Wychowanie spartańskie

Wychowanie w Sparcie obejmowało tylko dzieci Spartan klasy panującej. Ludność Sparty składała się z trzech warstw:

- spartiatów - arystokracja ziemska

- periojków - warstwa niepełnoprawna (rolnicy, kupcy, rzemieślnicy)

- helotów - niewolnicy - ludność podbita

W Sparcie był okrutny wyzysk niewolników, natomiast arystokracja zajmowała się literaturą, sztuką, muzyką. Sytuacja zmieniła się po wybuchu powstania niewolników.

Wychowanie służyło wyłącznie realizacji celów państwowych i było w rękach państwa. Celem wychowania było przede wszystkim utrzymanie i umocnienie panowania Spartan. Miało charakter surowego wychowania fizyczno - wojskowego.

Likurg stworzył przepisy decydujące o dziecku, nawet przed jego urodzeniem. Zakazane było delikatne wychowanie. Dzieci chore, upośledzone, oraz często dziewczynki były skazywane na śmierć przez porzucenie na górze Tajgetos.

System spartański to klasyczne wychowanie państwowe. Nie dopuszczało ono żadnych indywidualnych potrzeb, zainteresowań, czy umiejętności. Dziecko traktowano instrumentalnie, a państwo decydowało o życiu i śmierci jednostki.

Wychowanie ateńskie

- wychowanie w Atenach miało charakter klasowy i obejmowało tylko ludzi wolnych (posiadających prawa obywatelskie),

- system wychowania ateńskiego oparty był na przepisach ateńskich, których autorem był Solon

- dziecko do 7 r.ż. pozostawało pod opieką matki lub opiekunki,

- dziewczęta wychowywane były w domu do pełnoletniości. Wychowanie ich polegało na poznaniu gospodarstwa domowego oraz elementarnej nauki czytania, pisania, rachowania,

- chłopcy od 7 do 18 r.ż. mieli systematyczną naukę pod kierunkiem i opieką pedagoga
( pajdagogasa - niewolnika czuwającego nad bezpieczeństwem i wychowaniem dziecka),

Nauczanie

I etap (7 - 10 lat):

- trwał 3 lata,

- nauka czytania, pisania i rachowania,

- nauka odbywała się w szkole, ale indywidualnie,

- nauczyciel to gramatysta,

- uczenie pamięciowe (podstawowa metoda nauczania),

- kary cielesne były powszechnie stosowane,

II etap (10 - 13 lat):

- kształcenie poetyckie,

- głównym celem kształcenia poetyckiego było rozwijanie wrażliwości estetycznej, etycznej, moralnej, literackiej, ale również zapoznanie się z geografią, historią i polityką swojego narodu,

- uczeń w tym okresie nabywał wiedzę gry na lutni, śpiewu, deklinacji (nauczyciel - lutnista),

- pamięciowe uczenie się,

III etap (13 - 16 lat):

- uczeń przechodzi do palestry,

- opiekę na wychowaniem w palestrze przejmuje państwo,

- kształcenie obejmuje ćwiczenia fizyczne,

- podstawą był pięciobój tzw. pentatlon (bieg, skok, rzut oszczepem, zapasy, nauka pływania),

IV etap (16 - 18 lat):

- nauka w gimnazjach,

- dbano o rozwój fizyczny, wychowanie obywatelskie i państwowe,

- dyskusje z filozofami na tematy moralne, polityczne moralne,

V etap (18 - 20):

- regularna służba wojskowa tzw. efebia,

- po zakończeniu służby ateńczyk stawał się pełnoprawnym obywatelem,

- przygotowany był pełnić obowiązki zarówno rodzinne, jak i państwowe.

Ateńczycy głosili ideę harmonijnego , wszechstronnego wychowania, co widać na przykładzie etapów kształcenia. Wszechstronne wychowanie składało się na sferę intelektualną, moralna, estetyczną i fizyczną. Ponadto Ateńczycy kultywowali piękno ciała, zręczność i harmonię ruchów. Można, a nawet powinno się w systemie ateńskim dopatrywać korzeni podmiotowości.

Jan Amos Komeński (1592 - 1670)

• należał do ruchu religijnego braci czeskich,

• wykształcenie jest potrzebą życia i ma mieć realną przydatność,

• każdy ma „przyrodzony rozum”, który czyni go zdolnym do uczenia się,

• nauczanie jest nie tyle sztuką, a umiejętnością,

• proces dydaktyczny opiera się na znajomości procesu poznania ludzkiego,

• twórca metody nauczania poglądowego,

• wychowanie w zgodzie z naturą i rozwojem psychicznym i fizycznym, rozwija naturalną dla człowieka ciekawość świata, (rozwinie tą tezę epoko oświecenia J.J. R)

• krytykował szkoły scholastyczne, szkoły rygoru, przymusu, werbalizmu i uczenia się na pamięć,

• Komeński rozwija ideał wykształcenia „pansofijskiego” (z gr. pan - wiedza, sophia - mądrość; wszechmądrość) „pansofijski ideał wykształcenia to droga do poznana i opanowania przyrody oraz jako drogę uszczęśliwienia człowieka”

• kształcenie ma przekazywać obraz całości ludzkiego poznania i być kluczem, który ułatwia skuteczne zdobywanie wiedzy,

• podstawowym narzędziem zdobywania wiedzy jest książka,

• Komeński propaguje w myśl pansofijskiego ideału wykształcenia jednolity i powszechny ustrój edukacji „przez całe życie”

• Komeński proponuje ustrój instytucji wychowawczych w odniesieniu do faz rozwoju ( 7 szkół: narodzin; macierzyństwa; chłopięctwa (6 - 12 r.ż); wieku dojrzewania (gimnazjum); wieku młodzieńczego (akademia); wieku męskiego (praktyka życiowa); szczęśliwej starości; dobrej śmierci.

Filozofia XVIII w. wyrażała „wiarę w nieprzebrane możliwości człowieka, w przezwyciężaniu wszelkich przeciwności w drodze wiodącej do zbudowania przezeń nowego lepszego świata.

Podstawowym założeniem oświeceniowej myśli filozoficznej była humanistyczna koncepcja człowieka. Fundamentem stała się swoista naturalizacja i laicyzacja idei człowieka, dokonało się wyzwolenie człowieka od sztywnego podziału na stany.

Jean Jacques Rousseau (1712 - 1778)

• upatruje ideał wychowania w powrocie do natury

• w rozwijaniu władz duszy i ciała zgodnie z prawami przyrody

• jako pierwszy głosił konieczność samorzutnego rozwijania się dziecka, zwrot ku naturze , która sama z siebie jest dobra, wzorcowa i godna naśladowania,

• wychowanie to nie narzucanie, ale pozostawienie wychowankom dużo swobody, wolności prowadzonej do samorealizacji,

• człowiek jest wolny, powinien mieć możliwość decydowania osobie i doskonalenia się wg własnej woli

• przyczynił się do demokratyzacji teorii pedagogicznej,

• upodmiotowił podejście do wychowanka,

• jego tajemnicą wychowania było nie narzucanie, ale pozostawienie wychowankom dużo swobody, wolności prowadzącej do samorealizacji,

• sadził, że człowiek urodził się wolny, dlatego powinien on mieć możliwość decydowania o sobie i doskonalić się wg własnej woli

Główny cel wychowania to stworzenie z istoty ludzkiej „całego człowieka”

• pedagog ma umożliwić swoim wychowankom warunki do czynienie doświadczeń i wysnuwania z nich odpowiednich wniosków,

• opowiadał się za stworzeniem dziecku sytuacji wyboru między złem, a dobrem ,aby podejmowało decyzje zgodnie z sumieniem

• był przeciwny bezwarunkowemu posłuszeństwu nauczycielowi oraz karaniu,

• drogą doświadczeń nabywa świadomość jakie złe skutki wynikają z błędów i wykroczeń,]

• Rousseau każe nauczycielom poznawać dusze swych wychowanków, zwracając uwagę, by każdy nauczyciel stał się uczniem badając tym samym uczucia dzieci, ich słabości, pragnienia i ich sposób widzenia rzeczy,

• uważał ze wychowawca powinien być wszędzie obecny, ale dziecko nie powinno odczuwać jego obecności jego kierowania,

• żądanie rozbudzania samodzielności w wychowaniu umożliwiając indywidualny wybór sposobu nauki

Wady

• nie doceniał wartości wychowania kobiecego. Przedmiotowe podejście do kobiet:” kobieta zadaniem jest zostanie matką i żoną, a cnotami głównymi jej są łagodność i posłuszeństwo. Samodzielność, umysłowy i religijny rozwój kobiety ani nie jest możebny, ani dla niej samej potrzebny. Rozum kobiety jest praktyczny, kobieta z natury swej umie wynajdować środki prowadzące do celu (...). Jako dziewczę wyznaje ona religię matki, jako niewiasta religię męża”

John Locke (1632 - 1704) angielski filozof *

• krytykował scholastyczne traktowanie filozofii,

• szukał nowych dróg wychowania,

• twierdził, że umysł narodzonego dziecka to tabula rasa (nie zapisana kartka papieru), która dopiero w dalszym życiu napełnia się,

• główne idee pochodzą z doświadczenia

Cel wychowania

• dobre wychowanie jest powinnością rodziców, wytworzenie ludzi uczciwych, społecznie pożytecznych i biegłych w swym zawodzie,

• wychowanie ciała, charakteru i umysłu

Wychowanie fizyczne opierało się na zasadzie hartowania

Wychowanie intelektualne na zasadzie praktycznej użyteczności

Wychowanie moralne na zasadzie honoru

• wpływ wychowania jakim człowiek zostanie poddany decyduje o całym jego rozwoju, a cnoty i wady człowieka dorosłego są rezultatem wychowania

• opowiadał się za odpowiednio przemyślanym i jednolicie stosowanym systemie kar i nagród

• odrzucał karę cielesną, ale dopuszczał jej stosowanie przy „nieugiętym oporze i kłamstwie,

• Przemoc fizyczna „(...) zbija ambicję, rodzi nienawiść , fałsz i hipokryzję. Kary i nagrody nie mogą opierać się na doznaniach fizycznych, ale odwoływać się do uczuć dziecka, pobudzać jego ambicje, budzić uczucie wstydu, czy skłonić do zwrócenia do siebie uwagi

• rodzice powinni dać pewną swobodę, która jest konieczna do rozwoju. Granica między tym co złe, a tym co dobre musi być wyrażana i dla dziecka zrozumiała

• zalecał baczną obserwację i poznawanie psychiki

• program wychowawczy był przepełniony głębokim humanitaryzmem i dążeniem do wpojenia wychowankom szacunku i miłości do człowieka

• wychowanie moralne nie stanowiło jakiejś całości, ale było częścią całego systemu, który chciał prowadzić do wszechstronnego i możliwie doskonałego ukształtowania umysłu

• rozum jest najwyższą i najważniejszą władza naszego umysłu był przeciwnikiem uczenia się na pamięć.

Jan Henryk Pastalozzi (1746 - 1827), francuski pedagog - demokrata

Walczył o nową szkołę początkową tzw. szkołę ludową

Nowatorstwo jego pedagogiki polegało m. in. na:

• Celach wychowania;

• Poglądów dydaktyczno - wychowawczych

• Koncepcji organizacji szkoły

• Treści nauczania

Głównym celem wychowawczym dla J.H. Pastalozziego, było:

• Przygotowanie dzieci warstw niższych do życia,

• Stworzenie teorii nauczania początkowego,

• Program nauczania poszerzył o elementy geometrii, rysunku, geografii i przyrodoznawstwa,

• Opracował metodyki nauczania przedmiotów szkolnych m.in. metodykę nauczania języka ojczystego, arytmetyki, rysunku,

• Proponował poglądowe metody nauczania, gdyż zasada poglądowości jest absolutną podstawą wszelkiej wiedzy ( pracował z dziećmi na konkretnym, naturalnym materiale poglądowym np. liczenie kamyczków, patyczków)

• Opowiadał się za dążeniem człowieka do człowieczeństwa

• Podmiotowość edukacyjna w oparciu o poglądy J.H.P : „aby człowiek mógł się rozwijać jako osoba, a rzetelna satysfakcja sankcjonowała jego działanie , powinien spostrzegać siebie jako źródło swojego postępowania, cele własne jako przedmiot swoich możliwości, a świat wokół siebie jako szanse swoich możliwości.”

Jak należy przygotować dziecko do życia?:

Dbać o rozwijanie jego osobowości, a dokonać tego można przez:

• Kształtowanie jego zdolności,

• Rozbudzanie umysłu, wyobraźni, poczucia własnej godności (rozbudzanie naturalnych sił i skłonności, które tkwią w dziecku, zapewnić miały jednostkom „nawet najbardziej poniżonym znalezienie swojego miejsca w życiu i tworzenie szlachetnego człowieka”

• Rozwojem człowieka rządza podobne prawa, co i rozwojem przyrody, dlatego porównam często wychowanie człowieka z wegetacją i wzrostem roślin twierdząc, że głównym zadaniem pedagogiki jest odkrywanie praw rozwoju dziecka.

• O rozwoju każdego dziecka decydują 3 podstawowe siły:

• Intelektualna (głowa)

• Fizyczna (ręka)

• Moralna (serce)

Trzy siły natury ludzkiej - muszą działać harmonijnie, a przede wszystkim razem.

Nauczanie:

• Może być tylko jedna dobra metoda nauczania, a dobra metoda to taka, która: opiera się na niezmiennych prawach natury. Nauczanie zaś, jest skuteczne wtedy, gdy jest organizowane zgodnie z prawami natury.

Główny cel nauczania pojmował jako:

• Nie poddawanie dzieciom wiedzy, lecz jako kształcenie i rozwijanie ich funkcji psychicznych

Pastalozzi stał się twórcą nauczania formalnego, (szkoła ludowa z uwzględnieniem treści przygotowujących do zawodu )

• Wprowadził logiczny porządek licząc się z psychologia dziecka

• Postrzeganie uczynił punktem wyjścia i podstawą nauczania. Przekonywał społeczeństwo o konieczności pobudzania samodzielności uczniów , ustawicznym doskonaleniem i stosowanie tego co się wyuczyli.

Karność oparł na miłości:

„Łajaniem, biciem, upokarzaniem, zniechęceniem nie budzi się i nie rozwija się duszy dziecięcej. Kara cielesna rzadko poprawia, serdeczna miłość, zachęta ku dobremu, zawsze prowadzą do celu”

XVIII - XIX w. (neohumanizm)

Jan Fryderyk Herbart (1776 - 1841)- teoretyk elitarnego i formalnego nauczania (filozof, psycholog, pedagog). Krytykował wszystkich, oprócz Pastallozie, którego cenił za poszukiwanie metod rozwoju umysłowego uczniów i kształtowania zdolności poznawczych dzieci.

Herbart próbował skonstruować naukowy system pedagogiki oparty na dorobku etyki i psychologii.

Cele wychowanie:

To ukształtowanie silnych moralnie charakterów. Środki, które temu służyły to: kierowanie dziećmi, wdrażanie do karności, stosowanie kary cielesnej wobec krnąbrnych

Kierowanie - polega na zaprawianiu od wczesnego dzieciństwa do zewnętrznego porządku w życiu poprzez autorytet, sympatie, groźbę, wychowanie fizyczne bez zbędnego rozpieszczania i niezbędnego hartowania.

Karność - stanowiła niezbędny warunek wyrobienia u każdego wychowanka moralności opartej na silnym charakterze (zakaz, rozkaz, karcer) - aby utrzymać karność.

Dyscyplina - rzecz niezbędna do pobudzania zainteresowań nauką i rozbudzania pozytywnego nastawienia wobec wiedzy w uczniach.

Wychowanie

Najważniejszy czynnik wychowania to nauczanie wychowujące miało oprócz dawać wiedzę (czyli kształcić) ale miało wywoływać w charakterze ucznia dodatnie zmiany. Wychowania nie należy, a nawet nie można oddzielać od nauczania.

Wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem „najważniejszy cel, do którego powinien dążyć każdy wychowawca polega na wychowaniu młodzieży o silnej, zrównoważonej woli. Prawdziwe nauczanie polega nie tylko na udzielaniu wiedzy, ale również na wyrabianiu dyscypliny.”

Wychowanie jego zdaniem musiało napełnić dusze dziecka masą wyobrażeń, troszczyć się o ich jasne osiągnięcia przez nią, przyswojenie sobie ich oraz uporządkowanie i powiązanie ze sobą i z pokrewnymi wyobrażeniami rozbudzając w uczniowskich umysłach wielostronne zainteresowania. Wyobrażenia są istotną i stałą podstawą całego życia duchowego.

Proces nauczania:

• Skuteczność nauczania zależy od toku, czyli rozłożenia materiału na „człony” albo na „jednostki metodyczne” oraz na uporządkowaniu wiedzy przez nią (teoria stopni formalnych)

• Wyodrębnił 4 stopnie metodyczne:

1. jasność

2. kojarzenie

3. system

4. metoda

Proces nauczania miała przebiegać od wyobrażeń do pojęć i od pojęć do umiejętność. Głównym zadaniem jest przekazywanie wiedzy (nowego materiału) ze szczególnym naciskiem na rozwijanie u nich umiejętności teoretycznych (zadanie matematyczne wg wzoru).

Formalizm i rygoryzm = schematyzm dydaktyczny, narzucał nauczycielowi ciasny schemat lekcji, tłumiąc ich aktywność i inwencję organizacyjną i metodyczną

Nauczyciel - uczeń = bierni odbiorcy bez możliwości jakiejkolwiek weryfikacji w praktyce zdobytych wiadomości. W systemie Herbarta uczeń i nauczyciel byli przedmiotami edukacji- nie mieli możliwości realizowania własnych potrzeb zgodnie ze swoimi możliwościami.

- nauczanie jest drogą do wychowania,

- chłodny stosunek do rzeczywistych potrzeb oświatowych ludu

- nauczał tylko bogatych chłopców

Nie doceniał takich warunków jak:

- wpływu osobowości dojrzałego człowieka na młodzież,

- wpływu społecznego,

- atmosfery moralnej domu rodzinnego i szkoły

„wychowanie musiało napełniać duszę dziecka masą wyobrażeń, troszczyć się o ich jasne ogarnięcie przez nią, przyswojenie sobie ich oraz uporządkowanie, powiązanie ze sobą i z pokrewnymi wyobrażeniami rozbudzając w uczniowskich umysłach wielostronne zainteresowania” (...)

Wychowanie spartańskie podaje dla kontrastu kształtowania się idei podmiotowości

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, red., Pedagogika T.I, s. 113

S. Kot, Historia wychowania

S. Kot, Historia wychowania

S. Kot ,Historia wychowania

Podaje dla kontrastu kształtowania się idei podmiotowości

S. Kot, Historia wychowania

P.P. Barczyk, O podmiotowości..., Bytom 2001, s. 106




4

---