28

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

ZABURZENIA SEKSUALNE
Z PERSPEKTYWY TERAPII
SYSTEMOWEJ

Streszczenie
Osoby tworzàce zwiàzek partnerski tworzà system. Struktura takiego systemu to dosyç skomplikowana sieç
wzajemnych relacji i powiàzaƒ oraz zbiór schematów ca∏ych sekwencji interakcji pomi´dzy jego cz∏onkami,
czyli – wed∏ug Minuchina (1974) – „Niewidoczna sieç funkcjonalnych wymagaƒ, które warunkujà sposób,
w jaki cz∏onkowie rodziny pozostajà w interakcji”. Zawiera ona zestaw ukrytych regu∏, które kierujà
transakcjami w rodzinie, ma∏˝eƒstwie. Objaw wyst´pujàcy u jednego z partnerów, który jest powodem
podj´cia terapii, jest tak naprawd´ sposobem podzia∏u w∏adzy w parze. Dyferencjacja „ja” (zró˝nicowanie)
jest cechà osobowà, która przejawia si´ poprzez utrzymywanie wyraênego poczucia w∏asnych granic w
sytuacji bliskoÊci (fizycznej i emocjonalnej). Osoby zró˝nicowane (o wysokim stopniu dyferencjacji „ja”),
b´dàc w zwiàzkach partnerskich, nie tracà poczucia to˝samoÊci. Osoby s∏abo zró˝nicowane wycofujà si´
w trakcie zbli˝enia, unikajà kontaktów seksualnych, wykazujàc niskie po˝àdanie. Silne i s∏abe po˝àdanie to tak
naprawd´ pozycje, jakie ka˝dy z partnerów przyjmuje w systemie. Partner z mniejszym poziomem po˝àdania
seksualnego zawsze kontroluje seks, ma w∏adz´. Rozwój osobisty, szukanie w∏asnej odr´bnoÊci, zwi´kszenie
dyferencjacji „ja” prowadzi do wzrostu po˝àdania. Genogram seksualny to wykorzystanie tradycyjnego
narz´dzia diagnostycznego terapii systemowej do poznania kwestii zwiàzanych z seksualnoÊcià w strukturze
i systemie przekonaƒ rodziny pochodzenia pacjenta.

S∏owa kluczowe:
system, triangulacja, dyferencjacja „Ja”, zaburzenia po˝àdania, genogram seksualny

SEXUAL DISORDERS FROM A SYSTEMIC THERAPY PERSPECTIVE

People who establish a relationship, establish a system. The structure of this system is a rather complicated
network of mutual relations, connections and sets of schemata of the entire sequence of interactions between
its members or – as Minuchin (1974) says – „The invisible network of functional requirements that condition
the manner in which family members remain in interaction”. The network consists of a collection of implicit
rules which govern the family and marriage transactions. A symptom developed by one of the partners that is
a reason for beginning therapy is in fact a way to divide power in the relationship. Differentiation is a personal
trait which reveals itself by pertaining a clearly established sense of self in a situation of emotional and
physical intimacy. A differentiated person (with a high level of self-differentiation) does not lose a sense of
self while being in a relationship. A weakly differentiated person refrains from or avoids the sexual intercourse
and displays a weak sexual desire. Weak and strong sexual desire is in fact a position occupied by each of
the partners in the system. The partner with a weaker sexual desire is always in control of sex while remaining
in power. Personal development, the quest for identity and the increase of differentiation lead to an increased
sexual desire. The sexual genogram uses traditional systemic therapy tool to explore issues of sexuality in the
structure and belief system of the patient’s family of origin.

Key words:
system, triangulation, self-differentiation, sexual desire disorders, sexual genogram

PRACA RECENZOWANA

mgr Anna Czy˝kowska

mgr Anna
Czy˝kowska

Katedra Seksuologii
i Psychoterapii

Kierownik Katedry:
prof. dr hab. med.
Zbigniew Lew-Starowicz
Wydzia∏ Psychologii
Wy˝sza Szko∏a
Finansów i Zarzàdzania
w Warszawie

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

29

System rodzinny

System rodzinny jest interpersonalnym

splotem wzajemnych relacji i powiàzaƒ.
Podstawowymi wyznacznikami systemu jest
to, ˝e jego elementy nawzajem wp∏ywajà
na siebie i zale˝à od siebie, tworzàc zara-
zem struktur´ hierarchicznà (Bradshaw,
1994, de Barbaro 1994). Struktura takiego
systemu to dosyç skomplikowana sieç wza-
jemnych relacji i powiàzaƒ oraz zbiór sche-
matów ca∏ych sekwencji interakcji pomi´dzy
wszystkimi cz∏onkami, czyli – wed∏ug Minu-
china (1974) – „Niewidoczna sieç funkcjo-
nalnych wymagaƒ, które warunkujà sposób,
w jaki cz∏onkowie rodziny pozostajà w inte-
rakcji”. Zawiera ona zestaw ukrytych regu∏,
które kierujà transakcjami w rodzinie. Jaka-
kolwiek zmiana zaburzajàca status quo inge-
ruje w ca∏à sieç skomplikowanych powià-
zaƒ, uruchamia homeostatyczne procesy
sprz´˝eƒ zwrotnych dà˝àce do przywróce-
nia równowagi i – najlepiej – stanu poczàtko-
wego. Wi´zi rodzinne powstajà w wyniku
dzia∏ania wielu ró˝nych czynników: biolo-
gicznych, psychologicznych, spo∏ecznych,
ekonomicznych itp. Biologicznym czynni-
kiem sà, oczywiÊcie, wi´zy krwi ∏àczàce
cz∏onków danej rodziny. Aspekt psycholo-
giczny oznacza, i˝ cz∏onków rodziny wià˝à
wzajemne zale˝noÊci, stanowià oni dla sie-
bie nawzajem êród∏o zaspokojenia (lub od-
mowy zaspokojenia) wielu ró˝nych potrzeb
psychicznych: potrzeby bliskoÊci, bezpie-
czeƒstwa, zale˝noÊci, uczucia mi∏oÊci, przy-
jaêni itp. W ten sposób rzeczywistà w∏adz´
w rodzinie ma ten, kto rzàdzi bliskoÊcià
(przyzwala versus odpycha). Czynnik spo-
∏eczny zwiàzany jest z faktem, ˝e rodzina
stanowi zinstytucjonalizowanà grup´ spo-
∏ecznà i jest stabilnà organizacjà spo∏ecznà,
majàcà swoje prawa i zobowiàzania wobec
spo∏eczeƒstwa i wobec w∏asnych cz∏onków.
W uj´ciu ekonomicznym rodziny uwzgl´dnia
si´ ∏àczàce jej cz∏onków potrzeby material-
ne, od których zaspokojenia zale˝y m.in. ich
rozwój fizyczny i psychiczny. Poprzez od-
dzia∏ywanie tych wszystkich czynników oraz
cech indywidualnych cz∏onków rodziny
na siebie nawzajem, rodzina kszta∏tuje oso-
bowoÊç swych cz∏onków tak, aby mogli oni
wype∏niaç funkcje zgodne z wymaganiami
swojej roli, a poprzez panujàce stosunki we-
wnàtrzrodzinne tworzy wi´zi spo∏eczne
i emocjonalne. System rodzinny dzieli si´

na cz´Êci, subsystemy powstajàce wed∏ug
przeró˝nych zasad: p∏ci, wieku, funkcji,
czynnoÊci, zainteresowaƒ itp. (np. subsys-
tem rodzicielski, dzieci, ma∏˝eƒski, kobiet,
m´˝czyzn oraz czasami subsystemy mie-
szane). Ka˝dy podsystem pe∏ni okreÊlone
funkcje, wi´c cz∏onkowie jednego podsyste-
mu oczekujà od cz∏onków drugiego okreÊlo-
nych zachowaƒ i vice versa. Granice pomi´-
dzy nimi, jak w przypadku granicy rodzina –
otoczenie, powinny byç jasno zaznaczone
i cz´Êciowo przepuszczalne. Ich elastycz-
noÊç jest przydatna, gdy trzeba adaptowaç
si´ do zmian w relacji pomi´dzy subsyste-
mami, rodziców z dorastajàcym dzieckiem.
Z podsystemów mogà si´ tworzyç koalicje,
jawne bàdê ukryte. Najbardziej typowe sà
koalicje matka–córka oraz syn–ojciec, dzie-
làce rodzin´ na dwa obozy. Mogà one byç
w opozycji do siebie nawzajem, co nie
sprzyja w∏aÊciwej komunikacji w rodzinie.
Za najbardziej nieprawid∏owe koalicje uwa-
˝ane sà te, które przekraczajà granice poko-
leniowe. W koalicjach konflikt jest cz´sto
omijany i przenoszony na innà osob´ z ro-
dziny bàdê te˝ na innà koalicj´.

Funkcja objawu w parze

Wed∏ug terapeutów ma∏˝eƒskich,

Jay’a Haley’a (1999) i Cloe Madanes (2006),
ka˝da para walczy o obszary w∏adzy i organi-
zuje si´ w hierarchi´ – w poszczególnych ob-
szarach jeden z ma∏˝onków ma wi´cej w∏a-
dzy. Objaw, który jest powodem podj´cia tera-
pii, jest zdaniem autorów sposobem podzia∏u
w∏adzy w parze (Madanes 1980). Gdy osoba
z objawem (np. przejawiajàca niskie po˝àda-
nie, odrzucajàca zaloty partnera) nie ulega
wp∏ywom partnera ani jego próbom niesienia
pomocy, ma w parze wy˝szà pozycj´. Osoba
bez objawu ma ni˝szà pozycj´, poniewa˝ pró-
buje nieskutecznie wp∏ynàç na partnera i
go zmieniç. Gdyby partner „chory” zrezygno-
wa∏ z objawu, straci∏by wy˝szà pozycj´ w rela-
cji. WÊród ma∏˝onków mo˝e pojawiç si´ ukry-
ta walka o w∏adz´ i zachowanie objawowe.
Zdaniem autorów zachowanie objawowe jest
nietrafionym sposobem w walce o w∏adz´,
gdy˝ nie rozwiàzuje problemu podzia∏u w∏a-
dzy i hierarchii. Walka o w∏adz´ mo˝e przeno-
siç si´ na ró˝ne obszary, a objawy mogà do-
tyczyç ca∏ej gamy zaburzeƒ. Najbardziej po-
datne na zachwiania w walce o dominacj´
i kontrol´ sà zachowania seksualne.

30

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

Triangulacja

Murray Bowen (1978), terapeuta rodzin-

ny, opisa∏ proces triangulacji w rodzinie.
W sytuacji gdy w rodzinie nasila si´ stres czy
l´k i powstaje konflikt, partnerzy próbujà ra-
towaç harmoni´ zwiàzku poprzez w∏àczenie
osoby trzeciej w rozwiàzanie napi´cia mi´-
dzy nimi.

Istniejà cztery g∏ówne sposoby na pora-

dzenie sobie z napi´ciem w ma∏˝eƒstwie.

Pierwszy to wytworzenie dystansu emo-

cjonalnego mi´dzy ma∏˝onkami, co automa-
tycznie redukuje l´k wywo∏any zbyt du˝à bli-
skoÊcià i konfliktem. W ˝yciu codziennym
oznacza to unikanie siebie, ciche dni, unika-
nie wspó∏˝ycia seksualnego. W tej sytuacji
potrzeb´ fuzji, zlania si´, ma∏˝onkowie cz´-
sto adresujà na zewnàtrz np. anga˝ujàc si´
w romans.

Drugi sposób na poradzenie sobie z na-

pi´ciem i konfliktem w ma∏˝eƒstwie to utrzy-
mywanie równowagi pomi´dzy potrzebà bli-
skoÊci a niech´cià poprzez bardzo intensyw-
ny i burzliwy emocjonalnie zwiàzek. W takim
zwiàzku d∏ugie okresy k∏ótni, konfliktów prze-
platane sà krótkimi okresami zgody i ogrom-
nej bliskoÊci, tak˝e seksualnej.

Trzeci sposób rozwiàzywania konfliktu

w ma∏˝eƒstwie polega na rezygnacji jedne-
go z partnerów ze swojego sposobu funk-
cjonowania dla ratowania harmonii zwiàzku.
Ust´puje on, rezygnuje ze swoich potrzeb
emocjonalnych, seksualnych, dla utrzyma-
nia harmonii systemu (czyli rodziny) i dla do-
brego samopoczucia pozosta∏ych cz∏onków
systemu. Relacja partnerska przeradza si´
w schemat dominacji i uleg∏oÊci i w tych
sztywnych rolach partnerzy pozostajà ju˝
ca∏y czas. Wtedy ˝ycie seksualne równie˝
si´ usztywnia i zazwyczaj nie stanowi satys-
fakcji dla ˝adnego z ma∏˝onków. To rozwià-
zanie opisywane jest jako „dysfunkcja pary”.

Czwarty sposób radzenia sobie z napi´-

ciem w ma∏˝eƒstwie znany jest pod nazwà
„dysfunkcja dziecka”. Jest to klasyczny pro-
ces triangulacji. Gdy rodzice sà w konflikcie,
matka kieruje ca∏à swojà energi´ na dziec-
ko, a ojciec to wzmacnia poprzez jawnà ak-
ceptacj´ takiej sytuacji lub ca∏kowite zdy-
stansowanie si´. Dziecko znajduje si´ w fu-
zji, symbiozie z matkà. Staje si´ nadwra˝liwe
na jej emocje i jakiekolwiek zaburzenia rów-
nowagi systemu. W przysz∏oÊci, gdy dziec-
ko doroÊnie, b´dzie szuka∏o równie inten-

sywnego, symbiotycznego zwiàzku ze swo-
im partnerem. W takich rodzinach zarówno
rodzice jak i dzieci sà osobami o niestabilnej
to˝samoÊci, niskim poziomie dyferencjacji
„Ja” (zró˝nicowania).

Dyferencjacja „Ja”

czyli zró˝nicowanie

Ró˝nicowanie to zdolnoÊç do rozwijania

i równowa˝enia dwóch podstawowych si∏
˝yciowych: potrzeby bliskoÊci i kontaktu
z innymi oraz pragnienia zyskania w∏asnej
niepowtarzalnej to˝samoÊci i kierowania
swoim ˝yciem. Jest to cecha osobowa, któ-
ra przejawia si´ poprzez utrzymywanie wy-
raênego poczucia w∏asnych granic w sytu-
acji bliskoÊci (fizycznej i emocjonalnej) z in-
nymi wa˝nymi osobami, radzenie sobie
z w∏asnymi l´kami, nie uleganie l´kom in-
nych osób, godzenie si´ z dyskomfortem
w imi´ rozwoju. Osoby zró˝nicowane, b´-
dàc w zwiàzkach partnerskich, nie tracà po-
czucia to˝samoÊci, nie czujà si´ uzale˝nione
od partnera, mogà si´ anga˝owaç i prze˝y-
waç wi´kszà bliskoÊç i nami´tnoÊç ni˝ oso-
by symbiotyczne. Zwracajà tak˝e uwag´
na potrzeby partnera i poddajà si´ swobod-
nie jego wp∏ywowi, gdy˝ stabilna to˝samoÊç
to to˝samoÊç przenikalna (Bowen 1978).

Zatem jak staç si´ osobà zró˝nicowanà?

Skàd si´ bierze ta cecha? Odpowiedê tkwi
w systemie rodzinnym ka˝dego cz∏owieka.
Terapeuci rodzinni podkreÊlajà jak wa˝ny
w rozwoju ka˝dej osoby jest wp∏yw przeka-
zów emocjonalnych powtarzanych z pokole-
nia na pokolenie. Wed∏ug podejÊcia syste-
mowego dysfunkcja danej osoby jest efek-
tem problemu emocjonalnego rozwijajàce-
go si´ w rodzinie przez wiele pokoleƒ. Gdy
powstaje ma∏˝eƒstwo osób s∏abo zró˝nico-
wanych, to elementem stabilizujàcym taki
zwiàzek jest projekcja l´ku na dzieci. Nast´-
puje proces triangulacji, jedno z rodziców
wchodzi z dzieckiem w symbioz´. Wychowa
w ten sposób dziecko s∏abo zró˝nicowane,
które w doros∏oÊci b´dzie szuka∏o partnera,
z którym mo˝liwy b´dzie zwiàzek symbio-
tyczny. Na taki zwiàzek zgodzi si´ tylko oso-
ba niezró˝nicowana, o odzwierciedlonym
poczuciu to˝samoÊci. Obie te osoby b´dà
szuka∏y relacji mi∏osnej dla zabicia pustki,
ukojenia swoich l´ków, potwierdzenia swojej
wartoÊci, zniwelowania osamotnienia. Takie
osoby potrzebujà kogoÊ ˝eby poczuç si´

„kimÊ” (zapo˝yczone funkcjonowanie). Pro-
ces ten pokazuje rycina 1.

To, jaki tworzymy zwiàzek, wynika z tego,

jakimi jesteÊmy ludêmi. Natomiast to, jakimi
jesteÊmy ludêmi, wynika z rodzin, w których
wyroÊliÊmy i przekazów mi´dzypokolenio-
wych. Dwoje ludzi tworzàcych zwiàzek part-
nerski tworzy ju˝ w∏asny system. I to w∏aÊnie
si∏y, zasady, jakie rzàdzà w tym systemie,
wp∏ywajà na ich relacj´, tak˝e seksualnà (El-
khaim 1986).

Ka˝da z osób w zwiàzku monitoruje stan

równowagi pomi´dzy zbyt silnà bliskoÊcià
(gro˝àcà poczuciem utraty „Ja”) a zbyt
s∏abà przynale˝noÊcià (gro˝àcà rozpadem
zwiàzku). Gdy w zwiàzku obie osoby sà
zró˝nicowane, ich poziom akceptacji siebie
nie zale˝y tak bardzo od tego co druga
osoba myÊli, mówi, robi. Gdy ma∏˝onkowie
sà s∏abo zró˝nicowani, wchodzà w fuzj´.
Wtedy ich poczucie to˝samoÊci, w∏asnej
wartoÊci zale˝y wy∏àcznie od partnera.
W

fuzj´ partnerzy wchodzà z

l´ku

(przed samotnoÊcià, brakiem w∏asnego
„Ja”), ale wtórnie jest ona te˝ êród∏em l´ku
(wywo∏uje poczucie zniewolenia, „duszenia
si´” w zwiàzku).

Zaburzenia po˝àdania seksualnego

Zaburzenia po˝àdania seksualnego nale-

˝à do najcz´stszych i jednoczeÊnie najtrud-
niejszych do wyleczenia problemów seksu-
alnych. Wielu osobom, które nie majà ˝ad-
nych k∏opotów z osiàgni´ciem stanu pobu-
dzenia lub orgazmu, brakuje motywacji
do podejmowania zachowaƒ seksualnych.
U klasyków opisujàcych metody leczenia
zaburzeƒ seksualnych nie wyst´powa∏a ka-
tegoria zaburzeƒ po˝àdania (Kaplan 1974,
Masters i Johnson 1970). Gdy terapeuci pró-
bowali pracowaç z problemem s∏abego po-
˝àdania, okaza∏o si´, ˝e tradycyjne metody
terapii seksualnej nie przynoszà efektów
(LoPiccolo, Heiman, Hogan, Roberts 1985).
S∏abe po˝àdanie oznacza niski poziom lub
brak spontanicznego zainteresowania sek-
sem. Zainteresowanie obejmuje reagowanie
na zaloty partnera oraz samodzielne podej-
mowanie dzia∏aƒ, jak równie˝ myÊli i prze˝y-
cia emocjonalne. Po˝àdanie seksualne do-
tyczy partnera, a nie czynnoÊci seksualnych
(pragn´ jej, a nie tego) i jest Êwiadomie reali-
zowane, nie jest tylko pop´dem biologicz-
nym. Problemy z po˝àdaniem (jeÊli nie zdia-

gnozujemy wyraênych przyczyn medycz-
nych) to proces zwiàzany z relacjà partner-
skà. Jest to pewien komunikat w zwiàzku,
zwiàzany z tym, jak pacjenci funkcjonujà ja-
ko para. Gdy ludzie po˝àdajà, stajà si´ bez-
bronni, nie majà gwarancji, ˝e druga osoba
zaspokoi ich pragnienia. Wystawiajà si´
na reakcj´ partnera, który mo˝e odebraç im
to czego po˝àdajà, wtedy okazuje si´, jak
bardzo partnerzy sà od siebie zale˝ni.
Na po˝àdanie majà wp∏yw blokady emocjo-
nalne, zahamowania wynikajàce z dzieciƒ-
stwa, l´ki, a g∏ównie poziom zró˝nicowania
czyli to na ile to˝samoÊç danej osoby jest
stabilna.

Silne i s∏abe po˝àdanie to tak naprawd´

pozycje, jakie ka˝dy z partnerów przyjmuje
w systemie (Schnarch, 1995). Nie jest ono
wyrazem trwa∏ej predyspozycji, tempera-
mentu. Dana osoba w ró˝nych zwiàzkach
mo˝e byç bardziej nami´tna lub ch∏odna,
a nawet w tym samym zwiàzku poziom po-
˝àdania zmienia si´ wraz z czasem, sytu-
acjà. Cz´sto pacjenci opisujà, ˝e po k∏ótni
kobieta nie po˝àda partnera, a ta sama ko-
bieta, gdy wszystko si´ w jej zwiàzku uk∏ada,
zamienia si´ w nami´tnà kochank´.

Partner z mniejszym poziomem po˝àda-

nia seksualnego zawsze kontroluje seks.

m´˝czyzna

kobieta

ma∏˝eƒstwo

ich dzieci

Tym samym kolorem zaznaczone sà osoby,

które wchodzà w koalicj´, zwiàzek symbiotyczny.

Ryc. 1. Przekazywanie relacji symbiotycznych przez pokolenia.
Triangulacje.

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

31

To on ustala jaka b´dzie cz´stotliwoÊç kon-
taktów, przebieg i rodzaj zbli˝eƒ, to on cz´-
Êciej odmawia zbli˝eƒ. Jest to osoba, która
chce kontrolowaç partnera, siebie, zwiàzek,
czuje si´ odpowiedzialna za ca∏y system.
W takim uk∏adzie partnerskim zazwyczaj
próby „samowyleczenia” koƒczà si´ niepo-
wodzeniem. Partner z wi´kszym poziomem
po˝àdania b´dzie naciska∏ na wi´cej zbli-
˝eƒ, próbujàc wyleczyç partnera „s∏absze-
go”. Partner z mniejszym poziomem po˝à-
dania zazwyczaj ju˝ si´ pogodzi∏ ze swojà
rolà, ma niewiele do stracenia, a poprawa
b´dzie uznana za sukces „silniejszego”
i udowodni, ˝e partner z mniejszym po˝àda-
niem by∏ niesprawny, gorszy, niekompetent-
ny seksualnie. Tymczasem b´dàc na pozycji
osoby ze s∏abszym po˝àdaniem, mo˝na
kontrolowaç ca∏à relacj´, wystarczy nie po-
dejmowaç wysi∏ków zmierzajàcych do zmia-
ny sytuacji.

Osoby s∏abo zró˝nicowane trudno zno-

szà bliskoÊç, poniewa˝ grozi ona utratà
to˝samoÊci. Nie ma wi´kszej bliskoÊci jak
ta podczas aktu seksualnego. Osoby s∏abo
zró˝nicowane wycofujà si´ w trakcie zbli˝e-
nia, unikajà kontaktów seksualnych, wyka-
zujàc niskie po˝àdanie. Tworzà atmosfer´
blokady emocjonalnej wokó∏ zagadnieƒ bli-
skoÊci seksualnej. Gdy jedna osoba dà˝y
do zbli˝enia, a druga go unika, tworzy si´
patowa sytuacja, oddalajàca od siebie part-
nerów, niszczàca bliskoÊç, intymnoÊç,
sprzyjajàca dalszemu powstawaniu dys-
funkcji seksualnych.

Osoby s∏abo zró˝nicowane chcà stabil-

nych zwiàzków, innowacje seksualne (zmia-
na cz´stotliwoÊci, stylu aktów, scenerii)
wzbudzajà w nich l´k. Z tego powodu w ich
wspó∏˝yciu seksualnym szybko pojawia si´
znudzenie i habituacja.

Problemy z po˝àdaniem pojawiajà si´,

gdy stopieƒ w jakim partnerzy sà dla siebie
nawzajem wa˝ni przewy˝sza ich poziom
zró˝nicowania (dyferencjacji „Ja”). Nie nale-
˝y myliç s∏abego po˝àdania z oboj´tnoÊcià
czy brakiem zaanga˝owania. Mniejsze po-
˝àdanie jest pozornà oboj´tnoÊcià, próbà
zabezpieczenia si´ przed niebezpiecznie
wysokim wp∏ywem drugiej osoby i emocjo-
nalnym zlaniem, gro˝àcym utratà poczucia
to˝samoÊci. Niskie po˝àdanie jest mechani-
zmem obronnym i pojawia si´ wtedy, gdy
partner staje si´ wa˝niejszy ni˝ w∏asne „Ja”.

Gdy osoba z wy˝szym poziomem po˝àda-
nia nalega na seks, osoba z mniejszym po-
ziomem po˝àdania mo˝e zareagowaç
na cztery ró˝ne sposoby. Mo˝e nalegaç aby
partner zrezygnowa∏ ze swoich potrzeb sek-
sualnych (k∏ótnià, groêbà, chorobà). Druga
mo˝liwoÊç to rezygnacja z w∏asnej to˝samo-
Êci i uprawianie seksu pod presjà, co zazwy-
czaj oznacza postaw´ bierno-agresywnà
w ˝yciu codziennym. Osoba ta mo˝e si´ te˝
wycofaç fizycznie lub emocjonalnie ze
zwiàzku nadmiernie anga˝ujàc si´ w sprawy
dzieci, w∏asnych rodziców czy zawodowe
(triangulacje). Czwarty, najbardziej konstruk-
tywny sposób, to skonfrontowanie si´ z sa-
mym sobà, budowanie w∏asnej to˝samoÊci,
nauka samoregulacji (Fish 1984).

Rozwój osobisty, szukanie w∏asnej od-

r´bnoÊci, zwi´kszenie dyferencjacji „Ja”
prowadzi do wzrostu po˝àdania. Sytuacje
zró˝nicowanego poziomu po˝àdania part-
nerów to wbudowane w zwiàzki testy poczu-
cia to˝samoÊci, umo˝liwiajàce osobisty roz-
wój, doprowadzenie do zwi´kszonego po-
ziomu po˝àdania, nami´tnoÊci, bliskoÊci,
mi∏oÊci. Ka˝dy ma wtedy wybór: czy zaha-
mowaç rozwój partnera i w∏asny zachowujàc
status quo, idàc za w∏asnym l´kiem czy si´
rozwinàç. ˚eby wyjÊç z klinczu emocjonal-
nego nale˝y zrezygnowaç z oczekiwaƒ, ˝e
druga osoba b´dzie potwierdzaç naszà
wartoÊç, nasze istnienie. Wtedy mo˝na po-
twierdzaç siebie samego, nawet gdy druga
osoba nas nie akceptuje. BliskoÊç oparta
na samopotwierdzaniu jest g∏´bsza ni˝ ta
wynikajàca z l´ku przed brakiem w∏asnej
to˝samoÊci. JeÊli dana osoba widzi siebie
jako zas∏ugujàcà na po˝àdanie, a skarg
partnera nie bierze do siebie, wprowadza
wtedy zmian´ w relacji. Dobre samopoczu-
cie jest afrodyzjakiem, a odszukanie w∏asnej
wartoÊci wzmaga po˝àdanie. Gdy jedno
z partnerów wprowadza nowinki do sypialni,
wià˝àce si´ poczàtkowo z l´kiem czy nie-
pewnoÊcià, drugi partner, jeÊli jest zró˝nico-
wany, toleruje ten poziom l´ku w imi´ rozwo-
ju, otwartoÊci na doÊwiadczenie, a w efekcie
zwi´kszenia bliskoÊci. Mi∏oÊç i po˝àdanie sà
konsekwencjà poczucia pe∏ni.

Genogram seksualny

Rodzina jest pierwszym i najpot´˝niejszym

systemem, do którego ludzie nale˝à. Proble-
my i symptomy wyst´pujàce u pacjenta sà

32

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

33

●

Kto jest postrzegany jako odnoszàcy

sukcesy a kto jako nieudacznik?

●

Kto jest uwa˝any za ciep∏ego a kto

za ozi´b∏ego, kto si´ anga˝uje w sprawy ro-
dziny a kto jest zdystansowany?

●

Jak zareagowali inni cz∏onkowie rodzi-

ny, kiedy si´ narodzi∏ (lub umar∏) dany jej
cz∏onek? Komu nadano imi´ po kimÊ innym
z rodziny?

●

Jakich ograniczeƒ zwiàzanych z p∏cià

doÊwiadczyli m´˝czyêni i kobiety w tej rodzi-
nie?

●

Czy w jakiejkolwiek dziedzinie (wy-

kszta∏cenie, dochody, pozycja spo∏eczna
rodziny pochodzenia) jest mi´dzy ma∏˝on-
kami brak równowagi? Jak to mo˝e wp∏ywaç
na ich ˝ycie seksualne?

Przedmiotem du˝ego zainteresowania sà

brakujàce informacje. Dlaczego dana osoba
nic nie wie o swoim ojcu? Dlaczego pomin´-
∏a na genogramie jakieÊ osoby? Czemu nie

odzwierciedleniem przystosowania systemu
do jego sytuacji w danym momencie. Charak-
terystyka rodziny, w jakiej urodzi∏a si´ da-
na osoba (typ relacji, granic, p∏eç, kolejnoÊç
narodzin rodzeƒstwa) mo˝e wp∏ynàç na jej
funkcjonowanie, wzorce relacji oraz typ rodzi-
ny, jakà stworzy w nast´pnym pokoleniu.
W rodzinach wyst´pujà powtórzenia – to co
zdarza si´ w jednym pokoleniu, cz´sto powta-
rza si´ w nast´pnym. Bowen (1978) okreÊli∏ to
zjawisko mianem transmisji wielopokolenio-
wej wzorców rodzinnych. Na specyficznej,
klinicznej wersji drzewa genealogicznego
– genogramie – badamy wzorce funkcjono-
wania, struktur´ rodziny, problemy jej cz∏on-
ków, które zazwyczaj tworzà powtarzalny
wzór, cz´sto nieznany pacjentowi. Genogram
pozwala tak˝e poznaç przekazy rodzinne,
triangulacje, mity, przekonania, zasady w niej
rzàdzàce od pokoleƒ, wp∏ywajàce na ˝ycie
jednostki cz´sto bez jej Êwiadomego rozpo-
znania tej sytuacji.

Genogram to graficzne przedstawienie

(za pomocà ustalonych symboli) tego, jak
cz∏onkowie rodziny sà ze sobà powiàzani
biologicznie i prawnie w ciàgu pokoleƒ. Pod-
stawowe symbole i zasady graficznego
przedstawiania w

przestrzeni obrazuje

rycina 2. Najwa˝niejsze pytania, jakie powi-
nien zadaç klinicysta w trakcie rysowania
genogramu to:

●

Czy sà w rodzinie cz∏onkowie którzy

ze sobà nie rozmawiajà lub którzy kiedykol-
wiek mieli okres nie rozmawiania ze sobà?
Czy sà jacyÊ którzy sà lub byli w powa˝nym
konflikcie?

●

Czy jacyÊ cz∏onkowie rodziny sà ze

sobà niezwykle blisko?

●

Kto s∏u˝y pomocà w razie potrzeby?

Komu mo˝na si´ zwierzyç?

●

Z jakimi problemami i konfliktami ze-

tknà∏eÊ si´ w swoim zwiàzku? Jak to wyglàda
w ma∏˝eƒstwie twoich rodziców? Jak w innych
ma∏˝eƒstwach w rodzinie (np. rodzeƒstwa)?

●

Czy ktoÊ w twojej rodzinie mia∏ jakieÊ

szczególne problemy ze swoimi dzieçmi?
Jak sobie radzisz ze swoimi dzieçmi?

●

Czy któryÊ z cz∏onków jest uznawany

za „opiekuƒczego” / „problemowego” / „nie-
dobrego” / „zwariowanego” / „chorego”?

●

Kto jest w rodzinie uwa˝any za silnego

a kto s∏abego? Jaka jego cecha o tym zde-
cydowa∏a (np. p∏eç)? Kto jest dominujàcy
a kto podporzàdkowany?

X

▲

▲

Dziecko

R E L A C J E

Dziecko

Separacja

Rozwód

Aborcja

Cià˝a

Biologiczne

w rodzinie
zast´pczej

Partnerzy

mieszkajà

razem bez Êlubu

lub romans

Zlana

Odleg∏a

Bliska

Dzieci wymienione w kolejnoÊci od najstarszego do majm∏odszego

martwego
dziecka

adoptowane

Dziecko

Narodziny

Poronienie

Odci´ta

Przemoc

seksualna

Konfliktowa

Ryc. 2. Symbole stosowane przy tworzeniu genogramu.

M´˝czyzna

Kobieta

1941–1996
Osoba zmar∏a

34

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

wie nic o konfliktach czy stratach w tej rodzi-
nie? Cz´sto wype∏nianie luk w genogramie
w trakcie terapii mo˝e byç dla klienta
oczyszczajàce oraz daç mu wsparcie w kon-
struowaniu w∏asnej przysz∏oÊci.

Gdy genogram zostanie dope∏niony,

pewne konfiguracje strukturalne sà wyraênie
widoczne, sugerujàc okreÊlone wàtki czy
problemy. Przekazy dotyczàce p∏ci (np.
„w naszej rodzinie kobiety by∏y wyjàtkowo
silne a m´˝czyêni ma∏o obecni”), seksualno-
Êci (np. „seks to ma∏˝eƒski obowiàzek”),
ma∏˝eƒstwa (np. „nie pozwól si´ m´˝owi
za bardzo zbli˝yç, bo ci´ skrzywdzi”), trian-
gulacje (np. w ka˝dym pokoleniu synowie
sà w konfliktowej sytuacji z ojcami a bliskiej
z matkami, a córki odwrotnie – powtarzalny
wzorzec ma∏˝eƒstwa pozbawionego blisko-
Êci oraz bliskiej relacji rodziców z dzieçmi
p∏ci przeciwnej) mogà mieç wyjàtkowy
wp∏yw na pojawienie si´ u danej osoby za-
burzeƒ seksualnych i problemów w zwiàzku
partnerskim.

SeksualnoÊç, tak jak inne zachowania

o pod∏o˝u biologicznym u ludzi, jest wplata-
na w sieç skomplikowanej symboliki, prze-
konaƒ dotyczàcych „Ja” oraz innych ludzi,
uczuç, filozofii, wartoÊci. Terapeuci prezen-
tujàcy podejÊcie Analizy Transakcyjnej (Ja-
mes i Jongeward 1971, Steiner 1974) pod-
kreÊlali wp∏yw skryptów przekazywanych
w rodzinie od pokoleƒ na skrypty dotyczàce
˝ycia ma∏˝eƒskiego jej cz∏onka. Pierwszymi
badaczami, które intensywnie zaj´∏y si´
po∏àczeniem skryptów, przekazów mi´dzy-
pokoleniowych, podejÊcia systemowego
i zaburzeƒ seksualnych byli Hof i Berman,
którzy stworzyli i opisali genogram seksual-
ny (Hof i Berman 1989).

W systemie rodzinnym w utrzymywaniu

wyraênych granic oraz w∏aÊciwej hierarchii
seks gra bardzo wa˝nà, choç cz´sto pomija-
nà przez teoretyków rol´. Zachowanie sek-
sualne rodziców odbywa si´ bez obecnoÊci
dzieci oraz nie jest z nimi zazwyczaj oma-
wiane, dzi´ki czemu jest dowodem na istnie-
nie granicy pomi´dzy rodzicami a dzieçmi
i niemo˝noÊci zaj´cia przez dziecko miejsca
osoby doros∏ej w systemie. Wyst´powanie
w diadzie ma∏˝eƒskiej jakiejkolwiek dysfunk-
cji seksualnej otwiera rodziców na ewentual-
nà koalicj´ mi´dzypokoleniowà ze swoimi
dzieçmi, os∏abia granic´ pomi´dzy podsys-
temem rodzicielskim a podsystemem dzieci.

I odwrotnie, wyst´powanie koalicji mi´dzy
rodzicem a dzieckiem oddala go od wspó∏-
ma∏˝onka i nara˝a par´ na wystàpienie dys-
funkcji seksualnej. Z kolei lojalnoÊç i ogromna
bliskoÊç takiego dziecka wzgl´dem rodzica,
z którym jest w koalicji, mo˝e w jego ˝yciu
doros∏ym uniemo˝liwiç mu stworzenie doj-
rza∏ego zwiàzku i zdrowej relacji seksualnej
i w ten sposób problem przenosi si´ z poko-
lenia na pokolenie.

Jedna z si∏, które wià˝à cz∏onków rodziny

to podzielanie pewnej iloÊci (jeÊli nie wszyst-
kich) wspólnych przekonaƒ. Bycie cz∏on-
kiem rodziny niesie ze sobà nadziej´
na opiek´ i pomoc ze strony pozosta∏ych jej
cz∏onków oraz tak istotne dla rozwoju to˝sa-
moÊci poczucie przynale˝noÊci, znajomoÊç
w∏asnych korzeni. Jednak˝e aby czerpaç
korzyÊci nale˝y byç wzgl´dem rodziny lojal-
nym, a to oznacza przyjmowanie pewnej pu-
li przekonaƒ naszych rodziców, dziadków,
w tym tych dotyczàcych p∏ci (np. m´˝czyêni
powinni byç dominujàcy a kobiety bierne),
intymnoÊci, seksualnoÊci. Dosyç cz´sto
podczas rysowania z pacjentem genogramu
okazuje si´, ˝e np. m´˝czyêni w danej rodzi-
nie od pokoleƒ mieli podobny problem sek-
sualny lub te˝ podobny wzorzec zwiàzków
czy te˝ rozwodów.

Ka˝dy z nas rozwija swój w∏asny unikalny

wzorzec seksualnoÊci, oparty o obraz „Ja”,
doÊwiadczenia seksualne, uczenie przez
modelowanie czyli obserwacj´ w∏asnych ro-
dziców i ich zachowaƒ, relacje z rówieÊnikami,
kultur´ i okolicznoÊci historyczne, w jakich
si´ urodzi∏. Jednak˝e zràb naszej seksualno-
Êci powstaje we wczesnym dzieciƒstwie
i wobec nikogo nie czujemy takiej bliskoÊci
czy lojalnoÊci jak wobec osób znaczàcych
w naszym dzieciƒstwie, zwykle rodziców. To
ich przekonania i zachowania najbardziej
zapadajà nam w pami´ç. Genogram seksu-
alny pomaga terapeucie i pacjentowi zro-
zumieç szerszy kontekst problemu, upo-
rzàdkowaç wiedz´ na ten temat w formie
czytelnego schematu, a w zwiàzku z tym
zdysocjowaç si´, nabraç dystansu do pro-
blemu. To ostatnie jest szczególnie cenne,
gdy pacjent przeszed∏ w swoim ˝yciu ci´˝kie
traumy, dzi´ki genogramowi mo˝e o nich
mówiç z pewnej perspektywy.

Najwa˝niejsze pytania, jakie powinien za-

daç klinicysta w trakcie rysowania seksual-
nego genogramu to:

Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2009, nr 18

35

●

Jakie sà przekazy w tej rodzinie doty-

czàce seksualnoÊci i intymnoÊci, te wypo-
wiadane wprost i te sugerowane nie wprost?
M´skoÊci i kobiecoÊci?

●

Kto co robi∏ i mówi∏, co ma zwiàzek

z seksualnoÊcià? Kto by∏ wyjàtkowo milczà-
cy i unika∏ tematów czy skojarzeƒ zwiàza-
nych z seksualnoÊcià czy intymnoÊcià?

●

Kto by∏ najbardziej otwarty na tematy

seksualne? W jakim sensie?

●

Jak zach´cano do seksualnoÊci czy

intymnoÊci? Zniech´cano? Kontrolowano?
W obr´bie jednego pokolenia i pomi´dzy
pokoleniami?

●

Jakie pojawiajà ci si´ pytania dotyczà-

ce seksualnoÊci w twojej rodzinie i wszyst-
kich jej pokoleniach, które obawiasz si´ za-
daç? Kto móg∏by na nie odpowiedzieç? Jak
móg∏byÊ odkryç te odpowiedzi?

●

Jakie wyst´pujà sekrety w twojej rodzi-

nie dotyczàce seksualnoÊci (niechciane cià˝e,
romanse, aborcje, nadu˝ycia seksualne)?

●

Jak te wydarzenia, relacje rodzinne

wp∏yn´∏y na pozosta∏ych cz∏onków rodziny?
Z kim o tym rozmawia∏eÊ? Z kim chcia∏byÊ
o tym porozmawiaç?

●

Jak zmieni∏byÊ swój genogram (co

i kogo), jak wola∏byÊ ˝eby on wyglàda∏
w kwestii przekazów i doÊwiadczeƒ dotyczà-
cych seksualnoÊci i intymnoÊci?

●

JeÊli w terapii partnerzy uczestniczà ra-

zem – jak twój partner postrzega twój geno-
gram? Jak ty postrzegasz jego genogram?

JeÊli pacjent chce porozmawiaç o niektó-

rych kwestiach (np. aby uzupe∏niç luki wyni-
kajàce z braku wiedzy) po sporzàdzeniu ge-
nogram z cz∏onkami swojej rodziny, jest to
dok∏adnie omawiane na sesji z terapeutà
i taka rozmowa jest szczegó∏owo przygoto-
wywana. Wa˝ne jest, aby nie oskar˝aç
cz∏onków rodziny, nie atakowaç ich, rozma-
wiaç z du˝ym wyczuciem i szacunkiem, nie
wypytywaç o szczegó∏y aktualnego ˝ycia in-
tymnego rodziców. Przyk∏adowo rozmow´
syna z ojcem mo˝na zaczàç od pytaƒ: „cze-
go si´ dowiedzia∏eÊ jako dziecko na temat
seksualnoÊci? Co chcia∏byÊ ˝ebym o tym
wiedzia∏, myÊla∏?” JeÊli pacjent jest w kon-
flikcie z rodzicami, musi najpierw przepraco-
waç ten problem w terapii zanim wybierze
si´ do nich na takà rozmow´. Sporzàdzenie
genogramu pozwala pacjentowi zrozumieç
swoje problemy seksualne w szerszym kon-
tekÊcie. Technika ta mo˝e byç po∏àczona

PiÊmiennictwo

– Bowen M. (1978) Family therapy in clinical practice. Jason Aronson, New

York.

– Bradshaw J. (1994) Zrozumieç rodzin´. IPZiT, Warszawa.
– de Barbaro B. (1994) Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny.

Collegium Medicum UJ, Kraków.

– Elkaim M. (1986) A systemic approach to couple therapy. Family process,

25 (1), 35-42.

– Fish L.S., Fish R.C., Sprenkle D.H. (1984) Treating inhibited sexual desire:

a marital therapy approach. American Journal of Family Therapy, 12(3), 3-12.

– Haley J. (1999) Niezwyk∏a terapia, GWP, Gdaƒsk.
– Hof L., Berman E.M. (1989) The sexual genogram: Assessing family-of-

-origin factors in the treatment of sexual dysfunction. W: Kantor, D., Okun,
B. (red.) Intimate environments: Sex, intimacy, and gender in families.
Guilford Press, New York.

– James M., Jongeward D. (1971) Born to win. Transactional Analysis with

Gestalt Experiments. Addison-Wesley Publishing Company, Inc., New York.

– Kaplan H.S. (1974) The new sex therapy, Brunner/Mazer, New York.
– LoPiccolo J., Heiman J., Hogan D., Roberts C. (1985) Effectiveness of

single therapists versus co-therapy teams in sex therapy. Journal of Consulting
and Clinical Psychology, 53(3), 287-294.

– Madanes C. (1980) Marital therapy when a symptom is presented by a

spouse. International Journal of Family Therapy, 2, 120-136.

– Madanes C. (2006) The Therapist as Humanist, Social Activist and Systemic

Thinker and Other Selected Papers, Zeig, Tucker & Theisen, Phoenix.

– Masters W.H., Johnson V.E. (1970) Niedobór seksualny cz∏owieka,

PZWL, Warszawa.

– Minuchin S. (1974) Families and Family Therapy, Tavistock, London.
– Schnarch D.M. (1995) A family system approach to sex therapy and

intimacy. W: Mikesell R.H., Lusterman D.D., McDaniel S.H. (red.) Integrating
family therapy: handbook of family psychology and system theory, APA,
Washington.

– Schnarch D.M. (1995) Sexual-marital therapy with mature couples, Family

therapy news, 26(3).

– Steiner C. (1974) Scripts people live. Transactional Analysis of life scripts.

Grove Press, New York.

z ró˝nymi rodzajami terapii – terapia ma∏˝eƒ-
skà, terapià indywidualnà, terapià strate-
gicznà, terapià systemowà, terapià opartà
o wglàd czy terapià seksualnà.

Przyk∏ad: Marek, 43-letni m´˝czyzna,

osoba czu∏a, ciep∏a, dynamiczna, ∏atwo na-
wiàzujàca kontakty, o wysokiej pozycji
zawodowej i statusie materialnym cierpia∏
na wytrysk przedwczesny. Po zrobieniu
genogramu okaza∏o si´, ˝e w jego rodzinie
rzeczywistà w∏adz´ od pokoleƒ sprawowa∏y
kobiety, które cz´sto upokarza∏y m´˝czyzn,
zw∏aszcza niewybrednie ˝artujàc sobie z ich
seksualnoÊci i potencji. Problem przedwcze-
snego wytrysku pokazywa∏ mu „gdzie jest
jego miejsce”, dzi´ki niemu móg∏ byç lojalny
wobec skryptu rodzinnego i nie zach∏ysnàç
si´ swoimi sukcesami, mieç niskie poczucie
w∏asnej wartoÊci zgodnie z oczekiwaniami
wielu pokoleƒ jego rodziny.

◗