FINANSE- obejmują zjawiska finansowe polegające na gromadzeniu i podziale środków pieniężnych. To ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka, a także działalnością związaną z zarządzaniem pieniądzem danego podmiotu.

KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH:

Może być oparta na różnych kryteriach, najbardziej przydatne to: przedmiotowe i podmiotowe.

• Kryterium przedmiotowe - pozwala na wyodrębnienie zjawisk finansowych bez względu na podmioty, które dokonują wydatków lub realizują przychody.

Grupy omawianych zjawisk:

1. Przepływy ekwiwalentne - obejmują przepływy materialne oraz przychody i wydatki osobowe. Przepływy materialne są związane z wymianą dóbr, osobowe zaś ze świadczeniem pracy.

2. Płatności transferowe - przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu, który otrzymuje środki pieniężne od innego podmiotu.

3. Opłaty za usługi społeczne - nie podlegają regulacji rynkowej i charakteryzują się odpłatnością ( np. usługi oświatowe, zdrowotne, kulturalne)

4. Usługi finansowe - usługi świadczone przez banki, pozabankowe instytucje finansowe ( kredytowe, pożyczkowe i powiernicze) oraz instytucje ubezpieczeniowe na rzecz rozmaitych podmiotów gospodarczych.

• Kryterium podmiotowe - wiąże zjawiska finansowe z charakterem podmiotów gromadzących i wydatkujących zasoby pieniężne.

Wyodrębniamy finanse:

1. Przedsiębiorstw

2. Publiczne

3. Banków i instytucji kredytowych

4. Ubezpieczeń

5. Gospodarstw domowych

SYSTEM FINANSOWY - to całokształt form prawnych i organizacyjnych gromadzenia i wykorzystywania zasobów finansowych. Obejmuje zarówno normy prawne, jak i całość instytucji finansowych. Tworzą go w szczególności: bank centralny, banki komercyjne, towarzystwa funduszy emerytalnych, biura maklerskie itp.

FINANSE PUBLICZNE A FINANSE PRYWATNE:

• Publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego dysponentem jest państwo, prywatni posiadacze pieniądza nie mają na niego wpływu.

• Publiczne zorientowanie są na realizację interesu publicznego a prywatne służą gromadzeniu dochodów i indywidualnych.

• Publiczne wpływają na kształtowanie się równowagi finansowej i gospodarczej kraju, gdy gospodarka finansowa pojedynczego podmiotu nie wpływa na sytuację gospodarczą kraju.

DOBRA PUBLICZNE - to towary i usługi świadczone przez państwo i samorząd terytorialny na zasadach powszechnej dostępności, przy odpłatności niemającej charakteru jednakowej ceny, lecz zróżnicowanych świadczeń podatkowych i nie podatkowych. Przykład dóbr publicznych mogą być np. obrona narodowa, twórczość naukowa, program komputerowy.

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH:

• Redystrybucyjna

• Alokacyjna

• Stabilizacyjna

ROZCHODY PUBLICZNE :

1. Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

2. Wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe

3. Płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji.

4. Udzielone pożyczki

5. Operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym

WYDATKI PUBLICZNE:

1. Finansowanie rozwoju społeczno - gospodarczego kraju i lokalnego

2. Pokrywanie strat i dofinansowywanie działalności przedsiębiorstwa

3. Subwencje gospodarstw domowych

4. Pokrywanie kosztów świadczenia usług społecznych

5. Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego

6. Utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego ( także wymiar sprawiedliwości i sądownictwa)

7. Obsługa zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego.

BUDŻET PAŃSTWA - zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków państwa, podlegających okresowej autoryzacji przez parlament. To plan finansowy, akt prawny i fundusz jednocześnie.

Budżet państwa pełni wiele funkcji. Zawierają się w nim funkcję finansów publicznych (redystrybucyjna, stabilizacyjna i alokacyjna), a także:

• Fiskalną - gromadzenie w budżecie dochodów w wysokości wystarczającej do pokrycia wydatków uznanych za społecznie niezbędne.

• Stymulacyjną - pobudzanie lub hamowanie poszczególnych zjawisk gospodarczych w celu ich lepszego funkcjonowania.

• Kontrolną - obserwacja przebiegu realizacji dochodów i wydatków budżetowych oraz wykorzystaniu tego jako podstawę do oceny wykonywania zadań obejmowanych polityką rządową.

PIENIĄDZ - powszechnie akceptowany środek płatniczy. Wyróżniamy pieniądz zwykły i ostateczny pieniądz ustawowy. Współczesny pieniądz jest fiducjarny, płynny.

PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY - są nim wkłady (depozyty) bankowe na rachunkach bankowych.

PIENIĄDZ NIESUBSTACJONALNY- charakterystyczną cechą tego pieniądza jest bardzo elastyczny mechanizm emisji, umożliwiający płynne dostosowanie kreacji pieniądza do potrzeb rozwijających się gospodarek krajowych i międzynarodowych obrotów płatniczych. Wymaga szczególnego, powszechnego zaufania do jego sprawności.

KLASYFIKACJA INWESTYCJI FINANSOWYCH Z FUNDUSZY PUBLICZNYCH:

• Infrastrukturalne - to inwestycje, w wyniku których powstają urządzenia i obiekty infrastruktury techniczno - produkcyjnej i społecznej.

• Inwestycje strukturalne - w wyniku których następuje przebudowa struktury gospodarki kraju, czyli restrukturyzacja.

• Inwestycje produkcyjne - tworzenie nowych obiektów i urządzeń gospodarczych, głównie w sektorze przedsiębiorstw zarobkowych.

RÓWNOWAGA BUDŻETOWA - to konieczność bieżącego wzajemnego dostosowania dochodów i wydatków budżetowych, tak aby zapewniona była płynność finansowa sektora budżetowego.

ZASADY BUDŻETOWE:

1. Jedności budżetu (jedność formalna i materialna)

2. Powszechności (zupełności) budżetu

3. Roczności budżetu

4. Zrównoważenia dochodów i wydatków

Oprócz wyżej wymienionych są jeszcze zasady: Szczegółowości, przejrzystości, jawności i operatywności.

CZYNNE PODMIOTY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ - organy władzy, administracji państwowej, oraz inne jednostki gospodarki państwowej tworzące i wykonujące budżet państwa.

BIERNE PODMIOTY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ - wszelkie podmioty działalności gospodarczej, bez względu na ich formę własnościową, korzystające ze świadczeń budżetu.

KLASYFIKACJA BUDŻETOWA - instytucja systemu budżetowego o długich tradycjach i dużym znaczeniu. Jest to układ dochodów i wydatków budżetowych dostosowanych do potrzeb sporządzania, uchwalania i wykonywania budżetu. Klasyfikacja budżetowa obowiązuje zarówno podczas tworzenia (planowania), wykonywania budżetu jak i w ewidencji i sprawozdawczości budżetowej. Kryterium klasyfikacji: podmiotowe, przedmiotowe i rodzajowe.

SKARB PAŃSTWA - jego zadaniem nie jest obrót instrumentami finansowymi, ani ich utrzymywanie w celu uzyskania dochodów, lecz zarządzanie aktywami rzeczowymi.

• W ujęciu podmiotowym - to państwo, które z jednej strony dysponuje władza, a z drugiej strony jest związkiem publiczno-prawnym, właścicielem mienia.

• W ujęciu przedmiotowym - oznacza mienie państwowe rozumiane jako majątek państwa wraz z jego prawami majątkowymi i zobowiązaniami ciążącymi na tym majątku.

• W ujęciu instytucjonalnym - skarb państwa to odrębne urzędy państwowe które zajmują się sprawami związanymi z mieniem państwowym.

Skarb państwa pełni trzy funkcje ( czynności): bankiera, właściciela i kasjera.

WYDATKI PUBLICZNE - wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych lub też realizacji funkcji (zadań) państwa i innych związków publicznoprawnych. Najpoważniejszą część wydatków publicznych stanowią wydatki budżetowe.

PRAWO WAGNERA - prawo stałego wzrostu wydatków publicznych (w następstwie stałego wzrostu zapotrzebowania finansowego państwa i samorządu). Daje się je empirycznie zweryfikować we wszystkich krajach i we wszystkich okresach historycznych.

PODZIAŁ WYDATKÓW BUDŻETOWYCH:

• W PRZEKROJU PODMIOTOWYM - pozwala na wyodrębnienie wydatków według podmiotów odpowiedzialnych za ich dokonywanie.

• W PRZEKROJU PRZEDMIOTOWYM - pozwala na wyodrębnienie wydatków według ich przeznaczenia wypływającego z funkcji czy zadań państwa i innych związków publicznoprawnych.

FORMY FINANSOWANIA BUDŻETOWEGO:

1. BUDŻETOWANIE BRUTTO w formie jednostki budżetowej

2. BUDŻETOWANIE NETTO w formie zakładu budżetowego

PODATEK - ciężar, który ponoszą podmioty istniejące poza państwem na rzecz tego państwa lub związku publicznoprawnego. Funkcje podatków: fiskalna, alokacyjna, stabilizacyjna i redystrybucyjna.

Podatki mają przymusowy charakter, są bezzwrotne, nieodpłatne i powszechne.

Kryterium przedmiotowe:

• PODATKI DOCHODOWE - pobierane od dochodów osiąganych przez rozmaite podmioty w wyniku prowadzonej przez te podmioty działalności gospodarczej.

• PODATKI PRZYCHODOWE - pobierane od przychodów osiąganych przez rozmaite podmioty w wyniku prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.

• PODATKI MAJĄTKOWE - wymierzane od wartości majątku (najczęściej nieruchomego). Wyróżniamy podatki majątkowe realne i nominalne.

• PODATKI OD WYDATKÓW - zwane konsumpcyjnymi, znajdują zastosowanie w stosunku do wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe jako finalnych odbiorców dóbr i usług, niezależnie od tego, kto dokonuje przekazania należności podatkowych np. akcyza.

Kryterium według tego, kto ponosi ciężar:

• PODATKI BEZPOŚREDNIE - podatki które bezpośrednio obciążają dochód lub majątek podatnika.

• PODATKI POŚREDNIE - ich ciężar nie jest ponoszony przez podmioty, na które podatek ten jest nakładany, ale przez osoby trzecie.

Kryterium podmiotowe:

• PODMIOT CZYNNY - pozwala wyodrębnić takie podatki jak: państwowe, samorządowe, na rzecz kościołów i związków wyznaniowych, podatki na rzecz innych podmiotów cywilnoprawnych.

• PODMIOT BIERNY - pozwala na wyodrębnienie podatków od przedsiębiorców i podatków od gospodarstw domowych.

	Zalety	Wady
Podatki pośrednie	- Silne powiązanie z przebiegiem zjawisk gospodarczych - zapewniają stosunkowo pewne dochody publiczne -stabilizator gospodarczy	- w największym stopniu dotykają podstawowej konsumpcji (dotykają w szczególności podmioty gospodarcze) -mogą krępować działalność gospodarczą, a nawet aktywność gospodarczą
Podatki bezpośrednie	- sprawiedliwe rozłożenie ciężaru podatkowego -możliwość kształtowania stóp podatkowych przez władze publiczne w sposób otwarty - cechują się stałą wydajnością	- wpływy podatkowe następują niesystematycznie i z pewnym opóźnieniem - są ostentacyjne, przyjmowane jako konfiskata - stosunkowo łatwo `umknąć' przed opłaceniem podatku

ZASADY OPODATKOWANIA:

1. Zasada równości

2. Zasada pewności

3. Zasada dogodności

4. Zasada taniości

5. Zasady techniczne w ujęciu A. Wagnera

6. Zasady ekonomiczne

7. Zasady moralno - polityczne

BANK CENTRALNY - jest wyposażony w osobowość publicznoprawną, jako władza monetarna jest ustawowo umocowany do decydowania o niektórych zasadach systemu pieniężnego i sposobach regulowania mechanizmów i procesów emisyjnych, wydaje licencje upoważniające do prowadzenia działalności bankowej, nadzoruje bezpieczeństwo wkładów powierzanych bankom i bezpieczeństwo pieniężnego obrotu płatniczego.

WYDATKI PUBLICZNE

FUNKCJA ALOKACYJNA

wyraża się w oddziaływaniu za pomocą tych wydatków na alokację zasobów zarówno sekt. publicznego jak i sekt. prywatnego

FUNKCJA STABILIZACYJNA

Wyraża się w oddziaływaniu za pomocą tych wydatków na stabilizację makroekonomiczną (zrównoważenie wzrostu gospodarczego)

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA

Wyraża się w oddziaływaniu za pomocą tych wydatków na rozkład dochodów, ukształtowany w wyniku gry sił rynkowych.

---