GÜNTER GRASS Blaszany Bębenek
Günter Wilhelm Grass - pisarz niemiecki, laureat nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1999. Doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego (za wybitną twórczość literacką oraz wkład w polsko-niemieckie pojednanie) oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska. Günter Grass urodził się 16 października 1927 w Wolnym Mieście Gdańsku (Freie Stadt Danzig). Jego ojciec był kupcem niemieckim, matka natomiast Kaszubką. Dzieciństwo spędził w Wolnym Mieście Gdańsku. Mieszkał przy ulicy Lelewela (wówczas Labesweg) w dzielnicy Wrzeszcz (wówczas Langfuhr, czyli "Długi Przejazd"). W 1942 zgłosił się do służby w niemieckiej marynarce wojennej (Kriegsmarine), jednakże z powodu młodego wieku nie został przyjęty. W 1943 powołano go wraz z całym jego rocznikiem do paramilitarnej Służby Pracy Rzeszy (RAD). W 1944 został wcielony do Waffen-SS w dziesiątej dywizji pancernej „Frundsberg"; został ranny. W 1954 ożenił się, a od 1960 zamieszkał w Berlinie. Günter Grass był działaczem SPD. W 1978 wziął rozwód i ponownie ożenił się w 1979.
Światową sławę przyniosła mu tzw. trylogia gdańska, złożona z dzieł: Blaszany bębenek, Kot i mysz, Psie lata, z których pierwsze jest najbardziej znane. Blaszany bębenek to groteskowo-naturalistyczna powieść, której adaptację filmową w 1979 stworzył Volker Schlöndorff. Cała trylogia gdańska traktuje o rozwoju faszyzmu i epizodach wojennych oraz umiejscowione są w Gdańsku, mieście na pograniczu kulturowym, "małej ojczyźnie" Polaków i Niemców żyjących razem od setek lat. Jego ostatnim dotychczas wydanym dziełem jest powieść "Pełzanie rakiem", napisana w 2002, która wzbudziła, tak jak poprzednie powieści szerokie zainteresowanie.
Blaszany Bębenek
Główny bohater: Oscar Matzerath, pacjent szpitala dla nerwowo chorych, karzeł, który w wieku trzech lat upozorował swój upadek ze schodów, żeby przestać rosnąć, nie rozstaje się ze swoim czerwono-białym blaszanym bębenkiem, za pomocą tego instrumentu przywołuje wspomnienia i opowieści rodzinne. Jego matka, Agnieszka, Polka z pochodzenia Kaszubka, ojciec niewiadomego pochodzenia, albo mąż matki Matzerath, albo jej kochanek Jan Broński.
Miejsce akcji: Wolne Miasto Gdańsk lat 30 XX w., zlepek trzech kultur, wzajemnie się przenikających: polskiej, kaszubskiej, niemieckiej.
Czas akcji: fabuła sięga 1899 (kartoflisko, babka Anna i dziadek Józef Koljaiczek), akcja rozpoczyna się w 1924, narodziny Oscara.
Narracja: powieści jest zmienna, występuje ona zarówno w pierwszej, jak i w trzeciej osobie. Daje to złudzenie, jak gdyby Oskar odcinał się sam od siebie, patrzył na pewne sprawy z dystansu. Nie mamy do czynienia ze zwartą akcją. Na fabułę powieści składają się luźno powiązane ze sobą fragmenty, stanowiące swoistą autobiografię głównego bohatera. Zaczyna się ona w 1924 roku, kiedy to Oskar przychodzi na świat w świetle dwóch sześćdziesięciowatowych żarówek. Dalsze losy są burzliwe. Wspomniany wcześniej wypadek, wyjazd do Niemiec po powrocie Gdańska do Polski.
Tytuł: blaszany bębenek, ponieważ jest on czymś magicznym i nierozłącznym z głównym bohaterem, kiedy ktoś chce Oscarowi zabrać zabawkę, krzyczy tak głośno, że tym krzykiem rozbija szkło. Oscar ciągle na nim gra, dlatego często musi wymieniać bębenek na nowy, ale ciągle ten sam: mały czerwono - biały. Pierwszy bębenek dostał od mamy na trzecie urodziny, od tamtej pory bębenek stanowi ważny element komunikacji upośledzonego chłopca z otoczeniem. Namiętne uderzanie w instrument, bardzo dziecinne i naiwne, staje się sposobem na komentowanie otaczającej rzeczywistości.
Klika uwag: podobieństwo do powieści Lot nad kukułczym gniazdem - opis szpitala psychiatrycznego, w którym pacjenci są bardziej normalni niż personel, który się nimi opiekuje; powieść trudna w odbiorze (narracja raz pierwszoosobowa, raz trzecioosobowa); bardzo szczegółowa; odważny erotyzm.
Streszczenie:
Oskar jest pacjentem w szpitalu dla nerwowo chorych, opisuje historię swego życia i swych przodków. Zaczyna od babki Anny Brońskiej i dziadka, który był podpalaczem i musial zmienić tożsamość. Od czasu do czasu przestaje wspominać, aby podjąć gości - swoich przyjaciół Kleppa i Vittlara. Zbyt wcześnie dojrzały Oskar dostaje na swoje 3 urodziny tytułowy blaszany bębenek, z którym od tamtego czasu się nie rozstaje. Jeżeli ktoś próbuje mu go zabrać, krzyczy tak głośno, że pęka każde szkło. Wypróbowuje swoje umiejętności rozbijając okna w Teatrze Miejskim.
W dniu swoich 3 urodzin przestaje rosnąć. Dzieje się tak na skutek upadku ze schodów w piwnicy, co mały Oskar zrobił celowo. Po pierwszym dniu w szkole, kiedy ze złości tłucze okna w klasie oraz okulary nauczycielki, rodzice nie przyprowadzają go tam więcej. Czytania uczy się na książkach Goethego i Rassputina. Będąc cyrku poznaje karła, Bebrę, który tłumaczy mu, iż tacy jak oni powinni być na scenie, oni powinni rządzić światem, w innym wypadku zostaną zabawką w rękach innych ludzi. Oskar wymyśla nową zabawę - bawi się w kuszenie ludzi: czai się w bramie i wypatruje przechodniów, którzy patrzą pożądliwie w jakiś przedmiot na wystawie sklepowej, krzycząc robi w szybie otwór, aby człowiek wyciągnął upragnioną rzecz. W ten sposób na przykład jego wujek Jan, który jest prawdopodobnie jego biologicznym ojcem, zabiera dla jego matki kolię. Ojciec Oskara - Matzerath, został członkiem partii hitlerowskiej. Oskar czasami bierze udział w tych spotkaniach, ukryty w mównicy, gra na swoim bębenku i wytycza odpowiedni rytm muzykom z partii, a nawet czasami zachęca zebranych do tańca. Matka Oskara romansuje z Janem. Gdy wychodzi, jej synkiem opiekuje się Marcus - właściciel sklepu, z którego pochodzą bębenki Oskara. Matka często chodzi z synem do kościoła, ona spowiada się, a on w tym czasie przygląda się rzeźbom. Testuje nawet małego Jezusa - daje mu w ręce bębenek, ale nie następuje żaden cud. I tak słaba wiara Oskara kompletnie się załamuje. Matka Oskara umiera na żółtaczkę, dodatkowo zatruła się rybami. Oskar po raz drugi spotyka Bebrę, który jest w partii i już nie imponuje chłopcu. Teraz przyjaźni się z Herbertem i jest pod dużym wrażeniem jego siostry Marii. Do Gdańska wkraczają Niemcy. Wojsko niszczy sklep Marcusa, a załamany Żyd popełnia samobójstwo. Oskar bardzo się tym martwi bo nie wie gdzie teraz znajdzie nowe bębenki. Prosi Jana - urzędnika pracującego na Poczcie Polskiej, by pomógł mu naprawić jego stary instrument. Zjawia się tam, gdy rozpoczyna się oblężenie, chłopak zostaje ranny, a Jan - zabity. Na świat przychodzi dziecko Oskara i Marii, ale dziewczyna już wcześniej związała się z jego ojcem. Oskar trzeci raz spotyka Bebrę oraz jego przyjaciółkę somnabulliczkę, Roswitę i wspólnie wyjeżdżają z jego frontowym teatrem na roczne występy Francji. Powraca do domu akurat na 3 urodziny synka - Kurta, jako prezent daje mu bębenek, ale chłopczyk niszczy go. Oskar po raz kolejny wystawia na próbę małego Jezusa. Rzeźba tym razem gra na bębenku. W czasie jego nocnych eskapad, napadają na Oskara Wyciskacze, czyli banda gimnazjalistów, którzy buntowali się przeciw partii, dorosłym i polityce. Oskar mówi im, że jest Jezusem. Wzbudza u nich podziw „rozśpiewywaniem" szkła i staje ich przywódcą. Banda pod dowództwem Oskara włamuje się do kościoła, zabiera figury Maryi, Jezusa oraz Jana Chrzciciela, Oskar celebruje świętokradzką mszę, na tym łapie ich policja. Oskar nie ponosi żadnych konsekwencji swojego wybryku, bo ma wzrost trzylatka. Ojciec Oskara zostaje zamordowany przez Rosjan, do jego grobu syn wrzuca swój bębenek i ponownie zaczyna rosnąć.
Wspólnie z Marią i Kurtem udają się do Nadrenii. Maria nie chce zostać jego żoną. Oskar pracuje jako model na Akademii Sztuk Pięknych. Wynajmuje pokój u Zeidlera. Mieszka już tam pielęgniarka Dorothea oraz Klepp. Razem z Kleppem zakładają zespół jazzowy - The Rhine River Three i koncertują w „Piwnicy pod Złotą Cebulą". Agencji koncertowa proponuje Oskarowi solowe występy, jako bębnista. Za namową Bebry przyjmuje tę propozycję. Oskar jest sławny zwłaszcza pośród starszych ludzi, ponieważ jego muzyka odmładza i przywołuje wspomnienia. Śmierć najbliższego przyjaciela Bebry załamuje głównego bohatera. Wynajmuje pokój, z którego wyprowadziła się Dorothea. W czasie spaceru, z pożyczonym psem Luxem, zwierzę przynosi ludzki serdeczny palec. Z drzewa całemu zdarzeniu przygląda się z drzewa Vittlar. Zostaje on nowym przyjacielem Oskara. Bardzo ubolewa, że nie dokonał w życiu niczego wielkiego, więc Oskar proponuje, aby doniósł na niego policji. Zaczyna się proces o palec serdeczny. Okazuje się, był to palec Dorothei, którą spowodować śmierć pielęgniarki Beaty (z zazdrości o jednego z lekarzy). Aby potwierdzić zeznania przyjaciela i przyciągnąć uwagę policji, Oskar - „morderca" zaczyna uciekać. Towarzyszy mu bliżej nieokreślona wielka obawa przed Czarną Kucharką, o której dzieci śpiewają piosenki. Zostaje zamknięty w szpitalu dla obłąkanych. Po latach, w dniu swoich 30 urodzin, jego przyjaciele mówią mu, że śledztwo się zakończyło, a on niedługo zostanie uniewinniony. Oskar boi się wyjść ze szpitala, bo wie, że wtedy będzie musiał zmierzyć z własnym strachem, który przybrał postać Czarnej Kucharki.
(koniec)
Gunter Grass, Blaszany bębenek (3 strony)
3