Zestaw ćwiczeń ułatwiający pamięciowe opanowanie wyrazów z "rz"

Ćwiczenie 1
Uzupełnij luki w alfabetycznym spisie wyrazów z "rz".

burza	nietoperz	rzesza	warzywo
jarzębina	orzech	rześki	________
_______	_______	_______	zorza
kalendarz	_______	_______	zwierzę
kałamarz	porządek	rzęsa
kołnierz	porzeczka	rzodkiew
korzeń	rzadki	rzucać
_______	rząd	_______
kurz	_______	tchórz
_______	rzeka	towarzysz
_______	rzemiosło	________
narzędzie	rzepa	uderzyć

Wyrazy do uzupełnienia luk:
perz, talerz, Murzyn, korzyść, rzetelny, wierzba, lichtarz, jarzyna, rzecz, twarz, pęcherz, rzeźba

Ćwiczenie 2
Kolorowanie liter.
Zakoloruj "rz" w wyrazach podanych w ćwiczeniu 1.

Ćwiczenie 3
Czytanie wyrazów według instrukcji.
Korzystając ze spisu wyrazów z "rz" podanych w ćwiczeniu 1, przeczytaj wyrazy, w których:
- "rz" widzisz na pierwszym miejscu;
- "rz" widzisz na końcu wyrazu;
- "rz" widzisz na trzecim miejscu.

Napisz co najmniej 9 wyrazów, które zapamiętałeś.

Ćwiczenie 4
Analiza pierwszych głosek z usłyszanych słów.
Nauczyciel mówi ciąg słów. Uczeń zapamiętuje głoski, które słyszy na początku słów, z nich składa i wypowiada powstałe słowo.

komin, ule, rzeka - kurz
oczy, rzepa, ekran, choinka - orzech
torba, agrest, las, echo, rzeka - talerz
buty, ule, rzemień, antena - burza

Ćwiczenie 5
Rozsypanka literowa.
Z rozsypanych liter utwórz wyrazy i zapisz je:
burza, jarzębina, twarz, perz, rzucać, korzyść, rzeka, rzadki, warzywo, narzędzie

a, t, w, r, z
b, a, z, u, r
ś, o, r, y, k, ć, z
ę, z, i, n, a, d, r, e, z
d, k, a, i, r, z
a, i, n, a, b, ę, r, z, j
z, p, r, e
e, k, a, z, r
r, w, z, a, w, o, y
ć, z, u, r, a, c

Ćwiczenie 6
Rozsypanka sylabowa.
Z rozsypanych sylab utwórz wyrazy i zapisz je:

lerz-ta	____________
rzę-ja-na-bi	____________
dzie-rzę-na	____________
len-ka-darz	____________
rzeń-ko	____________
rzech-o	____________

Ćwiczenie 7
Wykreślanie dodatkowej sylaby.
Z podanych zdań wykreśl powtarzającą się sylabę. Odczytaj zdanie i napisz je.

paNadparzekąparośniepajarzębina.
pTenpalichtarzpajestpazakurzony.
paKorzeńpamarchwipajestpazdrowy.
paNapatalerzupasąparzodkiewki.

Ćwiczenie 8
Ilustrowanie wyrazów.
Posługując się spisem wyrazów z ćwiczenia 1 przedstaw za pomocą ilustracji:
- 2 wyrazy, w których "rz" występuje na początku wyrazu;
- 1 wyraz, w którym "rz" występuje na końcu wyrazu;
- 2 wyrazy, w których "rz" występuje na trzecim miejscu.

Podpisz swoje rysunki i zakreśl dowolnym kolorem "rz" w podpisach.

Ćwiczenie 9
Pisanie wyrazów według instrukcji.
Uczeń otrzymuje czystą kartkę papieru oraz instrukcję:
- w prawym górnym rogu napisz wyraz nietoperz;
- w lewym dolnym rogu napisz wyraz korzyść;
- na środku kartki napisz wyraz zwierzę;
- obok wyrazu korzyść napisz wyraz tchórz;
- pod wyrazem nietoperz napisz wyraz kurz;
- w lewym górnym rogu napisz wyraz rzepa.

Ćwiczenie 10
Pisanie z pamięci.
Każde ze zdań przeczytaj kilkakrotnie. Zamknij oczy i powtórz zdanie w myślach. Otwórz oczy, przeczytaj zdanie sylabami. Zwróć uwagę na trudne wyrazy. Staraj się je zapamiętać. Przeczytaj zdanie jeszcze raz i napisz je z pamięci.

Świąteczny lichtarz ozdobiłam owocami jarzębiny.
W ten rześki poranek obudziły nas nietoperze.
Rzepa jest symbolem zdrowia.

Zestaw ćwiczeń ułatwiający pamięciowe opanowanie wyrazów z "ó" niewymiennym

Ćwiczenie 1
Powiedz, co słyszysz?
Przed uczniem kładziemy listę wyrazów z "ó" niewymiennym.
Wyrazy są ułożone w porządku alfabetycznym:

chór	ogół	róża	źródło
córka	ogórek	różny	żółtko
czółno	oprócz	skóra	żółty
góra	płótno	szczególnie	żółw
jaskółka	półka	tchórz
Józef	późno	wiewiórka
kłótnia	próba	wójt
król	próchno	wiór
królik	próżny	włóczka
krótki	przepiórka	włócznia
który	równy	wróbel
mózg	rózga	wróżba

Nauczyciel wybrzmiewa głoskami wyraz, np. r ó ż a.
Uczeń dokonuje syntezy głosek, mówi: róża i wskazuje odpowiedni wyraz na liście.

Ćwiczenie 2
Powiedz, co słyszysz, opuszczając pierwszą głoskę w wyrazie?
Nauczyciel podaje wyraz, uczeń wypowiada wyraz bez pierwszej głoski, np.:
córka - órka
źródło - ródło
żółtko - ółtko
król - ról
próżny - różny
ogórek - górek
oprócz - prócz

Ćwiczenie 3
Powiedz, co słyszysz, opuszczając ostatnią głoskę?
Nauczyciel podaje wyraz, uczeń wypowiada wyraz bez ostatniej głoski, np.:
góra - gór
królik - króli
Józef - Józe
oprócz - opró
ogórek - ogóre
skóra - skór
wróbel - wróbe

Ćwiczenie 4
Nauczyciel dzieli wyrazy na sylaby, dodając do każdej z nich sylabę "ka", np.:
kaczół-kano, kakrót-kaki, kao-kagó-karek, kapłót-kano, kapró-kaba.
Uczeń dokonuje analizy i syntezy usłyszanych dźwięków i wymawia wyrazy bez sylaby "ka": czółno, krótki, ogórek, płótno, próba.

Ćwiczenie 5
Nauczyciel podaje ciąg wyrazów, uczeń zapamiętuje pierwsze głoski każdego z nich, dokonuje syntezy i podaje wyraz, np.:
czapka, ósemka, ława, noga, oczy - czółno
kawa, rogi, ule, lody - król
woda, ulica, jodła, teczka - wójt
robot, ósemka, żółw, antena - róża
pole, rak, ósemka, buty, antena - próba
cukierek, usta, rondo, koło, apteka - córka
sklep, komin, ósemka, rada, agrafka - skóra

Ćwiczenie 6
Tworzenie ciągu wyrazów.
Pierwsza osoba mówi: "W słowniczku zapisuję wyraz: włóczka". Następna: "W słowniczku zapisuję wyrazy: włóczka i chór". Kolejne osoby powtarzają stałą formułę i dodają nowy wyraz z listy.

Ćwiczenie 7
Uczeń otrzymuje dwa zestawy wyrazów z "ó" niewymiennym.
Zestaw 1 zawiera wyrazy ułożone w porządku alfabetycznym.
Zestaw 2 zawiera wyrazy ułożone w dowolnej kolejności.
Zadaniem ucznia jest wycięcie wyrazów z zestawu 2 i naklejenie ich na wyrazy w zestawie 1.

Ćwiczenie 8
Uczeń otrzymuje przykłady zdań napisanych jednym ciągiem, np.:
Kapryśnakrólewnahodujeżółteróże.
BabciaJózefinauszyłakoszulęzbiałegopłótna.
Mojacórkapijeźródlanąwodę.
Józekspóźniłsięnapróbęchóru.
Rudawiewiórkaukryłasięwspróchniałymdrzewie.

Zadaniem ucznia jest oddzielenie wyrazów w zdaniach poziomymi kreskami i zapisaniu go.

Ćwiczenie 9
Z liter tworzących wyrażenie, np.: "górskie źródełka" utwórz jak najwięcej nowych wyrazów tj.:
góra, kier, ród, dół, róg, skałki, łódka, kask, kieł itd.

Ćwiczenie 10
Praca z makulaturą.
Zadaniem ucznia jest wyszukanie i wycięcie ze starych gazet wyrazów z "ó" niewymiennym i wklejenie ich do zeszytu.

Ćwiczenie 11
Przed uczniem układamy obrazki, których nazwy zawierają "ó" niewymienne. Wspólnie nazywamy obrazki, uczeń zapamiętuje kolejność ich ułożenia, odwraca się, nauczyciel zmienia kolejność ułożenia obrazków. Zadaniem ucznia jest powiedzenie, co się zmieniło.

Ćwiczenie 12
Przed uczniem kładziemy listę wyrazów z "ó" niewymiennym.
Zadaniem ucznia jest przeczytanie:
- wyrazów, w których ó występuje na drugim miejscu;
- wyrazów, w których ó występuje na trzecim miejscu;
- wyrazów zakończonych literą a;
- wyrazów zakończonych samogłoską;
- wyrazów zakończonych spółgłoską.

Ćwiczenie 13
Zabawa z rymami.
Nauczyciel podaje uczniowi przygotowany zestaw wyrazów, np.:
sznurek, gruszka, pudło, duża, chmura, wór.
Uczeń dobiera do nich wyrazy z "ó" niewymiennym w pary tak, aby się rymowały:
sznurek - ogórek;
gruszka - wróżka;
pudło - źródło;
duża - róża;
chmura - skóra;
wór - chór

Pisownia "nie" z rzeczownikami i czasownikami

Cele lekcji:
uczeń po lekcji powinien
zapamiętać:
- zasady pisowni partykuły "nie" z rzeczownikami i czasownikami rozumieć:
- konieczność prawidłowej pisowni partykuły "nie" umieć:
- zastosować poznane wiadomości w praktyce,
- dbać o poprawność ortograficzną pisanego tekstu własnego,
- dokonać samokontroli tekstu.

Metody:
- pogadanka
- praca indywidualna,
- praca w grupie,
- problemowa,

Przebieg lekcji

1. Rozdanie kartek z tekstami przysłów:

1. Nie mów hop, dopóki nie przeskoczysz.
2. Zegar nie je, nie pije, a jednak bije.
3. Chcesz li mieć co tajemnego, Nie zawierzaj ludziom tego.
4. Czego Jaś się nie nauczy, Jan nie będzie umiał.

*****************************************

1. Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.
2. Tylko nieprzyjaciel twój kłamstwo ubierze w szczerość.
3. Przemija tylko to, co jest nieprawdą.
4. Nieszczęścia chodzą parami.
5. Gdy język z nierozwagą gada, skóra za niego często odpowiada.

2. Wypisanie czasowników z przeczeniem "nie" z pierwszej części przysłów i rzeczowników z "nie" z drugiej części przysłów.
nie mów
nie je
nie pije
nie zawierzaj
nie nauczy
nie będzie umiał
niezgoda
nieprzyjaciel
nieprawda
nieszczęścia
nierozwaga

3. Uczniowie ustalają zasady pisania "nie" z czasownikami (osobno) i rzeczownikami (razem).

4. Wypisanie na tablicy zdań:
To nie przyjaciel mój, ale wróg.
Nie porządek, lecz bałagan panuje w twoim pokoju.
Nie pewność, ale wahania towarzyszyły mu w podejmowaniu decyzji.
Nie zgoda u nas panuje, lecz ciągłe kłótnie.
Mówisz nie prawdę, ale kłamstwo.
Nie szczęście was czeka, ale smutek.

5. Próba wyjaśnienia przez uczniów, dlaczego w tych zdaniach przeczenie "nie" pisze się osobno z rzeczownikami. Na czym polega różnica między rzeczownikami z przysłów a rzeczownikami w zdaniach.
W zdaniach przeciwstawnych, gdzie następuje negacja (zaprzeczenie) wyjątkowo piszemy "nie" z rzeczownikiem osobno.

6. Układanie zdań z wyrazami, np. nieżyczliwość, nie życzliwość, niecierpliwość, nie cierpliwość.
Pierwszy raz spotkałem się z taką nieżyczliwością.
Nie życzliwość zaskoczyła mnie, lecz także ogólna sympatia.
Niecierpliwość może być wadą.
Nie cierpliwość jest twoją główną zaletą, ale dobroć.

7. Uzupełnij zdania:

1. ..........................zasad ortograficznych jest przyczyną błędów. (niepoznanie).
2. Dostępność z przeczeniem to............................(niedostępność).
3. Jak zapiszesz wyraz "nie" w zdaniu? (Nie) pokój jest waszym celem, lecz wojna. (osobno).
4. "Nie" osobno piszę z ...........................................
5. Bił ojciec rózgą dziecię, że się ............uczyło. (nie)
6. Wyraz przeciwny do wyrazu zaradność to.......................... (niezaradność).
7. Jak się pisze "nie" z rzeczownikami? Nie z rzeczownikami piszemy........... (razem).
8. Podsumowanie lekcji - zapisanie wniosków.

Przypomnienie i utrwalenie zasad ortograficznych: pisownia "rz" i "ż"

Czas: 2 godziny lekcyjne.
Cele:
- rozwijanie logicznego myślenia,
- zachęcanie do podejmowania różnorodnych działań w zakresie rozwiązywania zadań ortograficznych,
- wdrażanie do samodzielnego działania i myślenia.

Cele operacyjne:
Uczeń:
- zna i stosuje reguły ortograficzne dotyczące pisowni "rz" i "ż,"
- doskonali nawyk poprawnego pisania według poznanych zasad,
- pracuje samodzielnie i w grupie,
- czyta ze zrozumieniem,
- myśli logicznie, formułuje wnioski,
- łączy wiedzę teoretyczną z praktycznymi umiejętnościami.

Metody: praktyczne działanie (ćwiczenia, tekst przewodni), praca z tekstem.

Formy: praca w grupach, praca z całą klasą.

Przebieg lekcji:

Jest to lekcja podsumowująca. Nauczyciel dzieli klasę na grupy, każda grupa otrzymuje instrukcję. Należy ustalić czas pracy. Wyniki pracy grupy prezentują kolejno na tablicy lub, co bardzo skraca czas prezentacji, na arkuszach szarego papieru. Uczniowie zapisują wyniki pracy w grupach do zeszytów.

I
Grupa I
1. Dopiszcie wyrazy pokrewne, w których rz wymienia się na r.
morze -
tworzę
kompozytorzy -
starzec -
wzorzysty -
dworzanin -
uwierzyć -
rowerzysta -

2. Na podstawie wykonanego ćwiczenia ułóżcie wniosek dotyczący pisowni rz.
3. Dopiszcie kilka swoich przykładów.
4. Trzy przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy.

Grupa II
1.Przyjrzyjcie się podanym wyrazom:
księgarz
kucharz
kalendarz
kołnierz
rycerz
zegarmistrz
sztukmistrz
kątomierz
Sandomierz
2.Zapiszcie wniosek dotyczący pisowni rz (w zakończeniach wyrazów).
3. Dopiszcie kilka swoich przykładów
4. Odpowiednie przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy.

Grupa III
1.Przyjrzyjcie się podanym wyrazom.
brzuch -
przyroda -
brzoskwinia -
drzemać -
trzymać -
grzbiet -
krzew -
chrzan -
spojrzeć -
wrzawa -

2. Zapiszcie wniosek dotyczący pisowni rz (po spółgłoskach).
3. Dopiszcie kilka swoich przykładów
4.Odpowiednie przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy.

Grupa IV
1.Bardzo uważnie wysłuchajcie sprawozdania z pracy grupy III.
2.Dlaczego musimy zapamiętać pisownię wyrazów:
a. bukszpan, gżegżółka, kształt, pszczoła, wszystko, pszenica, Pszczyna?
b. odżywić, obżerać, odżyć, odżałować (czasowniki z przedrostkami od-, ob.-)?
c. skądże, róbże, mówże (wyrazy z partykułą -że)?
3. Do 2. b, c dopiszcie własne przykłady. Dlaczego nie można dopisać własnych przykładów do 2.a?
4. Uzupełnijcie wniosek Grupy III i wraz z uzasadniającymi go przykładami zapiszcie na tablicy.

Grupa V
1.Przypomnijcie sobie zasady pisowni rz.
2.Bardzo uważnie słuchajcie sprawozdań z pracy w grupach swoich kolegów.
3.Czy można uzasadnić pisownię wyrazów?
4. Zapiszcie wyrazy na tablicy, by wszyscy zapamiętali ich pisownię.

barbarzyńca, burzyć, jarzębina, jarzyny, korzeń, korzyść, kurz, Murzyn, narząd, narzekać, narzędzia, orzechy, porządek, porzeczka, rzadki, rządzić, rzecz, rzeczownik, rzeka, rzemień, rzemiosło, rzemyk, rześki, rzetelny, rzeźbić, rzodkiewka, rzucać, tchórz, towarzyski, twarz, uderzyć, urząd, warzywa, wierzba, wierzch, zarzut, zdarzenie, zmierzch, zarządzać, zorza, zwierzęta

II
Grupa I
1.Dopiszcie wyrazy pokrewne, w których ż wymienia się na g, dz, h, z, ż, ź, s.

odważny -
mosiężny -
drużyna -
mrożony -
zakażenie -
niżej -

2. Na podstawie wykonanego ćwiczenia ułóżcie wniosek dotyczący pisowni ż.
3. Dopiszcie kilka swoich przykładów.

4. 0dpowiednie przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy.

Grupa II
1. Przyjrzyjcie się podanym wyrazom:
reportaż
garaż
bandaż
młodzież
kradzież
odzież
sprzedaż

2.Zapiszcie wniosek dotyczący pisowni ż (w zakończeniach wyrazów).
3. Dopiszcie kilka swoich przykładów.

4. Odpowiednie przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy.

Grupa III
1. Przyjrzyjcie się podanym wyrazom.
lżejszy, małżeństwo, oskarżenie, aranżacja, rewanż, oranżada

2. Zapiszcie wniosek dotyczący pisowni ż (po spółgłoskach).
3. Dopiszcie kilka swoich przykładów.

4. Odpowiednie przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy.

Grupa IV
1.Jakimi sylabami rozpoczynają się podane wyrazy?
żaba, życie, żuraw, żongler

2. Zapiszcie wniosek na podstawie podanych przykładów.
3.Podajcie kilka swoich przykładów.


4. Odpowiednie przykłady uzasadniające wniosek zapiszcie na tablicy..
5. Dlaczego musimy zapamiętać pisownię wyrazów:
rzadko, rzygać, rzucać, rzodkiewka
6. Uzupełnijcie wniosek..

Grupa V
1.Przypomnijcie sobie zasady pisowni rz.
2.Bardzo uważnie słuchajcie sprawozdań z pracy w grupach swoich kolegów.
3.Czy można uzasadnić pisownię wyrazów?
4. Zapiszcie wyrazy na tablicy, by wszyscy zapamiętali ich pisownię.

ciężki, dążenie, drożdże, duży, dyżur, inżynier, jeż, jeżyny, każdy, krzyżówka, księżyc, łóżko, mężczyzna, mnożenie, mżawka, nożyce, pasożyt, podróż, pożyczka, pożytek, spiżarnia, strażak, wieża, wzwyż, żaden, żarówka, żartować, żarzenie, żądać, żeglarz, żelazko, żeński, żwawo, życiorys, życzenie, żyrandol

Podsumowanie lekcji: Nauczyciel dyktuje krótki tekst dyktanda.
Zadanie domowe: Uczniowie muszą sprawdzić, czy poprawnie zapisali tekst ze słuchu, poprawić błędy korzystając ze słownika ortograficznego i poznanych zasad; uzasadnić pisownię źle napisanych przez siebie ortogramów.

---