Zasady prawa konstytucyjnego
Zasady prawa konstytucyjnego to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania Państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka, zasady naczelne w świetle konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 to:
- zasada suwerenności narodu
- zasada reprezentacji politycznej
- zasada podziału i równowagi władzy
- zasada demokratycznego Państwa prawa
- zasada społeczeństwa obywatelskiego
- zasada prularizmu politycznego
- zasada decentralizacji władzy publicznej
- zasada społecznej gospodarki rynkowej
- zasada równości kościołów
Suwerenność Państwa to zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów sprawowania władzy politycznej na określonym terytorium,suwerenność wewnętrzna polega na tym, że władza sama może decydować o zakresie swojego działania a władza Państwowa jest niezależna, suwerenność zewnętrzna, gwarantuje, że Państwo jest niezależne od innych Państw w podejmowaniu decyzji.
Trój podział władzy - władza w Państwie polskim podzielona jest na władzę ustawodawczą (sejm, senat), wykonawczą (prezydent, premier) i sądowniczą (sądy, trybunały)
Dualizm władzy wykonawczej
W modelu dualistycznym - władza wykonawcza podzielona została między dwa organy, głowę Państwa oraz Rząd. Gdy władza wykonawcza składa się z 2 instytucji (nazywamy to dualizmem egzekutywy) powoduje to konieczność, prawnego rozgraniczenia kompetencji celem uniknięcia konfliktów. Prezydent RP zgodnie z konstytucja jest gwarantem ciągłości władzy, najwyższym przedstawicielem, czuwa nad przestrzeganiem zapisów konstytucji. Wybierany jest na 5-letnią kadencję, ma ścisłe uprawnienia wobec suwerena (Narodu) np. przeprowadzenie referendum, wobec władzy ustawodawczej- zarządza wybory, zwołuje pierwsze posiedzenie sejmu i senatu, skraca kadencje, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, podpisuje, odrzuca lub kieruje do trybunału ustawy, wobec władzy sądowniczej - powołuje sędziów na wniosek krajowej rady sądowniczej, powołuje pierwszego prezesa Sądu Najwyżsego, Prezesa i W-ce Prezesa TK, stosuje prawo łask, a wobec władzy wykonawczej - mianuje premiera, a na jego wniosek ministrów, na wniosek premiera dokonuje zmian w rządzie, powołuje radę gabinetową.
Premier natomiast występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący RM, oraz odrębny organ administracji ma kompetencje: organizacyjne, reprezentacyjne, generalne, wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Odwrotnie do Prezydenta ponosi odpowiedzialność polityczną, a tak samo jak on, także konstytucyjną.
Rada Ministrów
Rada Ministrów (zwana popularnie rządem) - konstytucyjny organ władzy wykonawczej w Polsce.Zgodnie z obowiązującą Konstytucja RP z dnia 2.04.1997 r. Rada Ministrów składa się z Prezesa RMoraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.) Rada Ministrów:
prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji), kieruje administracją rządową
w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, określa organizację i tryb swojej pracy.
Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji). Zasadnicza procedura powstania to: W przeciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub pzyjęcia poprzedniej dymisji RM Prezydent RP desygnuje Prezesa RM wskazuje osobę wcześniej wytypowaną przez partie polityczną, mającą większość w sejmie, która otrzymuje misje sformułowania rządu. Następnie osoba desygnowana w przeciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład RM, prezydent powołuje Prezesa RM oraz pozostałych członków, odbiera od nich przysięgę. W przeciągu kolejnych 14 dni prezes przedstawia Expose z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum bezwzględną większością głosów
Sejm i Senat RP
W III Rzeczypospolitej Sejm stanowi pierwszą izbę polskiego parlamentu Składa się on z 460 posłów , wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata, natomiast Senat RP jest drugą izbą polskiego parlamentu składa się ze 100 senatorów, wybieranych w wyporach powszechnych (w systemie większości względnej) Wybrany do Sejmu może być obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku Senatu tą granicą jest 30 lat. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu. Senat i Sejm tworzą wspólnie Zgromadzenie Narodowe.
Uprawnienia Zgromadzenia Narodowego to:
odebranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta,
orzekanie o trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia,
postawienie prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu,
wysłuchanie orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego
ponadto: Senat wyraża zgodę na to by prezydent mógł ogłosić ogólnokrajowe referendum. Senat wraz z Sejmem powołuje Rzecznika Praw obywatelskich, oraz powołuje i odwołuje: Prezesa NIK, Rzecznika Praw Dziecka, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Prezesa IPNu, Senat ma prawo powoływania i odwoływania: jednego członka KRRiT oraz trzech członków Rady Polityki Pienięznej, Sejm natomiast: uchwala ustawy, kontroluje RM oraz powołuje ministrów.
Kompetencje parlamentu: ustrojodawcza polega na prawie sejmu i senatu do uchwalania ustaw konstytucyjnych, ustawodawcza prawo stanowienia ustaw, Kontrolna oraz Kreacyjna
Odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna
Odpowiedzialność polityczna, prawna lub obyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament może odwołać szefa rządu wraz z całym gabinetem (odpowiedzialność solidarna) bądź poszczególnych ministrów (odpowiedzialność indywidualna), jeżeli negatywnie oceni prowadzoną przez nich politykę.
W systemie parlamentarno-gabinetowym formą pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej całego rządu lub jego pojedynczego członka, jest uchwalenie przez parlament wotum nieufności albo nie udzielenie wotum zaufania
Odpowiedzialność konstytucyjna, przewidziane prawem (z reguły konstytucyjnym) konsekwencje wyciągane w stosunku do osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, które podczas wykonywania swoich funkcji w sposób zawiniony naruszyły konstytucję lub inne ustawy.
Odpowiedzialność konstytucyjna stosowana jest wobec prezydenta, premiera, ministrów oraz wyższych urzędników administracji publicznej. Odpowiadają oni albo przed , zgodnie z procedurą impeachment, albo przed organem typu Trybunał Stanu
Trybunał Stanu
Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP. Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też Sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosowania bezwzględną większością głosów w Sejmie. Skład Trybunału Stanu określa art. 199 Konstytucji. Trybunał składa się z szesnastu członków wybieranych przez Sejm na czas trwania jego kadencji, dwóch zastępców Przewodniczącego, również wybieranych przez Sejm, oraz z Przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Obaj zastępcy Przewodniczącego i co najmniej połowa członków Trybunału musi mieć kwalifikacje sędziowskie.
Zgodnie z art. 200 Konstytucji członkowie Trybunału Stanu objęci są immunitetem formalnym oraz przywilejem nietykalności
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny, pod względem ustrojowym jest tzw. sądem konstytucyjnym, organem powoływanym we współczesnych państwach prawnych do czuwania nad zgodnością z konstytucją tworzonych aktów prawnych. W Polsce, samodzielna, konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej powołana na mocy ustawy z 1982 (nowelizowanej w 1989), której głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności prawa z Konstytucją RP oraz formułowanie jego wykładni. Trybunał Konstytucyjny tworzy 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję, nie mogą być ponownie wybrani. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji z pełnieniem mandatu posła lub senatora. Główne aspekty działalności Trybunału Konstytucyjnego 1. badanie zgodności aktów normatywnych, 2. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. 3. orzekanie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych 4. uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał sprawuje dwa rodzaje kontroli aktów normatywnych:
- prewencyjną, prawo przyznaje tylko Prezydentowi RP kompetencje zwrócenia się w tym trybie do Trybunału (odnosi się to tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji). Trybunał sprawdza zgodność tych całych aktów prawnych lub poszczególnych przepisów z Konstytucją. - następczą, kontrolowane są obowiązujące normy prawne - ustawy, umowy międzynarodowe oraz przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwa. Prawo postawienia wniosku związanego z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego mają m.in.: Prezydent RP, marszałek Sejmu i Senatu, premier, posłowie (co najmniej 50), senatorowie (co najmniej 30), pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich.
Rzecznik praw obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Jego działalność reguluje ustawa z 1987 (znowelizowana w 1991) o rzeczniku praw obywatelskich.
Rzecznik praw obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów.
Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej.
Zgromadzenie Narodowe - organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie.
Nie są Zgromadzeniem Narodowym wspólne posiedzenia Sejmu i Senatu zwoływane w i nnych przypadkach, np. z okazji wizyt szefów państw.
Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:
przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),
uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 2 pkt 4 Konstytucji),
postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),
Ustawa - jest to akt prawa powszechnie stosowanego, który określa podstawowe zadania organów administracji publicznej Ustawy w Polsce uchwala Sejm RP Prawo do uchwalania ustawy czyli. tzw. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: 1. Prezydent RP 2. Radzie Ministrów 3. 15 posłom 4. Senatowi 5. 100 000 obywateli Projekt ustawy składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka sejmu. Marszałek Sejmu zrządza doręczenie projektu ustawy posłom oraz przesyła go Prezydentowi, Marszałkowi Senatu i Prezesowi Rady Ministrów. Sejm rozpatruje Projekt ustawy w trzech czytaniach. W czasie pracy nad projektem ustawy można nanieść poprawki. Takie Prawo posiada wnioskodawca, Posłowie i Radzie Ministrów. Pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu komisji lub Sejmu. Pierwsze czytanie projektu obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debatę w sprawie ogólnych zasad projektu. Czytanie to - na posiedzeniu plenarnym Sejmu kończy się skierowaniem projektu do komisji chyba, że Sejm odrzuci Projekt w całości. Jeżeli Projekt ustawy przejdzie całości trafia do komisji s ejmowych. Właściwe komisje obradują nad nim wspólnie. Po przebadaniu projektu komisje przedstawiają go Sejmowi w postaci sprawozdania Drugie czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu. Trzecie czytanie projektu może odbyć się niezwłocznie, jeżeli po drugim czytaniu Projekt nie został skierowany ponownie do Komisji, w szczególnych wypadkach sejm może w kolejnych czytaniach przejść bez odsyłania projektu do komisji. W przeciągu 30 dni Senat ma obowiązek ustosunkowania się. Uchwałę senatu o odrzuceniu ustawy w całości bądź poprawek, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów. Uchwalona ustawa trafia do Prezydenta ten natomiast może, podpisać ją w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie w DU, wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie całości lub części ustawy, przekazać ją ponownie do Sejmu z umotywowanym wniosiem. Jeśli TK uzna ją za sprzeczna z Konstytucją prezydent odmawia podpisania, jeśli orzeknie o jej zgodności prezydent ma obowiązek ją podpisać. Jeżeli j ednak prezydent ja zavetuje, sejm odrzuca ją większościa 3/5 głosów. Jeżeli nie uwzględnia on weta prezydenta musi on w przeciągu 7 dni ją podpisać i ogłosić w dzienniku ustaw