osobowości na danych typu Q, L i T prowadzą do wykrycia tej samej struktury cech źródłowych

jeśli zbierzemy odpowiednio liczną pulę wyników każdego z trzech rodzajów danych i przeprowadzimy trzy niezależne analizy czynnikowe to ich wyniki okażą się zbieżne.

5.Kwestionariusze Cattella

• Cattell 16 PFpol. adaptacja 16-Czynnikowy Kwestionariusz osobowości Cattella

• Pięcioczynnikowy Test Niepokoju Cattella tzw. Kwestionariusz Samopoznania

6. Przewidywanie zachowania (równania specyfikacyjne),czyli jak się ma ustalenie struktury osobowości do przewidywania zachowania?

Badanie specyficznego nasilenia cech osobowości dla określonych grup (np. zawodowych) pozwoliło na ustalenie prawidłowości grupowych.

Równanie specyfikacyjne - określające związek osobowości z rocznymi zarobkami sprzedawcy

0,21A + 0,10B + 0,10C + 0,10E + 0,21F + 0,10G - 0,10L - 0,31M + 0,21N

A-kontaktowy; B-inteligentny; C -zrównoważony; E -dominujący; F-energiczny; G-sumienny; L-ufny; M- praktyczny; N-przenikliwy

Motywacja powiązania 3 rodzajów cech dynamicznych:

- postawy - wobec konkretnych obiektów

- ergi - popędy (głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość, ciekawość)

- sentymenty - nabyte struktury postaw: kariera, hobby, sport, religia, „ja”

Wykrywanie dynamicznych cech źródłowych u osoby:

analiza czynnikowa - pomiar 20 postaw, mierzonych 2 razy dziennie przez 40 dni.

(3) trójczynnikowa teoria H.J. Eysencka

„osobowość - stanowi względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia”

cecha - względnie stała dyspozycja

2. dedukcyjne podejście do badania osobowości

1. Eysenck wychodzi od najbardziej ogólnych cech, które nazywa typami, i poszukuje ich sposobów przejawiania się.

2. Koncepcja typu osobowości (czyli cechy o dużym stopniu ogólności) ma poprzedzać pomiar -zanim zacznie się przygodę z empirią trzeba wiedzieć, co chce się badać.

3. Ujęcie osobowości w kategoriach takich cech, które mają zakorzenienie w biologii człowiek. 

Eysenck wyodrębnia typy osobowości na drodze analiz teoretycznych czerpiąc inspiracje od Junga i z dorobku filozofii. Zdefiniowane na poziomie teorii typy potwierdza na materiale empirycznym przy pomocy analizy czynnikowej oraz prowadzi badania mające na celu ustalenie ich neurofizjologicznych uwarunkowań.

3. trzy podstawowe wymiary osobowości (PEN) oraz ich charakterystyka

1. P

Agresywny, zimny, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny, antyspołeczny, obojętny, twórczy, gwałtowny

Psychotyczność- predyspozycje do zaburzeń psychicznych?; ¾ przypadków uwarunkowana genetycznie

2. E

Towarzyski, żywy, aktywny, stanowczy, szukający wrażeń, beztroski, dominujący, z siłą przebicia, przedsiębiorczy

Ekstrawersja - odniesienie do siły procesów pobudzenia i hamowania

3. N

Niespokojny, przygnębiony, z poczuciem winy, z niską samooceną, napięty, irracjonalny, nieśmiały, zmienny, uczuciowy

Nerotyczność - wrodzona właściwość AUN

4. uniwersalny charakter czynników

Badania potwierdzają uniwersalność wymiarów osobowości - sposoby ich przejawiania są porównywalne we wszystkich objętych badaniami krajach, niezależnie od ich podłoża geograficznego, kultury czy ustroju społeczno-politycznego, a to świadczy o biologicznym i genetycznym podłożu osobowości.

5. typy osobowości a zdrowie

• osobowość typu A (wys.neurotyczność+ekstrawersja) -znaczną rolę odgrywa presja kulturowa, wymuszająca agresywne dążenie do osiągnięć, rywalizację, perfekcję i wyścig z czasem; przewlekłe utrzymywanie się stanów pobudzenia i agresji;

• osobowość typu C (wys.neurotyczność+introwersja)-obniżone poczucie własnej wartości i brak wiary w siebie, bierność, obniżony nastrój, pesymizm wobec przyszłości, bezradność;

• osobowość typu B - ludzie zrównoważeni emocjonalnie, cierpliwi, o cechach ambiwertywnych = zdolność do skutecznego funkcjonowania w różnych kontekstach społecznych i sytuacyjnych

6. porównanie koncepcji Allporta, Cattella i Eysencka

Allport	Cattell	Eysenck
założenie o możliwości ujęcia i opisania struktury osobowości w kategoriach cech
cechy indywidualne (dyspozycje)	cechy wspólne	cechy uniwersalne
analizy jakościowe, metoda idiograficzna	badania ilościowe i analiza czynnikowa	analizy teoretyczne badania empiryczne analiza czynnikowa
racjonalny charakter motywacji, świadome dążenia jednostki	Próbował wykryć prawidłowości grupowe i ustalić cechy dynamiczne odpowiedzialne za funkcjonowanie sieci motywacyjnej
	Teorie Cattella i Eysencka łączy: Dążenie do ustalenia struktury cech osobowości Uznanie hierarchicznej teorii cech Teorie czynnikowe- pomiar i wykorzystanie analizy czynnikowej Podobieństwo dwu najbardziej ogólnych cech/typów (Eysenck: Neurotyczność i Ekstrawersja, Cattell: Niepokój-Integracja i Ekstrawersja)
		Teorie Cattella i Eysencka różni - sposób ustalania struktury osobowości - Cattell -indukcyjny - Eysenck -dedukcyjny;

(4) pięcioczynnikowy model osobowości (PMO)

1. badania leksykalne i kwestionariuszowe jako dwa nurty badań w ramach PMO

• Fiske (1949)

na uzyskanych danych z obserwacji i samoobserwacji przeprowadzono analizy czynnikowe; w obydwu wypadkach uzyskano struktury pięcioczynnikowe

• Tupet i Christa (1961)

zbieżność wyników szeregu analiz czynnikowych pochodzących z 8 prób rk OB.

• Norman (1963)

zaproponował nazwy dla 5 wyłaniających się czynników:

• Surgencja

• Ugodowość

• Sumienność

• Emocjonalna stabilność

• Kultura

• USA P.Costa McCrae, O.John, L.Goldberg

• EuropaA.Angleitner, F.Ostendorf, B.de Raad, W.Hofstee

2. hipoteza leksykalna L. Goldberga

Hipoteza Goldberga (1981): „Rozmaitość różnic indywidualnych jest niemal nieograniczona, jednak większość tych różnic nie ma znaczenia w codziennych interakcjach międzyludzkich i pozostaje niezauważana.

Sir Franciszek Galton mógł być jednym z pierwszych naukowców, którzy jawnie postawili fundamentalną hipotezę leksykalną - mianowicie, że większość istotnych różnic indywidualnych w funkcjonowaniu człowieka można odczytać jako pojedyncze określenia w niektórych lub wszystkich językach na świecie.”

Różnice indywidualne, które były decydujące dla przetrwania i adaptacji, nie mogły pozostać niezauważone - ludzie nadawali im nazwy, stąd reprezentacja cech w języku naturalnym odpowiada ich znaczeniu.

3. model P.T. Costy i R.R.McCrae

Ekstrawersja - Extraversion

Ugodowość - Agreeableness

Sumienność - Conscientiousness

Neurotyczność - Neuroticism

Otwartość na doświadczenie - Openness to Experience

Propozycja - R. McCrae: OCEAN

4. charakterystyka wymiarów NEO

E - interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój

U - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

S - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych

N - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres

O - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja

5. inwentarze NEO

* Revised NEO Personality Inventory (NEO PI-R) 240 pyt. Ocenianych na 5 stopniowej skali posiada 2 wersje:

- do samopisu = zwykły kwestionariusz

- do opisu drugiej osoby (do użytku dla rodziców, nauczycieli, obserwatorów);

* NEO-FFI skrócona wersja- 60 pyt.,

pol. adaptacja-Zawadzki, Strelau, Szczepański i Śliwińska

• Trull, Widiger -ułożyli wystandaryzowany wywiad do badania osobowości pod kątem Wlk. 5

6. biologiczne podłoże oraz uniwersalność i stałość cech

• cechy z modelu Wielkiej 5 są wrodzone w co najmniej 40%; cechy osobowości wyrażają raczej biologię, niż są produktami doświadczeń życiowych;

• stałość vs zmienność cech osobowości na przestrzeni życia:

-niemowlęctwo - mała stabilność cech osobowości i temperamentu;

-dzieciństwo - stabilność cech zwiększa się; od 7 r.ż względna stałość cech

-ok. 30 r.ż - osobowość jako struktura cech zostaje w pełni skrystalizowana,

-osobowość dorosłego człowieka zmienia się w kierunku rosnącej spójności, a proces ten osiąga plateau ok. 50r.ż. im organizm młodszy, tym silniej skutki (traumatycznych) wydarzeń mogą ingerować w strukturę cech

- w ciągu życia dorosłego słabnie: N,E, O; wzrasta: U i S

- cechy o skrajnym nasileniu z biegiem lat tracą intensywność

7. porównanie z koncepcją Cattella i Eysencka

teorie Cattella, Eysencka i Wielkiej Piątki łączy: poszukiwanie podstawowych wymiarów osobowości, o wyraźnym ugruntowaniu w biologii człowieka;

Model osobowości wg Eysencka

Ekstrawersja =

Neurotyczność =

Psychotyczność

metoda dedukcyjna

teoria badania

Wielka Piątka

Ekstrawersja

Neurotyczność

Ugodowość

Sumienność

Otwartość na doświadczenie

metoda indukcyjna

cechy kryteria

Kryteria wymiarów osobowości (Costa, McCrae):

1) powtarzalne w różnych badaniach

2) stabilne

3) ujmowane przez różne teorie

4) występują u ludzi w różnych kulturach

5) mają podstawy biologicznedziedziczność

Eysenck:

6) Teoria model osobowości

7) istnienie markerów biologicznych

8) arbitralnie ustalone kryteria psychometryczne

Zuckerman:

1) powtarzalność i stabilność

2) co najmniej umiarkowana dziedziczność

3) występowanie podobnych cech u innych gatunków

4) istnienie biologicznych wskaźników cech

8. 
   model M. Zuckermana

Towarzyskość

Neurotyzm-Lęk

Impulsywne poszukiwanie wrażeń

Agresja-Wrogość

Aktywność

Zakłada, że podobne cechy dominują w świecie zwierząt

9. ocena modelu pięcioczynnikowego

Mocne strony teorii Wielkiej Piątki	Zarzuty stawiane teorii Wielkiej Piątki
Względnie prosty i uniwersalny model struktury osobowości, najlepiej dotąd udokumentowany empirycznie sp. ujęcia struktury osobowości.	Ograniczeniem jest sprowadzenie poznania osobowości do opisu, brak podstaw do badania motywacji.
Model porządkuje teorię cech, pozwala na orientację, jaki aspekt strukturalny osobowości jest przedmiot badań.	Model uzyskany na bazie danych liczbowych i przy udziale analizy czynnikowej stanowi uproszczenie i gubi to, co w osobowości najistotniejsze-unikalność jednostki.
Model inspiruje badanie nad różnicami indywidualnymi, biologicznymi podstawami osobowości i dziedzicznością cech.	Model prowadzi do statycznego ujęcia osobowości, nie nadaje się do wyjaśniania zmian osobowości i wzorców zachowań
Model stanowi teoretyczną podstawę psychometrycznych i leksykalnych badań nad strukturalną organizacją osobowości	Model nie prowadzi do poznania procesów oraz mechanizmów łączących się z dynamiczną organizacją i integracją osobowości.
Teoria Wielkiej Piątki zawiera propozycję integracji nauki o osobowości, ukazując miejsce i znaczenie teorii cech.	Badanie osobowości na gruncie tego modelu ignoruje sytuacyjne i kontekstowe czynniki oddziałujące na zachowania.

TEORIE SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ

1. Behawioryzm jako źródło inspiracji

U podłoża podejścia behawioralnego tkwi założenie wywodzące się od Locka, że umysł ludzki jest czystą nie zapisaną kartą, która wypełnia się treścią na zasadzie uczenia się w środowisku. Człowiek jest kształtowany przez środowisko. Rozwiązania szczegółowe były dość różne: jedni uważali , iż cale zachowanie da się wyjaśnić w oparciu o prawa uczenia, bez odwoływania się do osobowości. Skinner uwzględniał genetyczne wyposażenie człowieka. Inni dopuszczali udział zmiennych pośredniczących.

Główne założenie behawiorystów (Skinner, Watson, Hull, Tolman) ->wyuczony charakter reakcji

1.1 Warunkowanie klasyczne i instrumentalne

Warunkowanie klasyczne:

1.Bodziec bezwarunkowy Reakcja bezwarunkowa

2.Bodziec bezwarunkowy + bodziec warunkowy Reakcja bezwarunkowa

3.Bodziec warunkowy Reakcja warunkowa

Warunkowanie instrumentalne:

1.Bodziec obojętny+ bodziec pozytywny Reakcja dążenia

2.Bodziec obojętny Reakcja dążenia

1.Bodziec obojętny+ bodziec negatywny Reakcja unikania

2.Bodziec obojętny Reakcja unikania

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE - Thorndike, w Polsce Konorski - w przebiegu warunkowania instrumentalnego jednostka uczy się, że w określonych warunkach - wykonaniu lub powstrzymaniu się od wykonywania danej reakcji towarzyszy pojawienie się pewnych konsekwencji. Konsekwencje te mogą być dwojakiego typu: atrakcyjne ( nagrody) lub awersyjne ( kary )

Prawo efektu - zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje odczucie zadowolenia zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy to wzrasta prawdopodobieństwo iż powtórzone zostanie także to zachowanie. Jeżeli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu to spada prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości.

Relacje funkcjonalne między zachowaniem a jego konsekwencjami:

1. Wzmocnienie pozytywne - każda konsekwencja zachowania, która powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia się tego zachowania w przyszłości

2. Kara- każda konsekwencja zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości

3. Wzmocnienie negatywne - takie wykonanie reakcji, które pozwala uniknąć przykrych, awersyjnych konsekwencji, co powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia tej reakcji w przyszłości

4. Pomijanie - jeśli po wystąpieniu zachowania nie pojawiają się konsekwencje, które wystąpiłyby w wypadku powstrzymania się od wykonania tej reakcji i gdy obserwujemy spadek częstości wykonywania zachowania będącego elementem tej zależności.

1.2 Poglądy B. F. Skinnera na temat rozwoju i powstawania zaburzeń

Skinner 1904-1990

- Zależność zachowania od sytuacji

- Raczej proces a nie struktura osobowości

- Podstawową jednostką strukturalną jest reakcja

- Reakcja to zewnętrzne obserwowalne zachowanie, które można powiązać z sytuacją w środowisku.

- Wzrastanie i rozwój wg Skinnera to uczenie się nowych reakcji

- Psychopatologia- patologiczne zachowania nie są chorobą ale wzorcami reakcji wyuczonymi zgodnie z tymi samymi prawidłami co wszystkie inne wzorce reakcji

- Psychoterapia wykorzystuje ogólne zasady uczenia się

2. Teoria bodźca-reakcji Dollarda i Millera - istota procesu uczenia się

Próba łączenia podejścia psychoanalitycznego z behawioralnym. Uczenie wymaga 4 elementów:

1. Motywowane jest popędami ( np. głód, przywiązanie)

2. Kierunek nadają mu bodźce ze środowiska

3. Reakcje organizmu prowadzą do redukcji popędu

4. Czego efektem jest wzmocnienie wyrażające się tendencją do powtarzania reakcji.

Ogólnie rzecz biorąc uczenie się to chcenie czegoś (popęd), zauważanie czegoś( bodziec), robienie czegoś(reakcja) i osiąganie czegoś( wzmocnienie).

2.1 Teoria frustracja-agresja

Główna myśl : Agresja nie jest popędem, zachowanie agresywne to pewna forma reakcji na określone bodźce - na frustrację!

IM SILNIEJSZA FRUSTRACJA TYM WIĘKSZA SKŁONNOŚC DO AGRESJI!

Agresja jest społecznie wytworzonym zachowaniem, które jest skutkiem frustracji i wymierzone jest w innych, mając na celu ich ranienie. Jeśli agresja nie przejawia się wprost to jest to spowodowana lękiem przed karą, a nie efektem działania tłumienia lub wyparcia. Agresje wyrażamy wtedy w innej mniej zagrażającej sytuacji (np. za 2 z egzaminu nie wyrazimy złości wprost na egzaminatora co innego odbić sobie na współlokatorach)

Co wynika ze współczesnych badań:

2 rodzaje agresji:

- wroga

- instrumentalna (czyli ta bez agresji)

Istnieje związek między frustracją i agresją ale frustracja nie jest konieczna do wystąpienia agresji.

2.2 Teoria konfliktu i 3 rodzaje konfliktów:

( teoria ta nawiązuje do koncepcji Kurta Lewina )

Teza nr 1 W miarę zbliżania się do pożądanego celu zwiększa się siła dążenia

Teza nr 2 W miarę zbliżania się do niepożądanego celu zwiększa się siła unikania

Teza nr 3 W miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła dążenia

Teza nr 4 Wzrost siły popędu związanej z dążeniem czy unikaniem podnosi ogólny poziom lęku

Teza nr 5 Gdy rywalizują dwie reakcje to wystąpi silniejsza z nich.

Rodzaje konfliktów:

a) dążenie-dążenie

- dwa obiekty o podobnym stopniu atrakcyjności

- zdobycie jednego wyklucza osiągnięcie drugiego

- zwykle po dokonaniu wyboru atrakcyjność drugiego maleje, a wybranego wzrasta

- np. ślub z przystojnym Hiszpanem czy ślub z przystojnym Grekiem

b) unikanie-unikanie

- dwie sytuacje niepożądane

- nie da się ich równocześnie uniknąć, z którąś musimy się zmierzyć

- w miarę zbliżania się do celu stopień nieatrakcyjności wzrasta (tendencja do wyboru celu przeciwnego)

c) dążenie-unikanie

- cel ma dla nas znaczenie zarówno pozytywne jaki negatywne

- kiedy zbliżamy się do jego realizacji, obydwie siły rosną z tym, że siła unikania rośnie szybciej

- np. wizyta u dentysty

d) podwójne dążenie a unikanie

- jednostka musi wybrać między dwoma celami, z których każdy ma moc przyciągania i odpychania

- np. kobieta rozważająca kwestie rozwodu zdaje sobie sprawę, co traci; a kiedy myśli o zerwaniu z kochankiem - świadomość tego co straci, przerywając namiętny związek uczuciowy, skłaniają ją do działań rozwodowych

- zwykle sprawnie sobie radzimy z takimi konfliktami i szybko podejmujemy decyzje

- przedłużające się wahania- jeśli cele są odpowiednio ważne i towarzyszy temu silne napięcie mogą doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych

3. Teoria osobowości Juliana Rottera - poglądy na temat uczenia się

Test Zdań Nieskończonych - RISB . Jak według Rottera przebiega uczenie się?

1. Człowiek aktywnie konstruuje rzeczywistość, a nie tylko biernie reaguje na nią

2. Procesy uczenia się zachodzą w kontekście społecznym

3. W każdej sytuacji jednostka dysponuje szerokim potencjałem zachowań

4. Człowiek uczy się przewidywać skutki swoich reakcji oraz to co, zrobią inni ludzie i działa stosownie do tych przewidywań

5. Człowiek jest rozumnym obserwatorem świata, stąd wie jakie sytuacje prowadzą do wzmocnień a jakie do kar

3.1 Teoria oczekiwania-wartości

Prawdopodobieństwo określonego zachowania w danej sytuacji jest sumą oczekiwania i wartości.

PZ = O + WW

OCZEKIWANIE- przyjmowane prawdopodobieństwo, że określone wzmocnienie rzeczywistości nastąpi w rezultacie określonego zachowania-> subiektywne przekonanie, że określone zachowanie doprowadzi do określonego celu

Oczekiwania są zmiennymi o charakterze poznawczym, natomiast pojęcie wartości wiąże się z motywacją. Zarówno oczekiwania jaki wartości mają charakter subiektywny.

3.2 Koncepcja lokalizacji kontroli

Poczucie lokalizacji kontroli - indywidualna właściwość człowieka( wymiar osobowościowy) dający się przedstawić na kontinuum od poczucia zewnętrznej kontroli do poczucia kontroli wewnętrznej

WEWNĘTRZNA LOKALIZACJA KONTROLI - wiara we własne zdolności, kontrolowanie zdarzeń życiowych. Przekonanie osoby, że efekty jej działań zależą od niej samej i od jej zachowania.

ZEWNĘTRZNA LOKALIZACJA KONTROLI - przekonanie, że zdarzenia życiowe są rezultatem oddziaływania czynników zewnętrznych, takich jak: przypadek, szczęście, przeznaczenie, wpływ innych osób.

Stadia rozwoju LOC:

Stadium 1- zewnętrzny LOC w odniesieniu do sytuacji zakończonych zarówno sukcesem jaki niepowodzeniem

Stadium2-zewnętrzny LOC w stosunku do sytuacji zakończonych niepowodzeniem oraz wewnętrzne poczucie kontroli w sytuacjach zakończonych sukcesem

Stadium3-względna równowaga LOC w stosunku do sukcesów i niepowodzeń i ukształtowanie się zgeneralizowanego poczucia typowego dla jednostki.

Czynniki wpływające na ukształtowanie się określonego poczucia lokalizacji kontroli:

a) postawy rodziców i opiekunów

b) miejsce dziecka w rodzinie

c) niezwykłe doświadczenie o charakterze traumatyzującym

Rotter i Hochreich wymienili potrzeby:

1. Uznania i prestiżu

2. Dominacji

3. Niezależności

4. Opieki i zależności

5. Miłości i uczucia

6. Komfortu fizycznego

Potrzeby dotyczą relacji między jednostką a środowiskiem. Ważnym aspektem tej relacji jest stosunek do innych ludzi.

4. Mocne i słabe strony teorii społecznego uczenia się

Mocne strony:

+ Podkreślenie potrzeby systematycznych badań

+ Docenianie wpływów sytuacyjnych i środowiskowych zmiennych lub zachowań

+ Podejście pragmatyczne, które doprowadziło do nowych programów terapeutycznych

Słabe strony:

- zbyt proste wyjaśnianie osobowości i pomijanie istotnych zjawisk i zmiennych

- brak jednej zintegrowanej teorii

- brak jasnego potwierdzenia trwałej skuteczności terapii behawioralnej

12.TEORIE SPOŁECZNO-POZNAWCZE

Społeczne teorie uczenia się są naturalną kontynuacją behawioryzmu. Respektują prawa uczenia się, wskazując jednocześnie na wewnętrzne mechanizmy samokontroli. Obrazują tym samym rozwój podejścia behawioralnego w kierunku tworzenia nauki o osobowości. Behawioryści z założenia kwestionowali użyteczność kategorii „osobowość”, sądząc, że dla wyjaśnienia zachowania wystarcza precyzyjna rejestracja związków pomiędzy bodźcami i reakcjami. Ograniczenia zakresu nauki o osobowości do repertuaru reakcji i procesów uczenia, dzięki którym reakcje te zostały nabyte, jest zabiegiem redukcjonistycznym. Z punktu widzenia rozwoju wiedzy o człowieku konieczne stało się uściślenie metod badania i rejestracji faktów nieobarczonych daną interpretacją.

Krótko mówiąc behawioryzm daje proste i logiczne wytłumaczenia zachowania, jednak nie wyjaśnia wszystkich ludzkich zachowań i nie daje wyjaśnień kompletnych, obejmujących spójność zachowań, myśli i uczuć, daje to możliwość rozwoju nauki o osobowości, opartej tym razem na rejestrze zachowań i kontroli zmiennych o charakterze poznawczym.

Społeczne teorie koncentrują się na tym:

1. jaki jest wpływ kontekstu społecznego i sytuacyjnego na przebieg procesów uczenia się określonych reakcji

2. jak można przewidywać zachowania na podstawie znajomości zewnętrznych czynników sytuacyjnych oraz określonych zmiennych wewnętrznych o charakterze przekonań wyuczonych w kontekście społecznym.

TEORIA SPOŁECZNO-KOGNITYWNA - Albert Bandura

Wczesne zainteresowania Bandury dotyczyły zagadnień klinicznych, procesów interakcji a szczególnie mechanizmów ujawniania się i kontroli nad zachowaniami agresywnymi u dzieci i młodzieży. Wychodząc z założeń teorii uczenia się, zwrócił się w kierunku poszukiwania genezy zachowań agresywnych w środowisku rodzinnym dziecka. Badanie te pozwoliły na wysunięcie tezy, iż w powstawaniu i ujawnianiu się zachowań agresywnych znamienną rolę odgrywają wzorce rodzinne, co więcej znaczące jest nie wzmocnienie - jak chcieli to behawioryści- a wzorce.

Zatem Centralną rolę w rozwoju osobowości odgrywa uczenie się od innych ludzi przez obserwację - rozwój osobowości odbywa się na zasadzie MODELOWANIA.

Ludzie uczą się określonych zachowań - obserwując świat i naśladując innych ludzi

Pytanie wokół którego Bandura skoncentrował swoje badania brzmiało: Jak to się dzieje że ludzie uczą się przez obserwację- co się na to składa? Od czego zależy to, że niektóre zachowania powtarzamy a niektóre nie?

Bliższa analiza modelowania pozwoliła na wyszczególnienie 4 niezbędnych elementów tego procesu:

PROCES MODELOWANIA:

1. Zaobserwowanie wzorca - dużą rolę pełni to, czy jest atrakcyjny, znajomy albo dziwny; dlatego względnie łatwo uczymy się zachowań, które zauważamy u naszych bliskich, które nam imponują albo przyciągają uwagę swoją oryginalnością

2. Przechowywanie(odkodowanie, zrozumienie, zapamiętania) - by wzorzec zachowania został zapamiętany, ważne jest zrozumienie jego sensu, o co chodzi w zachowaniu

3. Motoryczna zdolność do powtórzenia czynności - przez obserwację uczymy się pewnego zakresu zachowań, głównie społecznych, takich, których możliwościami wykonania dysponujemy.

4. Motywacja - czyli chęć powtórzenia zachowań danego zachowania, w przeciwnym razie pozostanie ono jak „bierny wzorzec kognitywny”, albo w ogóle nie zostanie zapamiętane.

W modelowaniu istotą sprawy jest nabywanie „kognitywnych wzorców zachowań”- coś w stylu wiedzy „know-how” lub wiedzy proceduralnej. Większa skłonność do powtarzania zachowań występuje w przypadku, gdy wiemy, że zostały one wzmocnione. Uczenie się przez obserwację obejmuje zatem warunkowanie zastępcze (uczenie się tych zachowań, które obserwują jako wzmocnienie u innych).

Dwie zmienne: przekonanie o własnej skuteczności i ocenę danego zachowania pod kątem spostrzeganej wartości.

Krótko mówiąc, jeśli nie wierzymy, że potrafimy dane zachowanie powtórzyć przypisujemy mu wartość ujemną, to raczej nie będziemy skłonni go powtarzać.

PRZEKONANIE O WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI (SELF- EFFICACY)

To przekonanie, że o możliwości prowadzenia skutecznego działania w nowych, niejednoznacznych, nieprzewidywalnych, a nawet stresujących warunkach.

Przekonanie o własnej skuteczności decyduje o:

- podjęciu dziania,

- wysiłku w nie wkładanym,

- wytrwałości w dążeniu do celu,

- uczuciach, jakie mu towarzyszą,

- radzeniu sobie z przeszkodami i porażkami,

- poziomie stresu, jaki ta osoba jest w stanie wytrzymać,

- mobilizacją układu immunologicznego,

Oczekiwania skuteczności osobistej w konkretnych działaniach różni się od oczekiwania sukcesu (poradzę sobie w nowych okolicznościach vs wypełnię określony standard).

Na przekonanie o własnej skuteczności, i oczekiwanie skuteczności w nowych sytuacjach ma wpływ szereg czynników wywodzących się z czterech źródeł:

1. osiągnięcia w działaniu- chodzi tu zarówno o sukcesy jak i porażki ponoszone we własnych działaniach, jak również przezwyciężenie lęków i oporów, testowanie swoich możliwości w sytuacjach nowych i trudnych

2. doświadczenia pomocne- pochodzą one z obserwacji innych ludzi i wiedzy o tym jakie zachowania są skuteczne w określonych okolicznościach

3. perswazja werbalna - obejmuje instrukcję, jak sobie poradzić, jakie działania mają wartość, jakie są uzasadnieniem ponoszonych kosztów oraz tworzone programy poznawcze wspierające wytrwałość i odporność

4. stany fizjologiczne - chodzi o stany afektywne i napięcia doświadczone w związku z aktywnością, brak pobudzenia i nadmierne pobudzenie wpływają ograniczająco na osobistą skuteczność

W jaki sposób motywują nas cele?

Do działania motywuje nas antycypacja (przewidywanie zdarzenia), która obejmuje:

1. szacowanie koniecznego wysiłku

2. kosztów i wyrzeczeń (inne cele trzeba odłożyć)

3. świadomość uczuć i myśli, jakie pojawiają się w trakcie działań

4. przewidywania samopoczucia i samooceny po wykonaniu działań (np. euforia/wstyd, które są wystarczającym powodem, by dane działanie podjąć albo się przed nim wstrzymać)

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

Przekonanie dotyczące JA, w tym szczególnie przeświadczenie o własnej skuteczności odgrywają centralną rolę w osobowości. Całkowita struktura osobowości obejmuje:

• procesy kognitywne

• kompetencje / umiejętności (mają charakter behawioralny albo poznawczy, np. dotyczą umiejętności rozwiązywania problemów)

• cele (odnoszą się do szerokiej sfery przewidywania przyszłości i wzbudzania motywacji, zakładają szereg procesów poznawczych, związanych z przewidywaniem rozwoju sytuacji i efektów alternatywnych działań, oceny wartości poszczególnych stanów finalnych, oceny posiadanych kompetencji pod kątem ich przydatności.)

• Self i przekonanie o własnej skuteczności

ZACHOWANIA MORALNE

Regulowane są przez sankcje:

-społeczne i zinternalizowane standardy samokontrola:

- monitorowanie własnego zachowania

- osądzanie - ocena samego siebie i własnego postępowania

antycypowanie reakcji dumy z siebie, satysfakcji i samokrytyki

PROCESY POZNAWCZE I MOTYWACJA

Na samoregulację składają się: (autoregulację też)

- predyktywna kontrola wysiłku- oszacowanie, ile wysiłku trzeba będzie włożyć w to, by osiągnąć pożądany rezultat, oraz na jaki wysiłek osobę stać

- afektywne reakcje samooceny- czyli ocena własnego zaangażowania w działanie, odniesiona do systemu wartości i płynące stąd satysfakcja lub zawód,

- samoocena osobistej skuteczności- czyli przewidywanie w jakim stopniu jednostka potrafi efektywnie działać w kierunku osiągnięcia celu, ocena ta może odbiegać od ogólnego przekonania o własnej skuteczności.

- autorefleksyjna aktywność metapoznawcza- dotyczy adekwatności oceny własnej skuteczności oraz tego, na ile standardy były postawione w sposób właściwy, chodzi również o dostępność celów

(Trzy pierwsze elementy dotyczą aktywności poznawczej wyprzedzającej działanie, ostatni - to ocena typu: „nie warto było się tak starać”)

AUTOREGULACJA

Jako zespół procesów poznawczych ma charakter przede wszystkim antycypacyjny, a nie reaktywny, pomimo iż sprzężenia zwrotne też odgrywają istotną rolę. System antycypacji obejmuje zdolność do przewidywania, refleksyjną samoocenę i reakcje na własne postępowanie.

Automotywowanie:

standardy nierównowagamobilizacja do wysiłkuautomonitorowanie , standardy, ewaluacja, samoocena afektywne reakcje

MOTYWACJA

Motywację można rozpatrywać na trzech poziomach:

1. motywacja biologiczna - związana jest z redukcją napięć popędowych, który to proces pozostaje pod kontrolą kognitywną

2. motywacja związana ze społecznymi wzmocnieniami- również pozostaje pod kontrolą kognitywną, niemniej decydujące znaczenie dla podejmowania albo powstrzymywania się przed określonym działaniem mogą mieć wzmocnienia i sankcje o char. Społecznym.

3. Motywacja do działań celowych- motywacja związana ze stawianiem celów, antycypacją wyników działań i planowaniem ich przebiegu, czyli automotywowanie, które de facto polega na wytworzeniu nierównowagi między stanem aktualnym a pożądanym i mobilizacji do wysiłku celem zniwelowania różnicy

Motywacja reaktywna -redukowanie rozbieżności-reaktywna kontrola

Motywacja proaktywna- produkowanie rozbieżności- proaktywną kontrola

Interpretacja zjawisk patologicznych

Zachowania patologiczne są nabyte podobnie jak wszelkie inne. Oznacza to, że uczenie się przez obserwację również odgrywa ważną role w ich genezie. Patologia nie jest skutkiem doświadczeń traumatycznych ani konfliktów wewnętrznych, a jedynie dysfunkcjonalnego uczenia się. Nabyte przekonania i oczekiwania mogą motywować jednostkę do takich zachowań, które narażają ją na ewentualne straty.

Kluczową rolę w większości patologii pełnią procesy poznawcze, szczególnie niskie przekonanie o własnej skuteczności, to przekonanie o własnej bezradności wywołuje lęk w nowych i trudnych sytuacjach. W teorii społeczno- poznawczej spostrzegania zdolności do kontrolowania potencjalnie zagrażających wydarzeń odgrywa centralną rolę we wzbudzaniu lęku i radzeniu sobie. Skutkiem niskiego przekonania o własnej skuteczności jest oczekiwanie negatywnych rezultatów działań i wycofywanie się z nich- pesymizm, apatia jako centralne symptomy depresji. W tym kontekście przywołać warto zjawiska obniżonego morale, na które składa się kombinacja spostrzeganej nieskuteczności własnej, negatywnej samooceny i ograniczonych zainteresowań. Leczenie odbywa się poprzez modelowanie i kierowane uczestnictwo- naukę zachowań skutecznych.

TEORIA W. MISCHELA

Kontrowersja osoba-sytuacja

Walter Mischer interesował się podobnie jak Bandura problemami związanymi z nieprzystosowaniem młodzieży i przestępczością wśród młodzieży. Najbardziej zasłynął jednak z miażdżącej krytyki teorii cech. Rozczarowany nieskutecznością przewidywań czynionych na podstawie badań różnic indywidualnych i mierzenia cech osobowości, Michel postanowił dokładniej sprawdzić współzależności między cechami posiadanymi przez ludzi a ich zachowaniem. Ich analiza doprowadziła Mischela do wniosku, że o zachowaniu decyduje sytuacja; zachowanie jest funkcją sytuacji, a nie wewnętrznych cech osobowości.

Krytyka teorii cech !!!!

Krytyka teorii cech dała kierunek jednemu z wielu bardzo ważnych nurtów tej teorii a mianowicie w kierunku wykazania złożonych związków między konfiguracją cech a zachowaniem.

Krytyka dla samego Mischela także okazała się wyzwaniem, bo skoro to sytuacja a nie cechy decydują o zachowaniu, to należało wskazać, w jaki sposób tak się dzieje. Zaproponował analizę osobowości w kategoriach zmiennych poznawczych, poprzez przedstawienie listy społecznie wyuczonych, kognitywnych zmiennych osobowościowych. U ich podłoża leżą trzy założenia:

1. w różnych sytuacjach człowiek spotyka w środowisku specyficzne układy bodźców, które wpływają na zmienność zachowania,

2. posiada zdolność różnicowania umożliwiającą zróżnicowaną interpretację sytuacji

3. dzięki zdolności do adaptacji i samoregulacji ludzkie zachowanie odznacza się dużą giętkością

Pięć zmiennych osobowościowych mają charakter wyuczony. Kształtują się pod wpływem wzmocnień w ramach interakcji ze środowiskiem społecznym. Mają również charakter kognitywny, gdyż są to poznawcze interpretacje, które wyznaczają sposób podejścia do określonych sytuacji, wpływając tym samym na zachowanie.

Osobowość można rozpatrywać w pięciu kognitywnych zmiennych wyuczonych w kontekście społecznym:

1. Konstrukty i strategie kodowania informacji- odnoszą się do kategoryzowania wydarzeń i sposobu interpretowania informacji

2. Cele- obejmują pożądane i niepożądane skutki możliwych działań jednostki, czyli to, ku czemu dążyć i czego unikać dotyczą subiektywnych wartości i oceny zdarzeń.

3. Oczekiwania- dotyczą przewidywanych skutków zdarzeń i mają postać warunkową „jeżeli…to”, i dotyczą skutków zachowania w danej sytuacji, znaczenia określonego bodźca w danej sytuacji, własnych możliwości zachowania się w określony sposób w danej sytuacji.

4. Kompetencje- dotyczą tego, co osoba wie, że potrafi zrobić

5. Systemy samoregulacji- odnoszą się do sposobów ukierunkowania i regulacji zachowania poprzez cele i standardy oraz tworzenie planów działania, które mogą nadawać aktywności linię przewodnią i określony kalendarz(dzięki nim wiemy, jak osiągać cele oraz co, kiedy i pod jakimi warunkami warto robić).

Kognitywno-afektywny system osobowości

W 1995 Mischel i Shoda opublikowali teorię wzbogaconą o analizę emocjonalnych reakcji współwystępujących ze zmiennymi kognitywnymi- kognitywno-afektywną teorię osobowości. Główna zmiana w stosunku do wcześniejszych ujęć polega n wprowadzeniu kategorii emocji i uczuć wpływających na przetwarzanie informacji. Proponują systemowe ujęcie zmiennych osobowościowych, których nadal jest 5 i tworzą one system osobowości, jego składnikami są:

1) kodowanie - obejmuje kategorie dotyczące siebie, ludzi, zdarzeń i sytuacji;

2) oczekiwania i przekonania dotyczące świata społecznego, rezultatów zachowania w określonych sytuacjach i własnej skuteczności

3) emocje i uczucia oraz afektywne reakcje włącznie z komponentami fizjologicznymi

4) cele i wartości- obejmują pożądane i niepożądane rezultaty działań oraz stany emocjonalne a także cele, wartości i wizje życiowe

5) kompetencje i plany samoregulacji- potencjalne zachowania i skrypty dotyczące tego, co można zrobić, oraz plany i strategie organizowania działań i oddziaływań na rezultaty zachowania

Kognitywno- afektywny system osobowości leży u podłoża wzorców zachowania korespondujących z określonymi typami sytuacji. Teoria została rozwinięta w kierunku eksploracji bardziej stałych elementów osobowości. Innym przejawem tej tendencji jest wprowadzenie kategorii tzw. podpisu behawioralnego, czyli charakterystycznego dla jednostki wzorca zachowania w pewnych określonych warunkach.

13.Poznawcza psychologia osobowości

1. Specyfika podejścia

• Plastyczność osobowości - osobowość jest organizowana i dynamizowana przez procesy kategoryzacji i schematyzacji ( schematy i kategorie umożliwiają rozumienie świata, wydarzeń i zmian, kontakt z innymi ludźmi, skuteczne kierowanie własną aktywnością. Stałość zachowania zależy od stopnia stałości poznawczych reprezentacji relacji osoby ze światem.

• Osobowość jest systemem otwartym będącym w bliskich relacjach ze środowiskiem (może nawet częścią środowiska).

• Temporalne wychylenie układu osobowość - środowisko. Człowiek efektywnie funkcjonujący uprzedza zmiany w środowisku. Jest aktywnym konstruktorem obrazu świata, siebie i własnej relacji ze światem, a informacje z przeszłości stanowią niezbędny ku temu budulec.

• Człowiek nie tylko reaguje na rzeczywistość, ale aktywnie ją konstruuje, przewiduje, ocenia i stosownie od rezultatów tak przetworzonych info podejmuje celową aktywność albo ogranicza się do jakiegoś sposobu reagowania.

Związki z innymi nurtami teoretycznymi i elementy odróżniające

• Silny związek z teoriami społecznego uczenia się;

• Teorie uczenia się odwołują się do zmiennych poznawczych;

• Teorie W. Mischela i A. Bandury wręcz „ewoluowały” z teorii społecznego uczenia się do teorii poznawczych;

• Teorie poznawcze silniej akcentują sterującą rolę osobowości wynikłą z przetwarzania info i związaną z nią aktywność własną jednostki.

2. Teoria konstruktów osobistych G. Kelly'ego

a) metafora człowieka jako naukowca - człowiek jest aktywnym obserwatorem świata, nie ogranicza się do rejestrowania zdarzeń, ale poszukując w środowisku sensu i organizacji, porządkuje info i na ich podstawie formułuje przewidywania. Każde działanie jest formą testowania przewidywań. W tym sensie każdy człowiek jest naukowcem. To, co różni człowieka od innych istot żywych to zakres przewidywań, które mogą dawać podstawy do kontrolowania zdarzeń.

obserwacja (zbieranie info)--> porządkowanie i klasyfikacja info --> stawianie hipotez (na podstawie posiadanych info) --> testowanie hipotez

b) konstrukty osobiste

- są to konstrukty poznawcze naszego własnego doświadczenia; tworząc konstrukty skupiamy się na elementach powtarzających się, kontrastujących ze sobą. Najprostszy konstrukt składa się z dwóch podobnych do siebie elementów i trzeciego, różnego od nich. Każdy konstrukt jest dwubiegunowy. Jeden biegun opisuje różnicę, a drugi podobieństwo, np. „wesoły - smutny”. Ludzi można najlepiej zrozumieć poznając ich konstrukty poznawcze.

O podobieństwie dwóch konstruktów osobistych decyduje:

• Fakt posługiwania się tym samym konstruktem;

• Sposób indywidualnego rozumienia konstruktu;

• Pozycja konstruktu w systemie;

• Zakres stosowalności konstruktu.

Każdy człowiek tworzy unikalny system konstruktów osobistych.. Ma on hierarchiczną organizację. Grupowanie elementów systemu polega na dążeniu do minimalizowania różnic i niespójności między nimi.

Właściwości systemu konstruktów osobistych:

• Złożoność,

• Spójność,

• Zhierarchizowanie,

• Integracja.

Niespójność i nadmierna złożoność - zwiększone napięcie, utrudnione lub mniej trafne antycypowanie.

Brak integracji lub hierarchizacji - pomijanie niektórych istotnych w danej sytuacji konstruktów lub ocenianie sytuacji z punktu widzenia konstruktów niższego rzędu (przykład sędzia - więzień - orzekanie o winie przez pryzmat znajomości z więźniem).

c) Typy konstruktów:

• Ze względu na zakres stosowalności (np. uprzejmy - nieuprzejmy, liberalny - konserwatywny);

• Centralne( rdzenne) vs peryferyczne. Zmiana konstruktów centralnych wiąże się z przebudową całego systemu, stąd towarzyszą temu emocje. Zmiany konstruktów peryferycznych nie pociągają za sobą istotnych konsekwencji;

• Deskryptywne (dom - chata) vs ewaluatywne (życzliwy - zgryźliwy);

• Abstrakcyjne (miłość - zdrada) vs konkretne (spacer - ucieczka);

• Powszechnie zrozumiałe vs unikalne;

• Słowne vs przedsłowne ( nie potrafimy go wyrazić werbalnie);

• Konstrukt zanurzony - kiedyś miał postać werbalną, aktualnie trudno nam go zwerbalizować;

• Przepuszczalne (ulegają modyfikacjom pod wpływem kolejnych obserwacji) vs nieprzepuszczalne (sztywne, niezmienne);

Nadmierna przepuszczalność - trudności w przewidywaniu zmian w rzeczywistości.

Nadmierna sztywność - niedopasowania do rzeczywistości, „naginanie” rzeczywistości do tego, jak się ją widzi.

Adaptacyjna jest umiarkowana giętkość konstruktów.

• Konstelacyjny (ściśle wytyczone granice, np. Ratownik - terrorysta) vs założeniowe (bardziej otwarty charakter, np. światopogląd - ideologia);

d) Rep Test - Test Zbioru Konstruktów Ról

• Metoda poznawania sieci systemu konstruktów;

• Zastosowanie badawcze i kliniczne;

• Badania Leitnera nad osobowością - związek między wartościowanie, emocjami a zachowaniem - osoby schizofreniczne - luźny, osoby zdrowe - średni, osoby nerwicowe - ścisły;

• Nastolatki o wybitnych osiągnięciach w nauce postrzegają różne formy aktywności związanej z nauką w kategoriach konstruktu przyjemności;

• W aspekcie relacji międzyludzkich dzieci formułują konstrukty przede wszystkim ewaluatywne, rzadziej deskryptywne.

e) Dynamika osobowości

• Osobowość zmienia się, bo zmieniają się konstrukty (minimalizowanie niespójności konstruktów, inne modyfikacje);

• Lęk - powstaje w wyniku rozpoznania wydarzenia jako tego, którego rozwiązanie leży poza zasięgiem stosowalności konstruktów osobistych; lęk przed nieznanym. Redukuje go nazwanie, znalezienie kategorii. Nerwica - permanentny stan niedomogi poznawczej;

• Poczucie winy - świadomość nie spełniania subiektywnie ważnej roli narzuconej przez innych lub przez siebie;

• Zagrożenie - wskazuje na potrzebę przebudowania całego systemu konstruktów (np. w sytuacji porwania własnego dziecka).

f) Wzrost i rozwój

• Rosnąca złożoność i integracja systemu konstruktów osobistych, zawierającego konstrukty o odpowiedniej przepuszczalności i stopniu abstrakcji;

• Coraz bardziej efektywna orientacja w rzeczywistości i formułowanie trafnych przewidywań.

g) Psychopatologia i propozycje terapeutyczne

• Praca nad systemem konstruktów, zwłaszcza nad ich przepuszczalnością oraz stymulowanie osoby do eksperymentowania z nowym zachowaniem;

• Terapia ustalonej roli - eksperymentowanie z nowymi rolami, czyli modyfikacja konstruktów osobistych i wprowadzenie w czyn określonego zachowania, które na zasadzie sprzężenia zwrotnego może oddziaływać na dalsze zmiany lub przesunięcia w systemie konstruktów osobistych;

• Akcent na świadomość i kierowane przez podmiot próby zmian zachowania i myślenia ( w kontekście psychodynamiki)

• Klient - aktywna eksploracja i odejście od utrwalonych sposobów myślenia i działania, próby przymierzania ról innych ludzi (w odróżnieniu od Rogersa).

Podsumowanie

• Akcent na poznanie i werbalizację;

• Tworzenia racjonalnej wizji świata przez człowieka;

• Człowiek jako aktywny podmiot;

• Uczucia są wtórne w stosunku do poznania;

• Podstawową zasadą porządkowania info - powstawanie konstruktów;

• Alternatywizm konstrukcyjny - sposób konstruowania psychologicznej reprezentacji świata zawsze może być zmieniony na inną alternatywną konstrukcję;

• Rep Test.

3. Teoria pola Kurta Lewina

• Perspektywa kategorii systemowych, wykorzystanie koncepcji pola elektromagnetycznego Maxwella, Faraday'a, Hertza;

• Bliski związek z psychologią Gestalt - całościowe ujęcie relacji osoba - środowisko;

a) Struktura i dynamika osobowości:

• pole psychologiczne = przestrzeń życiowa = osoba + środowisko;

• Relacja pomiędzy osobą a środowiskiem jest zmienna;

• Wymiana info i wzajemne oddziaływanie osoba - środowisko sprawiają, że rzeczywistość psychologiczna nieustannie się zmienia;

• Granice osoba - środowisko mogą być w różnym stopniu sztywne i przepuszczalne;

• osoba = obszar percepcyjno - motoryczny (odbieranie info i oddziaływanie na otoczenie - czyli kontakt ze światem) + obszar wewnętrzno - osobisty (regiony peryferyjne przylegające do obszaru percepcyjno - motorycznego + regiony centralne nie kontaktujące się bezpośrednio z obszarem p-m).

• Każdy region reprezentuje jakiś fakt psychiczny (wyobrażenia). Duża liczba regionów może świadczyć o bogactwie osobowości. Regiony cechują się różnym stopniem przepuszczalności i sztywności/płynności granic);

• Środowisko - analogiczny podział na regiony;

• Wartościowość regionów (w przypadku głodu wartościowym regionem jest pożywienie) jest czynnikiem wzbudzającym potrzeby z kręgu dążeń oraz unikania;

• Różnice napięć między częściami systemu powodują wyzwolenie energii, która zostaje wykorzystana w procesach psychicznych i aktywności zewnętrznej. System dąży bowiem do wyrównania napięć;

• Zachowanie - funkcja napięć w polu psychologicznym (przestrzeni życiowej);

• O ostatecznym kierunku aktywności decyduje wypadkowa napięć (potrzeb) wewnętrznych i sił zewnętrznych;

• Rozwój osobowości - zmieniająca się liczba organizacji ( integracji) i właściwości regionów wewnątrz osoby oraz wzrastającej różnorodności i organizacji czynności;

• Organizacja czynności musi mieć związek z jakąś formą uporządkowania złożonych relacji osoba - środowisko; teoria Lewina nie wyjaśnia do końca tego aspektu;

4. Poznawcza psychologia osobowości w Polsce

a) J. Kozielecki

• Psychologiczne teorie samowiedzy

Samowiedza - wiedza o sobie, która stanowi zbiór sądów i przekonań na temat własnego wyglądu, intelektu, charakteru, dojrzałości emocjonalnej, relacji z innymi ludźmi, czy aspiracji życiowych. Człowiek zdobywa ją w procesie samopoznania. Składa się z sądów osobistych:

1. Sądy opisowe - samoopis;

2. S. Wartościujące - samooceny;

3. S. O standardach osobistych - jaki chciałbym być, jaki powinienem być;

4. S. O regułach generowania wiedzy o sobie - przekonanie o tym, w jaki sposób nabywa wiedzy o sobie;

5. S. O regułach komunikowania wiedzy o sobie - przekonania dot. Tego, co, jak, komu i kiedy można o sobie mówić.

• Klasyczna teoria decyzji i teoria użyteczności (feat. Edwards ;-))

Przedstawia zachowanie doskonale racjonalnego decydenta, który dysponując pełną wiedzą o dostępnych możliwościach, ich użyteczności i prawdopodobieństwie zaistnienia określonych skutków swej decyzji, dokonuje najlepszego wyboru. Doskonale racjonalny decydent kieruje się

- zasadą użyteczności - wybiera to, co przyniesie mu większą korzyść;

- zasadą prawdopodobieństwa - bierze pod uwagę to, jakie są szanse zaistnienia określonych skutków dokonanego wyboru.

Ograniczeniem teorii jest to, że jest ona modelem bardziej preskryptywnym, proponującym swoistą receptę podejmowania racjonalnych decyzji, niż deskryptywnym, czyli opisującym realne czynności decyzyjne jednostek i zespołów ludzkich.

Modyfikacją tej teorii jest model kompensacyjny - tutaj dostępne możliwości oceniamy ze względu na wiele kryteriów, po czym wybieramy tę, która uzyskuje wyższy wynik globalny. Zakładamy przy tym, że przyjęte kryteria się równoważą, czyli niedobór na jednej skali ocen może być kompensowany nadwyżką na innej skali. Ważnym kryterium oceny jest tu też prawdopodobieństwo zaistnienia pożądanych lub nie skutków wyboru danej możliwości.

Zarzuty odnośnie teorii decyzji i modelu kompensacyjnego:

- w rzeczywistości wiele ważnych decyzji życiowych musimy podejmować w warunkach niedoboru info;

- aby dokładnie rozważyć wszystkie możliwości i porównać je pod każdym względem należałoby poświęcić dużą ilość czasu i energii mentalnej decydenta;

- wątpliwość założenia, że dobre i złe strony poszczególnych możliwości się równoważą, ponieważ niektóre kryteria oceny mogą być absolutnie decydujące;

- model kompensacyjny nie bierze również pod uwagę tego, że niektóre kryteria oceny działają interakcyjnie. Zamiast efektu sumowania się dobrych i złych stron mamy wówczas efekt interakcyjnej modyfikacji jednego aspektu oceny ze względu na wynik na zupełnie innej skali.

Kozielecki stworzył też podział działań człowieka:

1. Działania o charakterze ochronnym ( paliatywnym) - ich celem jest obrona przed bólem fizycznym i psychicznym, dostosowanie do zmian środowiska, przywrócenie zachwianej równowagi. Ich cechami są: celowość, powtarzalność, planowość, przewidywalność, wywołanie okolicznościami zewnętrznymi, konieczność, nastawienie na utrzymanie lub przywrócenie stanu rzeczy.

2. Dz. Transgresyjne - intencjonalne wychodzenie poza codzienną aktywność i robienie rzeczy nowych lub w nowy sposób. To działania inwencyjne i ekspansywne. Mogą być źródłem rozwoju lub regresu Typy transgresji:

- typ P - psychologiczne - mają charakter indywidualny, wnoszą coś nowego w życie jednostki lub grupy ( np. ktoś odkrył sztukę bizantyjską, napisał wiersz, ułożył nowy przepis kucharski);

- typ H - historyczne - indywidualne (odkrycia Kopernika, podróż Kolumba), czy zbiorowe (powstanie „Solidarności), obalenie muru berlińskiego - wnoszą coś nowego w dorobek ludzkości lub społeczeństwa.

W zal. Od tego, jakiej sfery dotyczą, transgresje mogą być materialne, duchowe, symboliczne, społeczne, autokreacyjne. Specyficznym rodzajem jest t. Paradoksalna, polegająca np. na oddaniu szpiku lub nerki innemu człowiekowi w celu uratowania mu życia.

Cechy działań transgresyjnych: podejmowanie ich z osobistym zaangażowaniem, jednorazowość, spontaniczność, utrudniona przewidywalność, intencjonalność, są możliwe, ale niekonieczne, nastawienie na zmianę.

b) J. Reykowski - regulacyjna teoria osobowości:

• Dwa poziomy mechanizmów regulacyjnych - poziom mechanizmów popędowo - emocjonalnych i poziom struktur poznawczych;

• Poziom mechanizmów popędowo - emocjonalnych: regulacja polega na wyuczonych reakcjach: wzorcach wzbudzania napięć i ich redukowanie i ekspresja. W ten sposób aktywność popędowa i emocjonalna przejawia się w formie zsocjalizowanej, a między poszczególnymi modalnościami zmysłowymi dochodzi do rosnącej koordydacji. Na tym poziomie dochodzi do nabywania info o określonych układach bodźcowych, uczeniem się sposobów reagowania, powstania mechanizmów antycypacyjnych;

• Poziom mechanizmów struktur poznawczych -to sieć poznawcza (złożona reprezentacja rzeczywistości zapewniająca orientację w świecie. Źródła info o świecie to efekty własnych działań, przekaz społeczny i przetwarzanie informacji) zawiera dwa subsystemy: sieć operacyjna (poznawcza reprezentacja świata, porządkowanie info zgodnie z zasadami zgodności treściowej i logicznej oraz redukowania niepewności, odpowiada za regulację i integrację działań) i sieć wartości (reprezentacja świata przez pryzmat emocji, zawiera info o charakterze ewaluatywnym, porządkuje je według zasady zgodności ewaluatywnej - to, co pozytywne jest razem i w oddzieleniu od tego, co negatywne) oraz struktura Ja (info o sobie w porządku deskryptywnym i ewaluatywnym. Tworzy się w wyniku rejestrowania sygnałów z ciała i stanów psychicznych, info o przebiegu i efektach własnej aktywności, itd. Integruje całokształt doświadczeń człowieka, pośredniczy w realizacji świadomych zachowań, stanowi źródło ocen własnych możliwiści i motywacji. Obejmuje poczucie tożsamości, którego podstawą jest odróżnienie siebie od otoczenia, poczucie kontroli i poczucie własnej wartości. Jest odpowiedzialne za ekspansję Ja - eksplorację świata).

c) W. Łukaszewski - informacyjna teoria osobowości:

• Osobowość - złożony, dynamicznie zmieniający się układ informacji, reguł i programów ich przetwarzania oraz programów czynności; jest bardziej procesem niż strukturą;

• Ogólne zasady funkcjonowania osobowości: 1. zasada koniecznego tłumienia różnorodności - przez selekcję informacji, 2. zasada koniecznego wzbogacania osobowości - przez pobieranie i wytwarzanie info, 3. zasada zachowania koniecznej równowagi między strefami stabilności i zmienności w osobowości;

• Dynamika osobowości wynika z przetwarzania info oraz efektów w/w procesów;

• W wyniku przetwarzania info powstają poznawcze reprezentacje rzeczywistości oraz projekty rzeczywistości ( modele wyobrażeń nieznanych stanów rzeczy) dot. M. in. oczekiwań stanów Ja;

• Źródła napięć motywacyjnych: rozbieżność między stanem aktualnym a pożądanym oraz przekonanie o wartości celu w połączeniu z oceną szans jego realizacji;

• Hierarchiczne uporządkowanie, występowanie reguł wewnętrznej organizacji i reorganizacji osobowości pod kątem aktywności danego rodzaju.

d) K. Obuchowski - koncepcja kodów orientacji:

• Układ bazalny - biologiczne podłoże przewidywania zmian i dostrajania się do nich (mózg); uszkodzenie może być na co dzień skutecznie kompensowane i nie odbija się wówczas na celowej aktywności człowieka, natomiast w warunkach stresu może dać o sobie znać w formie nieselektywnej uwagi, obniżonej wytrwałości lub dezorientacji czynności;

• Układ programujący (wiedza nt. świata, siebie, własnych relacji ze światem, intencjonalnie podejmowane zadania oraz postawy emocjonalne);

• Funkcją osobowości jest przewidywanie stanów przyszłych i adaptacja do zmian w środowisku oraz opanowanie przyszłości za pomocą czynności twórczych;

• Kod orientacji - wyspecjalizowany język komunikowania się mózgu ze światem, który określa sposób orientacji , wymiany i przetwarzania info. Wybór kodu zależy od rodzaju zadania i dominujących procesów emocjonalnych;

• Kody monokonkretne - służą rejestrowaniu połączeń między określonymi parami bodźców;

• Kody polikonkretne - ujmowanie i rejestrowanie całych sytuacji i obrazów;

• Kody hierarchiczne - kody o różnym stopniu ogólności oraz wiedzy o przetwarzaniu info. Umożliwiają tworzenie coraz ogólniejszych znaczeń. Rozwojowo późniejsze;

14. Poznawcze teorie ja

1.KONTROWERSJE ZWIĄZANE Z POJĘCIEM JA W PSYCHOLOGII. W. JAMES JAKO PREKURSOR NURTU -ROZRÓŻNIENIE NA I I ME

Rozwój poznawczej teorii Ja w znacznej mierze polegał na weryfikacji hipotez formułowanych na bazie współczesnych koncepcji, nawiązujących bezpośrednio lub pośrednio do myśli Williama Jamesa.

James dokonał rozróżnienia na:

• Ja poznające (I as knower), przedmiotowe; o jego istnieniu wiemy dzięki samoświadomości, poczuciu ciągłości, odrębności w stosunku do innych ludzi i intencjonalności.

• Ja empiryczne (Me) - stanowiące przedmiot poznania; przedmiotowe, obejmuje koncepcję siebie, w tym samowiedzę

Ja odgrywa znaczącą rolę w naszym doświadczeniu, konstruowaniu świata i zachowaniu.

William James - wielość ja

Rozróżnienie na ja podmiotowe i ja przedmiotowe pozwoliło psychologom skupić dociekania na teoretyczne i badawcze na zjawiskach:

- samoświadomości (świadomość, własnych myśli, uczuć i zachowań)

- samowiedzy ( tworzenie i przekształcanie wiedzy o sobie i koncepcji siebie )

- samoregulacji (planowanie, monitorowanie i modyfikowanie zachowania )

- samooceny ( proces ewaluacji samego siebie, formowania poczucia i przekonania o własnej wartości)

2.TRZY ASPEKTY ROZWOJU SYSTEMU JA: RÓŻNICOWANIE ''JA'' VS ''NIE-JA'', SAMOŚWIADOMOŚĆ, ZDOLNOŚĆ DO AUTOREFLEKSJI

powstawanie złożonej struktury systemu Ja bazuje na trzech bardziej podstawowych procesach:

1. Różnicowanie „Ja” vs „nie-Ja" - zdolność do postrzegania siebie jako oddzielonego od innych osób i rzeczy. Pojawia się zwykle między 3. a 18. m.ż. Opiera się na najprostszych doznaniach zmysłowych i motorycznych.

2. Rozwój samoświadomości - pojawia się zwykle między 15. m.ż. a końcem 2. r.ż. Samoświadomość jest związana ze specyficznie ludzką zdolnością do ustosunkowania się do siebie jako przedmiotu, myślenia o sobie, wskazywania na siebie; jednym ze wskaźników podstawowej samoświadomości jest umiejętność rozpoznania siebie w lustrze. Kolejne etapy to:

• zmiany w języku (między 20. a 24. m.ż.)

• zmiany w emocjonalności (między 2. a 3. r.ż.) - uczucia związane z Ja: wstyd, duma ew. poczucie winy.

Rozwijająca się samoświadomość jest podstawą tworzenia się koncepcji siebie. Źródłem składających się na nią informacji może być sama osoba (odbieranie wrażeń zmysłowych, doświadczanie stanów emocjonalno-motywacyjnych, obserwacja własnego ciała) lub środowisko zewnętrzne (wpływ społeczny).

3. Rozwój zdolności do autorefleksji - pojawia się ok. 12. r.ż.; zakłada zdolność do abstrakcyjnego myślenia (uogólnianie, wyciąganie wniosków), zdolność do uczynienia z siebie przedmiotu obserwacji i oceny.

3.JA JAKO ZŁOŻONA I DYNAMICZNA STRUKTURA POZNAWCZA - SCHEMATY JA WG H. MARKUS; WYMIARY OPISU REPREZENTACJI JA; POJĘCIE ROBOCZEJ KONCEPCJI SIEBIE; KONCEPCJA JA MOŻLIWYCH; ZŁOŻONOŚĆ JA WG P. LINVILLE

1. Schematy Ja wg Markus

„Schematy Ja są poznawczymi uogólnieniami na temat Ja, wywiedzionymi z przeszłych doświadczeń, które organizują i ukierunkowują przetwarzanie informacji dotyczących Ja, objętych społecznymi doświadczeniami jednostki”

Posiadanie określonego schematu Ja wiąże się z

• szybszym i bardziej efektywnym przetwarzaniem informacji dotyczących cech podmiotu

• pamięć zachowań związanych z treścią schematu

• łatwość wyszukiwania informacji

• przewidywanie własnych przyszłych zachowań

• ocena nowych informacji

• tendencja do podważania i odrzucania informacji niezgodnych ze schematem

2. Wymiary opisu reprezentacji Ja

• Miejsce, jakie zajmują w strukturze Ja: reprezentacje centralne vs. peryferyczne

• Stopień zrealizowania: Ja realne, Ja idealne, Ja powinnościowe, Ja możliwe, Ja niepożądane

• Orientacja temporalna: Ja przeszłe, aktualne, przyszłe

• Pozytywna vs negatywna treść (pewne treści są związane z negatywnymi emocjami, inne z pozytywnymi, potencjalne aspekty Ja także mogą mieć zabarwienie emocjonalne)

3. Pojęcie roboczej koncepcji siebie

Koncepcja siebie to uporządkowany schemat zawierający epizodyczną i semantyczną pamięć na temat Ja i kontrolujący przetwarzanie informacji dotyczących Ja.

• W określonej sytuacji, w danym momencie czasu, dostępna poznawczo i aktywna jest część samowiedzy.

• Nie ogólne, uśrednione przekonania na swój temat, ale sytuacyjnie zaktywowana, konkretna robocza koncepcja siebie jest w stanie aktywnie pośredniczyć w procesach kontroli i regulacji zachowań

• Stałość i zmienność w koncepcji siebie

• Koncepcja Ja możliwych H. Markus

Ja możliwe to wyobrażona koncepcja siebie odniesiona do sytuacji lub roli, która ma nadejść, lub okoliczności, które mogą się spełnić. Ja możliwe posiadają co najmniej 4 ważne właściwości, są:

• Wyobrażone

• Najczęściej rzutowane w przyszłość

• Giętkie

• Pożadane albo niepożądane

3 typy Ja możliwych:

• „oczekiwane” Ja możliwe - możliwe do zrealizowania

• wyobrażenia przyszłych stanów pozytywnych - niekoniecznie muszą być realistyczne, może się przydarzyć, ale nie musi

• wyobrażenia przyszłych stanów negatywnych - Ja niepożądane

5. Złożoność Ja wg Linville

4.MOTYWY ORGANIZUJĄCE KONCEPCJE SIEBIE (AUTOWALORYZACJA, AUTOWERYFIKACJA, AUTODIAGNOZOWANIE, AUTODOSKONALENIE)

Koncepcja siebie nie jest wiernym odwzorowaniem rzeczywistości dotyczącej Ja, ale jest efektem działania różnych motywów. Mogą one doprowadzić do zafałszowań i zniekształceń nie tylko bieżącej autopercepcji, ale także wspomnień i pamięci autobiograficznej

Główne motywy:

Autowaloryzacja - umacnianie siebie. Dążenie do uzyskiwania oraz zachowania pozytywnych informacji odnośnie własnej osoby. Przejawami autowaloryzacji są:

• Poszukiwanie pozytywnych informacji o sobie

• Łatwiejsze przypominanie sobie sukcesów niż porażek

• Przypisywanie sobie przyczyn sukcesów, a porażek czynnikom zewnętrznym

• Łatwiejsze dostrzeganie dobra w sobie niż w innych.

Ma charakter emocjonalny.

Autoweryfikacja - organizowanie przekonań o sobie w spójny system. Poszukiwanie takich informacji, które potwierdzają dotychczasową wiedzę o sobie, podtrzymywanie zgodnej i spójnej koncepcji siebie. Przejawami autoweryfikacji są:

• Poszukiwanie informacji o sobie zgodnych z faktami

• Łatwiejsze przypominanie sobie porażek niż sukcesów

• Przypisywanie sobie przyczyn porażek i sukcesów

• Gotowość przyjmowania krytyki i łatwość dostrzegania u siebie mankamentów

Ma charakter poznawczy.

Autodiagnozowanie - poszukiwanie trafnych i rzetelnych informacji o sobie

Autodoskonalenie - poszukiwanie takich informacji na swój temat, które pomogą zrealizować Ja idealne.

5.PROBLEMATYKA SAMOOCENY

Samoocena jest drugim, obok samowiedzy, komponentem koncepcji siebie. Oba te komponenty mogą mieć charakter stanu lub cechy.

Klarowność siebie - stopień, w jakim przekonania o sobie są jasno i przekonująco określone, stabilne i wewnętrznie spójne.

• Osoby o niskiej samoocenie silniej reagują emocjonalnie na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby z wysoką samooceną -odznaczają się większą reaktywnością i plastycznością.

• Osoby z niską samooceną silniej motywuje lęk przed klęską niż pragnienie chwały, odwrotnie niż osoby z wysoką samooceną.

• Osoby z wysoką samooceną są skupione na umacnianiu siebie, osoby z niską samooceną na ochranianiu siebie.

• Osoby z wysoką samooceną używają strategii samoutrudnienia po to, by podnieść wartość sukcesu, osoby z niską samooceną, by usprawiedliwić porażkę

• Niska samoocena nie jest w dosłownym sensie przeciwieństwem wysokiej. Wysoka samoocena jest jednoznacznie pozytywna i wyraźnie określona, niska samoocena nie jest wyraźnie negatywna, jest raczej ambiwalentna albo neutralna, niepewna, niestabilna i niespójna.

• Z wysoką samooceną koresponduje klarowna i pozytywna samowiedza

6.T.S. DUVAL I R. WICKLUND - TEORIA PRZEDMIOTOWEJ SAMOŚWIADOMOŚCI

Ukierunkowanie świadomej uwagi stanowi podstawę procesów ewaluacyjnych. Przedmiotem własnej uwagi, świadomości jest sam podmiot.

Swoje zachowanie zmieniamy wtedy, kiedy jest to możliwe, w przeciwnym razie uciekamy od samoświadomości.

7.TEORIA SAMOREGULACJI C.S. CARVERA I M.F. SCHEIERA - MODEL CYBERNETYCZNY

System zdolny do samoregulacji składa się z 4 elementów:

Pętla sprzężenia zwrotnego

• Wejście - zmysły, percepcja

• Standard - informacja o pożądanym stanie systemu (Ja idealne)

• Element oceniający - struktura dokonująca porównania stanu systemu ze standardem

• Wyjście - dostosowanie stanu systemu do standardu (reakcja, zachowanie)

Struktura Ja a procesy dążenia i unikania

Autorzy postulują związek rozbieżności ja realne - ja idealne z procesami dążenia, a rozbieżności ja realne - ja powinnościowe z procesami unikania.

8.E.T. HIGGINS - TEORIA ROZBIEŻNOŚCI JA ORAZ TEORIA UKIERUNKOWAŃ REGLACYJNYCH

Teoria rozbieżności Ja

Treści stanów Ja:

• Ja realne

• Ja idealne

• Ja powinnościowe

Perspektywa:

• Własny punkt widzenia

• Punkt widzenia innych osób

Rozbieżność miedzy ja realnym a ja idealnym łączy się z uczuciami smutku, niezadowolenia, zawodu, straty, z poczuciem niespełnionych ideałów - stanami emocjonalnymi z kręgu uczuć depresyjnych. Rozbieżność miedzy ja realnym a ja powinnościowym łączy się z uczuciami strachu, obawy przed karą, napięciem lub poczuciem winy - z uczuciami z kręgu lęku. Jednostka stara się minimalizować negatywne uczucia i dązy do wywołania uczuć pozytwnych, dlatego jej działania zmierzają do redukowania rozbieżności w systemie Ja.

Teoria ukierunkowań relacyjnych

Dwa rodzaje standardów

Ja idealne	Ja powinnościowe
Dwa style (strategie) samoregulacji
Promocyjne ukierunkowanie regulacyjne	Prewencyjne ukierunkowanie regulacyjne
Silne ja idealne Koncentracja na osiągnięciach, wzroście, progresji, realizowaniu uzdolnień i aspiracji Wyczulenie na obecność lub brak „pozytywnych” Dążenie do zgodności ze stanem pożądanym	Silne ja powinnościowe Koncentracja na zobowiązaniach, powinnościach, ochranianiu i bezpieczeństwie Wyczulenie na obecność lub brak „negatywów” Unikanie zgodności ze stanem niepożądanym
Strategie realizacji celów
Metody „gorliwości” Max. „trafień” Min. „chybień” Skłonność do podejmowania ryzyka Ukierunkowanie promocyjne	Metody „czynności” Max. „poprawnych odrzuceń” Min. „fałszywych alarmów” Nastawienie zachowawcze, konserwatywne Ukierunkowanie prewencyjne

Procesy poznawcze

Badania dotyczące pamięci:

• Silnie zaznaczone ja idealne - lepsze zapamiętywanie treści pozytywnych

• Silnie zaznaczone ja powinnościowe - lepsze zapamiętywanie treści negatywnych

Osoby ukierunkowane promocyjnie podejmują decyzje szybciej, ale są to decyzje mniej trafne w porównaniu z decyzjami osób ukierunkowanych prewencyjnie

• Styl promocyjny - skłonność do decyzji ryzykownych

• Styl prewencyjny - skłonność do decyzji zachowawczych

• Ukierunkowanie prewencyjne wiąże się z wcześniejszym inicjowaniem działania i większą niechęcią

• Osoby promocyjne pracują generalnie szybciej , ale są mniej dokładne, natomiast ukierunkowanie prewencyjne wiąże się z wolniejszym , ale bardziej dokładnym wykonaniem

• Obydwie tendencje nasilają się w miarę zbliżania się do końca zadania

Motywacja

Starszenie - typ prewencyjny

Pokazywanie dobrych stron - typ promocyjny

Modelowanie

• Na osoby ukierunkowane promocyjnie skuteczniej działa pozytywny, a na osoby prewencyjne - model negatywny

• Odwrotne kombinacje mogą być nie tylko nieskuteczne, ale wręcz osłabiać wyjściową motywację

Emocje

	Promocyjne	Prewencyjne
Sukces	Zadowolenie, szczęście, radość	Spokój, wyciszenie, zrelaksowanie
Porażka	Przygnębienie, smutek, niezadowoleni, frustracja	Niepokój, poruszenie, lęk, poczucie winy

15. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

Psychologia Humanistyczna jest określana jako Trzecia Siła w psychologii, powstała w opozycji do psychoanalizy i behawioryzmu - przeciwko mechanicznej i klinicznej koncepcji jednostki. Tamte proponowały deterministyczne teorie człowieka, ta chce wykazać, że człowiek jest zdolny do poznania siebie i aktualizacji siebie w osobowym kontakcie z innymi, jest wolny. Psychologowie humanistyczni wyrażali sprzeciw wobec:

1. Determinizmu przeszłości psychoanalizy

2. Zachowania wyjaśnianego w kategoriach nagród i kar

Elementy wspólne łączące poglądy psychologów humanistycznych

1. Podobny pogląd na naturę człowieka

2. Podobny pogląd na role społeczeństwa

3. Podejście fenomenologiczne - skoncentrowanie na tym co jest tu i teraz

4. Podejście subiektywistyczne

5. Akcent na metody kliniczne

6. Podejście holistyczne

Człowiek ze swej natury jest dobry, a przynajmniej nie jest zły. Społeczeństwo natomiast hamuje, blokuje, zniekształca naturalny proces rozwoju człowieka.

Samorealizacja według K. Goldsteina

Zdrowy organizm wyposażony jest w mechanizmy samoregulacji i samorozwoju, jakby wewnętrzny, elastyczny program prorozwojowych działań w zmieniającym się świecie. Program ten zapewnia plastyczność reakcji i utrzymuje tendencję rozwojową w sprzyjających i niesprzyjających warunkach. Główną właściwością organizmu jest tendencja do samorealizacji.

A.Maslow - poglądy dotyczące natury człowieka; teoria potrzeb; samoaktualizacja i cechy osoby dojrzałej (samoaktualizującej się)

Maslow zaproponował dwa ważne składniki podejścia humanistycznego - teorię potrzeb (zwaną piramidą Maslowa) oraz teorię samoaktualizacji.

Koncepcja potrzeb zakłada, że mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są potrzeby stanowiące hierarchię wstępującą:

• P. fizjologiczne

• P. bezpieczeństwa

• P. przynależności i miłości

• P. szacunku

• P. samoaktualizacji

Samoaktualizacja jest procesem stawania się tym, kim się jest, dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełniania swojego przeznaczenia lub powołania.

Człowiek jest osoba. Jest czymś więcej niż sumą doświadczeń czy reagującym organizmem. Jest aktywny, ukierunkowany na cele, wartości, wybiera, tworzy. Jest świadomy, świadomie doświadcza. Ujawnia swoje możliwości w ludzkich sytuacjach, w sytuacji osobowego kontaktu z drugim człowiekiem. Rozwija się, aż do pełnej aktualizacji swoich możliwości, potencjalności. Jako podmiot działania ma poczucie godności. Osadzony jest w społeczeństwie, doświadczeniach życiowych, zdarzeniach. Akcent na jego świadomość i indywidualność.

Główne cechy osoby dojrzałej:

• Sprawna percepcja rzeczywistości: realizm, docieranie do istoty rzeczy, nieuleganie pozorom

• Akceptacja siebie, innych i świata natury

• Spontaniczność, prostota i naturalność

• Koncentracja na zadaniach a nie na sobie

• Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

• Autonomia, aktywność i niezależność od kultury i otoczenia

• Ciągła świeżość ocen i bogactwo uczuć

• Obecność doświadczeń mistycznych i doznań szczytowych

• Poczucie wspólnoty z innymi ludźmi

• Głębokie uczuciowe kontakty z innymi ludźmi, zdolność do prawdziwej przyjaźni

• Demokratyczna struktura charakteru

• Odróżnianie środków i celów, dobra i zła

• Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru

• Twórczość, oryginalność, pomysłowość

• Zdolność do przekraczania wpływów i ograniczeń kulturowych

Fenomenologiczna teoria C. Rogersa (terapia skoncentrowana na kliencie / psychoterapia niedyrektywna)

Teoria osobowości Rogersa ma charakter fenomenologiczny - kładzie nacisk na własne doświadczenie jednostki, na jej uczucia i wartości, na to wszystko, co określane jest jako „życie wewnętrzne”. Wszelkie doświadczenie zachodzi w organizmie człowieka, dlatego, że część doświadczeń nie dociera do świadomości, choć w organizmie są one obecne. Doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu i jest potencjalnie dostępne świadomości.

Powodzenie terapii zależy przede wszystkim od trzech czynników:

1. Autentyczności terapeuty

2. Pełnej akceptacji albo też bezwarunkowo pozytywnego nastawienia wobec klienta

3. Wrażliwego, precyzyjnego i empatycznego zrozumienia tego, co klient odczuwa i tego o co mu naprawdę chodzi

Podstawą procesu terapeutycznego w ujęciu Rogersa jest dostrzeżenie przez klientów, iż terapeuta ma dla nich bezwarunkowy szacunek i przejawia empatyczne zrozumienie ich wewnętrznych układów odniesienia. Doświadczenie takiej bezwarunkowej akceptacji i empatycznego zrozumienia uruchamia proces zmian. W trakcie tego procesu klienci w coraz większym stopniu uświadamiają sobie swoje prawdziwe uczucia i doświadczenia, a ich obraz ja staje się coraz bardziej zgodny z całością doświadczeń organizmu.

Struktura osobowości wg Rogersa: w jego teorii występują dwa konstrukty teoretyczne o podstawowym znaczeniu, są to pojęcia Organizm i Ja.

- Organizm jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dostępne świadomości. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne. Pole to stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce. Zachowanie jednostki uzależnione jest od jej pola fenomenologicznego(rzeczywistości subiektywnej), a nie od warunków bodźcowych(rzeczywistości zewnętrznej). Pole fenomenologiczne nie jest tożsame z polem świadomości „Świadomość jest częścią naszego doświadczenia, przedstawioną w formie symbolicznej”. Pole fenomenologiczne w danym momencie składa się z doświadczeń świadomych(przedstawionych w formie symbolicznej czyli doświadczenia dające się zwerbalizować)oraz z doświadczeń nieświadomych(nie mających postaci symbolicznej).

- Pojęcie Ja jest to część pola fenomenologicznego, które oznacza zorganizowaną, spójną postać pojęciową, składającą się ze spostrzeganych własności „ja” czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między „ja” a innymi i między „ja” a różnymi aspektami życia, a także wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Postać ta jest dostępna świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.

Oprócz „ja realnego”, takiego jakie ono jest(struktura ja), istnieje także „ja idealne”, które wyraża, jaka chciałaby być dana osoba.

Jeśli przedstawione w symbolicznej formie doświadczenia jakiejś osoby, tworzące jej ja, odzwierciedlają wierne doświadczenia organizmu, to osobę tę możemy określić jako przystosowaną, dojrzałą i funkcjonującą w sposób pełny. Osoba taka akceptuje wszelkie doświadczenia organizmu, bez poczucia zagrożenia i lęku. Zdolna jest także myśleć w sposób realistyczny. Natomiast niezgodność między ja a organizmem prowadzi do poczucia zagrożenia i niepokoju. Osoby o takiej niezgodności zachowują się obronnie, a ich sposób myślenia jest zawężony i sztywny.

dynamika i rozwój osobowości - aktualizacja siebie, osoba w pełni funkcjonująca

Dynamika osobowości

Podstawową tendencją organizmu jest dążenie do urzeczywistnienia, podtrzymania i udoskonaleniu doświadczającego organizmu. Ta podstawowa tendencja do samourzeczywistnienia i samorozwoju jest najlepiej widoczna wtedy, kiedy jednostkę obserwuje się przez dłuższy czas. W życiu każdej osoby występuje ruch naprzód, stałe dążenie do rozwoju. Ta właśnie tendencja jest jedyną siłą, na której może się opierać terapeuta dążący do polepszenia stanu swojego klienta.

16. PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA:

(1) źródła nurtu i główni przedstawiciele;

(2) związek z psychologią humanistyczną (z jednej strony) i z psychoanalizą (z drugiej);

(3) główne założenia;

(4) L. Binswanger, M. Boss - struktura egzystencji (Dasein); trzy obszary świata (Umwelt, Mitwelt, Eigenwelt); sposoby bycia w świecie i nieodłączne atrybuty ludzkiej egzystencji;

(5) przekraczanie świata i rozwój;

(6) problem wolności, odpowiedzialności i winy;

(7) lęk egzystencjalny - istota lęku egzystencjalnego oraz typologia P. Tillicha;

(8) psychoterapia - koncepcja nerwicy noogennej i logoterapii V. E. Frankla.

Ad.1.

Rozwój psychologii egzystencjalnej związany jest z filozofią egzystencjalną i fenomenologiczną. Prekursorem tego kierunku myślenia był duński filozof i myśliciel Soren Kierkegaard. Połączona została filozofia egzystencjalna Martina Heideggera i Karla Jaspersa z metodą fenomenologiczną Edmunda Husserla.

Nowość - opis doświadczeń człowieka pod kątem unikalności jednostki ludzkiej.

Główni przedstawiciele:

• Ludwig Binswanger i Medard Boss (Szwajcaria)

• Viktor E. Frankl (Wiedeń)

• Ludwik Minkowski (Paryż)

• Rollo May, Adrian Van Kaam, James Bugental (USA)

Ad.2.

Związki z psychologią humanistyczną:

• świadomość i wolność wyboru

• unikalność

• wolność

• intencjonalność

• przekraczanie determizimu natury

• skoncentrowanie uwagi na osobie

• zasada rozumienia i interpretacji

Związki z psychoanalizą:

• psychologowie egzystencjalni swoje pierwsze kroki stawiali pod okiem psychoanalityków

• struktura osobowości

• nieświadomość istnieje, ale jest to nie tylko nieświadomość popędowa, ale także duchowa (Frankl)

• odejście od zasady przyczynowości

Ad.3.

Główne założenia:

1. Koncentracja na istnieniu i stawaniu się.

2. Fenomenologiczna analiza własnej woli, nadawania znaczeń, podejmowania wyborów, stawiania celów, autentycznego istnienia - jako form specyficznie ludzkiej aktywności

3. Akcent na bezpośrednie doświadczenie codziennej egzystencji w wymiarze fizycznym, osobistym (psychicznym) i społecznym.

4. Ciągła walka i zmaganie z codziennymi problemami oraz dążenie do spełnienia potencjalności

5. Powszechność doświadczenia lęku i winy egzystencjalnej, obrazujących wymiar niespełnienia i świadomość skończoności życia.

Ad.4.

Dasein - „bycie w świecie”, „bycie jedynie tu”, „być oto”; jest egzystencją człowieka, wyraża otwartość jednostki na świat; człowiek jest częścią świata, nie istnieje poza światem

Istnienie w świecie odnosi się do trzech wymiarów:

• Umwelt - świat fizyczny, otoczenie, krajobraz, klimat

Biologiczne uwarunkowania organizmu (konieczność snu, potrzebę ciszy, itp.), a także środowisko fizyczne z czynnikami klimatycznymi, miejscem do mieszkania, dostępnem pożywieniem, środkami transportu, itp.

• Mitwelt - świat relacji międzyludzkich

Społeczne uwarunkowania indywidualnych działań, świadomość obyczajów, koniecznej rywalizacji, powiązań i zależności.

• Eigenwelt - wnętrze człowieka, jego przeżycia, uczucia i myśli oraz ciało

W tym wymiarze rozgrywa się dramat ludzkiej wolności i odpowiedzialności. To tu człowiek tworzy swój własny projekt świata i z jego perspektywy interpretuje rzeczywistość oraz podejmuje decyzje. Czas i przestrzeń traktowane są subiektywnie.

Zdrowy człowiek żyje jednocześnie w każdym z tych trzech światów.

Sposoby bycia w świecie:

• Dualny - bliska relacja z drugim człowiekiem oparta na wspólnym rozumieniu świata i autentycznym dialogu

• Pluralny - wybór kontaktów opartych na stosunkach formalnych i rolach społecznych, rywalizacji i walce

• Pojedynczy - życie samotne z wyboru

• Anonimowy - zagubienie w świecie ludzi, ale bez kontaktu z nimi, zupełnie jak przechodzień w tłumie obcych osób

Nieodłączne atrybuty ludzkiej egzystencji:

• Przestrzenność

• Czasowość

• Cielesność

• Istnienie we wspólnym świecie

• Nastrój (dostrojenie)

Ad.5.

• Człowiek istnieje w świecie, ale pragnie wykroczyć poza świat

• Dążenie do zrealizowania w pełni możliwości swego bytu

• Symptomy patologiczne: naruszenie lub zburzenie swobodnego, otwartego spełniania się egzystencji człowieka

• Możliwości rozwoju nie są nieograniczone

• OSNOWA EGZYSTENCJI - człowiek jest wrzucony w świt, w którym żyje, nie może sobie świata wybrać

• Życie autentyczne polega na tym, że żyje się zgodnie ze swoją osnową egzystencji, a karą za nieautentyczne życie jest poczucie winy

Ad.6.

• Zachowanie nie jest efektem ani zewnętrznej stymulacji, ani wewnętrznych stanów organizmu.

• Człowiek jest zawsze wolny w swoich wyborach i działaniach.

• Ale też jest odpowiedzialny za swoją egzystencję.

• Wolność i odpowiedzialność są ze sobą nierozerwalnie związane.

• Wina jest wpisana w egzystencję każdego człowieka, jest wpisana w Dasein.

Ad.7.

• Lęk egzystencjalny jest „ontologiczną cechą człowieka, głęboko zakorzenioną w podstawach jego egzystencji” (R.May)

• „Lęk jest subiektywnym stanem jednostki, stającej się świadomą tego, że może utracić siebie i swój świat, że może stać się niczym” (Goldstein)

• Lęk noetyczny (Popielski)

• Lęk charakterologiczny lub normalny

• Lęk jest czymś innym niż strach; lęk w odróżnieniu do strachu jest ontologiczny, jest charakterystyką każdego człowieka

• Sam w sobie nie jest zjawiskiem patologicznym

• Każda sytuacja strachu zawiera w sobie element lęku.

• Lęk ma tendencję do przeobrażania się w strach.

Typy lęku egzystencjalnego:

W odniesieniu do UMWELT - lęk przed wyobcowaniem ze świata natury, stanowiącej „zakorzenienie” egzystencji

W odniesieniu do MITWELT - lęk przed utratą osobowych związków i doświadczania osamotnienia

W odniesieniu do EIGENWELT (według P. Tillicha)

Lęk przed losem i śmiercią

Lęk przed pustką i bezsensem

Lęk przed winą i potępieniem

Bugental wyróżnił jeszcze jeden typ lęku: przed oddzieleniem i niemożnością pełnego porozumienia się z drugą osobą.

O ile zaakceptowanie lęku egzystencjalnego może przyczynić się do rozwoju w kierunku bardziej dojrzałej osobowości, to brak akceptacji prowadzi do lęku neurotycznego.

Ad.8.

Nerwica noogenna i logoterapia:

Źródłem tej nerwicy jest pustka egzystencjalna

Jest ona przejawem rozpaczy i utraty nadziei

Logoterapia ma pomóc człowiekowi w przywróceniu sensu życia

Terapia indywidualna

„Dialogi sokratesowskie”

Przywiązywanie dużej wagi do religijności, do Boga

18. TEORIE SOCJOBIOLOGICZNE

(1) podstawowe założenia

- człowiek jako wytwór ewolucji, podlega tym samym prawom co inne organizmy żywe

- motywy, emocje, sposoby zachowania mają wartość przystosowawczą, zostały ukształtowane przez dobór naturalny

- podstawowa zasada -> przetrwanie (najpierw gatunkowe, potem indywidualne)

(2) związek z teorią ewolucji i etologią

• etologia (K. Lorenz, N. Tinbergen)

- etogramy - wzorce zachowań u zwierząt - automatyczne programy aktywności zapewniające przetrwanie, zdobywanie pokarmu, rozmnażanie, hierarchię w stadzie, opiekę nad potomstwem itp.

- wzorce zachowań (instynktoidalne) pojawiają się:

• u wszystkich przedstawicieli danego gatunku

• w jednakowy sposób

• samoistnie

• nie zmieniają się pod wpływem doświadczenia i uczenia

- plany i motywy zachowań mają podstawy biologiczne i instynktowne

• teoria ewolucji

- dobór naturalny, selekcja

- przekazywanie najlepszych genów

- proces przystosowawczy, adaptacja do środowiska

- człowiek jako część świata przyrody

Jak kwestia przetrwania i reprodukcji rzutuje na osobowość?

Zagadnienia kluczowe w socjobiologii to łączenie się w pary i związane z nim strategie prokreacyjne.

Ukryty program o charakterze uniwersalnym - adaptacyjny wzorzec zachowań, wyrażający się swoistą „grą na czas”, której funkcja przystosowawcza polega na utrwaleniu związku i przygotowaniu potencjalnych rodziców do nowych zadań

(3) socjobiologiczne interpretacje agresji i altruizmu

Powstały na drodze ewolucji w wyniku adaptacji do środowiska

agresja

- przynosi korzyści -> walka o terytorium, pożywienie, samicę, pozycję w grupie (agresja instrumentalna)

- człowiek zdolny też do agresji wrogiej -> celem jest jedynie niszczenie

- najczęściej przejawiana wobec przedstawicieli „obcych” grup

altruizm

- służy przetrwaniu grupy i przekazywaniu genów

- sprzyja umocnieniu spójności grupy

- altruizm odwzajemniony, wzajemne zrozumienie i pomoc -> zachowania przystosowawcze

(4) teoria inwestycji rodzicielskich R. Triversa;

- kobiety są bardziej wymagające w doborze partnera, bo więcej inwestują w sensie fizycznym i emocjonalnym w urodzenie i wychowywanie dziecka ->poszukują one pewnych, wiernych i zasobnych partnerów, którzy zapewnią bezpieczeństwo i odpowiednie warunki życia

- mężczyźni poszukują partnerek o dużym potencjale rozrodczym (co odzwierciedla młodość i uroda) które urodzą im zdrowe dziecko i będą miały siłę, by się nim opiekować i wychowywać je

(5) teoria pewności rodzicielstwa D. Bussa

- źródła zazdrości kobiet i mężczyzn różnią się - kobieta zawsze jest pewna, że jest matką swoich dzieci, a mężczyzna nie ma nigdy całkowitej pewności

- mężczyźni: zazdrość o zdradę fizyczną -> niechęć do opiekowania się cudzymi dziećmi

- kobiety: zazdrość o zdradę emocjonalną -> obawa przed utratą wsparcia ze strony partnera w opiece nad dzieckiem i utratą dostępu do jego zasobów

(6) maksymalizowanie jakości i maksymalizowanie ilości jako dwie strategie przekazywania genów

Ewolucyjna teoria socjalizacji (Belsky, Steinberg, Draper) - małe zaangażowanie rodziców w opiekę nad potomstwem, a nawet brak ochrony w sytuacjach stresowych i w warunkach zagrażających życiu, ma wartość adaptacyjną. Istnieją dwie ewolucyjnie ukształtowane ścieżki rozwojowe, dwa adaptacyjne sposoby przekazywania genów:

- maksymalizowanie jakości

• trwałe i zgodne relacje między rodzicami, odpowiedzialność rodziców, troskliwa opieka

• optymalne warunki dla rozwoju dziecka,

• dobrobyt, stabilność

• mało dzieci, wysoka jakość życia, większe szanse przetrwania

-> przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach pokoju i dobrobytu

- maksymalizowanie ilości

• niestabilne związki, stresujące warunki rozwoju dziecka,

• braki materialne i emocjonalne

• wczesne rodzicielstwo i macierzyństwo

• dużo dzieci, często z różnymi partnerami

• brak opieki nad dzieckiem

• przeżywają najsilniejsze organizmy

-> przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach ekstremalnych, wojen, rewolucji i klęsk żywiołowych

(7) socjoanalityczna teoria R. Hogana

- podstawa natury ludzkiej:

• ludzie żyją w grupach -> potrzeba życia społecznego, akceptacji i aprobaty

• obecność hierarchii ról w grupie -> potrzeba statusu i władzy

• praktykowanie religii w grupie -> potrzeba celu i sensu

- zdolność człowieka do autonomicznego działania - zgodnego bądź niezgodnego z presją otoczenia

(8) teoria opanowania trwogi Greenberga, Pyszczynskiego i Solomona

- przetrwanie i ciągłość istnienia gatunku - najważniejszy motyw

- zdolności decydujące o możliwościach adaptacyjnych człowieka:

• ujmowanie rzeczywistości w kategoriach przyczynowych

• wyobrażanie sobie przyszłych wydarzeń

• refleksja nad sobą

-> człowiek może kierować swoim zachowaniem i kontrolować je

- świadomość nieuniknionej śmierci

- minimalizowanie lęku poprzez:

• światopogląd, koncepcja rzeczywistości-> nasyca on świat sensem i stabilnością

• przekonanie o własnej wartości -> zaakceptowanie standardów wartości danej kultury i życie stosownie do nich

- te komponenty buforu kulturowego nie dopuszczają do świadomości możliwości śmierci

- człowiek nieustannie próbuje redukować lęk przed unicestwieniem

(9) krytyka podejścia ewolucyjnego

- socjobiologia daje proste wyjaśnienia złożonych ludzkich zachowań

- zbyt ogólna zasada wyjaśniająca zachowania człowieka -> każde zachowanie da się jakoś uzasadnić

- wykorzystywanie teorii socjobiologii do uzasadniania wojen, rasizmu, dyskryminacji społecznej

- nadużycie ideologiczne koncepcji może zagrażać idei równości ludzi i godności osoby

(10) Teoria przywiązania (Bowlby, Ainsworth) - więź między matką a dzieckiem jest złożonym, instyktoidalnie ugruntowanym systemem zachowań, który w toku ewolucji służył potwierdzeniu bliskości między matką i dzieckiem, co miało je chronić między potencjonalnymi agresorami. Więzi przywiązania kształtują się w pierwszych latach życia.

19. PRÓBY INTEGRACJI WIEDZY O OSOBOWOŚCI

Model integracji wg pięcioczynnikowej teorii osobowości R. McCrae'a i P. Costy

Podstawowe elementy składające się na model:

• Podstawy biologiczne wyznaczają tzw. podstawowe tendencje, czyli ogólne potencjalności i dyspozycje. Na tym poziomie decydują czynniki biologiczne oraz te oddziaływania ze strony środowiska, które ingerują w biologiczną strukturę i procesy fizjologiczne.

• Podstawowe tendencje obejmują one temperament i podstawową strukturę cech. Najbardziej fundamentalne wymiary osobowości uwarunkowane są biologicznie i względnie niezależnie od wpływów środowiskowych. Cechy osobowości wyrażają raczej biologię człowieka, niż są produktami doświadczeń życiowych, a ich rozwój pozostaje pod niewielkim wpływem środowiska.

• Cechy wpływają na charakterystyczne przystosowania w dwojaki sposób:

1. determinują sposób zachowania, ale motywacja decyduje o jego kierunku

2. cechy mogą przyczyniać się do ogólnego ukierunkowania motywacji, ponieważ zawierają inklinacje do takich, a nie innych zachowań.

Natomiast to jaki jest powód lub cel tej aktywności pozostaje kwestią motywacji. Charakterystyczne przystosowania są uwarunkowane socjokulturowe i obejmują umiejętności i nawyki, motywy i dążenia osobiste, przekonania i postawy, itd. Zawierają ważną podkategorię, jaką jest koncepcja siebie. Poznanie osobowości na tym poziomie oznacza dotarcie do mechanizmów motywacyjnych i wyjaśnienie zachowania człowieka w kategoriach, np. dążeń osobistych, zadań życiowych, strategii radzenia sobie, mechanizmów obronnych itd.

• Charakterystyczne przystosowania i oddziaływania środowiska pływają na decyzje człowieka, co znajduje odbicie w obiektywnej biografii. Fakty z życia, jak np. zmiana pracy, przeprowadzka, małżeństwo czy rozwód, są w znacznym stopniu pochodną sposobu adaptacji i możliwości, jakie daje środowisko.

• Te same czynniki oddziałują na obraz siebie, w tym schematy Ja i historię lub mit osobisty. Koncepcja siebie kształtuje się na gruncie obiektywnie posiadanych cech (np. zrównoważenie emocjonalne, otwartość), pod wpływem kulturowo uwarunkowanych przystosowań (np. motywacja osiągnięć w nauce) oraz obiektywnej biografii (np. liczne zmiany).

Między poszczególnymi składnikami osobowości zachodzi szereg dynamicznych procesów. Dynamiczne procesy odpowiadają za organizację wyróżnionych zespołów zmiennych.

Podsumowując: Model pokazuje miejsce i znaczenie teorii cech: cechy opisują biologicznie uwarunkowaną strukturę osobowości, w związku z tym odgrywają w niej podstawową rolę, nie są jednak wszystkim, dlatego nie można się do nich ograniczać. Model ma znaczenie integracyjne, ukazując miejsce poszczególnych teorii, np. skupionych na potrzebach, motywach lub przystosowaniu, albo systemie Ja czy historii życia. Ma wreszcie wartość heurystyczną, ukazując możliwości nowych rozwiązań teoretycznych i badań zjawisk szczegółowych (dynamiczne procesy!), jak również całościowego podejścia do analizy

Propozycja D. McAdamsa

Punktem wyjścia było pytanie: Co to znaczy zrozumieć osobę, czyli poznać jej osobowość?

By opisać i zrozumieć osobowość trzeba poznać:

1. Cechy wspólne, które wskazują na stałe predyspozycje behawioralne (natura ludzka),

2. Różnice indywidualne w zakresie dążeń, celów i wartości, pozwalające określić w czym jednostka jest podobna do innych ludzi, a w czym ujawnia się jej indywidualność,

3. System osobistej narracji, obejmujący znaczenie, jakie osoba nadaje swym doświadczeniom i ogólnie swemu życiu, czyli to, co decyduje o unikalności człowieka.

Tak więc na poznanie osobowości składa się znajomość cech, charakterystycznych przystosowań i historii życia.

Trzy poziomy (poznania) osobowości według McAdamsa:

POZIOM	DEFINICJA	PRZYKŁADY
Cechy jako dyspozycje	Wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne i stabilne różnice indywidualne w zachowaniu, myślach i uczuciach. Cechy odpowiadają za spójność funkcjonowania jednostki w różnych sytuacjach i czasie.	Życzliwość dominacja skłonności depresyjne punktualność
Charakterystyczna adaptacja	Bardziej szczegółowe aspekty osobowości opisujące osobistą adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Czas, miejsce, sytuacja i role społeczne stanowią zwykle kontekst dla charakterystycznej adaptacji.	cele, motywy i plany życiowe wartości i przekonania schematy poznawcze typy odniesień interpersonalnych stadia psychospołeczne zadania rozwojowe
Historie życia	Zinternalizowane i rozwijane autonarracje, tworzone przez ludzi w celu integrowania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz nadawania życiu poczucia sensu, spójności i celu. Historie życia odnoszą się do problemów tożsamości i integracji w osobowości - problemów specyficznych zwłaszcza dla współczesnego człowieka.	Najwcześniejsze wspomnienia rekonstrukcja dzieciństwa spostrzeganie siebie w przyszłości historie „od żebraka do bogacza” wyobraźnia i temat historii

• Cechy jako dyspozycje mają charakter kontekstowy. Rozwijają się i przejawiają w sposób w przeważającej części zdeterminowany biologicznie, środowisko odgrywa mniejszą rolę w ich kształtowaniu się, stąd też zmienność cech w czasie jest mocno ograniczona.

• Charakterystyczne przystosowania, na które składają się: dążenia, zadania życiowe, mechanizmy obronne, strategie radzenia sobie, uzdolnienia specjalne i zainteresowania, wartości oraz wiele innych zmiennych, służących zwłaszcza do opisu i wyjaśniania procesów motywacyjnych i rozwojowych. Mają one odniesienie do czasu, miejsca lub roli, czyli szeroko rozumianego kontekstu społecznego i sytuacyjnego. Poznanie osobowości na tym poziomie obejmuje eksplorację dynamiki, procesów i zmian.

• Historie życia to swoista interpretacja doświadczeń, wydarzeń i intencji. Na tym poziomie poszukujemy odpowiedzi na pytanie, jak osoba nadaje swemu życiu poczucie jedności, celu i sensu.

Porównanie dwu modeli integrowania nauki o osobowości - różnice:

Pięcioczynnikowa teoria osobowości R. McCrae'a i P. Costy	Model integracyjny D. McAdamsa
Model osobowości. Rozwinięcie pięcioczynnikowego modelu osobowości. Silne powiązanie poziomów: drugi wywodzi się z pierwszego, a trzeci jest podsystemem drugiego. Największe znaczenie ma poziom cech, ponieważ cechy są podstawowe. Charakterystyczne przystosowania wywodzą się z interakcji między podstawowymi tendencjami i presją ze strony środowiska. Koncepcję siebie i/lub mit osobisty można analizować w ramach charakterystycznych przystosowań. Zakłada określone powiązania między grupami zmiennych, co wyznacza kierunki badań. Złożony system teoretyczny - implikuje pytania badawcze. Propozycja bardziej restrykcyjna, implikuje wymogi metodologiczne (np. terminologia, metody)	Schemat porządkujący wiedzę. Luźne ramy przydatne w ujmowaniu osobowości. Trzy poziomy poznania osobowości są pojęciowo i epistemologicznie niezależne. Poziom historii życia ma największe znaczenie, gdyż decyduje o unikalności osoby. Na poziomie charakterystycznych przystosowań decyduje kontekst socjokulturowy, a zmienne są niezależne od cech. Narracyjna tożsamość i historia życia są zmiennymi o odrębnym statusie metodologicznym. Wykrycie powiązań między poziomami ma być efektem niezależnie prowadzonych badań. Obrona idiograficznego stylu badań i analiz jakościowych. Otwarta propozycja: dopuszcza różne teorie, pojęcia i metody poznania.
KONKLUZJA: TEORIA INTEGRUJĄCA	KONKLUZJA: Wstęp do METATEORII

Psychologia Osobowości - opracowanie wykładów

Definicje osobowości:

• Persona = osobowość - persona to maska nakładana przez starożytnych aktorów. Jako maska sugeruje udawanie cech odmiennych od prawdziwych

• Persona bez konotacji wskazujących na iluzję zaczęła wskazywać na jawne i prawdziwe cechy osoby

• Wewnętrzne słabiej okazywane oraz ukryte cechy psychiczne jednostki

Współczesne definicje osobowości:

• Założony wzorzec głęboko zakorzenionych cech psychicznych

• Wzorzec przejawiający się niemal automatycznie w niemal każdej sferze funkcjonowania psychologicznego

• Wzorzec cech występujących w całym złożonym układzie jednostki

• Zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych

• Zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia

• Zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe

Cecha osobowości a kryteria diagnozowania

• Cecha - trwały wzorzec zachowania przejawiany niezależnie od chwili w wielu różnych sytuacjach

• Kryteria diagnozowania - zdefiniowane cechy, do których odwołują się klinicyści w opisie danej osoby. Listy cech, które muszą występować, aby można było postawić określoną diagnozę.

Norma a patologia

• Nie można całkowicie odróżnić normy od patologii

• Kryteria diagnostyczne to konstrukty społeczne

• Definicje patologii, czy zaburzenia obciążone są z konieczności wartościowaniem

• Normalność to pojęcie definiowane społecznie i kulturowo

• Normalność - Zdolność do niezależnego, kompetentnego funkcjonowania, kierunkowanego na uzyskiwanie poczucia osobistego zadowolenia i poczucia satysfakcji;

Realistyczny obraz siebie:

Funkcjonują jednocześnie w nas dwa obrazy - "ja realny" i "ja idealny" . Im większa jest rozbieżność między nimi, tym wyższy jest w nas poziom neurotyzmu (skłonności do reakcji nerwicowych). Potrzebna jest konstrukcja "lustra duszy" - byśmy zobaczyli odbicie własnego wnętrza.

Kompetencje poznawczo - motywacyjne => poczucie rzeczywistości.

Stąpanie po ziemi jest w tym przypadku równoznaczne stwierdzeniu, że nie jestem w stanie zrobić wszystkiego najlepiej, że mam prawo popełniać błędy, na których się będę uczył/a. Jest to również stawianie realistycznych celów.

Kompetencje emocjonalne => Dojrzałość emocjonalna.

• Świadomość własnych emocji - np. wytłumaczenie sobie negatywnych relacji do konkretnej osoby;

• Czytelność własnych emocji - ujawnianie ich, i komunikowanie sobie i innym w społecznie akceptowany sposób;

• Kontrola własnych emocji i umiejętność złożonej ich regulacji

Kompetencje społeczne

• Umiejętność wchodzenia w dojrzałe związki emocjonalne - empatia i asertywność

• Przewidywalność w istotnie ważnych zachowaniach (przewidywalność reakcji swoich i innych)

• Otwartość w relacjach

• Względnie stały ale nie sztywny system wartości

Zaburzenia osobowości

Stan psychiczny, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości;

Efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki. (ICD10)

Objawy zaburzeń osobowości:

• Znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;

• Wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;

• Wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami

• Zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;

• Subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawia się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;

• Zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego

Definicje zaburzenia wg DSM IV

Klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny lub psychologiczny, który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z odczuwanym w danym momencie cierpieniem (bolesnym symptomem), upośledzeniem (zakłóceniem w jednej lub kilku sferach), znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, ograniczenia swobody działania.

Przejaw behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby.

Grupy zaburzeń osobowości według DSM IV

• GRUPA A

„Homo homin lupus est” (człowiek człowiekowi wilkiem) - brak bliskich związków z innymi, emocjonalny chłód, tendencje do nietypowego postrzegania rzeczywistości (Osobowość paranoiczna, Osobowość schizoidalna, Osobowość schizotypowa).

Osobowość paranoiczna (paranoidalna)

• wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie

• tendencja do przeżywania długotrwale przykrości

• podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych

• sztywne poczucie własnych praw

• podejrzenia dotyczące wierności

• przecenianie własnego znaczenia

• pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń

Osobowość schizoidalna

• brak lub znikome działania służące przyjemności

• chłód emocjonalny

• ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych

• brak zainteresowania pochwałami i krytyką

• brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi

• preferencja samotnictwa

• pochłonięcie introspekcją

• brak bliskich związków

• niewrażliwość wobec norm społecznych

Osobowość schizotypowa

• poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi

• dziwne wierzenia lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami danej kultury

• ograniczona zdolność do zawierania bliskich znajomości i utrzymywania związków z innymi,

• niekonsekwentne i nielogiczne zachowania, myślenie oraz mowa; częste gubienie wątku i kwieciste wypowiedzi

• podejrzliwość lub paranoidalne poglądy (np. spiskowa teoria)

• niewłaściwy afekt lub ograniczony afekt

• zachowanie lub wygląd, które są dziwne, ekscentryczne

• brak bliskich przyjaciół innych niż krewni pierwszego stopnia

• nadmierny lęk społeczny, który nie znika wraz z zacieśnianiem znajomości, doszukiwanie się we wszystkim ataku na siebie

• GRUPA B

„Carpe diem” (chwytaj dzień) - duża intensywność emocji, niski próg tolerancji frustracji, intensywne, burzliwe związki z innymi

(Osobowość histrioniczna, Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna), Osobowość z pogranicza: typ Borderline; typ impulsywny, Osobowość chwiejna emocjonalnie (narcystyczna))

Osobowość histrioniczna

• teatralność

• sugestywność

• płytka uczuciowość

• poszukiwanie docenienia (bycie w centrum)

• niestosowna uwodzicielskość

• koncentracja na atrakcyjności fizycznej

Osobowość dyssocjalna

• nieliczenie się z uczuciami innych

• lekceważenie norm

• niemożność utrzymania związków

• niska tolerancja frustracji i próg wyzwalania agresji

• niezdolność przeżywania poczucia winy i uczenia się (kary)

• skłonność do obwiniania innych

Typ Borderline

• zaburzony obraz siebie

• uczucie pustki

• intensywne związki

• lęk przed porzuceniem

• samouszkodzenia

Typ impulsywny

• niestabilność emocjonalna

• brak kontroli działań impulsywnych

• wybuchy gwałtownych zachowań

Osobowość narcystyczna

• pretensjonalne poczucie własnego znaczenia

• wiara, że jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i że można być w pełni zrozumianym tylko przez innych „szczególnych” ludzi

• przekonanie, że powinno się zadawać jedynie z ludźmi czy instytucjami o szczególnym bądź wysokim statusie

• poczucie wyjątkowych uprawnień czyli wygórowane oczekiwania co do szczególnie przychylnego traktowania

• eksploatowanie innych, czyli wykorzystywanie ich do osiągnięcia swych celów

• brak empatii: niechęć do honorowania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych

• częsta zazdrość o innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam

• GRUPA C

„Dubito ergo sum” (wątpię więc jestem) - lękliwość, unikanie sytuacji dyskomfortowych, wycofywanie się z relacji przy dużej potrzebie bliskości innych osób (Osobowość anankastyczna, Osobowość unikająca, Osobowość zależna).

Osobowość anankastyczna

• nadmiar wątpliwości

• pochłonięcie przez szczegóły

• perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań)

• nadmierna sumienność z zaniedbaniem przyjemności i relacji

• pedanteria, uległość wobec konwencji

• sztywność i upór

• sądzenie, że inni podporządkują sposoby działania własnemu

• natarczywe myśli i impulsy

Osobowość unikająca

• stałe napięcie i niepokój

• poczucie nieatrakcyjności indywidualnej

• koncentracja na krytyce

• niechęć do wchodzenia w związki

• ograniczony styl życia -zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa

• unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem

Osobowość zależna

• pozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje

• podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych

• niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym

• obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie wynikająca z osamotnienia, powodujące dyskomfort

• obawa przed opuszczeniem

• ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych

Psychoanaliza klasyczna - Zygmunt Freud

Założenia:

• Doniosłość procesów nieświadomych

• Konflikty intrapsychiczne, obrony

• Kompleks Edypa

• Centralna rola popędu seksualnego

ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE PSYCHOANALIZY: Zasada nad-determinizmu, i historycznego (rozwojowego) podejścia do osobowości i jej zaburzeń.

TEORIA LĘKU I MECHANIZMÓW OBRONNYCH.

• Lęk obiektywny a lęk neurotyczny: Jakie źródła?

• 1-sza teoria: lęk neurotyczny jako następstwo stłumienia libido.

• 2-ga teoria: lęk neurotyczny -lęk sygnalizacyjny, odpowiedź na zagrożenie ego, wzbudzenie mechanizmów obronnych.

TEORIA MYŚLENIA, SNÓW, I WOLNYCH SKOJARZEŃ.

• Zainteresowanie niekontrolowanymi aspektami życia psychicznego -możliwość dotarcia do nieświadomych pragnień i obaw.

• procesy pierwotne -procesy wtórne.

TEORIA AGRESJI.

• jako następstwa stłumienia libido.

• jako przejaw instynktu śmierci.

Perspektywa / Model	Założenie
Dynamiczny	O roli popędów libidinalnego i agresywnego
Ekonomiczny	O sposobie funkcjonowania (przemieszczania się w psychice) energii
Topograficzny	O procesach: świadomych, przedświadomych i nieświadomych
Rozwojowy (genetyczny)	Zał. stadiach rozwoju (i kompleksie Edypa) Teraźniejszość jest kształtowana przez przeszłość
Strukturalny	O strukturach psychicznych: Id, Ego i Superego

Ad.1) Model dynamiczny: teoria popędów Popędy: libidinalny i agresywny

Popęd definiuje przez:

• Źródło (wewnętrzne, cielesne: np. głód, napięcie seksualne)

• Cel: rozładowanie napięcia i osiągnięcie przyjemności

• Obiekt: nie tylko osoba lub rzecz -głównie jej psychiczna reprezentacja, zwana obiektem wewnętrznym. Cel osiągany jest zawsze dzięki obiektowi, działanie kierowane jest na obiekt

• Libido: potrzeba seksualna, poszukiwanie przyjemności, zmysłowość, miłość: każdy składnik pozytywnych relacji z innymi; element konstruktywnej motywacji działania

Ad. 2) Model ekonomiczny: energia psychiczna

• Dynamika osobowości: przemieszczanie się i przekształcanie motywów. Sposób wyrażenia popędu a także obiekt (za pomocą którego popęd zostaje rozładowany) ulegają przemianom, by były możliwe do zaakceptowania.

• Zmiany ekspresji popędu i obiektu możliwe dzięki zasilaniu czynności psychicznych przez energię:

• Kateksja - Naładowanie czynności psychicznej (myśli, fantazji, marzenia) energią popędową

• Energia przepływa do obiektów -zostaje zatrzymana (związana) przez obiekt = obsadzenie obiektu

Ad. 3) Model topograficzny

• Główne założenie: psychiczny determinizm -nic nie dzieje się przez przypadek, cokolwiek robimy, czujemy, myślimy, o czym śnimy, marzymy, w kim się zakochujemy, kogo poślubiamy, ile zarabiamy - wszystko ma swój psychologiczny motyw: motywowani jesteśmy przez wewnętrzne nieświadome siły.

• Za przesuwanie do nieświadomości wszystkiego co niewygodne i/lub bolesne odpowiada wyparcie

• Świadomość - to czego doświadczam teraz. Najmniejsza część życia psychicznego

• Przedświadomość - to, co poza bezpośrednią świadomością lecz możliwe do przypomnienia poprzez skupienie uwagi (np. nr telefonu)

• Nieświadomość - w strukturze psychologicznej, miejsce wypartych (bolesnych lub zagrażających) wspomnień i pragnień. Są niedostępne świadomości, „udostępnia” je psychoanaliza lub hipnoza

Ad. 4) Model rozwojowy (genetyczny)

STADIUM ROZWOJU	STREFA EROGENNA	PRPTOTYPOWA AKTYWNOŚĆ	KONFLIKT / CELE	OSOBOWOŚĆ I CECHY CHARAKTERU
Oralne 0 - 2 lata	Usta	Ssanie; Gryzienie; Połykanie (inkorporacja)	Konflikt miedzy pragnieniami libidinalnymi i sadystycznymi Cel: Relacja ufnej zależności	Oralno - inkorporująca: zależność, hojność, agresywna, oralno - sadystyczna: zachłanność, ciekawość, ambicja, zawiść
Analne 2 - 3 lata	Zwieracz odbytu	Potrzeba wydalania; trening toaletowy	Konflikt pomiędzy kontrolą a brakiem (zatrzymanie stolca vs. zanieczyszczenie się) Cel: Niezależność	Analno - retencyjna: systematyczność, upór, oszczędność Ekspulsywna (wydalająca): porywczość, destrukcyjność, okrucieństwo Produktywna (twórcza)
Falliczne 4 - 5 lat	Narządy płciowe	Aktywność autoerotyczna	Konflikt: lęk kastracyjny, zazdrość o penis (kompleks Edypa, Elektry) Cel: identyfikacja seksualna; powstanie Superego	Falliczna: zainteresowanie - bez zakłopotania, inicjatywa bez poczucia winy Falliczno - narcystyczna: agresywność, zuchwałość

Ad. 5) Model strukturalny - Id, Ego i Superego

• Id -siedlisko popędów, (seksualny: libido i agresywny). Kieruje się zasadą przyjemności, tj. dążeniem do natychmiastowego zaspokojenia potrzeby = funkcj. wg. reguł PROCESÓW PIERWOTNYCH: ignorowanie logiki, dopuszczanie sprzeczności, reprezentacja rzeczywistości w postaci wyobrażeń i fantazji

• Nie rozróżnia m. obiektem a jego wyobrażeniem -nie odróżnia rzeczywistości obiektywnej od subiektywnej.

• Nie zmienia się (nie rozwija) i nie jest zmieniana zewnętrznie.

• Ego - struktura pośrednicząca pomiędzy:

• potrzebami id;

• wymaganiami rzeczywistości „Trzej surowi panowie”

• nakazami superego.

• Podstawowa funkcja: radzenie sobie z rzeczywistością. Kieruje się zasadą rzeczywistości (uwzględnianiem wymagań otoczenia: gratyfikacje realistyczne, odroczone w czasie) = f. wg PROCESOW WTÓRNYCH -ocena zdarzeń n. podst. doświadczenia, wykorzystanie procesów poznawczych (myślenie, pamięć, spostrzeganie)

• Superego -utożsamiane z sumieniem, uwewnętrznione powinności, postawy moralne:

Sumienie: czego nie powinienem robić

Ego idealne -jaki powinienem się stać

• Konflikt (chroniczny) pomiędzy id ego superego (konfliktowe motywy i cele). Konflikt: zderzenie pragnień i potrzeb własnych z wymaganiami i oczekiwaniami otoczenia.

• Internalizacja wartości społecznych oznacza przeniesienie wojny (człowiek -otoczenie) do wewnątrz: wojna jest toczona pomiędzy komponentami osobowości, wywołując

PSYCHODYNAMICZNE PODEJŚCIEDO OSOBOWOŚCI - C. G. JUNG

W stosunku do klasycznego freudyzmu:

• Zmiana koncepcji rozwoju: Zainteresowanie wzrostem i rozwojem osobowości w okresie całego życia (podejście teleologiczne-pojęcie samourzeczywistnienia);

• Zmiana koncepcji instynktu: Libido jako niespecyficzna energia psychiczna;

• Zmiana koncepcji nieświadomości: Obok nieświadomości osobowej -nieświadomość zbiorowa.

Struktura osobowości

• topografia: podział osobowości na część świadomą, nieświadomość osobową, i nieświadomość kolektywną;

• wyróżnienie głównych postaw (ekstrawersji i introwersji), oraz podstawowych funkcji psychicznych (myślenia, uczuć, doznania, intuicji).

EGO= psychika świadoma (uświadomione spostrzeżenia, myśli i uczucia).

NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA

• doświadczenia jednostki które uległy wyparciu, stłumieniu, lub zapomnieniu; odpowiednik freudowskiej przedświadomości+ nieświadomości.

• Jej główny składnik -to kompleksy(ustrukturalizowanakonstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń, i wspomnień; składa się z jądrakompleksu i powiązanych z nim grup elementów).

Przykład: silny KOMPLEKS MATKI. Osoba taka

• jest skłonna do mówienia o swojej matce niezależnie od tego,czy jest to na miejscu czy też nie;

• preferuje filmy lub powieści, w których matka odgrywa ważną rolę;

• przywiązuje dużą wagę do dnia matki;

• przejmuje gusty i zainteresowania matki, a także krąg jej przyjaciół,

• bardziej lubi kobiety starsze niż rówieśników czy rówieśniczki.

Poznawanie kompleksu:

• technika wolnych skojarzeń (zakłócenie: wydłużenie czasu reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa-bodźca);

• siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne i fizjologiczne).

Nieświadomość zbiorowa (kolektywna, ogólnoludzka)

• produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka, psychiczne "dziedzictwo" ludzkości zawarte w każdym z nas.

• Zawiera reprezentacje (archetypy) dotyczące pewnych powtarzających się, kluczowych doświadczeń ludzi dawnych epok.

• Owe reprezentacje -to nie gotowa wiedza, ale predyspozycje (inklinacje) rzutowane na świat zewnętrzny.

ARCHETYP

• jest uniwersalną formą pojęciową (ideą), zawierającą znaczny ładunek afektywny. Wyznacza sposób rozumienia przez człowieka różnych sytuacji i reakcje emocjonalne na te sytuacje.

• Przykłady archetypów: matki (MatkiZiemi), narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, demona, mędrca, itp.

• Najważniejsze archetypy, tworzące istotne składniki struktury osobowości -to persona, animai animus, cień, oraz jaźń.

• Archetyp może stanowić "jądro kompleksu", które przyciąga do siebie różne doświadczenia.

• Najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity, symbole kulturowe (religia, mitologia), sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki, a także objawy neurotyczne i psychotyczne.

Persona - maska, jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych, rola przypisana jednostce przez społeczeństwo (często ukrywa prawdziwą naturę jednostki).

Jeżeli ego identyfikuje się z personą - jednostka lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje autentyczne odczucia.

Animus i Anima - archetyp męski u kobiety i żeński u mężczyzny.

Zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny,

• sprawiające że każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej,

• wpływające na sposób reagowania na przedstawicieli płci przeciwnej.

Cień - "ciemna", zwierzęca strona ludzkiej natury (reprezentacja pierwotnych popędów, jakie człowiek odziedziczył po swoich zwierzęcych przodkach).

• Archetyp odpowiedzialny za pojawianie się społecznie nieakceptowanych myśli, uczuć i działań, które bądź ukrywane są przez Personę, bądź represjonowane są do nieświadomości osobowej.

Jaźń -reprezentuje ludzkie dążenie do pełni i jedności własnej osoby.

• Jaźń jest centrum osobowości(leży pomiędzy świadomym ego a systemami nieświadomości). Centrum to scala inne systemy i zapewnia osobowości jedność, równowagę i stabilność.

• Archetyp ten motywuje ludzi do samourzeczywistnienia, tj. wyrażenia samego siebie dzięki procesowi indywiduacji - osiągnięcia zarazem zróżnicowania osobowości i harmonii wewnętrznej (integracji).

• Archetyp jaźni ujawnia się w dość późnym stadium rozwoju osobowości(kiedy inne jej elementy są już rozwinięte i zróżnicowane), gdy człowiek osiągnie już wiek średni ( wyraża się m.in. w dążeniach religijnych, filozoficznych, "mądrości życiowej" itp).

POSTAWY I FUNKCJE PSYCHOLOGICZNE

• Estrawersja (ukierunkowanie aktywności na świat zewnętrzny)

• Introwersja (ukierunkowanie aktywności na świat wewnętrzny)

Każda osobowość zawiera obie te postawy: Jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, druga - jest stłumiona i nieświadoma.

Funkcje psychologiczne: myślenie, uczucie (wartościowanie), doznanie (percepcja), intuicja.

• Myślenie i uczucie -funkcje racjonalne,

• doznanie i intuicja -funkcje irracjonalne.

• Zazwyczaj - jedna z funkcji jest lepiej zróżnicowana i odgrywa w świadomości podmiotu rolę dominującą (funkcja główna). Obok tego -funkcja pomocnicza, oraz funkcja niższa (stłumiona, nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach). Synteza tych funkcji -gdy jaźń w pełni urzeczywistniona.

WKŁAD C.G. JUNGA DO PSYCHOLOGII - rozwój psychoanalizy, psychologii humanistycznej, psychologii kulturowej, teorii cech.

Kategorie opisu różnic indywidualnych

Cecha (właściwość), Wymiar, Czynnik, Styl, Typ

Pojęcie typu wg W. Sterna:

Typ to: „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnid na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielid od innych grup”.

Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu

• Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną

• Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne

• Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne, fizjologiczne bądź anatomiczne

• Granice między typami są płynne

• Pojęcie typu obejmuje przede wszystkim cechy czy zespół cech dominujących

Przesłanki na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego

• Spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości.

• Im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie.

• Swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływa czynników kulturowych na kształt osobowości.

Hipotezy leksykalne

• Cattell(1943, s. 483): „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”.

• Goldberg(1981, s. 142): Różnice indywidualne miedzy ludźmi mają swój wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te różnice, „tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy”.

Czym jest cecha?

Cecha -jest to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowywania się lub reagowania w określony sposób, wyrażająca sięw różnych, a zarazem spójnych z tątendencjąsytuacjach.

Pionierzy badań leksykalnych nad osobowością

Donald Fiske, 1949 Samopis i szacowanie cech na podstawie danych Cattella •Adaptowalność społeczna •Konformizm •Wola osiągnięć •Kontrola emocjonalna •Poszukujący intelekt

Ernest Tupet i Raymond Christal, 1958 Analiza czynnikowa 8 badań leksykalnych •Surgencja •Ugodowość •Niezawodność •Stałość emocjonalna •Kultura

Warren Norman, 1963 Zreplikowane przez niego czynniki stanowią podstawową taksonomię osobowości •Surgencja •Ugodowość •Sumienność •Stałość emocjonalna •Kultura

Definicja osobowości wg Allporta

Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska.

Definicja cechy wg Allporta

Cecha to „struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.

Cattell - Równania specyfikacyjne

Według Cattela głównym celem badania nad osobowością jest ustalenie praw -tzw. równań specyfikacyjnych, które opisują, jak osoby z określonymi cechami osobowości zachowują się w określonych sytuacjach. Przedstawia to następujący wzór:

R = f(S x P)

Gdzie R = intensywność i treść zachowania (reakcji), które jest funkcją (f) bodźca (S) i osobowości jednostki (P). Funkcja f wynika z danych empirycznych, a osobowość opisywana jest przez określoną konfigurację cech.

Cattell opracował wiele równań specyfikacyjnych biorących m.in. Pod uwagę takie kryteria jak: osiągnięcia szkolne, twórczość, przywództwo, przystosowanie w małżeństwie, przystosowanie psychiczne i wiele profili zawodowych.

Podstawowe twierdzenia dotyczące wg Eysenckafunkcjonalnego znaczenia ekstrawersji

• Związek między siłą bodźca z poziomem wykonania jest modyfikowany przez ekstrawersję.

• Ekstrawertycy poszukują stymulacji, zaś introwertycy jej unikają co motywowane jest zabarwieniem emocjonalnym bodźców.

• Warunkowanie przebiega łatwiej u introwertyków niż u ekstrawertyków.

5 „wielkich” czynników osobowości

Neurotyczność -Lęk -Agresywna wrogość -Depresja -Impulsywność -Nadwrażliwość -Nieśmiałość	Ekstrawersja -Towarzyskość -Serdeczność -Asertywność -Aktywność -Poszukiwanie doznań -Emocjonalność pozytywna	Otwartość na doświadczenia -Wyobraźnia -Estetyka -Uczucia -Działania -Idee -Wartości
Ugodowość -Zaufanie -Prostolinijność -Altruizm -Ustępliwość -Skromność -Skłonność do rozczulania się	Sumienność -Kompetencje -Skłonność do porządku -Obowiązkowość -Dążenie do osiągnięć -Samodyscyplina -Rozwaga

Argumenty na rzecz traktowania 5-ciu „wielkich” czynników jako podstawowych wymiarów osobowości Paul Costai Robert McCrae (czynniki NEOAC)

• Czynniki istnieją realnie ujawniają się w samopisie i szacowaniu, duża stałość, znaczenie w procesie adaptacji

• Niezmienność czynników„wielka piątka” ujawnia się niezależnie od stosowanego kwestionariusza osobowości

• Uniwersalność czynników struktura 5-czynnikowa ujawnia się niezależnie od płci, rasy i kultury

• Podstawy biologiczne czynników RI w czynnikach NEOAC są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie. Nie sposób zidentyfikowad podstawy anatomo-fizjologicznetych czynników

Pogląd Waltera Mischela(1990 s. 131) na temat cech po 30 latach od chwili podjęcia krytyki tej kategorii opisu różnic indywidualnych:

Jest oczywiste, że podstawowym wyzwaniem nie było i nie jest to, czy dyspozycje istnieją, lecz założenie co do ich istoty. Wyzwanie więc koncentrowało się na ograniczonej użyteczności wnioskowania w oparciu o przejawy zachowania o szerokich, pozbawionych kontekstu dyspozycjach jako podstawy do próby wyjaśnienia zjawisk osobowościowych i do przewidywania specyficznego zachowania jednostki w specyficznych sytuacjach (Mischel, 1990, s. 131).

Różnice między pojęciami stanu i cechy, stosowanymi w badaniach nad osobowością

Stan	Cecha
Warunki krótkotrwałe	Warunki dlugotrwale
Przejawia się w sposób ciągły	Ujawnia się w odpowiedzi na bodziec lub w określonych sytuacjach (tendencja)
Konkretny	Abstrakcyjna
Zależy od sytuacji	Zalezy od osoby
Ma charakter zdarzenia	Ma charakter dyspozycji
Współwarunkowany przez cechę	Objawia się w stanach
Może być zaobserwowany	Nie może być zaobserwowana
Może być mierzony bezpośrednio	Może być mierzona posrednio

Okoliczności preferujące środowisko lub cechę jako czynników determinujących wariancję zachowania

Okoliczności	Dominujący wkład w wariancje zachowania
		Środowiska	Cechy
Powtarzalność obserwacji	Jednorazowa	Wielokrotna
Czas trwania obserwacji	Krotki	Długi
Stopień różnorodności zachowań	Pojedyncze akty	Wielość i różnorodność
Możliwość wyrazania zachowania	Ograniczona	Swobodna
Możliwość wyboru sytuacji	Brak	Nieograniczona
Możliwość kreowania sytuacji	Nie istnieje	Istnieje
Rodzaj sytuacji	Eksperyment	Sytuacja naturalna

-„w jakim stopniu i jak szybko X może cCoś coś coś wykonać?”

-zw. z efektywnością osiągania celu

-odp. na pyt. „jak?”

-zw. z wrodzonymi aspektami zachowania (szybkość reakcji, energia, wrażliwość emocjonalna)

-„ dlaczego X coś robi?”

- zw. z pobudzeniem do działania zmierzającego do pewnego celu

CECHY

reprezentowane przez wiązki jawnych zmiennych (nieśmiałość)

ukryte, ujawnia je analiza czynnikowa

Dane typu L

(od life)

-obserwacyjne

-pochodzące z ocen obserwatorów (np.: liczba kłótni w ciągu tygodnia)

3 drogi poznawania osobowości

Dane typu Q

(od questionnaire)

-samoobserwacyjne

-pochodzące z samooceny

Dane typu T

(od test)

-testowe

-to wyniki obiektywnych badań eksperymentalnych, (np.: pomiar czasu reakcji)

Wysoka neurotyczność

introwersja

ekstrawersja

Niska neurotyczność

typ A-nadciśnienie, choroby serca i choroba wrzodowa;

histeria

Typ B- Zdrowi

typ C- choroby nowotworowe;

dystymia,

psychastenia

---