Terapia systemowa (źródło: L. Grzesiuk (red): Psychoterapia)
Rozwój nurtu systemowego (interakcyjnego) - Stany Zjednoczone, przełom lat 40/50-tych; zmiany kulturowe w społeczeństwie (napływ imigrantów i ich trudności adaptacyjne, zwrócenie uwagi na znaczenie więzi społecznych w rozwoju zaburzeń i ich leczeniu
Zainteresowanie klinicystów interakcjami społecznymi (relacje małżeńskie, rodzicielskie, towarzyskie, zawodowe
1940r. - początek terapii rodzinnej. D. Levy - rola matki nadopiekuńczej, 1948 - F. Fromm - Reichman - „matka schizofrenogenna”, 1955 - R. Spitz - dzieci z choroba sierocą.
Zainteresowanie relacja mąż - żona jako czynnikiem patogennym w rozwoju zaburzeń u dziecka, uwzględnienie wzajemnego oddziaływania członków rodziny traktowanej jako całość.
T. Szasz - negował istnienie patologii indywidualnej. Rodzina jest źródłem patologii, etykietuje swoich członków jako „dewiantów” by lepiej sprawować nad nimi kontrolę.
L. Von Bertalanffy - teoria systemów: Systemem jest układ wyższego rzędu, składający się ze zbioru wzajemnie na siebie oddziałujących elementów. Oddziaływanie ma charakter cyrkularny. Cechy systemu: dynamizm (elementy ulegają przekształceniom), zróżnicowanie (wielość elementów), organizacja i zdolność do homeostazy (istnieją mechanizmy samoregulacyjne, dostosowujące system do zmian)
W psychopatologii - jednostka jest elementem różnych systemów, stanowi część podsystemów, aktywnie oddziałuje na osoby z którymi wchodzi w interakcje i sama polega oddziaływaniom.
Oddziaływanie zachodzi za pośrednictwem zachowań komunikacyjnych i ma charakter cyrkularny. Zachowanie podmiotu jest reakcją na uprzednie zachowanie partnera, stanowiąc równocześnie wzmocnienie i bodziec do kolejnych reakcji. Zachowania jednostki należy rozważać w kontekście społecznym.
Uwaga klinicystów koncentruje się na procesie komunikacji między ludźmi.
Terapia dotyczy obserwowalnych, aktualnie występujących zachowań i ich skutków. W kontekście poszukuje się patologii.
Terapia ma charakter dyrektywny, krótkoterminowy, zorientowana jest na zgłaszany aktualnie problem. Jej celem jest zmiana systemu w nim, nie jednostki.
Szkoła komunikacyjna
Szkoła strukturalna
Szkoła strategiczna
Podejście komunikacyjne (Szkoła z Palo Alto i Szkoła Mediolańska)
Watzlawik - teoria zaburzeń w kategoriach komunikacyjnych
Każde zachowanie jest komunikatem. Symptomy chorobowe ujmowane sa jako komunikaty.
W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji jej uczestników. Każdy komunikat ma dwa poziomy:
Treściowy - dotyczy treści, werbalny, wyrażany wprost, świadomy
Relacyjny - metawiadomość, sygnały o tym, jak przekazywane treści powinny być odczytywane, stosunek nadawcy do własnej osoby i partnera, nie jest świadomy, niewerbalny
W komunikacji zaburzonej przeważa aspekt relacyjny. W konflikcie - wykorzystywany do stałej walki o naturę związku (np. zgoda na poziomie treściowym, niezgoda na relacyjnym)
Inny rodzaj patologii - brak potwierdzenia odbioru cudzych komunikatów.
W nieprzerwanej sekwencji zdarzeń zachodzących w interakcji społecznej jej uczestnicy mają skłonność do dostrzegania tylko pewnych zdarzeń. Widza je ze swojej perspektywy - komunikacja jest „przerywana”. W rzeczywistości - jest ciągła, każde zachowanie jest bodźcem dla następnego, reakcją na poprzednie i wzmocnienie, ponieważ przebiega na zasadzie sprzężenia zwrotnego.
Zachowania w interakcjach są:
Symetryczne
Komplementarne - oba rodzaje patologiczne gdy sztywne i eskalujące
Psychoterapia zorientowana na zmianę patogennych wzorców komunikowania się
Stosowanie paradoksów komunikacyjnych
Paradoks „podwójnego wiązania” eliminują możliwość podejmowania decyzji o własnym zachowaniu.
Przepisywanie symptomu - każde z przyjętych rozwiązań prowadzi do współpracy z terapeutą.
Wprowadzanie nowych reguł komunikowania się w systemie
Posługiwanie się językiem performatywnym, zachęcającym pacjenta do działania
Terapia dyrektywna
Szkoła Mediolańska - Selvini - Palazzoli: podstawę stanowią systemowe założenia dotyczące relacji międzyludzkich
Negowanie znaczenia intrapsychicznych przeżyć jednostki w rozwoju patologii
Źródła zaburzeń w specyficznych regułach określających transakcje komunikacyjne
Wzajemny wpływ członków rodziny - wielostronny i cyrkularny (żaden element nie wpływa sam na inne)
Wykrycie fundamentalnej reguły celem pracy terapeutyczne - modyfikacja tej reguły powoduje (cyrkularnie) zmianę pozostałych reguł i modyfikację jakości interakcji.
Zmienia się nie „graczy” a reguły gry
Pozytywna konotacja - zmniejsza opór rodziny przed zmianą, odwraca jej uwagę od zjawisk negatywnych
Nakazy paradoksalne przepisywania symptomów
Terapia strukturalna Minuchina (lata 70 - te)
Dotyczy wyłącznie rodzin.
Życie psychiczne jednostki uzależnione od środowiska społecznego
Najważniejszą grupą jest rodzina. Zmiany w strukturze rodziny wywołują zmiany w jednostce
Gdy terapeuta pracuje z systemem - jego zachowanie staje się częścią kontekstu społecznego
Symptomy jednego z członków rodziny traktowane są jako przejaw dysfunkcjonalności całego systemu rodzinnego. Etykietowanie członka rodziny jako pacjenta służy utrzymaniu sztywnej, nieadekwatnej struktury rodziny
Na nieadekwatność składają się niezmienne wzorce transakcji komunikacyjnych oraz brak lub sztywne granice
Konieczna jest hierarchia rodziny
W zdrowiej rodzinie w pewnych warunkach wzorce ulegają przekształceniom
Zmiana wzorców transakcyjnych wywołana jest przez wydarzenia zakłócające homeostazę wewnątrzrodzinną. W zdrowiej rodzinie - plastyczność. Rodzina zaburzona - utrzymuje sztywno wypróbowane wzorce komunikacji, lub tez rozpada się.
Zaburzenie granic między systemami: sztywne granice - słabo zintegrowana, zatarte - mały stopień zróżnicowania i niewielki dystans. Dominuje poczucie przynależności, lecz nie sprzyja samodzielności i autonomii.
Terapia ukierunkowana na zmianę struktury rodzinnej - pozycji poszczególnych członków rodziny, zdefiniowane relacji określających tożsamość, indywidualność jednostki, wyznaczenie granic
Terapeuta włącza się w rodzinę z pozycji lidera, ocenia strukturę i warunki pozwalające przekształcać te strukturę
Wejście terapeuty rozbija dotychczasową strukturę
Analizuje w jaki sposób się komunikują (nie tylko werbalnie - zachowanie to komunikat)
Analizuje się sekwencje rodzinnych konfliktów z rożnych punktów widzenia