DRAMATY I NOWELE KLEIST
Henryk Kleist jest pisarzem niemieckiego pochodzenia. Pentesilea i Książe Hamburga, obok komedii Rozbity dzban, uważane są za najbardziej charakterystyczne dla twórczości Kleista. Pentesilea to studium niepohamowanych i zgubnych namiętności, stanowi odbicie rozdarcia duchowego autora i jego walk wewnętrznych. Książe Hamburga to dramat najbardziej dojrzały, roztrząsa problem wzajemnego stosunku jednostki i państwa, wolnej woli i dyscypliny, praw człowieka i racji stanu.
Kleist należy do pierwszych nowelistów niemieckich, jest właściwym twórcą noweli niemieckiej. Dwie pierwsze nowele Kleista, Trzęsienie ziemi w Chile i Zaręczyny w San Domingo zostały ogłoszone w 1807.
Kleist w początkowej fazie twórczości idzie w kierunku wskazań Goethego i Tiecka. Jako prozaik sięga do wczesnych wzorów romańskich, do Cervantesa. Swojemu zbiorowi nowel proponował dać tytuł Opowiadania moralne, zapożyczony od Cervantesa. Przez swój realizm i wyraźne odgraniczanie się od świata baśni, nowele Kleista odbiegają treściowo od noweli romantycznej.
Jego nowele ukazały się w dwutomowym zbiorze, w latach 1810 i 1811. Najwybitniejszą nowelą Michał Kohlhaas. W walce mieszczanina o słuszną sprawę przeciwko niesprawiedliwości szlachty chronionej przez sąd i władze państwowe Kleist, sam będąc junkrem, staje po stronie skrzywdzonego bohatera. Mamy tu krytykę sądownictwa i szlacheckich rządów oraz nieufność zwykłego obywatela opieki prawa.. Zaatakował stosunki feudalne, krytykował rolę kościoła w państwie.
Nowela Markiza mieści się w podobnej problematyce, w obrębie spraw społecznych. Kleistowi posłużyła ona do ukazania niezłomnego charakteru dzielnej, osamotnionej kobiety, która dzięki swej odwadze cywilnej, powodowana miłością macierzyńską i troską o przyszłość dziecka, wznosi się ponad zastarzałe przesądy swego środowiska.
Trzęsienie ziemi w Chile- - tu mamy oskarżenie pod adresem kościoła. Młodych kochanków, którzy z powodu niedozwolonej miłości stają w obliczu śmierci, przywraca życiu straszliwy kataklizm, burzący stosunki w jakich im przyszło żyć.
Zaręczyny w San Domingo przedstawiają warunki życia niewolników murzyńskich w angielskiej Gujanie jako całkiem znośne, nie pomija jednak wyzysku w koloniach.
W nowelach powstałych w ostatnim okresie twórczości zanika charakter społeczny. Kleist skłania się w stronę romantyzmu, fantastyki i katolicyzmu
Świat nowel Kleista jest bliski rzeczywistości. Przedstawia wydarzenia niezwykłe, niesłychane, ale prawdopodobnie. Zajmował się człowiekiem samotnym, jakim był sam, i jego walką przeciw przeważającej sile, której ulega. Dominuje nastrój tragizmu, giną główni bohaterowie opowiadań, panuje atmosfera tajemniczości, grozy. Jednak jego współczucie dla nieszczęśliwego człowieka, jego wiara w moralne wartości ludzkiej natury i ostateczny triumf słusznej sprawy przebijają w najbardziej pesymistycznych momentach.
Jeśli chodzi o strukturę nowe to zawsze dominuje jedno wydarzenie, zazwyczaj to walka o sprawiedliwość. W przedstawieniu wydarzeń dąży do oszczędności. Od początku nadaje nowelom zawrotne tempo. Pogłębia psychikę swych postaci ( Michał Kohlhaas, Markiza O., Trzęsienie ziemi w Chile, Trzęsienie ziemi w Chile, Znajda), wprowadza czytelnika w labirynt ich przeżyć wewnętrznych, namiętności, wątpliwości, obaw. Ukazuje człowieka jako igraszkę losu, wobec którego jest bezradny. Nie odtwarza bezpośrednio przeżyć człowieka, tylko stara się je oddać przez zewnętrzne przejawy, mimikę, gesty. Dominuje chłodny obiektywizm.
Opowiadanie buduje na zasadzie kontrastu, którym są objęte wątki fabuły, jak i charaktery bohaterów. Kontrast pojawia się w rozwoju akcji, wyraża się w stosunku pierwiastków dramatycznych i epickich.. Kleist umie łączyć dwie tendencje: skoncentrowanie się na jednym temacie i szybkie tempo opowiadania z dokładną, nieraz pedantyczną obserwacją, wyrażającą się w plastycznym przedstawieniu szczegółów.
Jego nowele zostały przełożone na język polski w 1958.