Wojna stuletnia - W 1328 roku zmarł ostatni z synów Filipa Pięknego, król Karol IV. Jego śmierć zakończyła ponadtrzystuletnie rządy dynastii Kapetyngów. Do tronu po zmarłym władcy zgłosiło roszczenia aż trzech pretendentów: dwaj bratankowie Filipa Pięknego i jego wnuk ze strony córki Izabeli, król Anglii Edward III, co stało się przyczyną najdłuższej w historii Europy wojny o sukcesję. Na początku XIV w. rozognił się spór angielsko-francuski na tle lenn angielskich - Gujenny (części Akwitanii) oraz Flandrii. Dodatkowo spór ten nałożył się na rywalizację dwóch stronnictw arystokratycznych o władzę w samej Anglii. Podzieliła ona także rodzinę królewską: króla Edwarda II (1307 - 1327) i jego żonę Izabelę. Izabela schroniła się wówczas we Francji, gdzie uzyskała wojskowe i pieniężne wsparcie, gdyż sama była córką króla francuskiego Filipa IV.
Po zbrojnym powrocie królowej do Anglii, Edward II musiał abdykować i został aresztowany, tron zaś przypadł w 1321 jego synowi, niepełnoletniemu jeszcze Edwardowi III (1312 - 1377). Faktyczną władzę, do czasu jego pełnoletności, sprawowała matka wraz ze swym stronnictwem. Gdy młody, ambitny król przejął w 1330 rządy w Anglii, zaczął domagać się od Francji nie tylko swych praw do byłych lenn angielskich na terenie Francji, lecz także uznania go w ogóle za sukcesora korony francuskiej, gdyż był po matce księciem francuskiej dynastii Kapetyngów, której panowanie we Francji wygasło wobec braku bezpośrednich męskich następców tronu.
Wcześniej, po śmierci w 1328 Karola IV (1322-1328), szlachta francuska obrała królem Filipa VI Walezjusza (1328 - 1350). Edward III postanowił więc wyegzekwować swe pretensje dynastyczne w drodze wojny, którą rozpoczął w 1337. Trwała ona, z przerwami, przez ponad sto lat, do 1453. Pierwsza bitwa stoczona na morzu u wybrzeży Sluis (zachodnia Flandria) 24 czerwca 1340 zakończyła się zniszczeniem floty francuskiej. Po wylądowaniu armii angielskiej w Bretanii i Normandii do pierwszej większej bitwy lądowej doszło pod Crécy[czyt.'kresi']w 1346. Zwyciężyli w niej Anglicy i zajęli port Calais, który stał się ich główną bazą wypadową w wojnie. Potem z powodu epidemii dżumy nastąpił wieloletni rozejm. Kolejne zwycięstwo Anglicy osiągnęli w 1356 w bitwie pod Poitiers. Zakończyła się ona wielką klęską rycerstwa francuskiego, zdziesiątkowanego przez łuczników walijskich. Ponadto dostał się do niewoli król francuski Jan II Dobry (1350 - 1364).
Wg układu pokojowego, zawartego w 1360 w Bretigny Francja miała zapłacić Anglii wielki okup, w zamian Edward III rezygnował z tronu francuskiego. Królowie obu państw nie dotrzymali jednak podjętych zobowiązań i w 1369, gdy we Francji panował Karol V Mądry (1364 - 1380), działania wojenne zostały wznowione. Tym razem Francuzi byli lepiej przygotowani i mimo że nie dochodziło do większych starć, powoli odzyskiwali terytorium, wcześniej zajęte przez wojska angielskie. W 1389 zawarty został rozejm przez nowych władców: króla francuskiego Karola VI Szalonego (1380 - 1422) i angielskiego Ryszarda II (1377 - 1399).
W czasie stuletniej wojny po raz pierwszy w Europie zastosowana została artyleria, zapożyczona ze Wschodu. Pierwsi użyli jej Anglicy, natomiast Francuzi pierwsi utworzyli stałą armię. Wszystko to kosztowało dużo i spowodowało wprowadzenie nowych podatków - pogłównego w obu krajach, a we Francji dodatkowo podatku od soli. Były one powodem szeregu buntów oraz powstań miejskich i chłopskich, głównie we Francji. Ponadto przewlekła wojna miała swój wpływ na ukształtowanie się nowych form sprawowania władzy. W Anglii narodził się dwuizbowy parlament, a we Francji instytucja Stanów Generalnych, jako przedstawicielstwa stanowego ludności kraju.
W 1415 Anglicy, wykorzystując wewnętrzne zatargi książąt francuskich, wylądowali ponownie w Normandii, po czym w bitwie pod Azincourt król angielski Henryk V dokonał sromotnego pogromu; Francuzi stracili 10 tys. rycerskiej szlachty. W zawartym, w następstwie tej klęski, układzie pokojowym w Troyes, Francja została rozczłonkowana na księstwa i podporządkowana Anglii, a po śmierci króla francuskiego Karola VI Szalonego, tron Francji miał przypaść ostatecznie Henrykowi V - pomijając młodego delfina, syna Karola VI. Jedynie na niewielkim terytorium na południe od Loary i wokół Orleanu tlił się francuski opór.
Henryk V zmarł jednak młodo 31 sierpnia 1422, na dwa miesiące przed Karolem. Po śmierci tego drugiego na króla Francji koronowano niemowlę - Henryka VI - syna Henryka V. Spowodowało to we Francji rosnące niezadowolenie.
W 1429 na zamku następcy tronu - delfina Karola, zjawiła się 16-letnia wiejska dziewczyna, Joanna d'Arc, oświadczając, że miała widzenie świętego Michała Archanioła i innych świętych, którzy nakazali jej przepędzić Anglików z Francji i doprowadzić do koronacji Karola VII na króla Francji. Delfin przydzielił jej wielotysięczną armię, którą poprowadziła do walki z Anglikami, przebrana w zbroję rycerską i z własnym białym sztandarem z wizerunkiem Boga i lilią. Entuzjazm Joanny udzielił się wojskom francuskim i oswobodziły one oblężony przez Anglików Orlean oraz zajęły Reims, kontrolowane przez sprzymierzonych z nimi Burgundczyków. W katedrze w Reims Karol VII koronował się na króla Francji. Od tego czasu kolejne miasta i enklawy Francji zaczęły wyzwalać się spod okupacji angielskiej. Joanna d'Arc, pojmana przez Burgundczyków, dostała się do angielskiej niewoli i wyrokiem sądu biskupiego została, jako heretyczka i czarownica, 30 maja 1431 roku spalona na stosie, na Starym Rynku w Rouen, na oczach gawiedzi. Karol VII nie poczynił żadnych starań, aby ją uwolnić.
W trakcie kilkuletniego rozejmu, zawartego w 1444, Francja dźwignęła się z ruin wojennych, zreformowana została jej armia, zmniejszone obciążenia podatkowe, zlikwidowano zbrojne bandy rabusiów, a król Karol VII Walezy podporządkował sobie zbuntowane księstwa. Wreszcie w 1451 Anglicy wyparci zostali z ostatnich terenów zajmowanych we Francji (z wyjątkiem miasta Calais, które utrzymali do 1558). W 1453 r. wreszcie stuletnia wojna pomiędzy Anglią i Francja została zakończona, choć nie zawarty został żaden traktat pokojowy, a królowie angielscy długo jeszcze nosili tytuł królów francuskich.
Karol VII ostatnie lata swych długich rządów poświęcił na odbudowę kraju, zrujnowanego przez wojnę. W tymże czasie jego syn Ludwik prawie 20 lat rządził samodzielnie w prowincji Delfinat w południowej Francji. Odsunął on tam od władzy urzędników królewskich i powołał niezależny parlament, poprzez który sprawował władzę. Karol VII nie mógł tolerować zaistniałej secesji dużej prowincji i wysłał do niej królewskie wojska dla przywrócenia swej władzy. Syn uciekł wtedy do Burgundii, uzyskując tam azyl i wsparcie ze strony władcy księcia Filipa Dobrego.
Znaczącą rolę w wojnie odegrało Księstwo Burgundii, będące lennem francuskim, a zajmujące w połowie XIV w. terytorium na płd.-wschód od Paryża, przy granicy z Rzeszą Niemiecką. Z początkiem XV w. księstwo powiększyło się, dzięki spadkom i zakupom, o tereny Luksemburga, Flandrii i Brabancji, to jest późniejsze Niderlandy, które z kolei były lennami niemieckimi. Odtąd książęta burgundzcy znaleźli się wśród najbogatszych ludzi, a ich wystawny dwór i rządy stały się wzorcem dla władców absolutnych Europy.
Księstwo Burgundii w połowie XV w. obejmowało jeszcze terytorium Flandrii, uzyskane przez koneksje dynastyczne, i stanowiło bogate i zasobne państwo. Istniało tam wiele dużych, doskonale prosperujących, miast z rozwiniętą produkcją tkanin, miedzi, żelaza, wyrobów ze złota, soli i win. Przez wielkie porty Antwerpii, Brugii i Gandawy prowadzony był ożywiony handel z całą Europą.
W wojnie stuletniej Burgundia współdziałała z Anglią przeciwko Francji. W ugodzie pokojowej z królem francuskim Karolem VII w 1435 w Arras, Burgundia uwolniła się od zależności lennej od Francji, zaś w wyniku koneksji dynastycznych Niderlandy i wschodnia część Księstwa Burgundzkiego stały się po 1477 r. domeną niemieckich Habsburgów, co stało się potem zarzewiem długoletnich konfliktów francusko-habsburskich
Wojna siedmioletnia (1756-1763) - wojna pomiędzy Wielką Brytanią, Prusami i Hanowerem a Francją, Austrią, Rosją, Szwecją i Saksonią. Była to pierwsza wojna o zasięgu światowym - walki toczyły się w Europie, Ameryce Północnej, Indiach i na wyspach karaibskich. W późniejszej fazie konfliktu do wojny przyłączyły się Hiszpania i Portugalia oraz starająca się początkowo zachować neutralność Holandia, której siły zostały zaatakowane w Indiach. W związku z tym wojna ta może być uznana za wojnę hegemoniczną. bezpośrednia
atak i zajęcie Śląska przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego
pośrednie
konflikt między Anglią i Francją o kolonie w Ameryce Północnej,
sojusze między Francją i Austrią (tzw. przewrót przymierzy) i między Anglią a Prusami
dążenie Wielkiej Brytanii do osiągnięcia hegemonii
Rozpoczęła się 29 sierpnia 1756 wtargnięciem wojsk pruskich pod wodzą Fryderyka II Wielkiego do Saksonii. Przeciwko Prusom wystąpiła Austria, chcąc odzyskać Śląsk, (tzw. III wojna śląska). W 1757 Rosja przystąpiła do wojny, po stronie Austrii i Francji przeciwko Prusom. Operujące z terytorium Rzeczypospolitej wojska rosyjskie zajęły tereny od Królewca po Berlin, zagrażając egzystencji królestwa pruskiego w 1762. Lecz wtedy właśnie zmarła cesarzowa Elżbieta Piotrowna - śmiertelny wróg króla pruskiego, zaś jej następca Piotr III, który uwielbiał Fryderyka II nakazał natychmiastowy odwrót armii rosyjskiej oraz przekazał część swojej armii Fryderykowi (tzw. cud domu brandenburskiego). Piotr III został zamordowany po paru miesiącach panowania, a jego miejsce zajęła Katarzyna II (1762-1796). Wkrótce uznała, że ani upadek ani też zwycięstwo Prus nie leży w interesie Rosji i postanowiła wycofać się z wojny. Wojnę zakończyło podpisanie 15 lutego 1763 pokoju w Hubertusburgu (Saksonia), przyznającego Śląsk oraz ziemię kłodzką Prusom.
W koloniach wojna była rezultatem rywalizacji brytyjsko-francuskiej (zob.: brytyjska wojna z Indianami i Francuzami i francuskie imperium kolonialne). Walki między siłami tych krajów rozpoczęły się w okolicach rzeki Ohio w Ameryce Północnej w 1754. Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Francji 15 maja 1756. Wojnę w koloniach zakończył pokój paryski (10 lutego 1763), który był złożoną umową określającą prawa do poszczególnych terytoriów. Przypieczętował on klęskę Francji, która utraciła na rzecz Wielkiej Brytanii część posiadłości zamorskich: m.in. Kanadę i niektóre inne kolonie w Ameryce i Indiach. Francja przestała być liczącym się mocarstwem kolonialnym, zaś dominację na morzach i w koloniach uzyskała Wielka Brytania.
Wojna trzydziestoletnia - konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy protestanckimi państwami Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa europejskie (takie jak Szwecja czy Francja) a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich do osłabienia potęgi Habsburgów.
Wojnę trzydziestoletnią dzieli się na cztery okresy:
W wojnie trzydziestoletniej, pośrednio lub bezpośrednio, wzięły udział niemal wszystkie państwa europejskie. Stronę katolicką reprezentowały państwa Habsburgów (Austria, Hiszpania i Państwo Kościelne), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria). Oficjalnie swojego wsparcia katolikom nie udzieliła Rzeczpospolita Obojga Narodów, lecz zaciężne wojsko lisowczyków zostało wysłane przez króla na Węgry.
Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in. Czech w tym Śląska, Palatynatu) stanęła Dania (do 1629 r.), Szwecja, Francja, Siedmiogród.
Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej. Jej głównymi skutkami, oprócz zapewnienia wolności wyznania na terenie Rzeszy, było osłabienie dynastii Habsburgów, wzmocnienie pozycji Francji i Szwecji oraz uznanie niepodległości Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Wojnę zakończył pokój westfalski podpisany w 1648 r.
Wojna trzydziestoletnia w I Rzeszy Niemieckiej trwała od 1618 do 1648 r., spowodowała wielkie spustoszenia wszystkich terytoriów niemieckich i straty ludzkie, sięgające w niektórych krajach do 50 % zaludnienia. Zawarty w 1648 r. pokój westfalski zmienił oblicze Europy na dziesiątki lat. Francja stała się największą potęgą europejską i otrzymała prowincję Alzacja oraz miasta Metz i Verdun. Szwecja usadowiła się na południowych wybrzeżach Bałtyku, przypadły jej Pomorze Zachodnie i szereg portów, w tym Szczecin. Saksonia zdobyła Łużyce, Brandenburgia - wschodnią część Pomorza Zachodniego z Kołobrzegiem. Uznana została niepodległość Szwajcarii i Holandii (zniesiono nad nimi oficjalnie zwierzchnictwo cesarza rzymsko-niemieckiego i wyłączono je z terytorium Rzeszy). Księstwa niemieckie uniezależniły się od cesarza i, co było głównym powodem wojny, luteranie i kalwini uzyskali wolność wyznania.
Wojnę trzydziestoletnią określić można jako pierwszą w drugiej połowie II tysiąclecia paneuropejską wojnę, w której wzięły udział prawie wszystkie liczące się państwa. Miała ona charakter wojny religijnej, ale głównym jej powodem była rywalizacja państw o hegemonię w Europie. Rozwój kultury czeskiej został na wiele lat zahamowany. Choć Austria została pokonana w Niemczech, jej pozycja uległa dalszemu wzmocnieniu na Węgrzech i w Czechach. Wojna francusko -hiszpańska trwała jeszcze do 1659 roku kiedy to podpisano na północy Hiszpanii w Bidassoa pokój pirenejski.
Konferencja jałtańska (od 4 do 11 lutego 1945), zwana także krymską - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki): prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i przywódcy ZSRR Józefa Stalina.
Była to jedna z konferencji Wielkiej Trójki, miała miejsce po konferencji teherańskiej (listopad-grudzień 1943) a przed konferencją poczdamską (lipiec-sierpień 1945). Wielka Trójka odbyła wiele konferencji, jednak na konferencjach teherańskiej, jałtańskiej oraz poczdamskiej zapadły decyzje najwyższej wagi.
Odbyła się w pałacu w Liwadii, leżącej pod Jałtą na Krymie. Miała decydujące znaczenie dla powojennego kształtu Europy. Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw będą okupowały wyznaczone na konferencji strefy Niemiec. Zgodnie z tym planem przewidziano utworzenie skoordynowanej administracji i kontroli za pośrednictwem Centralnej Komisji Kontroli, złożonej z naczelnych dowódców trzech mocarstw. Związek Radziecki otrzymał "zwierzchnictwo" nad Polską i jedną trzecią Niemiec (m.in. Turyngią, Saksonią, Meklenburgią, Brandenburgią i Pomorzem Przednim). Ustalono rekompensatę dla Polski w postaci Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska. Podjęto decyzje o przesiedleniu Niemców z tych terenów do kraju ojczystego. Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej urzędującego w Warszawie, który zobowiązany został do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania.
Konferencją analogiczną do spotkań Wielkiej Trójki, ale dotyczącą Dalekiego Wschodu była konferencja kairska (22-26 listopada 1943).
Konferencja teherańska (28 listopada 1943 - 2 grudnia 1943 w Teheranie) - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki): prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i ZSRR Józefa Stalina.
Była to pierwsza z trzech konferencji Wielkiej Trójki. Po niej odbyły się jeszcze dwie: konferencja jałtańska (luty 1945) oraz konferencja poczdamska (lipiec-sierpień 1945).
USA i Wielka Brytania zobowiązały się do utworzenia drugiego frontu w Normandii w maju 1944 roku, udzielenia pomocy oddziałom Tito w Jugosławii przy jednoczesnym wycofaniu poparcia dla czetników i rezygnacji z inwazji na Bałkanach poza Grecją przydzieloną do brytyjskiej strefy operacyjnej. Ustalono nową granicę wschodnią Polski i ZSRR na tak zwanej linii Curzona. Rozmawiano także o utworzeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz o Europejskiej Komisji Doradczej, która miała zadecydować o powojennych losach Niemiec, a Stalin zażądał wydzielenia sowieckiej strefy wpływów w Europie wschodniej i krajach nadbałtyckich. Zażądano ponadto bezwarunkowej kapitulacji Niemiec. Dokonano podziału krajów Europy na alianckie strefy operacyjne - na mocy międzyalianckich uzgodnień Polska znalazła się w strefie operacyjnej Armii Czerwonej. Ustalono, iż Niemcy zostaną podzielone na strefy okupacyjne, zaś radziecka strefa okupacyjna Niemiec przylegać będzie do Polski, przez którą przebiegała komunikacyjne do tej strefy, co de facto przesądzało losy Polski. Ze względu na odbywające się jesienią 1944 roku w USA wybory prezydenckie na prośbę prezydenta Roosevelta liczącego na głosy Polonii amerykańskiej utajniono postanowienia Wielkiej Trójki w kwestii polskiej.
Konferencją analogiczną do spotkań Wielkiej Trójki, ale dotyczącą Dalekiego Wschodu była konferencja kairska (22-26 listopada 1943).
Konferencja poczdamska (17 lipca 1945 - 2 sierpnia 1945 w Poczdamie) - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki): prezydenta USA Harry'ego Trumana (który zastąpił zmarłego w kwietniu tego roku Franklina Delano Roosevelta), premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, którego w trakcie konferencji zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa Clement Attlee i ZSRR Józefa Stalina.
Była to ostatnia z trzech konferencji Wielkiej Trójki, miała miejsce po konferencji teherańskiej (28 listopada - 1 grudnia 1943) i konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945).
Postanowienia:
odpowiedzialnością za II wojnę światową obarczone zostały Niemcy hitlerowskie
demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja oraz dekartelizacja Niemiec
odszkodowania dla państw poszkodowanych, wypłacane przez Niemcy
wschodnia granica Polski nie została ustalona, obowiązują do dziś obustronne porozumienia
15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR miała otrzymać Polska
oddanie pod jurysdykcję [1] Polski części terytorium III Rzeszy zwanej Ziemiami Odzyskanymi (Szczecin, ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, obszar Wolnego Miasta Gdańsk, południowa część Prus Wschodnich).
Celem konferencji było ustalenie trybu likwidacji skutków II wojny światowej, losów Niemiec, opracowanie traktatów pokojowych i zasad organizacji powojennego świata.
Konferencja poczdamska ustaliła ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich (tzw. proces norymberski), przyjęła radziecki program w kwestiach wschodniej granicy Niemiec.
Konferencją analogiczną do spotkań Wielkiej Trójki, ale dotyczącą Dalekiego Wschodu była konferencja kairska (22-26 listopada 1943).
W lipcu 1945 roku Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej wystosował memorandum w kwestii zachodniej granicy Polski, będący punktem odniesienia wobec polskiego stanowiska podczas konferencji poczdamskiej. Wymieniono w nim następujące argumenty przemawiające za zmianami terytorialnymi
Na samej konferencji poczdamskiej, stronę Polską reprezentowali Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Stanisław Grabski, Stanisław Mikołajczyk, Wincenty Rzymowski, oraz Michał Rola-Żymierski. W przemówieniu wicepremiera Mikołajczyka popierającym proponowane zmiany terytorialne znalazł się także argument iż stanowią gwarancję zapobieżenia podstawowych przyczyn imperializmu niemieckiego poprzez odebranie mu bazy przemysłowej, którą Niemcy używali do rozbudowy swego potencjału zbrojeniowego. Tym samym jak premier Mikołajczyk oświadczył, zmiany te nie tylko pozwolą na odbudowę zniszczeń Polski ale przyczynią się trwale ku zachowaniu pokoju światowego i przysłużą bezpieczeństwu wszystkich narodów.
Zimna wojna (ang. cold war, ros. холодная война) - okres dwubiegunowej konfrontacji na pograniczu wojny pomiędzy USA, demokratycznymi niekomunistycznymi krajami Europy Zachodniej i pozaeuropejskimi sojusznikami krajów zachodnich a blokiem ZSRR i podporządkowanych ZSRR państw satelitarnych bloku komunistycznego. Zimna wojna trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej lat 1941-1945 i ustanowienia w Europie środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR , do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w sierpniu - grudniu 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.
W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na płaszczyźnie: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).
Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946.W wystąpieniu Churchill stwierdził:
Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z II wojny światowej.
Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana. Miała ona tytuł "Zimna wojna". Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej, a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi a ZSRR. Kolejnym sygnałem rozpoczęcia tego okresu była wypowiedź amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 września 1946 r. ze Stuttgartu. Przedstawił on zasady polityki USA wobec Niemiec. Mówił o stałej obecności USA w Niemczech, którym stopniowo miała być przyznawana suwerenność. Poruszył także problem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, którą określił jako tymczasową.
Uważał też, że o jej przebiegu powinna zadecydować konferencja pokojowa. 12 marca 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Kongresie zwrócił się do niego o przyznanie 400 mln USD na pomoc dla Grecji i Turcji, które były zagrożone przez komunizm.
W maju 1947 r. podczas przemówienia w Princeton przedstawił on zasady "doktryny powstrzymywania", zwanej jako Doktryna Trumana. Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George Kennan, radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe - lecz zdecydowane i czujne - powstrzymywanie tendencji ekspansywnych".
Konkretne działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:
wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,
budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic państw obozu
socjalistycznego,
pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm,
pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla,
bezpośrednie zaangażowanie w konflikty (wojna koreańska).
W świetle zwycięstwa komunistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją opracowana przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym elementem tej doktryny była "polityka balansowania na krawędzi wojny" poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR amerykańskiej przewagi nuklearnej i środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).
Amerykanie skoncentrowali uwagę na rozbudowie broni jądrowej, środków jej przenoszenia (samolotów) z baz wybudowanych wokół granic ZSRR. Pobudziło to wyścig zbrojeń nuklearnych oraz wybuch szeregu napięć w stosunkach międzynarodowych. Punktem szczytowym "zimnej wojny" był konflikt koreański. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow, nowy przywódca partii KPZR od września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji. Zmienił stosunek do Jugosławii, zawarł układ w sprawie Austrii. W 1955 r. doprowadził do spotkania w Genewie przywódców: USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków, a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec "zimnej wojny", chociaż aż do 1990 r. trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów, takich jak: Wojna wietnamska, Kuba, Berlin, Płd. Afryka czy Afganistan.
rozpad Wielkiej Koalicji po zakończeniu II wojny światowej;
teoria o nieuniknionej wojnie wschód - zachód;
zaniepokojenie wolnego świata rozprzestrzenianiem się sympatii do komunizmu w Europie Zachodniej;
ekspansja radziecka na terenie Europy Środkowo-Wschodniej;
poparcie dla partyzantki komunistycznej w Grecji i kurdyjskiej w Turcji oraz Iranie;
różnice w traktowaniu stref okupacyjnych
Sekretarz Stanu James F. Byrnes optował w Stuttgarcie 6 września 1946 r. za zniesieniem granic stref okupacyjnych Niemiec i udzieleniem pomocy w odbudowie przemysłu niemieckiego, określił granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej jako "rozwiązanie tymczasowe".
utworzono Rząd Jedności Narodowej z udziałem komunistów
jesienią 1944 r. wylądowały w Grecji wojska brytyjskie popierające siły monarchistyczne
początek terroru komunistycznego,
na północy Grecji rozwinęła się komunistyczna partyzantka grecka (ELAS - Grecka Armia Ludowowyzwoleńcza)
uzyskała pomoc sąsiednich państw komunistycznych
Truman przeznacza 250 milionów dolarów dla Grecji
ogłosiła detronizację króla Jerzego II
wojna domowa trwała do października 1949 r.
z udziałem wojsk brytyjskich i amerykańskich pokonano komunistów
Doktryna Trumana - program polityki zagranicznej USA, sformułowany przez prezydenta Harry'ego S. Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 roku w orędziu do Kongresu. Doktryna głosiła, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji zewnętrznej lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez uzbrojone mniejszości. Choć nie było to powiedziane wprost, doktryna odnosiła się do Związku Radzieckiego. Czasem określano tę doktrynę mianem doktryny powstrzymywania ZSRR. Odnosiła się pierwotnie do Grecji i Turcji - 22 czerwca 1947 roku Truman podpisał akt, przekazujący 400 mln dolarów na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów (250 mln dolarów dla Grecji i 150 mln dolarów dla Turcji).
Doktryna stała się trwałą zasadą polityki zagranicznej USA, oznaczała ostateczne zerwanie z odradzającą się po wojnie polityką izolacjonizmu USA.
Plan Marshalla (oficjalna nazwa ang.: European Recovery Program) program pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych dla Europy, mający służyć odbudowie gospodarek poszczególnych krajów po drugiej wojnie światowej; uchwalony przez Kongres w 1948 r. i preliminowany na lata 1948-1951, kiedy to oficjalnie się zakończył. Potoczna nazwa planu pochodzi od nazwiska sekretarza stanu USA, gen. George'a Marshalla[1], który zaprezentował jego koncepcję 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda. Autorami zasadniczej koncepcji planu byli George Kennan i William Clayton. Plan został oficjalnie przedstawiony 12 lipca 1947 na konferencji w Paryżu, na którą zaproszono wszystkie kraje europejskie. 3 kwietnia 1948 r. Kongres uchwalił ustawę Foreign Assistance Act of 1948, w której zawarto podstawowe zasady programu
17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej wojną Europy
4 kwietnia 1947 r. Truman podpisał Europejski Program Odbudowy (ERP)
plan czteroletni objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację i rozwój konfliktów społecznych
początek współpracy ekonomicznej i politycznej
Polska (9 VII) i Czechosłowacja wstępnie zaakceptowały plan, ale pod wpływem Stalina musiały go odrzucić
państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej
1947 r. utworzenie przez państwa komunistyczne Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych (Kominform). W odpowiedzi, państwa zachodnie podpisały w 1948 r. pakt brukselski powołujący Unię Zachodnią, zacieśniając współpracę między narodami.
izolacja ZSRR na arenie międzynarodowej
wyścig zbrojeń, produkcja broni atomowej
ZSRR wszedł w posiadanie broni atomowej w 1949 r., łamiąc monopol USA
Wkrótce jednak po wprowadzeniu planu Marshalla stało się jasne, że sama odbudowa gospodarcza nie wystarczy, i niezbędnym warunkiem dla przywrócenia równowagi w Europie jest również zapewnienie jej bezpieczeństwa militarnego. Stało się to szczególnie widoczne z powodu wybuchu I kryzysu berlińskiego w czerwcu 1948 roku. Im bliższe realizacji były plany połączenia stref zachodnich i utworzenia państwa zachodnioniemieckiego, tym silniej Moskwa akcentowała poparcie dla utworzenia jednolitego państwa i demokratycznego rządu. Jej propozycje były przez USA stanowczo odrzucane. Zerwanie współpracy dwóch mocarstw wywołało dramatyczne konsekwencje w Berlinie, podzielonym tak jak Niemcy na część wschodnią i zachodnią. Część zachodnia leżała na terytorium należącym do ZSRR. Była otoczona przez radzieckie dywizje i niezabezpieczona przed atakiem, dlatego stanowiła łatwy cel dla Stalina, który przez wprowadzenie blokady mógł wzmóc presję na mocarstwa zachodnie i zmusić je do współpracy . Gdyby blokada powiodła się i udałoby się zmusić Amerykanów do wycofania się ze strefy zachodniej i przejąć ją, wzrósłby prestiż i siła ZSRR, natomiast zmalałaby wiara państw europejskich, głównie Niemiec, w potęgę USA. I kryzys berliński był więc swoistą próbą sił.
Bezpośrednią przyczyną nałożenia blokady było przeprowadzenie w strefach zachodnich reformy walutowej i wprowadzenie nowej waluty: marki niemieckiej. Reforma ta miała objąć także sektory zachodniego Berlina. 24 czerwca Związek Radziecki wstrzymał ruch kolejowy i dostawy żywności do zachodnich sektorów Berlina. Postawione przed tym faktem, Stany Zjednoczone mogły wybrać z trzech możliwych rozwiązań: mogły poddać się i pozwolić na włączenie całego Berlina do strefy sowieckiej, wysłać pancerne pociągi z rozkazem przebicia się do miasta (była to możliwość ryzykowna, ponieważ Rosjanie, postawieni przed groźbą wojny, mogliby nie wycofać się i podjąć atak, ale dawała szanse na szybkie zwycięstwo) lub uruchomić most powietrzny. Ostatnia możliwość oznaczała mniejsze zagrożenie i zacieśnianie współdziałania sojuszników, ale jednocześnie miesiące mozolnej harówki, a na dodatek istniało ryzyko, że zawiedzie. Prezydent Truman podjął decyzję pozostania w Berlinie oraz uruchomienia mostu powietrznego.
Funkcjonował on przez okres ponad roku. Dzięki niemu mocarstwom zachodnim udało się dostarczać jedzenie i niezbędne surowce dla około 2,5 miliona mieszkańców zablokowanej strefy. Dziennie samoloty przewoziły około 13 tysięcy ton jedzenia i paliwa . Samoloty latały tak często i przewoziły tak wiele produktów, że w końcu transport powietrzny okazał się skuteczniejszy nawet od transportu ziemnego, stosowanego przed blokadą. W obliczu tak przytłaczającego sukcesu USA, Związek Radziecki był zmuszony uznać, że dalsze utrzymywanie blokady jest bezsensowne. Została ona odwołana w maju 1949 roku. Zniesiono wtedy wszystkie ograniczenia w dziedzinie transportu, łączności i handlu. I kryzys berliński uznać można za zwycięstwo Ameryki, która wykazała się determinacją i cierpliwością, i nie pozwoliła na dalszą ekspansję ZSRR.
zimna wojna przekształciła się w "gorącą" podczas wojny koreańskiej latach 1950-1953
kontynuacja polityki antykomunistycznej przez nowego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera
Od zakończenia wojny w Korei podejmowano próby odprężenia
rozpoczęła obrady w 1975 r. w Helsinkach z udziałem wszystkich państw Europy (z wyjątkiem Albanii).
na konferencji omawiano tematy zebrane w tzw. "koszykach":
politycznym
gospodarczym
spraw humanitarnych i społecznych (prawa człowieka)
Doktryna Hallsteina - doktryna, wg której RFN miało prawo do reprezentowania obu państw niemieckich za granicą, nigdy nie uznana przez NRD. Elementem tej doktryny było też nieutrzymywanie stosunków dyplomatycznych z państwami utrzymującymi stosunki dyplomatyczne z NRD, z wyjątkiem ZSRR. RFN zrezygnowało z niej po podpisaniu umów z krajami bloku wschodniego w 1970 i 1971 za Willego Brandta. Swoją nazwę wzięła od nazwiska niemieckiego polityka, Waltera Hallsteina. W NRD podobną doktryną była doktryna Ulbrichta.
Doktryna Hallsteina została po raz pierwszy sformułowana po podróży Konrada Adenauera do Moskwy we wrześniu 1955 r., której zadaniem było nawiązanie stosunków dyplomatycznych ze Związkiem Radzieckim. W grudniu tego samego roku została podana do publicznej wiadomości na konferencji w Bonn. Sam Hallstein nie był głównym pomysłodawcą, jej powstanie przypisuje się raczej Wilhelmowi Grewe, kierownikowi politycznej komórki w ministerstwie spr. zagranicznych. Wzorem dla owej doktryny było zarówno wstrzymanie się Stanów Zjednoczonych od kontaktów dyplomatycznych z Chinami i ZSRR w pierwszych latach po wprowadzeniu w tych państwach komunizmu, jak także postępowanie rządów w przypadku Korei czy Wietnamu.
Doktryna była bardzo kontrowersyjna gdyż obwiano się, iż państwa, które już podjęły dyplomatyczne stosunki z NRD, zrezygnują z utrzymywania kontaktu z RFN, co mogłoby doprowadzić do politycznej izolacji tego państwa. Także w 1956 roku, podczas dyskusji dotyczącej ostrożnego ocieplenia kontaktów z Polską, skrytykowaną doktrynę. Nawet gdy zimą 1957 roku NRD otworzyło w Kairze swoje biuro, które miało dbać o stosunki tego kraju ze światem arabskim, RFN nie wprowadziło w życie doktryny. Zasadniczo doktryna została zastosowana jedynie dwa razy; za pierwszym razem w przypadku wprawdzie niezaangażowanej ale komunistycznej Jugosławii w 1957 r. Rząd RFN zerwał kontakty dyplomatyczne z Jugosławią przeciwko czemu protestowało CDU. Po raz drugi zastosowano doktrynę w przypadku socjalistycznej Kuby i jej przywódcy Fidela Castro, po tym jak państwo to oficjalnie uznało NRD.
W 1965 roku RFN uznało Izrael - co było spowodowane wizytą Waltera Ulbrichta w Egipcie. W tym czasie wiele państw arabskich zrywało stosunki dyplomatyczne z RFN, ale też nie podejmowały, jak się obawiano, kontaktów z NRD. Na początku NRD wysyłało na południe delegacje handlowe. Jednakże do większej fali uznania przez inne kraje tego państwa doszło dopiero w 1969 roku, kiedy to Berlin Wschodni opowiedział się przeciwko stronie izraelskiej podczas konfliktu na bliskim wschodzie. W tym momencie oba państwa niemieckie zaczęły ze sobą konkurować, każde z nich usiłowało nawiązać jak najwięcej kontaktów dyplomatycznych z różnymi krajami, jednocześnie odsuwając na bok konkurenta. Postępowanie to było związane zazwyczaj z pewnymi gospodarczymi i politycznymi ustępstwami. Celem były przede wszystkim kraje trzeciego świata, które w owym czasie z kolonii przekształcały się w samodzielne państwa. stawały się samodzielnymi państwami, wyzwalając się spod władzy państw. Jednakże działanie doktryny było czasem zaskakujący, gdyż podczas zawodów sportowych, dyplomaci RFN próbowali uniemożliwić wciągnięcie flagi NRD i odśpiewanie hymnu tego państwa.
Po 1969 roku po dojściu Willego Brandta do władzy doktryna straciła moc, gdyż w ramach nowej polityki wschodniej, RFN nawiązało kontakt z NRD. Po odprężeniu stosunków niemiecko-niemieckich oraz po przystąpieniu obu krajów do ONZ, podejście do pewnych spraw było jednoznaczne. RFN było pełnoprawnym przedstawicielem całego narodu niemieckiego, gdyż przyjęło całą spuściznę rzeszy niemieckiej i miało wyłączność, jako państwo demokratyczne, na reprezentowanie narodu za granicą. Dziś podobną politykę uprawiają Chiny w stosunku do Tajwanu, którego traktuje jak zbuntowaną prowincję. Większość państw obawia się zerwania przez Chiny stosunków dyplomatycznych, dlatego też Tajwan jest uznany jedynie przez kilka państw na świecie, mimo, iż posiada wszystkie inne cechy niepodległego państwa.
Termin Czerwona Panika (ang. Red Scare) odnosi się do dwóch okresów silnego antykomunizmu w historii Stanów Zjednoczonych Ameryki: pierwszy 1917 - 1920, drugi, związany z zimną wojną, od późnych lat 40. aż do połowy lat 50..
Oba etapy czerwonej paniki charakteryzowały się strachem przed rzekomymi wpływami komunistów w społeczeństwie amerykańskim. Pierwsza czerwona panika związana była ze strachem przed rosnącym w siłę anarchizmem i związkami zawodowymi, druga dotyczyła oskarżeń o infiltrację amerykańskiego rządu.
1880 - Turcja likwiduje swoje ambasady w Szwecji, Belgii, Holandii i USA.
Niemiecki dyplomata w Madrycie woli mieć zmniejszoną dietę niż zostać przeniesionym do USA. Widać więc, że St. Zjednoczone są jeszcze państwem drugiej kategorii.
Wilson Roosvelt - przeciwnicy polityczny. Pierwszy został nazwany przez autora prorokiem i mesjaszem, drugi politykiem i wojownikiem.
Doktryna monroe'a - Doktryna w polityce Stanów Zjednoczonych, autorstwa sekretarza stanu Johna Quincy'ego Adamsa, przedstawiona w 1823 r. przez prezydenta Jamesa Monroe'a. Głosiła, iż kontynent amerykański nie może podlegać dalszej kolonizacji ani ekspansji politycznej ze strony Europy, w zamian zaś zapowiadała, że Stany Zjednoczone nie będą ingerowały w sprawy państw europejskich i ich kolonii. Doktryna Monroe'a stała się fundamentem amerykańskiej polityki izolacjonizmu
Równowaga sił stan stosunków międzynarodowych, w którym żadne państwo nie może zapanować nad innymi ani narzucić im swoich praw.
Kiedy jakieś państwo (dążące do dominacji) zaczyna osiągać zagrażającą innym przewagę, to państwa sąsiednie zawiązują koalicję dla własnego interesu - blokują ambicje najsilniejszych.
Przykład: Wiek XVIII upłynął Anglii na działaniach zapobiegających dominacji Francji w Europie. W tym celu Anglia gotowa była na zawarcie układu z każdym państwem. Każda koalicja skierowana była przeciwko hegemonii Francji.
Koncert mocarstw - inaczej Czwórprzymierze. Utworzone 20 listopada 1815 r. przez Anglię, Rosję, Austrię, Prusy (w 1818 r. przystąpiła Francja). W przypadku wojny kraje czwórprzymierza miały ustalić wspólną politykę dążącą do zachowania równowagi europejskiej tak, aby żadne państwo nie wybiło się na hegemona.
Święta Liga - związek państw katolickich organizowany w Europie w okresie od XVI do końca XVII wieku przeciw Francji, islamskiej Turcji lub krajom protestanckim.
Najbardziej znane to te:
z 1571 roku kiedy przymierze Hiszpanii, Wenecji i państwa Kościelnego rozbiło w bitwie morskiej pod Lepanto flotę osmańską
w czasie wojny trzydziestoletniej obejmująca obie linie Habsburgów, Państwo Kościelne i Bawarię przeciw Unii Ewangelickiej
Liga Trzech Cesarzy - przymierze Niemiec, Rosji i Austrii, bardzo ryzykowne, ponieważ Rosja i Austria skakały sobie do gardeł i nie potrafiły dojść do konsensusu w sprawie bałkańskiej. LTC nauczyła Bismarcka, że nie jest już w stanie kontrolować siły, którą wyzwolił odwołując się do Zasad Rosji i Austrii w sprawach polityki wewnętrznej
Wielką Brytanią, zawartego 8 kwietnia 1904. Poprzez zawarcie tego porozumienia rządy obydwu krajów doprowadziły do załagodzenia dotychczas istniejących sporów i umożliwiły sformowanie sojuszu przeciwko Niemcom. Traktat ten nie miał nic wspólnego z podobną umową francusko-rosyjską z 1894. Jednym z najważniejszych postanowień entente cordiale było pozostawienie wolnej ręki wpływom angielskim w Egipcie i wpływom francuskim w Maroku. Oprócz tego doprecyzowano granice pomiędzy koloniami obu państw w Afryce (m.in. w Gwinei, Nigerii) oraz strefy wpływów w Azji (Syjam i Birma).
Ententa (z franc. entente - porozumienie, Potrójna Ententa, Trójporozumienie) - sojusz pomiędzy Wielką Brytanią, Francją i Rosją. Do jego powstania doszło stopniowo. Najpierw doszło do zawarcia układu francusko-rosyjskiego (1893), później angielsko-francuskiego (tzw. entente cordiale, 1904) a następnie angielsko-rosyjskiego (1907). Trójporozumienie zaczęło funkcjonować w 1907. Już po wybuchu I wojny światowej do Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji, które stanowiły trzon ententy, dołączyła szeroka koalicja 25 państw, z których nie wszystkie wzięły czynny udział w wojnie przeciwko państwom centralnym.
I wojna światowa to :
walka o wpływy na Bałkanach
wyścig zbrojeń
spory o Alzację i Lotaryngię
kryzys marokański
I wojna światowa :
zniszczyła porządek świata
poniosła miliony ofiar
musiała być toczona do wyczerpania sił
brak porozumienia między mocarstwami wykluczał pokój
Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.
Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego, Romana Dmowskiego oraz Władysława Grabskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).
Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:
10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye(traktat pokoju z Austrią)
27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)
4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon)
10 sierpnia 1920 z Turcją w Sevres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920)
W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów.
Dalsze części dotyczyły losów Niemiec.
Straty terytorialne Niemiec
Francja odzyskała obszary utracone w 1871 r. tj. Alzację i wschodnią Lotaryngię
Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza; ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 r., część górnośląskiego zagłębia przemysłowego
niemieckie terytoria kolonialne rozdzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów, tworząc tam mandaty A, B i C.
Czechosłowacja uzyskała mały skrawek na Górnym Śląsku, tzw. Kraik Hulczyński, na południe od Raciborza, o ludności złożonej z tzw. Morawców, mówiących narzeczem czeskim
obszar zaniemeński na krańcu Prus Wschodnich z portem Kłajpedą (do 1923 Memel), o przewadze ludności litewskiej, został oddany pod zarząd mocarstw, w praktyce francuski
Luksemburg, który do tego czasu wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony
na terenach wielonarodościowych miały się odbyć plebiscyty, decydujące o podziale : Górnego Śląska, Warmii, Mazur oraz Szlezwiku
Demilitaryzacja Niemiec
Wprowadzenie demilitaryzacji Nadrenii polegało na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk.
W części V traktatu nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy oraz zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej (Reichswehra). Miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe. Marynarka wojenna (Reichsmarine) mogła posiadać z większych okrętów jedynie:
12 kontrtorpedowców (niszczycieli)
12 torpedowców
Nie wolno było Reichsmarine posiadać okrętów podwodnych i lotnictwa morskiego. Liczebność personelu marynarki miała być zredukowana do 15 tys. ludzi. W traktacie zapisano, że wymiana okrętów może nastąpić po 15-20 latach od chwili ich zwodowania oraz zapisano limity wyporności nowych okrętów (np. pancerniki - 10 000 t, krążowniki - 6 000 t). Pozostawiono jednocześnie Niemcom jedynie przestarzałe pancerniki (typów Braunschweig i Deutschland) i krążowniki.
Fortyfikacje musiały zostać zniszczone.
Ciężary ekonomiczne nałożone na Niemcy
Na konferencji zapadła jedynie decyzja, iż po raz pierwszy w historii, reparacje wojenne zostaną wypłacone jako rekompensata za faktycznie poniesione w wyniku działań wojennych straty. Oszacowanie ich wysokości oraz możliwości płatniczych Niemiec pozostawiono Komisji Odszkodowań, która zakończyła swoją pracę w maju 1921 ustalając ich wysokość na 132 mld marek w złocie. Była to suma nierealistycznie wysoka głównie dzięki staraniom Francji, która widziała w reparacjach środek hamowania wzrostu potęgi gospodarczej Niemiec, których rewanżyzmu obawiała się przez cały okres międzywojenny. Mimo początkowej determinacji francuskiej by je wyegzekwować (okupacja zagłębia Ruhry w styczniu 1923), nigdy nie zostały spłacone. Na ich redukcji zależało głównie USA, które, w przeciwieństwie do Francji, środek utrzymania pokoju w Europie widziały w silnych gospodarczo Niemczech (plany Dawesa i Younga - redukcja niemieckiego zadłużenia).
Zobowiązania polityczne
Niemcy zobowiązały się do poszanowania suwerenności Austrii i wyrzekały się zamiarów Anschlussu
Niemcy uznały niepodległość Czechosłowacji i Polski
Żegluga
W Wersalu za międzynarodowe uznano następujące rzeki:
Ponadto zagwarantowano wolność przepływu przez Kanał Kiloński dla statków handlowych i pasażerskich oraz okrętów wojennych państw "będących w pokoju z Niemcami".
Sankcje
Zwycięskie mocarstwa postawiły w stan oskarżenia cesarza Wilhelma II za "najwyższą obrazę moralności międzynarodowej i świętej powagi traktatów". Ustanowiono specjalny trybunał dla oskarżonego władcy, składający się z 5 sędziów z USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii. Zwrócono się ponadto do rządu Holandii z prośbą o wydanie cesarza (odmówili). Niemcy zostały zobowiązane do przekazania na wniosek mocarstw osób oskarżonych o popełnienie w czasie wojny czynów uznanych za zbrodnicze, "sprzeczne z prawami i zwyczajami wojennymi". Oskarżeni o popełnienie czynów przeciwko obywatelom danego mocarstwa mieli być sądzeni przed trybunałem tego państwa.
Gwarancje
Tytułem zagwarantowania przestrzegania traktatu przez Niemcy, mocarstwa zachodnie zdecydowały się okupować terytorium Niemiec na zachód od Renu (z kilkoma przyczółkami na wschodzie) na okres od 5 do 15 lat (3 strefy okupacyjne).
Ocena i następstwa traktatu wersalskiego
Wiele postanowień traktatu wersalskiego było krytykowane jako niewykonalne. Swój protest złożył między innymi angielski ekonomista John Maynard Keynes, który był doradcą podczas rokowań oraz, jako jedyny z delegacji niemieckiej, Otto Landsberg. Sprzeciw wobec traktatu wersalskiego wśród mieszkańców Niemiec stanowił podłoże popularności nazistów, która w efekcie doprowadziła do objęcia władzy przez Adolfa Hitlera. Hitlerowskie Niemcy odrzuciły ograniczenia traktatu w roku 1935.
Traktat wersalski miał wpływ na politykę wielu państw europejskich i w znacznym stopniu ukształtował zjawiska historyczne w dwudziestoleciu międzywojennym. Rozpad systemu wersalskiego był w dużej mierze wynikiem wycofania się USA z projektu Ligi Narodów i wykluczenia dwóch najsilniejszych krajów kontynentalnej Europy -.
USA przez prezydenta Roosevelta w latach 1933-1939. Celem tych reform było przeciwdziałanie skutkom Wielkiego Kryzysu, który pozostawił miliony Amerykanów bez pracy, w nędzy, a gospodarkę w stanie chaosu. Proponenci programu uważali, że zapaść spowodowana została "wewnętrzną" niestabilnością kapitalistycznego rynku oraz że interwencja rządowa jest konieczna do ustabilizowania i usprawnienia ekonomii.
W znacznym stopniu Nowy Ład polegał na interwencjonizmie państwowym. Wprowadzono zasiłki dla bezrobotnych, roboty publiczne, dofinansowywanie z funduszy federalnych wielu przedsięwzięć. Wprowadzono liczne rozwiązania prawne mające na celu regulację działalności przemysłu, rolnictwa i sektora bankowego. Oprócz tego wprowadzano także mechanizmy mające w założeniu stymulować tworzenie nowych miejsc pracy. Polityka Nowego Ładu przyniosła Rooseveltowi znaczną popularność wśród obywateli USA. Głównie dzięki niej zdobył w wyborach cztery kadencje po kolei (w 1932, 1936, 1940 i 1944) - rekord wśród prezydentów USA (z drugiej strony decyzja o kandydowaniu na kolejne kadencje, stanowiła naruszenie wprowadzonej jeszcze przez Georga Washingtona amerykańskiej tradycji demokratycznej). .
Jednym z ważnych elementów New Deal był wprowadzony w życie w roku 1935 Social Security Act.
Niemiec i Rosji Radzieckiej, które by wyjść z izolacji zawarły umowę w Rapallo.
Doktryna Eisenhowera - doktryna polityki zagranicznej USA sformułowana przez prezydenta Eisenhowera. Określa stosunek do państw Bliskiego Wschodu: pomoc dla tych państw, w tym także militarną. Stanom Zjednoczonym chodziło o zabezpieczenie się przed ewentualną agresją komunistyczną
Mur berliński - od sierpnia 1961 do listopada 1989 system umocnień długości 155 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe, miny) oddzielający Berlin Wschodni, stolicę Niemieckiej Republiki Demokratycznej i miejscowości zachodniej Brandenburgii od Berlina Zachodniego.
13 sierpnia 1961 władze NRD zamknęły przejścia do Berlina Zachodniego. Najpierw wykonano zapory drutowe, a następnie wzniesiono początkowo półmetrowy mur z cegieł, wkrótce zaś znacznie wyższy mur z betonowych segmentów. Wstrzymano komunikację między obydwoma sektorami miasta, 50 tys. mieszkańców NRD zatrudnionych w Berlinie Zachodnim musiało pozostać w domu.
Doktryna Nixona (Doktryna Guam) zaprezentowana na wyspie Guam 25 lipca 1969 przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda Nixona w której stwierdził, że USA nie mogą ponosić wyłącznej odpowiedzialności politycznej i finansowej za obronę sojuszników i przyjaciół. Spowodowało to szukanie nowych rozwiązań zapobiegających wojnie przez ograniczanie zbrojenia, zawieranie umów, wspólnych programów oraz układów. Był to okres odprężenia (detente)
Detente, entente and cooperation - polityka odprężenia, porozumienia i współpracy Richarda Nixona w relacjach Wschód-Zachód, która pozwoliła odpocząć USA po wojnie w Wietnamie i zachwiać potęgę bloku komunistycznego.
Doktryna Raegana - USA udziela pomocy antykomunistycznym ruchom, które chcą wyrwać swoje kraje z orbity radzieckich wpływów.
Doktryna Breżniewa - zwana także doktryną „ograniczonej suwerenności” była przyjętą w 1968 roku doktryną radziecką stwierdzającą, że w krajach Układu Warszawskiego obowiązuje ograniczenie suwerenności państw członkowskich na rzecz interesów wspólnoty socjalistycznej (w praktyce ZSRR).
Pieriestrojka (ros. перестройка - przebudowa) - potoczna nazwa procesu przekształceń systemu komunistycznego w ZSRR w latach 1985-1991. Początkowo pierestrojka wraz z hasłami głasnosti (ros. jawności) i uskorienia (ros. przyspieszenia) stanowiły symbol nowego kursu politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Został on zapoczątkowany przez Michaiła Gorbaczowa i Aleksandra N. Jakowlewa w 1985 po objęciu przezeń stanowiska sekretarza generalnego Komitetu Centralnego KPZR. Podstawowe zasady pierestrojki określił Gorbaczow w książce pt.: Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i dla całego świata, opublikowanej w 1988