Imperium osmańskie i Wielkie Księstwo Moskiewskie
podręcznik, str. 108-112
1. Imperium Osmańskie:
zjednoczenie plemion tureckich- sułtan Osman I: określenie na państwo Porta Ottomańska
organizacja państwa tureckiego: 20 mln mieszkańców, sam Stambuł liczył 500 tys.
- absolutna władza sułtana ( władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza, religijna)
- potężna armia turecka: wojska lenników sułtana tzw. spahisów, oddziały janczarów ( około 20 tys. piechota turecka, wyposażona w łuki, potem broń palną tzw. janczarki, szable, kaftany i wysokie czapki z białego filcu) wcielani siłą do jednostek chłopcy chrześcijańskich krajów wychowywani w kulcie sułtana, fanatycy religijni, rozwinięta inżyniera wojskowa i artyleria,
podział imperium na prowincje- tzw. wilajety, te dzieliły się na sandżaki,
lennicy sułtana: wielcy posiadacze ziemscy: zajmowie i bejowie oraz mniejsi posiadacze ziemscy- tomarioci i spahisi
obciążenie chłopów podatkami na rzecz państwa i opłatami na rzecz właścicieli ziemskich
haradż- wysokie podatki podbitej ludności chrześcijańskiej
wielki wezyr - odpowiednik premiera, naczelny wódz podczas wojny- stał na czele wielkiego dywanu- odpowiednik rządu - rady państwa,
podboje tureckie:
- II poł. XIV w. opanowanie Azji Mniejszej, ( Murad I i Bajazyd)
- podbój Bałkanów ( Bośnia, Serbia, Albania, Grecja, Bułgaria, Gospodarstwo Wołoskie i mołdawskie, chanat krymski); 1389 Kosowe Pole- klęska Serbii, zwycięstwo Turków pod Nikopolis 1396 ( siły chrześcijańskie pod wodzą Zygmunta Luksemburskiego),
1444- klęska wojsk węgierskich pod wodzą Władysława III Warneńczyka ( syn Władysława Jagiełły od roku 1440 król Węgier zginął w bitwie); ocalenie Węgier od okupacji całych Węgier- dowódca Jan Hunyady.
ekspansja Tamerlana i klęska Turków osmańskich pod Ankarą 1402
upadek Konstantynopola ( bronił się 53 dni) 29 V 1453 r. - Stambuł nową stolicą Mehmeda II Zdobywcy
Selim I 1512-1520 opanowanie krajów zakaukaskich () Azerbejdżanu, częściowo Gruzji, Dagestanu, Kurdystanu), zdobycie Mezopotami, Syrii, Egiptu. Algierii
Panowanie Sulejmana II Wspaniałego 1520-1566- szczyt potęgi Turków osmańskich : 1521- zdobycie Belgradu, 1522- wyspa Rodos, 1526- zwycięstwo pod Mohaczem wojsk króla Ludwika Jagiellończyka ( zginął w bitwie), 1529 - oblężenie Wiednia, 1534- opanowanie Bagdadu, Tunisu, 1540 duża część Węgier prowincją turecką,
2. Wielkie Księstwo Moskiewskie
1382 - Iwan I Kalita ( po nim rządził Iwan II Piękny)unia Księstwa Moskiewskiego i Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego- tytuł władcy wielki książę
rywalizacja o ziemie ruskie z Wielkim Księstwem Litewskim
1380 - wielki książę Dymitr Doński zwycięża Tatarów w bitwie na Kulikowym Polu ( wyzwolenie się Rusi spod zależności tatarskiej)
małżeństwo Iwana III Srogiego ( ojciec Wasyl II Ślepy, syn Wasal III), wnuk Iwan IV Groźny)) z księżniczką bizantyjską Zofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego - - Moskwa spadkobierczynią Konstantynopola, przejęcie cesarskiego herbu- dwugłowego czarnego orła, przeniesienie patriarchy prawosławnego do Moskwy- Moskwa jako trzeci Rzym
rządy cara Iwana IV Groźnego 1533-1584( dynastia Rurykowiczów) - czapka Monomacha- korona carska, wg podania dar cesarza bizantyjskiego dla księcia kijowskiego Włodzimierza II Monomacha
terror opriczniny- dzielnica wydzielona dla rodziny carskiej, szlachtę - bojarów- zsyłano na gorsze terytoria tzw. ziemszczyznę masowe przesiedlenia opozycji, wyniszczenie warstwy szlachty- bojarów na rzecz warstwy dworian
walki o dostęp do Bałtyku- I wojna północna 1553-1570 ( Zygmunt II August), wojna o Inflanty 1579-1581 ( Stefan Batory)
(Na dworze moskiewskim w 1569 roku pojawiły się pogłoski o rzekomym sprzedaniu ziem nowogrodzkich Zygmuntowi Augustowi przez tamtejszych duchownych, którymi dowodził arcybiskup Pimen. Chociaż więcej było w tym propagandy, niż prawdziwych faktów, car w grudniu 1569 roku przejęty tymi wieściami wyruszył, aby pokonać domniemanych buntowników. Po drodze zaatakował Twer - pustosząc doszczętnie miasto, wyrzynając jego ludność. 6 stycznia 1570 roku dotarł do Nowogrodu. Następnego dnia zatłuczono kijami wszystkich zakonników nowogrodzkich, a gdy naprzeciw władcy wyszedł Pimen, Iwan wybuchnął, nazywając go zdrajcą religijnym. Po uczcie w posiadłości arcybiskupa monarcha rozkazał aresztować go i zesłać do odległego klasztoru, gdzie wkrótce zmarł. Ludność nowogrodzką poddano okrutnym torturom: przypalano ogniem, oblewano specjalnym płynem i podpalano, a później wiązano za ręce i nogi, przyczepiano do sań i wleczono do mostu, skąd zrzucano ich do rzeki. Niemowlęta przywiązywano do matek i również wrzucano do wody. Ludzi, którzy próbowali wydostać się na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza, traktowano rohatynami, spisami i toporami rozbijając im głowy i odrąbując palce)
® Michał Motała