muzyka i śpiew podczas liturgii


Hubert Hadro Archidiecezjalny Instytut

Muzyki Sakralnej

w Przemyślu

Muzyka i śpiew podczas Liturgii w świetle praw i dokumentów Kościoła

Jarosław 14.XI.2006

Wstęp:

Trudno dźwignąć z upadku wartości w dziedzinie śpiewu i muzyki religijnej, która od lat powojennych z systematyczną niemalże dokładnością ulegała strukturalnemu i faktycznemu zubożeniu, wręcz dewastacji niosącej głęboką zapaść sięgającą czasów współczesnych. Istniejący przez długie lata nieludzki system wartości spowodował zahamowanie, stłumienie i wygaszenie w człowieku podstawowych potrzeb duchowych, kulturalnych, w tym muzycznych. Rzeczywistość polskiej kultury muzycznej, a szczególnie muzyki kościelnej, nie zapowiada rychłego odrodzenia. Nadal w muzyce religijnej, kościelnej i liturgicznej panuje powszechnie pieśń i piosenka twórców przygodnych, coś w rodzaju czternastowiecznych trubadurów, oblatywaczy uliczek, wsi i miast, kaplic i kościołów, sal i świetlic, w których rozbrzmiewa gitarowo - elektroniczna muzyka z banalnym niekiedy tekstem, łatwym, niewymagającym myślenia, a wzbudzającym płytki sentymentalizm.

Klasyczne formy muzyki religijnej sławnych kompozytorów ustąpiły miejsca zdegradowanej przeciętności, a młodzieżowi duszpasterze masowo produkują i rozpowszechniają domorosłą twórczość wydłużając w nieskończoność proces upadku kultury muzycznej w Kościele. Mimo zubożenia muzyki kościelnej, religijnej i liturgicznej pocieszające jest to, że można coraz częściej spotkać ośrodki pielęgnujące dobre tradycje w dziedzinie twórczości i wykonawstwa muzycznego. Odnotować należy pojawiające się wydawnictwa nutowe z muzyką religijną, w tym z muzyką dawną, która wypełnia repertuar wielu znakomitych chórów i zespołów śpiewaczych. Dostępna jest już tradycyjna twórczość muzyczna z religijną muzyką chóralną w najrozmaitszych opracowaniach. Jest nadzieja, że do rąk muzyków kościelnych docierać będą materiały pomocnicze, dzięki którym wejdzie do liturgii pewna dbałość wykonawcza muzyki kościelnej. Wraz z kulturą muzyczną i jej stałym rozwojem powinna przyjść odnowa i systematyczne kształcenie muzyków - organistów jako profesjonalnych wykonawców muzyki kościelnej. Zawód muzyka, organisty, należy mieć nadzieję, na powrót stanie się profesją dla ludzi wybranych, zainteresowanych, niejako powołanych do pełnienia tak ważnej funkcji i misji w liturgii Kościoła.

Liturgia - słowo to wywodzi się z języka greckiego. Tym słowem wyrażano wszystko, co dotyczyło życia społecznego i to, co wykonywano społecznie. Określało też czynności religijne, kulturalne. Na zachodzie w XVIII w. tego słowa zaczął używać Kościół katolicki.

Msza - jest obok oficium brewiarzowego głównym nabożeństwem Kościoła katolickiego.

Jej ustalona liturgiczna forma w języku łacińskim wykształciła się w Kościele zachodnim ok. V wieku odmiennie od wielości form Kościoła wschodniego.

Podczas Soboru Watykańskiego II (1962-1965) mszę poddano reformie, której celem był aktywniejszy udział wiernych w liturgii, lecz jej budowa została zachowana niemal w takiej samej postaci, jaka służyła muzycznym opracowaniom na przestrzeni dziejów.

Liturgia - dzieli się na 3 grupy:

gr. I - zewnętrzna strona liturgii - liturgia jest zbiorem śpiewów i czynności przy pomocy których kościół wyraża i manifestuje swoją cześć względem Boga.

gr.2 - strona prawna liturgii - liturgia jest publicznym kultem kościoła który jest wykonywany przez prawnie upoważnionych przedstawicieli.

gr.3 - strona Teologiczna - jest to Misterium kultu Chrystusa i Kościoła.

Podstawowym celem liturgii jest wzrost świętości Kościoła. Świętość Kościoła zaś nie istnieje poza jego członkami. Uświęcenie wiernych dokonuje się przez liturgię, ale też przez czynny ich udział. W Liturgii Bóg uświęca człowieka przez Chrystusa w Duchu św. i tam też Bóg odbiera od człowieka należną mu cześć. Celem liturgii jest uświęcenie człowieka, uwielbienie Boga oraz zjednoczenie ludzi z Bogiem i między sobą. Liturgia jest przede wszystkim szkołą wiary, szkołą modlitwy, wymaga pewnych zdolności a nawet i pomysłów, jest także osobliwą szkołą sztuki.

Aby właściwie uczestniczyć w Liturgii należy spełnić 4 warunki.

  1. należy ją zrozumieć

  2. należy mieć współdziałanie w liturgii

  3. trzeba także umieć milczeć

  4. trzeba uczestniczyć poprzez śpiew

Rok liturgiczny - najczęściej słowo to kojarzy się z kalendarzem. W najstarszym rozumieniu rok liturgiczny oznaczał tylko całe misterium i tę tajemnicę Kościół podaje w małych odcinkach, w tych poszczególnych etapach zbawczych, aby ludzie mogli przeżywać dogłębniej. To upamiętnianie wydarzeń zbawczych jest bardzo charakterystyczne, ponieważ nie ma ono tylko charakteru wspomnienia lecz jest to po prostu uobecnienie, które dokonuje się ciągle, a liturgia uobecnia to w danym czasie i w danym momencie.

Rozdział I ADWENT

Posiada podwójny charakter:

I część do 17 grudnia akcentuje oczekiwanie na przyjście Chrystusa w czasach eschatologicznych. Czekamy razem z Kościołem na powtórne przyjście Mesjasza.

II część jest przygotowaniem wiernych na przyjście Chrystusa przy żłóbku, czekamy już bezpośrednio z wiernymi zgromadzonymi w świątyni na narodzenie się małego Dzieciątka w Betlejem.

Adwent jest też jedynym okresem liturgicznym w ciągu roku o charakterze Maryjnym.

W adwencie pojawia się również motyw pokuty (np.1 Niedziela nawołuje o powtórnym przyjściu Chrystusa, 2 niedziela adwentu roku A, B, C to nawoływanie Jana Chrzciciela „ nawracajcie się, bo bliskie jest królestwo Boże ”).

W adwencie nie śpiewa się ani nie odmawia „Chwała na wys. Bogu”. Chodzi o to, by hymn Gloria zabrzmiał mocniej i radośniej na pasterce (można go zaś używać na Roratach).

Należy pamiętać:

  1. Do 17 grudnia Adwent przygotowuje na ostateczne przyjście Chrystusa.

  2. Adwent przygotowuje na historyczne przyjście Chrystusa od 17 grudnia.

  3. Adwent to czas oczekiwania z Maryją.

Przykłady pieśni:

  1. Pieśni do 17 grudnia:

  1. Pieśni po 17 grudnia:

  1. Pieśni na Roraty:

- Zdrowaś bądź Maryja

- Zdrowaś Maryja

Formy pieśni Adwentowej:

  1. Pieśni bez refrenu - najczęściej spotykane. W Polsce pieśni były układane na wzór pieśni łacińskiej. Mają dużą ilość zwrotek bez refrenu.

  2. Pieśni z refrenem - grupa niezbyt liczna, utwory skomponowane w ostatnich trzech tysiąclecia. Łatwiej się śpiewa pieśni, które np. schola śpiewa zwrotki a wierni dopowiadają.

  3. Pieśni psalmodyczne - zbudowane z wersów psalmowych przeplatanych antyfoną. Rozpoznajemy ten śpiew po krótkich refrenach oraz po nieregularnej budowie tekstu.

Źródła tekstu:

  1. Teksty biblijne - głównie z listu św. Pawła do Koryntian (Marana Tha)

  1. Tekst Izajaszowy (Oto Panna pocznie)

  2. List św. Pawła do Efezjan (Radujcie się w Panu)

  1. Teksty Liturgiczne - pochodzące z Hymnów (np. Raduj się ziemio, Stwórco gwieździstych przestworzy)

  1. Antyfony:

  1. Maryjne

  2. Oto Pan bóg przyjdzie

  1. Rorate Coeli (niebiosa rosę ślijcie nam z góry)

  2. Utwory inwencji własnych poetów np. Grzechem Adama (Karpiński)

Melodie pieśni adwentowych:

  1. Nawiązujące bezpośrednio do chorału gregoriańskiego

  2. Śpiewy pseudo chorałowe (Boże wieczny, Hejnał wszyscy, Oto Pan przybywa, Pan jest blisko)

  3. Pochodzące z inwencji własnych autorów.

Rozdział II BOŻE NARODZENIE

Czas Bożego Narodzenia rozpoczyna się od 1 nieszporów 24 grudnia i kończy się niedzielą po Epifanii lub po 6 stycznia. Boże narodzenie posiada oktawę: 26 grudnia św. Szczepana (ukazuje nam śmierć na ziemi jako narodziny dla nieba), 27 grudnia św. Jana apostoła umiłowanego ucznia Jezusa, 28 grudnia św. młodzianków pierwszych męczenników. Niedziela przypadająca po Bożym Narodzeniu to niedziela Świętej Rodziny. Ma charakter historio zbawczy. 1 stycznia to uroczystość Bożej rodzicielki , 6 stycznia - Objawienie Pańskie. Niedziela po 6 stycznia to niedziela Chrztu Pańskiego kończy ona obchód narodzenia w liturgii. Treść tę znajdujemy w liście św. Pawła do Galatów, stwierdza, że Bóg przychodzi do człowieka, aby go uświęcić. Bóg przybliża się do człowieka przez narodzenie Chrystusa, a człowiek zobowiązany jest do przybliżenia się do Boga przez uczestnictwo w jego życiu. Warto zwrócić uwagę, że w tym czasie w formularzu mszalnym używa się czasu teraźniejszego.

Śpiewy:

  1. Kolędy:

W czasie Bożego Narodzenia wykorzystujemy śpiewy zwane kolędami. Tematycznie związane z Narodzeniem Pańskim. Wyrażają radość z narodzenia, ukazują w kontekście historii zbawienia. Ale widzimy także radowanie się z Dzieciątkiem, Maryją i Józefem.

Do liturgii Bożego Narodzenia wykorzystujemy tylko kolędy:

  1. Pastorałki:

Jest to forma lżejsza, mają inną rolę do spełnienia, towarzyszą wszystkim obrzędom, które spełnia się poza liturgią np.: jasełka, kolędowanie przy choince a nawet nabożeństwa poza liturgią. W formie pastorałki znajdujemy dużo ludowości. Koncentrują się często na mniej istotnych elementach:

Epifania (Objawienie Pańskie) - Epifania koncentrowała się wokół objawienia Boga w widzialnej postaci. Oznaczała jednak także przebywanie Boga z ludźmi oraz okazywanie Jego mocy w cudach. Powstało nieco folklorystyczne ujęcie Epifanii jako święta Trzech Króli wraz z przywiązanymi do niego ludowymi zwyczajami. Na drugi plan odsunięto natomiast zagadnienie misterium tego święta. Tradycja Kościoła widzi w „Mędrcach” pierwociny powołania pogan, składających hołd Chrystusowi. Treścią uroczystości Epifanii jest objawienie misterium zbawienia w Jezusie Chrystusie. Królestwo Boże uosobione jest w postaci Tego, który ukazał się na ziemi jako śmiertelny człowiek (prefacja). Gwiazda, oznaczająca na wschodzie boskość, jest znakiem wielkiego Króla. A.J. Jungmann stwierdza, że Boże Narodzenie i Epifania świętują ten sam temat, choć Boże Narodzenie bardziej akcentuje uniżenie Syna Bożego, podkreślając Jego ziemskie narodziny, natomiast Epifania kieruje wzrok na Boską wielkość Dziecięcia, która zaczyna być widoczna na świecie.

W liturgii ukazani zostają Mędrcy, którzy przybywają ze Wschodu i składają Jezusowi dary: mirrę, kadzidło i złoto.

Podczas liturgii wykorzystujemy następujące kolędy:

Święto Chrztu Pańskiego - Innym elementem Epifanii jest chrzest Jezusa w Jordanie. Obejmuje on dwa główne elementy: objawienie i zbawienie. Święto to zamyka okres Bożego Narodzenia, objawia tajemnicę chrztu i potwierdza synostwo Syna Bożego przez głos z Nieba. Jest najoczywistszym objawieniem się Boga - Człowieka. Ukazuje fakt namaszczenia Jezusa Duchem Świętym. Chrzest w Jordanie jest także dokonywanym nieustannie zbawieniem. W chwili chrztu Jezus staje się już Barankiem, Sługą Cierpiącym.

Koncentrujemy się tutaj raczej na pieśniach chrzcielnych. Jeżeli kolędy to te, które nie mówią o Bożym narodzeniu w czasie teraźniejszym.

Rozdział III WIELKI POST

Rozpoczyna się w środę popielcową i trwa do mszy Wieczerzy Pańskiej. Niedziele tego okresu noszą kolejne liczby: 1, 2, 3, 4 i 5 Niedziela Wielkiego Postu, natomiast 6 nazywa się Niedzielą Palmową - Męki Pańskiej.

  1. Środa Popielcowa - otwiera obchody Wielkiego Postu. W tym dniu po Ewangelii i homilii poświęca się popiół. Nim właśnie kapłan posypuje głowy mówiąc: „ nawracajcie się i wierzcie w ewangelię ” lub „ prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Zwraca się tu uwagę na ludzką przemijalność, na gorliwe uczynienie pokuty, by mieć pełny udział w tajemnicy Wielkanocnej. Pytając o temat pieśni w tym dniu należy pamiętać o pieśni procesyjnej na posypanie głów ( np. Bliskie jest królestwo Boże, Posypmy głowy popiołem)

  1. Niedziele Wielkiego Postu - każda z nich poprzez własny formularz, prefację, ewangelię posiada własne oblicze. I i II niedziela ukazuje chrześcijaninowi drogę Chrystusa przez walkę ze złem i uciemiężeniem, które prowadzi do zbawienia. W II niedzieli Ewangelia mówi o Przemienieniu Pańskim ( wykorzystujemy pieśni przygodne, np.

W: Kto się w opiekę , O: Boże mocny ) III , IV , V niedziela porusza temat chrztu

VI niedziela - zwana Niedzielą Palmową mówi o Chrystusie Królu.

W liturgii Wielkiego Postu dominują trzy tematy: Pokuta, Chrzest, Męka Pańska.

  1. Pokuta - w tradycyjnym rozumieniu to modlitwa, post i jałmużna. Chrześcijanin szczególnie w wielkim poście modli się i pokutuje. Naprzeciw takim zamiarom wychodzą nabożeństwa, Gorzkie żale, rekolekcje. To wszystko służy temu właśnie celowi intensywniejszej modlitwy.

  1. Chrzest - na to, że się znajduje w liturgii mają wpływ uwarunkowania historyczne.

Przez długie wieki Wielki Post był okresem bezpośredniego przygotowania

Katechumenów do chrztu. Dzisiaj liturgia pobudza wiernych do odnowienia łaski chrztu i

ciągle przypomina by wracać do początku tego przymierza.

  1. Męka Pańska - w liturgii to czas wielkiego tygodnia, natomiast w nabożeństwach Drogi Krzyżowej i Gorzkich Żali temat ten przewija się przez czas całego wielkiego postu.

Pieśni o tematyce pokutnej:

Pieśni pasyjne:

Wielki Czwartek - odprawiana jest 1 liturgia wieczorna. W katedrach zaś odprawiana jest liturgia południowa z poświęceniem Krzyżma. Msza wieczorna to msza Wieczerzy Pańskiej, ustanowienie sakramentu Eucharystii i sakramentu Kapłaństwa. Często zaczynamy liturgię pieśniami związanymi z antyfoną na wejście. Można także użyć takich pieśni jak np. „W krzyżu cierpienie”, ale mile są widziane pieśni o Eucharystii. W tej mszy wybrzmiewa radosne „Chwała”, po której organy milkną aż do wielkiej soboty. ( Należy w tym miejscu zaznaczyć że, nie ma całkowitego zakazu używania instrumentu, organy mogą być wykorzystywane bardzo delikatnie ale tylko do akompaniamentu pieśni, aby ułatwić wiernym śpiew, zabroniona jest jednak całkowicie gra solowa. Lecz patrząc na to z innej perspektywy, jaką jest nasza tradycja, tradycja milczenia i całkowitego wyciszenia się, należałoby jednak w czasie tych dni zachować ją i nie używać instrumentu). Liturgia ta ma w obrzędzie czynność umywanie nóg. Podczas trwania tego obrzędu najodpowiedniejszymi są bez wątpienia pieśni o miłości. Na przygotowanie darów śpiewamy nadal pieśni o miłości lub Eucharystii. Komunia Św. jest mocnym akcentem Eucharystii (np. Panie pragnienia ludzkich serc , Zbliżam się w pokorze , Jezusa ukrytego, ważne jest tutaj dziękczynienie, nie może zabraknąć wtedy takiej pieśni jak „Dziękujemy Ci Ojcze nasz” ). Po Komunii Św. następuje procesja do ciemnicy. W tym czasie śpiewa się „Sław języku tajemnicę”. Jeżeli sytuacja na to nie pozwala mogą być wykorzystywane ewentualnie pieśni eucharystyczne ( Jezu miłości twej, Witam cię witam).

Przy dojściu do ciemnicy obowiązkowo śpiewamy - Przed tak wielkim.

Wielki Piątek - w tym dniu nie odprawia się Eucharystii. Jest to czas modlitwy i zadumy. Podczas sprawowania liturgii Męki Pańskiej nie ma pieśni na wejście (dla podniesienia nastroju można przestać śpiewać nawet 30 min. przed rozpoczęciem ).

Adoracja Krzyża - rozpoczyna się potrójnym wezwaniem na co odpowiadamy „pójdźmy z pokłonem”. Śpiewamy Święty Boże (bez 2, 3, i 4 zw.) na przemian z pieśnią Ludu mój ludu. Poza tym pieśni o Krzyżu.

Komunia Święta - rozpoczyna się od modlitwy Ojcze nasz. Wykonujemy wtedy m.in. pieśni: Witam cię witam, Jezu Chryste Panie miły, O krwi najdroższa, na uwielbienie: „Upadnij na kolana”.

Po Komunii następuje procesja do Bożego Grobu : najodpowiedniejszym śpiewem jest pieśń „Odszedł Pasterz od nas”. Lecz jeśli jest ona nieznana używamy pieśni pasyjnych.

Rozdział IV WIELKANOC

Wielka Sobota (Wigilia Paschalna ) - Święto Zmartwychwstania Pańskiego było przez pierwsze trzy wieki jedynym świętem chrześcijańskim. Od IV wieku Wigilia Paschalna swoje centralne miejsce w liturgii zaczęła pogłębiać przez dodawanie do niej coraz to nowych elementów. Na obecną strukturę Wigilii Paschalnej składają się cztery części.

Rozpoczyna się poświęceniem ognia. Jest to symbol nowego życia które zostaje powołane do istnienia ale jest to również czekanie na światło którym jest Jezus Chrystus. Na początku poświęcany jest paschał.

Liturgia słowa - po ostatnim czytaniu wybrzmiewa „Chwała na wysokości Bogu” Śpiew ten należałoby zaintonować nieco wyżej niż zwykle (np. w tonacji A), by świątynia zabrzmiała „ potężnym śpiewem całego ludu ”. Nisko zaintonowany śpiew zagłuszą bijące dzwony i głośno brzmiące organy. Śpiewu tego nie musi intonować celebrans. Jeżeli jest taka potrzeba, może go zaintonować organista lub zespół śpiewaczy.

Liturgia Chrzcielna - rozpoczyna się litanią do Wszystkich Świętych, następnie po odnowieniu przyrzeczeń chrzcielnych następuje pokropienie, w tym czasie śpiewa się pieśń treściowo związaną z sakramentem chrztu św. („ O Chryste nasz Panie ”, „ Przez Chrztu świętego ”, „ Com przyrzekł Bogu ” ).

Przygotowanie darów - (Zwycięzca śmierci)

Komunia św. - („Otrzyjcie już, Chrystus zmartwychwstan jest)

Dziękczynienie - („ Radośnie Panu hymn śpiewajmy ”, czy nawet „ Cóż Ci Jezu damy” )

[ w czasie adoracji nie należy już śpiewać pieśni ku czci Męki Pańskiej. Można adorować w ciszy albo śpiewać pieśni wielkanocne i eucharystyczne. Można również odmawiać chwalebną część różańca św. ]

Rezurekcja - w czasie gdy celebrans udaje się do Grobu Pańskiego, zespół śpiewaczy lub wierni wykonują śpiew na cześć Chrystusa Zmartwychwstałego. Po oracji wyrusza procesja (pieśni: „ Wesoły nam dzień ” lub „ Chrystus zmartwychwstan jest ” ), po procesji, gdy wierni wejdą do kościoła, śpiewamy np. „Przez Twoje święte zmartwychpowstanie” lub jeżeli to pieśń nie jest znana, to „Przed tak wielkim sakramentem” Po okadzeniu Najświętszego Sakramentu celebrans śpiewa wezwanie i orację. We Mszy św. odprawianej bezpośrednio po procesji rezurekcyjnej opuszcza się śpiew na wejście, akt pokuty i „Panie zmiłuj się nad nami”. Kapłan udaje się na miejsce przewodniczenia i po krótkim wprowadzeniu intonuje „Chwała na wysokości Bogu”. Po drugim czytaniu następuje śpiew obowiązkowej w tym dniu sekwencji: ”Niech w święto radosne paschalnej ofiary” sekwencji nie recytujemy lecz śpiewamy. Wykonuje się ją więc przed śpiewem Alleluja i wersetu allelujatycznego Opuszcza się końcowe jej słowa „Amen”. „Alleluja”

[przykłady pieśni: Przygotowanie darów - Nie zna śmierci, Komunia Św. - Alleluja biją dzwony, Dziś Chrystus Król, pieśni eucharystyczne, Dziękczynienie - Ciebie Boga Wysławiamy]

Niedziela wielkanocna otwiera okres pięćdziesięciu dni, które pierwotnie nazywa się „Pięćdziesiątnicą ” gdy jednak słowo to zarezerwowano dla samego pięćdziesiątego dnia, nazwano ten czas okresem paschalnym. W okresie wielkanocnym można wyróżnić trzy podokresy: oktawę wielkanocną, czas do Wniebowstąpienia Pańskiego, oraz dni nowenny do Ducha św., których szczytem jest uroczystość Zesłania Ducha Św. zamykająca okres wielkanocny.

Pieśni w okresie Wielkanocnym:

W okresie po III Niedzieli Wielkanocnej odpowiednie będą następujące pieśni i zwrotki:

Komunia św. - z pieśni eucharystycznych można zaproponować:

Dziękczynienie - (mile widziane są pieśni które zawierają aklamacje:„Alleluja” i inne np.)

Rozdział V OKRES ZWYKŁY W CIĄGU ROKU

Zaczyna się w poniedziałek po 6 stycznia i trwa do wtorku przed środą popielcową,

a także w poniedziałek po zesłaniu Ducha Świętego i kończy przed nieszporami I niedzieli Adwentu. W tym czasie obchodzi się całą tajemnicę Chrystusa. Każda Msza św. zwłaszcza Niedzielna jest urzeczywistnieniem tej paschy. Teksty liturgiczne dają podstawę do rozważań nad jakimś szczegółem, wydarzeniem zbawczym misterium paschalnego. Dlatego należy bardzo dokładnie analizować teksty by odpowiednio dobrać śpiew.

Śpiewy procesyjne w liturgii mszalnej:

Na Soborze Watykańskim II przedyskutowano śpiewy muzyki kościelnej a wypowiedzi ojców soboru znajdujemy w 6 rozdziale konstytucji o liturgii. W tych wypowiedziach dowiadujemy się że tradycja muzyczna stanowi „ nieoceniony skarbiec wartości ” a śpiew kościelny jest nieodzowną oraz integralną częścią uroczystej Liturgii. Ma to ogromne znaczenie ponieważ muzyka nie ma być traktowana jako ozdoba lecz jako stała i niezmiernie ważna podczas sprawowania liturgii. W instrukcji MS z 1967 roku zostały sprecyzowane śpiewy do poszczególnych części liturgii. Wyróżniono tam śpiewy Ordinum Missae ( stałe ) są to formy: dialogi , hymny , oraz śpiewy mieszane ( Proprium Missae ).

Śpiewy te dzielone są na 3 grupy:

  1. Śpiewy procesyjne

  2. Śpiewy uwielbienia

  3. Śpiewy miedzy czytaniami.

Śpiewy procesyjne :

Stanowią specyficzną grupę, należą to tzw. śpiewów towarzyszących, a więc towarzyszą danej czynności liturgicznej.

  1. Śpiew na wejście:

  1. Śpiew na Przygotowanie darów:

Śpiew ten rozpoczyna się zaraz po Modlitwie powszechnej i trwa przynajmniej do momentu złożenia darów na ołtarzu. Towarzyszy on procesji, dlatego w mszale nie umieszcza się antyfony. Mówiąc o składaniu darów należy mieć pierwotny wykaz. Składano chleb, wino potrzebne na Eucharystię, ale także przynoszono inne dary potrzebne na utrzymanie duchowieństwa, najuboższych. Z czasem procesja z darami zanikła, zastąpiono ją ofiarami pieniężnymi. Wszystkie te czynności mają na celu ukazanie dzielenia się i postrzegania potrzeb drugiego człowieka. Według Instrukcji „Musicam sacram”, śpiew ten powinien się zgadzać treściowo z obrzędem przygotowania darów, ze świętem przypadającym w danym dniu, lub z okresem liturgicznym. Dobierając zatem pieśni na Przygotowanie darów ofiarnych, trzeba najpierw poznać teologiczną treść tego obrzędu. Do niedawna jeszcze tę część liturgii mszalnej nazywano „ofiarowaniem”, ale ta nazwa zdaniem liturgistów jest nieadekwatna, bo przecież ofiarowanie ma miejsce dopiero po Konsekracji, gdy na ołtarzu niema już chleba i wina ale Ciało i Krew Chrystusa. Dzisiaj posługujemy się nazwą Przygotowanie darów, ale i to określenie nie jest jednoznaczne, bo wyraźnie sugeruje że darami jakie Bogu ofiarujemy we Mszy św. są tylko chleb i wino. Proponowana przez liturgistów nazwa to „Liturgia miłości” (ks. Władysław Głowa, Służba Boża, str.105). Najodpowiedniejszymi będą tu zatem pieśni o miłości Boga i bliźniego, o ofiarowaniu Chrystusa Bogu, względnie o składaniu siebie w ofierze. Nie powinno się więc w tym obrzędzie śpiewać tylko pieśni mówiących o ofiarowaniu Bogu chleba i wina.

  1. Śpiew na Komunię Świętą

W hierarchii śpiew ten stoi na drugim miejscu, zaraz po, śpiewie na wejście. Gdy kapłan i wierni przyjmują sakrament wykonuje się śpiew. Ma on wyrażać zjednoczenie przez Komunię Świętą, ma nadać bardziej braterski charakter procesji. Śpiew rozpoczyna się gdy kapłan przyjmuje Komunię i trwa poprzez przyjmowanie Ciała Chrystusa przez wiernych.

Wprowadzenie Ogólne do Mszału Rzymskiego podaje że „Śpiew na Komunię wykonuje sam chór, albo chór i kantor razem z ludem”

Najbardziej odpowiednie na czas trwania Komunii są śpiewy mówiące o Eucharystii jako pokarmie.

Trzy funkcje tego śpiewu:

Śpiewy eucharystyczne dzielimy na trzy kategorie:

  1. pieśni adoracyjne

  2. pieśni o Eucharystii jako pokarmie

  3. pieśni uwielbienia.

Śpiew uwielbienia po Komunii Św.- powinien rozpocząć się dopiero wówczas, gdy zakończono rozdzielanie Komunii Św. a także gdy naczynia liturgiczne zostały już obmyte i umieszczone w odpowiednim miejscu. Wtedy celebrans siada na miejscu przewodniczenia i bierze czynny udział w uwielbieniu. W praktyce parafialnej przyjął się zwyczaj wykonywania tych śpiewów już pod koniec Komunii Św., aby uniknąć przedłużenia liturgii i aby celebrans nie musiał czekać na zakończenie śpiewu. Tego rodzaju praktyka świadczy o niezrozumieniu obrzędu uwielbienia. Wielu organistów i duszpasterzy używa podczas uwielbienia pieśni komunijnych lub adoracyjnych, traktując ten moment jako swego rodzaju adorację. Śpiewa się więc takie pieśni jak np. ”Wielbię Ciebie” , ” O mój Jezu w Hostii skryty ” czy wreszcie ” Cóż Ci Jezu damy ”, które w tym miejscu są niewłaściwe. Śpiewy wielbiące mają się wprost odnosić do Boga Ojca lub do Trójcy św., a nie do Chrystusa. Chodzi tu o uwielbienie stwórcy za to, że jest, że udziela nam swoich darów. Osoba Syna Bożego jest także darem, i za nią składamy Bogu uwielbienie. W tym bowiem wielbimy nie Chrystusa, ale Boga Ojca przez Chrystusa i razem z Nim, w jedności Ducha Świętego. Uwielbienie nie musi mieć zawsze charakter śpiewu, bardzo wskazana jest modlitwa wiernych w ciszy i skupieniu lub także podczas wykonywania odpowiedniej muzyki instrumentalnej. Mamy tu na myśli tylko organy gdyż nadają się do tego najlepiej potrafią nadać odpowiedni charakter temu obrzędowi pod warunkiem oczywiście że muzyka jest wykonywana w sposób profesjonalny.

  1. Śpiew na zakończenie eucharystii

OWMR (Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego) w numerze 57 mówi nam że: „zgromadzenie się rozwiązuje by każdy z wiernych powrócił do swych zajęć wychwalając i wielbiąc Pana”.

Najlepiej wiec gdy pieśń ta:

Rozdział VI Rodzaje muzyki sakralnej

  1. Chorał gregoriański - Termin „chorał” wywodzi się za łacińskiego słowa „horus” które oznaczało zespół duchownych wykonujących śpiew jednogłosowy albo miejsce w prezbiterium, w których gromadzili się śpiewacy. Termin „gregoriański” pochodzi od imienia Grzegorza I Wielkiego, za którego pontyfikatu (590-604) dokonano zbioru i ujednolicenia stylistycznego używanych dotąd melodii. Chorał gregoriański jest najwłaściwszym śpiewem liturgii rzymskiej. Śpiew ten „Kościół uznaje za własny śpiew, i dlatego w czynnościach liturgicznych powinien on zajmować pierwsze miejsce wśród innych równorzędnych rodzajów śpiewu” (KL. 116). Zgodnie z zaleceniem Konstytucji o Liturgii św. wierni powinni umieć śpiewać w języku łacińskim niektóre części Mszy św. ze względu na celebrację w tym języku w grupach międzynarodowych.

  1. Polifonia sakralna - Wielogłosowość „Kościół zawsze uważał za nieoceniony skarbiec i dobro kultury” ( I E P p.18 ) jest zalecana podczas Liturgii pod takim jednak warunkiem, „by odpowiadała duchowi czynności liturgicznej i by nie wyłączała całkowicie wiernych z udziału w śpiewie”. Jednak słuchanie muzyki podczas Liturgii jest także liturgiczną czynnością, taką samą jak słuchanie Słowa Bożego. Czyż nie uczestniczy w Liturgii ten kto słucha śpiewu innych? Chór jest częścią zgromadzenia Liturgicznego, temu zgromadzeniu ma służyć poprzez wykonywanie przewidzianych dla niego rodzajów śpiewu, chór także ma wspomagać wiernych w czynnym udziale w śpiewie (MS. P.19).

  1. Muzyka instrumentalna - Głównym zadaniem muzyki instrumentalnej jest towarzyszenie do śpiewu liturgicznego, aby go podtrzymywać, ułatwić jego wykonanie oraz wzbogacać go pod względem brzmieniowym. Pierwszoplanowa rola przypada tu organom. Tradycja gry na organach sięga w Kościele początków VIII w. Instrument ten - już w XIII w. nazwany nie bez racji „królem instrumentów” trafił do wnętrz naszych świątyń ze względu na wyjątkową szlachetność a zarazem potęgę brzmienia. Organy powinny znajdować się we wszystkich kościołach. Tzw. organy elektronowe mogą być dopuszczone do liturgii tylko jako instrument tymczasowy. Poza organami wolno używać w liturgii innych instrumentów, według uznania i zgody kompetentnej władzy terytorialnej. ( patrz. MS. 64, KL.120, I E P n. 28, 29 ).

Organiście wolno akompaniować do psalmu responsoryjnego, modlitwy powszechnej, Modlitwy Pańskiej, nie wolno natomiast akompaniować przy solowych śpiewach celebransa (np. Prefacji ) i diakona. Zakaz ten potwierdza Instrukcja Episkopatu Polski. Zgodnie z Instrukcją „Musicam Sacram”n.65 gra solowa na organach dopuszczalna jest na początku przed pieśnią na Wejście, na przygotowanie darów ofiarnych, w czasie dłuższego rozdzielania Komunii Św. , na Uwielbienie po Komunii Św. Wyraźny zakaz solowej gry na organach obowiązuje podczas Triduum Paschalnego - od czasu zakończenia hymnu „Chwała na wysokości Bogu” w Wielki Czwartek aż do tego hymnu w czasie Mszy Wigilii Paschalnej.

  1. Śpiew ludowy - Pieśni można wykonywać w pięciu różnych miejscach liturgii mszalnej: na wejście, przygotowanie darów, Komunię Św., uwielbienie po Komunii Św., i na zakończenie liturgii. Pieśniami nie wolno zastępować części stałych Mszy św. a więc: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei. Pieśni używane w czasie liturgii muszą mieć zgodę kompetentnej władzy kościelnej czyli tzw. imprimatur. Ale i to nie wszystko. Należy w tym miejscu wyjaśnić co jest bardzo ważne, mianowicie, pieśń umieszczona w jakimkolwiek śpiewniku mającym imprimatur, nie staje się tym samym pieśnią nadająca się do liturgii mszalnej. Imprimatur oznacza bowiem pozytywną ocenę tylko samego tekstu, że nie zawiera on niczego co byłoby niezgodne z prawdami wiary lub zasadami moralnymi. Do liturgii pieśń musi być włączona pozytywnie, tzn. wymieniona, że nadaje się do użytku liturgicznego. Pieśń bowiem to nie tylko tekst, lecz także i melodia która nie jest dodatkiem do niej tylko stanowi jej integralną część. Gdyby nie melodia, nie byłoby pieśni. Można zatem stwierdzić z całą stanowczością, że jeżeli tekst jest dobry a muzyka zła - pieśń jest zła; jeżeli muzyka jest dobra a tekst nieodpowiedni - pieśń jest zła. Pieśń jako utwór muzyczny musi być wartościowa artystycznie tak pod względem muzycznym jak i tekstowym.

Ponieważ muzyka sakralna stoi na usługach Liturgii, musi mieć własny charakter, własny język muzyczny, różny od tego, jakim posługuje się pieśń rozrywkowa czy taneczna. Pieśń kościelna musi wyrażać rzeczywistość nadprzyrodzoną, rzeczywistość której nie wolno wyrażać w sposób banalny, w sposób nie licujący z sacrum.

Rozdział VII Muzyka organowa we współczesnej liturgii Kościoła

Punktem wyjścia musi być analiza soborowego i posoborowego prawodawstwa liturgicznego.

Wskazania Konstytucji o liturgii "Sacrosanctum Concilium"

Fundament dla dzisiejszego rozumienia liturgii stanowi: Konstytucja o liturgii Soboru Watykańskiego II Sacrosanctum Concilium (skrót: KL). Sobór Watykański II uznał doniosłą rolę muzyki w życiu Kościoła, poświęcając jej cały rozdział VI Konstytucji o liturgii. Ojcowie Soboru określili tradycję muzyczną Kościoła jako: "skarbiec nieocenionej wartości" i dziedzinę "wybijającą się ponad inne sztuki". To uprzywilejowane miejsce muzyka zawdzięcza ścisłemu zjednoczeniu z liturgią. [por. B. Pociej, Sacrum w muzyce liturgicznej, Ateneum Kapłańskie [skrót: AK]. Przypomniano zresztą, że taką rolę przypisywało muzyce Pismo Św., Ojcowie Kościoła, a także papieże, zwłaszcza w XX w. Kontynuując tę tradycję, ojcowie Soboru orzekli, że: "z największą troskliwością należy zachować i otaczać skarbiec muzyki kościelnej". Integralną częścią tego skarbca jest muzyka organowa. Pisząc o roli instrumentów muzycznych w liturgii i muzyki na nie przeznaczonej, Sobór pierwszorzędną rolę przypisał w tym względzie organom piszczałkowym, jako "tradycyjnemu instrumentowi, [który należy mieć] w wielkim poszanowaniu".

Instrukcja Kongregacji Obrzędów "Musicam Sacram"

Swoisty komentarz do wskazań soborowych w dziedzinie muzyki stanowi opublikowana wkrótce po zakończeniu soboru instrukcja Kongregacji Obrzędów Musicam Sacram (skrót: MS). Rola muzyki instrumentalnej została omówiona w VIII rozdziale instrukcji. Zapisano, że "instrumenty muzyczne mogą być bardzo pożyteczne przy sprawowaniu świętych obrzędów" - tak do akompaniamentu, jak i gry solowej. Podkreślono przy tym szczególną rolę organów. Podczas Mszy Św. solowa muzyka organowa: może poprzedzać pieśń na wejście, towarzyszyć składaniu darów ofiarnych, mieć miejsce podczas Komunii Św. i na końcu liturgii. Jest niedopuszczalna: w Adwencie, Wielkim Poście, podczas Triduum Paschalnego, oraz w liturgii za zmarłych. W jawnej sprzeczności z tą ostatnią uwagą stoją normy ustanowione dla Kościoła w Polsce przez Konferencję Episkopatu. Sytuacja ta sprawia też kłopoty w stanowieniu liturgicznych norm dla poszczególnych diecezji. Większość kalendarzy liturgicznych w Polsce przed Okresem Wielkiego Postu zamieszcza przepis zawarty w IEP 19, natomiast przed Okresem Adwentu - przepis zawarty w MS 66. Na skutek tego w Adwencie, który jest czasem radosnego oczekiwania - gra solowa jest zabroniona, zaś w Wielkim Poście, będącym czasem nawrócenia i pokuty - dozwolona. Sytuacja taka wydaje się być wręcz absurdalna. Sprawę tej rozbieżności stanowisk prawodawców ks. Pawlak wyjaśnia następująco: "Nowością [IEP 19 - przyp. J. Rz] w stosunku do instrukcji rzymskiej [MS 66] jest zezwolenie na grę solową podczas całego roku liturgicznego z wyjątkiem Triduum Paschalnego [...]. W Polsce bowiem gra solowa w tych okresach stała się zwyczajem i to od niepamiętnych czasów" [I. Pawlak, Omówienie instrukcji Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watykańskim II, RBL 3/1981, s. 154]. Można też stosować rozwiązanie kompromisowe: tzn. odpowiedni komentarz, omawiający konkretny utwór i jego związek z przeżywanym okresem liturgicznym - zachęcający zarazem do modlitwy medytacyjnej w czasie utworu. Najszerszą możliwość prezentacji wielogłosowej muzyki religijnej wszystkich stylów i epok przewidziano w nabożeństwach paraliturgicznych, podając następującą motywację: "Muzyka sakralna jest w wysokim stopniu skutecznym środkiem dla ożywienia pobożności, [toteż: w] ćwiczeniach pobożnych dużą przysługę oddadzą psalmy, utwory muzyczne tak dawne, jak i nowe, ludowe pieśni kościelne, gra na organach, czy innych instrumentach. [...] Dopuszczalne są z wielkim pożytkiem niektóre utwory muzyczne, które choć straciły miejsce w liturgii, są zdolne rozbudować ducha religijnego i ułatwiać rozważanie świętych tajemnic". Możliwości te w warunkach polskich niemal wcale nie są wykorzystywane (niestety!).

Instrukcja Episkopatu Polski

Powyższe normy ogólne ustanowione przez Sobór i Stolicę Apostolską stanowią punkt wyjścia dla ustaleń poszczególnych Konferencji Episkopatu. W Polsce Konferencja Episkopatu wydała w 1979 r. Instrukcję Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watykańskim II (skrót: IEP), warto podkreślić, że jest ona w tym względzie dokumentem pierwszorzędnym, nawet, gdy zawiera ustalenia odmienne od dokumentów Stolicy Apostolskiej. Biskupi określili następujące podstawowe zasady dotyczące muzyki liturgicznej: "Repertuar utworów, czy to śpiewanych, czy wykonywanych na instrumentach, musi zgadzać się z myślą przewodnią dnia liturgicznego, lub przynajmniej [...] z okresem liturgicznym, jak również odpowiadać treściowo danej czynności liturgicznej " Można przed lub po zakończeniu obrzędu liturgicznego wykonać muzykę solową lub instrumentalną, byleby odpowiadała ona duchowi muzyki kościelnej" Ta ostatnia myśl jest rozszerzoną interpretacją wskazań Kongregacji Obrzędów. Instrukcja określa też rolę instrumentów muzycznych w liturgii, podkreślając szczególną wartość i rolę organów piszczałkowych i uzupełniając dotychczasowe wskazania zaleceniem, aby znajdowały się one we wszystkich kościołach w Polsce, zaś tzw. organy elektronowe i fisharmonie - były traktowane jako instrument zastępczy, czy tymczasowy. Na organach i innych instrumentach wolno akompaniować przez cały rok liturgiczny z wyjątkiem śpiewów solowych celebransa i diakona; natomiast: gra solowa zabroniona jest od Gloria Mszy Wieczerzy Pańskiej do tegoż hymnu w Liturgii Wigilii Paschalnej. W myśl wskazań Episkopatu w polskich warunkach gra solowa na organach dopuszczalna jest zatem zarówno podczas obrzędów pogrzebu jak też w okresie Adwentu i Wielkiego Postu; oczywiście z zastrzeżeniem że musi być to muzyka odpowiednia do tych treści liturgii.

Wprowadzenie do Mszału

Zagadnieniu zastosowania muzyki wielogłosowej podczas Mszy Św. jest poświęcona III cz. II rozdziału Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego (skrót: OWMR). Śpiew na wejście może wykonać: chór lub kantor na przemian z ludem, w całości lud, lub sam chór. W pewnych szczególnych okolicznościach można ów śpiew nawet pominąć, wówczas recytuje się antyfonę zamieszczoną w mszale. Inny dokument wskazuje na możliwość wykonania utworu instrumentalnego poprzedzającego śpiew na wejście [Por. MS 65]. Zatem w tych wypadkach, gdy antyfonę recytuje się po pozdrowieniu wiernych, można śpiew na wejście zastąpić stosownym utworem instrumentalnym [Por. I. Pawlak, Gra na instrumentach - muzyką liturgiczną ?, LS 3-4/1995, s. 187; A. Nikodemowicz, Muzyka instrumentalna w liturgii w oczach kompozytora, LS 3-4/1995, s. 195; J. Gembalski, Muzyka organowa a liturgia. Czy współczesna liturgia jest nośnikiem kultury, w: Współczesna polska religijna kultura muzyczna, A. Filaber, Możliwości zastosowania muzyki chóralnej, Względem śpiewu towarzyszącego obrzędowi przygotowania darów, stosuje się "zasady [...] takie same jak przy śpiewie na wejście" . Można go zatem opuścić, bądź zastąpić polifonicznym utworem wokalnym, wokalno-instrumentalnym, czy też instrumentalnym. Śpiew podczas Komunii Św. "wykonuje albo sam chór, albo chór czy kantor z ludem" Jest możliwe pominięcie tego śpiewu, wówczas jednak należy odmówić "antyfonę zawartą w mszale". Prawodawca przyznaje zatem całkowite pierwszeństwo muzyce wielogłosowej, choć praktyka nakazuje przyjąć za poprawne także takie rozwiązanie, że pieśń na Komunię śpiewa sam lud. Podczas uwielbienia po Komunii Św. należy zachować milczenie, by umożliwić wiernym modlitwę kontemplacyjną (pożądanym będzie tu wykonanie utworu o charakterze medytacyjnym). Dopiero w drugiej kolejności dokument mówi o wykonaniu przez całe Zgromadzenie śpiewu uwielbienia. Bardzo istotnym jest stwierdzenie, że Zgromadzenie zostaje rozwiązane przez obrzęd rozesłania. Zarówno w omawianym dokumencie, jak i w interpretacjach liturgistów, nie ma wzmianek na temat śpiewanej zazwyczaj po zakończeniu liturgii pieśni, czy też wykonywanej wówczas muzyki. Jest tak zapewne dlatego, że dzieje się to już, de facto, poza liturgią. Nie ma zatem podstaw, by w niektórych okresach liturgicznych za zakazaną uważać w tym miejscu solową grę organową. Oczywistym jest jednak, że muzyka taka musi odpowiadać - charakterem i treścią - zakończonej przed chwilą liturgii. Miejsce dla chóru ma podkreślać, że jest on integralną częścią Zgromadzenia liturgicznego, a śpiewacy mogli bez skrępowania przyjmować Sakramenty. Zalecono ponadto, aby instrumenty umieszczać tak, by grający mogli współpracować z chórem i ludem. Zasady te, zwłaszcza w Polsce, wciąż nie mogą doczekać się praktycznej realizacji. Ciągle brakuje bowiem wzorcowych rozwiązań architektonicznych. Tzw. chór muzyczny zawieszony pod sufitem w przeciwległym (w stosunku do prezbiterium) końcu świątyni zdaje się być symbolem nieprzezwyciężalnych, a przecież fałszywie ukształtowanych tradycji.

Triduum Paschalne

Jest dla całego Kościoła, a więc również dla każdej wspólnoty parafialnej, największą Uroczystością roku liturgicznego. Przepisy liturgiczne obowiązujące aktualnie w Polsce nie dozwalają w tym czasie gry solowej na instrumentach. Ponadto zwyczaje, jakie wytworzyły się w wielu regionach naszego kraju, nakazują, by w czasie Triduum Paschalnego zrezygnować w ogóle z gry na instrumentach (chodzi tu ściśle o czas od Gloria w Mszy Wieczerzy Pańskiej do Gloria podczas Wigilii Paschalnej). Natomiast wiele obrzędów (np.: obrzęd obmycia nóg w czasie Mszy Wieczerzy Pańskiej, adoracja Krzyża w czasie Liturgii Męki Pańskiej, obrzędy Komunii Św. itp.) trwa wówczas tak długo, że nie można - bez zbytniej niedogodności - zapewnić wystarczającej ilości towarzyszących im śpiewów ludu. Jest to problem dość ważki. Ks. Pawlak proponuje, aby rozszerzyć możliwości wykorzystania muzyki instrumentalnej w tym czasie. [I. Pawlak, Jaka muzyka w Triduum Paschale, LS 1-2/1995, ss. 131n]. Jednak ze względu na silne zakorzenienie dotychczasowej (wielowiekowej) tradycji w tym względzie, jak również jej pozytywny odbiór - propozycję tę należy raczej uznać za niezbyt trafną. Argument, że grozi tu inwazja współczesnej muzyki ze źródeł kulturowych obcych tradycji liturgicznej nie jest zbyt przekonujący. Jeśli bowiem przez całe wieki zachowywano tak zdecydowaną postawę, która dziś jeszcze każe uważać za niestosowne użycie instrumentów w ogóle (w tym czasie), to tym bardziej sugerowane obawy są nieuzasadnione.

Sakramenty

Ważnymi wydarzeniami każdej wspólnoty parafialnej są uroczystości towarzyszące udzielaniu Sakramentów. Gdy Chrzest jest udzielany poza Mszą Św. trudno oczekiwać, by towarzyszyła tym obrzędom jakaś nadzwyczajna oprawa muzyczna. Jeśli ma on miejsce podczas Mszy Św., w której uczestniczy chór, czy inny zespół muzyczny, może on wykonać utwór nawiązujący treścią do obrzędów tzw. znaków wyjaśniających (tzn.: nałożenia białej szaty i wręczania świec rodzicom), zwłaszcza jeśli jest większa liczba przyjmujących Sakrament Chrztu. Częściej spotykamy się z sytuacją, gdy oprawę muzyczną stanowi tylko gra organowa. Wtedy podczas opisanych obrzędów można wykonać utwór solowy. Ks. Pawlak motywuje to następująco: "Jeśli liturgia chrzcielna ma być pełna - musi zabrzmieć radosny głos organów, przypominający radość paschalną" [I. Pawlak, Śpiew i muzyka w obrzędach chrztu dzieci, Ruch Biblijny i Liturgiczny [RBL]. Podczas udzielania Sakramentu Bierzmowania także można wykonać utwory spełniające "rolę towarzyszącą obrzędowi, podobnie jak śpiew podczas Komunii Św.” Jest tu zatem miejsce na muzykę spełniającą powyższy wymóg, a także odpowiednie recytacje i komentarze [Cz. Krakowiak, dz. cyt., s. 28; por. H. Sobeczko, Sakrament Bierzmowania w duszpasterstwie. Podobne zasady można stosować podczas tzw. rytów uzupełniających przy święceniach diakonatu [T. Sinka ] i kapłaństwa a także podczas pocałunku pokoju po udzieleniu sakry biskupiej. Baczniej należy traktować oprawę muzyczną liturgii Sakramentu Małżeństwa. Pojawiają się tu utwory, które rodzą kontrowersje co do poprawności ich zastosowania podczas liturgii. Gra solowa w czasie obrzędów pogrzebowych została zabroniona przez Kongregację Obrzędów [MS 66], jednakże Konferencja Episkopatu Polski nie potwierdziła tego zakazu [IEP 19].

Msza św. w dni powszednie

Jedyną formą muzyki wielogłosowej, jaka towarzyszy liturgii w dni powszednie jest muzyka organowa. Pierwszym, podstawowym problemem, który w znaczny sposób ogranicza możliwość jej zastosowania jest niewielka ilość czasu, którą można przeznaczyć obecnie w liturgii na prezentację muzyki [Por. J. Erdman, Możliwości wykorzystania organów w obecnej liturgii, AK 427/1980]. Zasadniczo jest to czas po Mszy Św. (można utworem zastąpić śpiew po rozesłaniu); albowiem jest on niczym nie ograniczony. Towarzyszenie grą solową poszczególnym obrzędom jest już dużo trudniejsze. Taka możliwość istnieje podczas przygotowania darów i podczas uwielbienia po Komunii Św. Pierwszy z wymienionych obrzędów trwa jednak bardzo krótko. Ponadto, teksty celebransa są tu wyjątkowo piękne. Skoro więc istnieje możliwość, aby wypowiedzieć je głośno, to z gry solowej wypada w tym miejscu raczej zrezygnować. Czas po Komunii Św. stwarza znacznie więcej możliwości, jednak wierni muszą być uprzednio przygotowani do takiej formy uwielbienia przez stosowny komentarz. Musi być to także uzgodnione z celebransem. Ponadto, gdy w liturgii bierze udział bardzo mała liczba wiernych słabo się angażujących, śpiewy na wejście i podczas Komunii Św. mogą być zastąpione recytacją antyfony i grą solową; gdyż podstawowa funkcja tych śpiewów: ukazanie jedności Zgromadzenia przez jedność głosów nie będzie spełniona. Tym nie mniej - nie może być taka forma stosowana codziennie, a tym bardziej dla wygody. Nie powinno się zatem wszystkich możliwych śpiewów w czasie liturgii zastępować grą solową (zwłaszcza jeśli części stałe są recytowane). Trzeba z dużym umiarem traktować sytuacje, gdy śpiew na wejście i podczas Komunii Św. musi być zastąpiony przez muzykę instrumentalną.

Inspiracja z liturgii

Należy także starać się, by wykonywane utwory - inspirowane tematami z określonych pieśni były tematycznie związane z Liturgią Słowa, bądź okresem liturgicznym. Dotyczy to zwłaszcza różnych opracowań chorałowych (doskonałym przykładem mogą tu być chorały J. S. Bacha: w Orgelbüchlein są one uporządkowane wg okresów roku liturgicznego, a w Klavierübung III - wg części stałych Mszy i związków tematycznych z Sakramentami Wtajemniczenia Chrześcijańskiego; co w omawianej dziedzinie jest dodatkowym ułatwieniem - por. E. Zavarský, J. S. Bach, Kraków 1985, ss. 172-179, 342-346; por. J. Berwaldt, Muzyka w Kościele katolickim w polskiej przeszłości i teraźniejszości, w: Muzyka religijna... dz. cyt., s. 14. Możliwe jest nawet bezpośrednie nawiązywanie wykonywanymi opracowaniami chorałowymi do odpowiednich perykop biblijnych w Liturgii Słowa: np.: Rdz 3 - Durch Adams Fall ist ganz verderbt (BWV 636); czy: Wj 20, 8-11 - Dies' sind die heil'gen zehn Gebot' (BWV 634; 678n)). J. Erdman zwraca tu uwagę na sprawę wykonawstwa muzyki religijnej z innych kręgów wyznaniowych (zwłaszcza protestanckiej literatury organowej). Pisze on, "że nie może być w żadnym wypadku mowy o supremacji jakościowej i ilościowej" tej muzyki [J. Erdman ]. W dobie szczególnych wysiłków na rzecz ekumenizmu i wobec jasno sprecyzowanego stanowiska Soboru [por. Dekret o ekumenizmie Soboru Watykańskiego II (skrót: DE) 4; 12] takie stawianie tego problemu jest niesłuszne. Nie chodzi tu przecież o wykonywanie tekstów sprzecznych z katolickimi zasadami wiary; wręcz przeciwnie: melodie pieśni protestanckich mają często źródło w chorale gregoriańskim adaptowanym na potrzeby wspólnot protestanckich [Por. E. Zavarský,]. Natomiast zarówno Magisterium Kościoła [ Katechizm Kościoła Katolickiego], jak i współcześni teolodzy - zalecają wręcz: poszukiwanie w tradycji teologicznej tzw. wspólnot odłączonych - trafnych ujęć prawd objawionych. Zasada ta w jeszcze większym stopniu odnosi się do dziedzictwa kulturalnego [por. R. Rogowski, Światłość i Tajemnica, Katowice 1986, ss. 34n - tam także literatura dotycząca zagadnienia]. Często zresztą sama historia muzyki dostarcza nam przekonujących dowodów na ekumeniczną postawę kulturową niektórych kompozytorów i to w czasach, kiedy jeszcze postawy powszechnie przyjmowane w społeczeństwie dalekie były od zwykłej tolerancji (J. Pachelbel, będąc protestantem pracował jako organista w kościele katolickim; J. S. Bach, będąc protestantem pisał kompozycje do katolickich tekstów mszalnych; M. Reger, będąc katolikiem kontynuował dziedzictwo polifonii bachowskiej stosując w swych opracowaniach chorałowych konwencję właściwą muzyce protestanckiej - przykładów takich można wyliczać bardzo wiele). Poprzez tą wypowiedź chciałem przedstawić kolegom Organistom spójny obraz roli muzyki organowej we współczesnej liturgii Kościoła Rzymskokatolickiego. Prawodawcy na pierwszym miejscu stawiają chorał gregoriański (ta sprawa również wymaga szczególnego podkreślenia) i śpiew Zgromadzenia. Jednak muzyka wielogłosowa, w tym organowa - choć przypisano jej rolę drugorzędną - ma nadal wielkie znaczenie dla kształtowania przestrzeni i estetyki liturgii. Jest integralną częścią skarbca kultury Kościoła. Szerokie możliwości prezentacji muzyki religijnej przewidziano w ramach nabożeństw paraliturgicznych (te możliwości nie są wykorzystane). Bywa, że o prawo do jej prezentacji trzeba wręcz walczyć zarówno ze świeckimi jak i (o, zgrozo!) duchownymi, uważającymi, że wykonywanie muzyki organowej wyłącza lud z uczestnictwa w liturgii. W tym kontekście szczególnej aktualności nabiera znakomita wypowiedź kard. Ratzingera: " Wielką muzykę sakralną odrzucono w imię 'uczestnictwa aktywnego', ale czyż to uczestnictwo nie może znaczyć także percepcji przez ducha i przez zmysły? Czyż rzeczywiście nie ma nic aktywnego w słuchaniu, intuicyjnym pojmowaniu, we wzruszeniu? Czyż nie umniejsza się roli człowieka każąc mu uczestniczyć w liturgii za pomocą jedynie wypowiadanych słów? Przecież wiemy, że to, co w nas racjonalne, świadome, pojawia się na powierzchni i jest jedynie wierzchołkiem góry lodowej w porównaniu z naszą całością" [J. Ratzinger, Raport o stanie wiary, Kraków 1986, s. 110].

0x01 graphic

Rozdział VIII Śpiewy mszalne we właściwym znaczeniu.

Do tej grupy zaliczamy śpiewy z cyklu części stałych - Ordinarium Missae:

- Kyrie (Panie zmiłuj się),

Oraz z części zmiennych - Proprium Missae :

Kyrie eleison - Zawołanie to sięga czasów pogańskiego kultu słońca. Poganin wołał w swej porannej modlitwie - Kyrie elejson. Było też zawołanie na cześć osoby cieszącej się wielkim uznaniem i szacunkiem. Dla chrześcijanina najwyższym Panem jest Jezus dlatego też zawołanie to przyjęła liturgia. Niewątpliwie zawołanie to znaczy: Panie zmiłuj się. Zawiera więc w sobie prośbę o przebaczenie, ale zawarte jest równocześnie także uznanie wielkości tego, do którego zwracamy się o przebaczenie. Sposób wykonywania tego śpiewu dość dokładnie określa Wprowadzenie Ogólne do Mszału Rzymskiego. „Po akcie pokuty rozpoczyna się Panie zmiłuj się nad nami, chyba, że aklamacja ta była już zawarta w samym akcie pokuty. Ponieważ jest to śpiew, wykonują go zwykle wszyscy, to znaczy bierze w nim udział lud oraz chór czy kantor. Zwykle każdą aklamacje śpiewa się dwa razy. Jednakże ze względu na charakter języka, kompozycji mszalnej czy innej okoliczności nie wyklucza się większej liczby wezwań czy wstawek w postaci krótkiego tropu. Jeżeli nie śpiewa się Panie, zmiłuj się nad nami, należy je wyrecytować”.

Chwała na wysokości Bogu - Hymn ten zajmuje szczególną pozycję wśród śpiewów mszalnych. Jest to najstarszy i czcigodny hymn, w którym Kościół, zgromadzony w Duchu Świętym chwali i zarazem prosi Boga Ojca i Baranka (WOMR). Jest to więc jakby dalszy ciąg „Kyrie eleison” posiadającego również element prośby i chwały. Gloria odnosi się jednak do Boga Ojca, do Jezusa Chrystusa oraz do Duch Świętego. Do liturgii papieskiej hymn ten wszedł jeszcze w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, i był początkowo wykonywane w okresie Bożego Narodzenia. Z czasem rozszerzono wykonywanie tego hymnu na niedziele i święta męczenników, jednak tylko w mszach celebrowanych przez biskupów. Kapłani mogli odmawiać ten hymn tylko na Wielkanoc. Dopiero w XI w. weszło Gloria do Każdej Mszy świętej, mający charakter świąteczny. Obecne przepisy pozwalają na wykonywanie Glorii we wszystkie niedziele roku, poza Adwentem i wielkim Postem, w uroczystości i święta, a także podczas liturgii szczególnie uroczystej. Zasadę śpiewu Chwała na wysokości Bogu określa WOMR następująco: „ śpiewa go całe zgromadzenie wiernych lub na przemian z chórem, ewentualnie sam chór ”.Z uzasadnionych racji, tego hymnu nie musi intonować celebrans.

Psalm responsoryjny - Zwyczaj śpiewania psalmów po czytaniach przyjęło chrześcijaństwo ze synagogi żydowskiej. Początkowo śpiewano całe psalmy. Z czasem, gdy melodie tych śpiewów przeznaczone dla solisty zaczęto ozdabiać, skracano tekst psalmu, ograniczając go do responsu i kilku wierszy. Psalm czyli graduał, jest integralną częścią liturgii słowa.

Wybór psalmy z reguły zależy od czytań, jednakże w celu ułatwienia wiernym odpowiedzi psalmodycznej można stosować niektóre teksty odpowiedzi i psalmów dobrane w zależności od okresu roku liturgicznego, czy uroczystości świętego - zamiast tekstu odpowiadającego czytaniu. Psalmu responsoryjnego nigdy nie wolno zastępować pieśniami, nawet takimi, które mają imprimatur władzy kościelnej. Podkreśla to mocno Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce kościelnej. Nie bez znaczenie jest również dobór odpowiedniej melodii do psalmu. Dobierając melodię należy pamiętać, że melodia zawsze powinna ilustrować tekst psalmu, a także uwypuklać charakter medytacyjny tego śpiewu. Melodia ta nie może czynić tekstu psalmu niezrozumiałym. Z tej też racji, najlepiej jest, gdy śpiew ten wykonywany jest nie zespołowo lecz solowo, i nie wielogłosowo lecz jednogłosowo.

Śpiew przed Ewangelią - Alleluja z wersetem zawsze przeznaczone było do śpiewu. Wszystkie dokumenty i komentarze dotyczące muzyki liturgicznej wydane po Soborze Watykańskim II podkreślają że alleluja jest śpiewem. Wynika stąd wniosek że alleluja powinno się śpiewać a nie recytować. Alleluja wykonuje się cały rok poza Wielkim Postem, w tym czasie zastępuje się ją inną aklamacją np. Chwała Tobie Królu Wieków.

Należy zaznaczyć że zakaz ten obowiązuje także w święta przypadające w okresie Wielkiego Postu, np.: św. Józefa i Zwiastowanie Pańskie. Polski lekcjonarz przyjął uproszczony sposób wykonywania alleluja, zaproponowany przez Graduał Simplex. Trzykrotne alleluja wykonuje chór, schola lub kantor, a po nim powtarzają go wszyscy uczestnicy liturgii. Następnie kantor śpiewa werset, po którym powtarza się znów trzykrotne alleluja. Nie wyklucza się jednak dwukrotnego a nawet wielokrotnego jego powtarzania. Czas trwania tego śpiewu powinien być zgodny z jego funkcją, tzn. ma on towarzyszyć procesji z księgą Ewangelii. Jeżeli zaś chodzi o werset powinno się w zasadzie trzymać wersetów własnych, a tylko z koniecznych przyczyn wybierać inne, wspólne lub okresowe. W Zmartwychwstanie Pańskie i w dzień Zesłania Ducha Świętego obowiązują ponadto sekwencje. Są one - historycznie rzecz biorąc - dalszym ciągiem śpiewów allelujatycznych, stąd należy je wykonywać po odśpiewaniu alleluja. Niestety w lekcjonarzu umieszczono ją omyłkowo zaraz po drugim czytaniu, przed śpiewem alleluja, i w tym niewłaściwym miejscu ją wykonujemy. Musimy sobie uświadomić że sekwencja jest śpiewem, a nie wierszem do od recytowania. Zatem - jeżeli się jej nie śpiewa, należy ją opuścić, nawet gdy jest nakazana. W sekwencji wielkanocnej nie śpiewa się jej ostatnich słów - Amen, Alleluja. Sekwencja nie należy do tzw. śpiewów celebransa, wykonuje ją zespół śpiewaczy lub wszyscy wierni.

Aklamacja Święty - Aklamacje liturgiczne są to krótkie formuły - zawołania, którymi wierni wielbią Boga, potwierdzają jakąś czynność lub modlitwę celebransa. Jedną z takich aklamacji jest śpiew Sanctus, który jest dalszym ciągiem prefacji. Instrukcja „ Musicam Sacram ” śpiew ten określa jako aklamację, którą z zasady powinno śpiewać całe zgromadzenie wraz z kapłanem. W pewnych więc przypadkach, śpiew ten może wykonać zespół śpiewaczy, który wykona go bardziej uroczyście, nie może lecz się stać to regułą. I jeszcze jedna uwaga: gdy prefacja jest recytowana, „Święty” może być recytowane lub śpiewane. Natomiast gdy prefacja jest śpiewana, Sanctus powinno być zawsze śpiewane.

Śpiew Baranku Boży - wszedł do liturgii za papieża Sergiusz I. Wtedy zasadniczym celem tego śpiewu było wypełnienie czasu podczas obrzędu łamania chleba. Z czasem Agnus Dei straciło ten charakter i stało się śpiewem przed komunijnym, będąc jakby dalszym ciągiem błagania o pokój. Obecnie śpiew ten odzyskał swoją pierwotną funkcję. Inwokację tę można powtarzać wiele razy w zależności od czasu łamania chleba któremu ma ona towarzyszyć. Ostatnie zaś wezwanie musi się kończyć słowami - „obdarz nas pokojem” Powszechnie w naszych kościołach śpiew ten w całości wykonują wszyscy wierni, i ta praktyka wydaje się najbardziej słuszna. Powierzenie tego śpiewu chórowi może mieć miejsce w sytuacjach wyjątkowych, gdyż kompozycje Agnus Dei z reguły są zbyt długie, nie mieściły by się więc w ramach obrzędu łamanie chleba.

Rozdział IX Pieśni dnia i okresu liturgicznego. Uroczystości i święta

Okres ten ma własne pieśni np. pieśni Maryjne lub o świętych. Teksty te powinny mieć nie tylko charakter refleksyjny ale również i modlitewny. Powinny pełnić funkcję wychowawczą tzn. pouczać o prawdach wiary, dopomagać do ich przeżywania, natomiast Świętych stawiać jako wzór dla żyjących.

A więc przypomnijmy pokrótce:

  1. Adwent - czas pobożnego i radosnego oczekiwania na przyjście Pana. A więc w pieśniach podejmujemy przede wszystkim temat radości, prostowania dróg swojego życia. W pierwszej części (do 17 grudnia) czekamy na powtórne przyjście Chrystusa, zaś po 17 grudnia jest to czas oczekiwania na Boże Narodzenie.

  2. Boże Narodzenie - przyjście Chrystusa jako Zbawiciela do wszystkich ludzi. Obdarza ich swoim światłem, czyni ich przybranymi dziećmi. Kolędy mają ukazywać Emanuela (tzn. Bóg z nami) a nie tylko siano, żłóbek i stajenkę.

  3. Wielki Post - dominują trzy tematy: Pokuta, Chrzest, Męka Pańska. Ale każda niedziela wielkiego postu ma swoją własną treść. Np. II niedziela ukazuje walkę Chrystusa z szatanem i ciemności grzechu. III niedziela to niedziela Przemienienia Pańskiego. Dopiero po V niedzieli pojawia się myśl pasyjna w liturgii.

  4. Wielkanoc - to 50 dni radości i wesela. Każda niedziela ukazuje na nowo Zmartwychwstałego Jezusa. Bieżący temat to odrodzenie przez Chrzest, zjednoczenie w kościele przygotowanie do otrzymania darów Ducha Świętego. W okresie Wielkanocy poza pierwszym tygodniem pieśni powinny symbolizować nie tylko samo Zmartwychwstanie Baranka.

Pieśni na inne uroczystości:

  1. Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało) - to przede wszystkim temat Eucharystii jako pokarmu i owoce jakie niesie ze sobą dla ludzi.

  2. Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, w tym pierwsze piątki miesiąca - ukazuje nam serce Chrystusa jako źródło niewyczerpanych łask dla tych którzy je kochają. Serce Zbawiciela włócznią przebite jest zdrojem nieskończonego miłosierdzia dla wszystkich.

  3. Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata - Jest to ostatnia niedziela okresu zwykłego. Podkreśla Panowanie Jezusa jako Króla całego wszechświata. Wykorzystujemy tutaj pieśni: „Chrystus wodzem”, „Idziesz przez wieki”, Króluj nam Chryste”, „Bóg nad swym ludem”.

  4. Uroczystość Wszystkich Świętych - ważne jest by nie mylić tego dnia z dniem zadusznym czy zmarłych. Jest to dzień niezwykle uroczysty, mamy biały kolor szat liturgicznych, wspominamy wtedy świętych którzy mają być dla nas wzorem do naśladowania i prawego życia na ziemi.

Rozdział X Propozycje pieśni mszalnych w śpiewnikach

Papież Pius X i Pius XII w encyklice „Mediator Dei” nawołuje: „Wzywam was również czcigodni bracia abyście się zaopiekowali ludowym śpiewem religijnym. Przy zachowaniu należytej pilności. Należy starannie go wykonywać gdyż łatwo roznieca i zapala wiarę i pobożność chrześcijan”. Konstytucja o liturgii Soboru Watykańskiego II podkreśla że należy pielęgnować śpiew ludowy aby głosy wiernych mogły rozbrzmiewać w nabożeństwach, a nawet w czynnościach liturgicznych ale stosownie do zasad i praw liturgii. (KL 118). Rok 1967 to czas instrukcji MS (Musicam Sacram) która dowartościowuje pieśń nabożną, włącza ją do liturgii i jest ona traktowana na równi z antyfoną introitu (na wejście), ofertorium (na ofiarowanie) i komuniom (na komunię). W roku 1969 powstaje śpiewnik mszalny w myśl instrukcji MS. Oferuje śpiewy ludowe. Składa się z kilku części: wejście, ofiarowanie, komunia, zakończenie. Pieśni te zostały poprawione stylistycznie, teologicznie z przystosowaniem do poszczególnych świąt. Wyboru dokonano z najpopularniejszych śpiewników polskich z lat 50 i 60.

Zestaw ten podzielono na trzy części:

  1. Proprium detenpore (śpiewy na okres liturgiczny)

  2. Proprium sanktorum (śpiewy o świętych)

  3. Msze wotywne o świętych

Jest to na pewno pierwsza próba takiego dostosowania pieśni do liturgii lecz trochę przestarzała. Ale warto o nim wiedzieć ponieważ może być pomocny w przy doborze starszych pieśni. W okresie po soborowym w roku 1970 ukazało się w Polsce kilka śpiewników i było bardzo dużo ilości ich reedycji. Są to śpiewniki ogólnopolskie i śpiewniki o zasięgu lokalnym.

Śpiewniki ogólnopolskie:

  1. Śpiewnik księdza Siedleckiego - przechodził bardzo dużo zmian, przełomowym rokiem dla tego śpiewnika był rok 1983 uwzględniający nowe pieśni obok tradycyjnych. Wydanie 2002 usuwa pewne pieśni tradycyjne, ale dołączono więcej pieśni o świętych.

  1. Śpiewnik Alleluja - jest to pełen zbiór zawierający pieśni z tekstem i melodią. Wydany dla archidiecezji Warszawskiej, ale stał się bardzo szybko popularny. Cechą charakterystyczną jest to że wyróżnia 2 kategorie śpiewów: śpiewy liturgiczne i śpiewy pielgrzymkowe.

Część pierwsza wyróżnia 3 grupy:

  1. śpiewy mszalne

  2. pieśni uwielbienia

  3. pieśni do nabożeństw z wystawieniem Najświętszego Sakramentu.

W tym śpiewniku autor wyraźnie pokazał że piosenka religijna nie ma miejsca w liturgii, ale została zakwalifikowana do pieśni pielgrzymkowej.

  1. Exsultate Deo - miał duży wpływ na powstawanie pieśni. Jest to śpiewnik oazowy. Nazwany został starannie opracowanym śpiewnikiem mszalnym. Zaczyna się Triduum Paschalnym, jako centrum roku liturgicznego, następnie składa się z 10 pozostałych części. Jest tu ponad 950 pieśni powstałych w II połowie XX w.

Śpiewniki lokalne - są to śpiewniki o zasięgu regionalnym np. „Droga do nieba” (diec. opolska), śpiewnik seminaryjny (diec. Przemyska). Ich siłą jest to że wydania są krótkie i szybko zmieniają swój repertuar. Chorały organowe - są to gotowe opracowania pieśni z towarzyszeniem i akompaniamentem organowym. Należą do nich min.: Chorał Opolski, śpiewniki. F. Rączkowskiego,

W. Zalewskiego, Ziemiańskiego,

Rozdział XI Prawodawstwo

„Motum Proprio” - encyklika papieża Piusa X o muzyce w liturgii z 22 listopada 1903 r. Jest to ustawa napisana przez tegoż papieża własnoręcznie, składająca się z kilku części. Pius X był wielkim zwolennikiem muzyki i ubolewał nad wielkim upadkiem śpiewów w kościele. Składa się z dziewięciu rozdziałów:

Część wstępna zawiera:

  1. Troska o powagę i świętość czynności liturgicznych

  2. Potrzeba usunięcia nadużyć w muzyce

  3. Wylicza wszelkie braki pojawiające się w utworach na bazie twórczości religijnej

  4. Konieczność przypominania obowiązujących zasad którymi kieruje się liturgia

Rozdz. 1 - instrukcja o muzyce kościelnej:

  1. muzyka częścią liturgii - według Ojca świętego celem liturgii jest chwała Boża, uświęcenie i zbudowanie wiernych

  1. cechy muzyki kościelnej :

- świętość

- piękność formy

- powszechność

Tym samym wyklucza wszelką świeckość nie tylko w sobie ale i w sposobie jej wykonania. Muzyka liturgiczna powinna być sztuką prawdziwą , bo ma wywierać wpływ na dusze ludzi, pełniąc rolę formatera. Powinna także być powszechna tzn. zrozumiała przez wszystkich. Chodzi tutaj o to aby nikt nie doznał złego wrażenia.

Rozdz. 2 - Rodzaje muzyki kościelnej :

Właściwy śpiew kościoła to:

Muzyka nowoczesna dopuszczalna jest do liturgii ale tylko i wyłącznie z zachowaniem jej odpowiednich praw i zasad.

Rozdz.3 - teksty liturgiczne

Rozdz.4 - Forma zewnętrzna liturgii

Rozdz.5 - Śpiewacy, soliści, chóry kościelne

Rozdz.5 - Organy i instrumenty

Rozdz.6 - Główne ośrodki nauczania śpiewu liturgii

Rozdz.7 - Zakończenie

Konstytucja Apostolska z 1928 roku napisana przez papieża Piusa XI „Divini Cultus Sancti tatem” - jest to konstytucja typowo związana z liturgią, koncentruje się na liturgii a przy okazji mówi o muzyce.:

W pkt. 1 Papież ustala szczegóły oddawania czci Bogu.

2. Mówi że liturgia jest wyrazem wiary.

3. Śpiew liturgiczny rozbudza i wzmaga pobożność.

4. Ojciec św. podkreśla by usunąć z liturgii to co nie licuje ze świętością i powagą

świątyni. Natomiast sztuka ma być szlachetną służebnicą liturgii (kultu Bożego).

5. Rozkwit pobożności dokonuje się dzięki czynnemu udziałowi wiernych w liturgii.

Pius XI ubolewa nad lekceważeniem przepisów swojego poprzednika Piusa X.

W dokumencie tym Papież poświęca kilka słów mnichowi Witoldowi Zalleco i zarazem Grzegorzowi Wielkiemu. Witold Zalecco to pierwszy który wprowadził schemat linii melodycznej (zachowanie odległości interwałowych). Grzegorz Wielki - to kodyfikator chorału gregoriańskiego. Papież zaznacza że znajomość śpiewu gregoriańskiego jest obowiązkowa. Śpiew powinien być wykonany na podstawie starych rękopisów lub wskazany przez stolicę apostolską. Mówi że chóry śpiewacze są godne liturgii. Polifonii kościelnej należy się drugie miejsce zaraz po chorale. Śpiew ma pierwszeństwo przed muzyką instrumentalną. Organy są właściwym instrumentem kościelnym. Ostrzega przed zeświecczeniem w grze organowej. Śpiew gregoriański przywrócić do użyteczności ludu. Na końcu papież mówi że należy szkolić ludzi do służby w kościele, na grze organowej. W 1910 roku Pius XI założył wyższą szkołę muzyki kościelnej w Rzymie.

„Niech trudności najświętszego tego poczynania podniecają i podnoszą a nie zniechęcają serce”.

Encyklika „Mediator Dei” o liturgii w sprawie śpiewu i muzyki - dopiero w 4 części zatytułowanej „wskazania duszpasterskie” poruszana jest sprawa muzyki. Jest to dokument który potwierdza wypowiedzi poprzednich papieży Piusa X i XI. Pierwszym novum tego dokumentu jest to że Papież mówi o muzyce współczesnej. Jeżeli jest niewłaściwa ze względu na świętość miejsca i czynności liturgicznych to należy ją usunąć, bo chodzi o zachowanie należytej godności. „Wzywam was również czcigodni bracia abyście się troskliwie zaopiekowali religijnym śpiewem ludowym” Ojciec św. apeluje o nauczanie modlitw liturgicznych a śpiewowi winno towarzyszyć wzniesienie myśli do Boga. Tak aby myśli wtórowały głosowi naszemu.

„ Musicae sacrae disciplina ” - encyklika wydana przez Piusa XII, 25 grudnia 1955 roku.

Pius XII używa po raz pierwszy terminu muzyka liturgiczna. Dowiadujemy się z niej że sprawa muzyki leży mu głęboko na sercu. Chce wyjaśnić wiele spraw związanych z tym tematem. Mówi nam ona o historycznym rozwoju muzyki sakralnej. Porusza także prawa rządzące muzyką kościelną.

Posoborowa Konstytucja o Liturgii w VI rozdziale zawiera sprawy związane z muzyką w liturgii:

Im bardziej muzyka liturgiczna będzie związana z liturgią, będzie tym bardziej świętszą,

ponieważ przyczyni się do jednomyślności, pogłębi modlitwę, nada uroczysty charakter

obrzędom liturgicznym.

Instrukcja Episkopatu Polski uszczegóławia tę wypowiedź, dodając, że nie wolno w liturgii używać tych instrumentów, które są zbyt hałaśliwe lub wprost przeznaczone do wykonywania współczesnej muzyki rozrywkowej. Wyłącza się z użytku liturgicznego zgodnie z tradycją, takie instrumenty jak: fortepian , akordeon , mandolina , gitara , gitara

elektryczna , perkusja , wibrafon , itp. (I E P p. 29)

Rozdział XII Pobożność ludowa w liturgii

Kongregacja do spraw kultu Bożego i dyscypliny sakramentów wydała: „Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii”. Pobożność ludowa oznacza pewne manifestacje kultyczne o charakterze prywatnym które wyrażone są nie na sposób liturgii, lecz za pomocą form właściwych danemu społeczeństwu lub jakiejś kultury. Pobożność ludowa stanowi skarb ludu Bożego. W pobożności ludowej śpiew spełnia bardzo ważną rolę, dlatego powinna towarzyszyć troska o zachowanie dziedzictwa śpiewu z tradycji. Obowiązkiem organisty w tej sytuacji powinno być:

W liście o Tajemnicy Eucharystii, Ojciec św. Jan Paweł II zawarł takie słowa :

„ Każdy bez wyjątku z szafarzy Eucharystii musi pamiętać, że jest odpowiedzialny za dobro całego Kościoła. Kapłan jako szafarz, jako celebrans, jako przewodniczący eucharystycznego zgromadzenia wiernych, winien w szczególny sposób mieć poczucie wspólnego dobra Kościoła, które swoją posługą wyraża, ale któremu też w swojej posłudze winien być podporządkowany. Nie może siebie uważać za właściciela liturgii, który dowolnie dysponuje tekstem liturgicznym i całym najświętszym obrzędem jak swoją własnością i nadaje mu kształt osobisty i dowolny. Może się to czasem wydawać bardziej efektowne, może nawet bardziej odpowiadać subiektywnej pobożności, jednakże obiektywnie jest zawsze zdradą jedności, która się w tym sakramencie jedności nade wszystko powinna objawiać ”.

„ Słowo Jezusa Chrystusa niech w was przebywa z całym swym bogactwem: z wszelką mądrością nauczajcie i napominajcie samych siebie poprzez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewajcie Bogu w waszych sercach ” (Kol. 3,16).

„ ...napełniajcie się duchem przemawiając do siebie wzajemnie w psalmach, hymnach i pieśniach pełnych ducha, śpiewając i wysławiając Pana w waszych sercach ”(Ef. 5,18-19)

Literatura:

  1. „Muzyka w Liturgii po Soborze Watykańskim II” - Ks. Ireneusz Pawlak. (Lublin 2001 r)

  2. „Msza Święta” - Ks. Wacław Świerzawski.

  3. „Sztuka w Liturgii” - Ks. Wacław Świerzawski.

  4. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego 2003 r.

  5. Konstytucja o Liturgii Świętej Soboru Watykańskiego II.

  6. Konstytucja „Musicam Sacram” - 5 marca 1967 r.

  7. Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce kościelnej.

  8. „Muzyka i śpiew w odnowionej Liturgii” - Ks. Mieczysław Gniady.

  9. „Służba Boża” - Ks. Władysław Głowa.

  10. „Rola muzyki wielogłosowej we współczesnej liturgii” - Jacek Rządkowski

  11. Encykliki.

Hubert Hadro

Absolwent Instytutu Muzyki Sakralnej

w Przemyślu

34


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Komendy ceremoniarza podczas liturgii, liturgia, posługi liturgiczne, ceremoniarz, triduum, materiał
Postawa stojąca podczas liturgii, Religijne, Różne
Z zapisków O Franciszka o śpiewie podczas liturgii
Podstawowe zasady doboru pieśni podczas liturgii
ks Piotr Wiśniewski Śpiew i muzyka w liturgii
Jerzy Pikulik Śpiew i muzyka w historii Liturgii
Chorał gregoriański jest to jednogłosowy śpiew liturgiczny w Kościele rzymskokatolickim, Architektur
Przedmioty liturgiczne używane podczas Mszy świętej, Duszpasterstwo ministrantów
Muzyka liturgiczna
Muzyka liturgiczna w dokumentach Kościoła
070 2014 12 Kartka z liturgii Śpiew w liturgii ver4
KONSTYTUCJA O LITURGII ŚWIĘTEJ VI Muzyka Sakralna
Muzyka to śpiew duszy
Muzyka w czasie liturgii sakramentu małżeństwa
Muzyka w liturgii 3 Pomoce dla organistów str 10

więcej podobnych podstron