GRY I ZABAWY INTEGRACYJNE
W NAUCZANIU POCZĄTKOWYM
Szkoła jest jednym z miejsc i środowisk, w którym dokonuje się rozwój społeczny ucznia. Już w pierwszych latach pobytu w szkole dziecko zdobywa doświadczenia, które mają znaczący wpływ na budowanie jego poczucia wartości, uczą prawidłowej komunikacji, funkcjonowania w grupie, przyswajania określonych umiejętności oraz uruchamiają emocje.
Ważnym i docenianym przez nauczycieli źródłem sprzyjającym rozwojowi społecznemu dzieci są gry i zabawy. Współcześni psychologowie również podkreślają społeczną funkcję zabaw dziecięcych. Zdaniem Elizabeth Hurlock, zabawa „uczy dawać, brać, dzielić się współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie”, jest więc ważnym czynnikiem kształtowania osobowości i narzędziem przystosowania społecznego. Podobnie twierdzi francuski psycholog Jean Chateau, który zwraca uwagę na humanistyczne wartości zabaw . Zdaniem E. A. Arkina zabawa wypełnia i przenika całe życie dziecka, bo znajdują w niej ujście jego uczucia i pragnienia, ciekawość i wyobraźnia. Zabawa nie jest „przelotną zachcianką”, lecz zjawiskiem odpowiadającym możliwościom życiowym dziecka, a zarazem niezbędnym dla jego ogólnego rozwoju, gdyż „kształtuje i organizuje osobowość dziecka, wzbogaca i doskonali jego siły fizyczne i psychiczne, rozbudza w nim dziarskość, wypełnia radością życia i wiarą w siebie”. Natomiast Stefan Szuman twierdził, iż „zabawa jest niczym innym, jak żarliwym zainteresowanym, nieświadomym swego celu, a równocześnie przyjemnym uczeniem się”. Na podstawie przedstawionych definicji można stwierdzić, że w toku zabawy dziecko zdobywa różne wiadomości i umiejętności i zaspokaja potrzebę działania. Zabawa jest tą formą aktywności, która sprawia dziecku radość.
Podobne znaczenie mają zabawy oparte na pewnych zasadach (przepisach) czyli gry. Przepisy te regulują układ i podział sił bawiących się grup dzieci. Każde dziecko w takiej zabawie ma swoją „pozycję” uzgodnioną z pozycją innych uczestników zabawy. Tego rodzaju zabawy zespołowe mają charakter współzawodnictwa, rywalizacji.
Obecnie jestem wychowawczynią trudnej pod względem wychowawczym klasy stąd zagadnienie integracji zespołu stało się dla mnie jednym z najważniejszych celów jaki założyłam sobie w mojej pracy wychowawczej do realizacji. Bardzo pomocne w osiągnięciu tego celu okazały się gry i zabawy integracyjne. Stosowanie ich wpłynęło na wytworzenie się w mojej klasie jeszcze bardziej otwartej atmosfery oraz na większe zdyscyplinowanie zespołu.
Celem zabaw i gier integracyjnych, co wynika z ich nazwy, jest integracja zespołu osób, które mają razem coś zrobić, czegoś doświadczyć lub po prostu przebywać ze sobą pewien okres czasu. Służą one rozwojowi grupy, a więc uczą współpracy, wrażliwości na innych, budują poczucie zaufania. Mają także wpływ na rozwijanie porozumienia w klasie oraz wykształcenie się poczucia bezpieczeństwa.
Każdy nauczyciel ma swój wypróbowany zestaw zabaw, który stosuje na co dzień w pracy. Mój repertuar gier i zabaw rozszerzyłam o nowe i ciekawe przykłady, które znalazłam w książce pani Małgorzaty Jachimskiej pt.„Grupa bawi się i pracuje” oraz w opracowaniu pani Jolanty Rojewskiej pod tym samym tytułem. Stosuję je dość często wygospodarowując w toku zajęć na nie celowo czas lub kiedy grupa wykazuje brak energii, jest zmęczona i przy różnych okazjach. Urozmaicały one także nasz program na zabawach andrzejkowych i balikach karnawałowych.
Podczas stosowania w swej pracy z dziećmi wybranych przykładów zabaw i gier wypracowywałam sobie jednocześnie pozytywne i akceptujące nastawienie do klasy. Wpłynęło to po czasie na lepsze nasze porozumienie. Pracowałam również nad zmianą hierarchizacji w klasie, gdzie osoba nauczyciela przestaje być najważniejszą. Starałam się oddawać odpowiedzialność innym członkom grupy, co przyznaje nie było i nie jest nadal dla mnie najłatwiejszym zadaniem. Próbowałam zaakceptować wszystkie pytania od grupy i fakt, że mój sposób myślenia nie każdemu odpowiada. Wierzę, że dzięki tej pracy jeszcze bardziej wykształciłam w sobie umiejętność bycia pomocną, akceptującą i ciepłą liderką zespołu.
Z moich obserwacji wynika, że dzieci chętnie biorą udział w formach zabawowych. Zdarzają się jednak osoby w klasie, które nie są zainteresowane wszystkimi proponowanymi przeze mnie zabawami. Nigdy nie próbowałam zmuszać tych dzieci do wzięcia udziału w danej formie aktywności. Staram się każdemu dawać wolny wybór, prawo do odmowy.
Dzieci biorąc udział w tych zabawach doskonalą chód, bieganie, skoki, rzut, mocowanie się. Ta aktywność sprawia im dużo radości i przyjemności. Podczas zabaw następuje też większa koncentracja uwagi na zadaniu niż na sobie, co z kolei sprzyja spontaniczności.
W mojej klasie dzieci często biorą udział w takich zabawach jak : Rzeźby, Ludzie do ludzi, Ślepcy, Gra w imiona, Zaczarowany staw, Okręt, Otwarty krąg, Wszyscy ci, którzy……, Walki kogutów i innych. Dzieci bardzo je lubią i chętnie w nich uczestniczą.
Po zakończeniu zabawy staram się poznać odczucia biorących w niej udział dzieci. Jest to czas podzielenie się tym co było dla kogoś trudne, miłe, ważne.
Ze względu na ogromne znaczenie w edukacji wczesnoszkolnej tej formy aktywności jaką jest zabawa będę się starała jak najczęściej wykorzystywać ją na zajęciach. Pragnę nadal poszerzać mój zbiór zabaw. Mam również nadzieję, że przedstawione przeze mnie walory aktywności zabawowej jeszcze bardziej zachęcą nauczucieli do jej stosowania na zajęciach.
Przykłady zabaw, które stosuję w swojej pracy z dziećmi.
Lustra
Uczniowie stoją w kole i obserwują osobę prowadzącą, która bardzo powoli porusza się, najpierw samymi rękami, potem włącza inne części ciała i twarz. Inni poruszają się wraz z nią, zachowując się jak odbicia w lustrze. Prowadzący wykonuje ruchy bardzo wolno, np. podnosi ręce na wysokość oczu licząc do dziesięciu. Na koniec można przeprowadzić rozmowę na temat różnicy pomiędzy odczuciami osoby prowadzącej i lustrzanego odbicia.
Pomnik grupy
Dzieci siadają w kole. Jeden uczeń wychodzi na środek i przyjmuje pozycję, zastygając w „posąg”. Grupa nadaje rzeźbie tytuł. Następny uczeń dołącza do osoby stojącej na środku i dodaje swój układ do pierwotnej rzeźby. Dzieci nadają jej nowy tytuł. Można kontynuować tworzenie rzeźby tak długo, póki nie powstanie pomnik całej grupy.
Łańcuch przyjaźni
Dzieci chwytają się za ręce, tworząc długi łańcuch przyjaźni. Osoba, która jest na początku łańcucha wykonuje polecenia podawane przez prowadzącego ( np. prowadź łańcuch powoli,
prowadź w całkowitej ciszy, prowadź szybko, prowadź skacząc na jednej nodze, prowadź w rytm melodii itp.) Polecenia podawane są szybko i po chwili następuje zmiana prowadzącego.
Okręt
Uczniowie stoją na środku sali zwróceni w jednym kierunku. Prowadzący podaje na zmianę komendy, np.:
- lewa burta - dzieci biegną na lewą stronę sali,
- prawa burta - dzieci biegną na prawą stronę,
- rufa - dzieci biegną do tyłu sali,
- dziób - dzieci biegną do przodu,
- pokład - dzieci stoją w miejscu, nikt nie może się poruszyć.
Po każdej komendzie odpadają osoby, które najpóźniej ją wykonały lub pomyliły się. Duże tempo zabawy.
Ludzie do ludzi
Dzieci dobierają się parami. Osoba, która nie ma pary, kontroluje wykonanie i kieruje pracą dzieci mówiąc np.: nos do nosa, plecy do pleców, ręka do nogi itp. Kiedy powie: ludzie do ludzi, każdy uczeń zmienia swojego partnera. Zmienia się także osoba wydająca polecenia. Osoba, która zostanie bez pary, kontynuuje zabawę.
Ślepcy
Uczniowie siadają w kręgu i każdy otrzymuje numerek. Jedna lub więcej osób zostaje „ślep-cami” i stoją w kręgu . „Ślepiec' wywołuje dwa dowolne numery. Osoby z tymi numerkami wstają i starają się przejść na drugą stronę kręgu, a „ślepiec” próbuje ich dotknąć. Osoba dot-knięta staje na miejscu „ślepca” i przejmuje jego zadanie. Uczniowie zachowują ten sam nu-merek przez cały czas trwania zabawy.
Rzeźby
Uczniowie dobierają się w pary i ustalają, kto będzie osobą A, a kto osobą B. Osoba A stoi spokojnie, a osoba B kształtuje ją tak, jakby była z gliny, robiąc z niej posąg. Następnie rzeź-biarze przechodzą po sali i oglądają inne rzeźby. Mogą dokonać poprawek przy dowolnej rzeźbie. Wracają potem do swojej rzeźby i zastanawiają się czy chcą jeszcze coś poprawić. Nadają rzeźbie imię lub tytuł. Dzielą się swoimi refleksjami na temat swojej rzeźby.
Zaczarowany staw
Uczeń z zasłoniętymi oczami stoi w środku. Pozostali uczniowie poruszają się dookoła niego do momentu, kiedy powie on: zaczarowany staw. Wtedy osoba z zasłoniętymi oczami zaczy-na poruszać się wśród nieruchomych postaci i dotyka twarzy pierwszego napotkanego ucznia, zgadując, kto to jest. Jeśli odgadnie, zdejmuje opaskę z oczu. W przeciwnym razie próbuje od nowa.
Otwarty krąg
Dzieci siadają w kręgu. Każde z nich kończy zdania:
- najlepsza rzecz, która zdarzyła mi się w tym tygodniu …………
- gdybym był zwierzęciem, to byłbym …..bo ….
- gdybym był owocem, to byłbym … bo ….
- gdybym był kwiatem to byłbym .... bo …..
- gdybym był sławną osobą, to byłbym …. bo…
- chciałbym napisać książkę o ……….
- od grupy oczekuję ……………..
- lubię gdy ………….
Wszyscy ci, którzy ………
Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach. Jeden uczestnik zabawy jest bez krzesła i staje w środku kręgu. On podaje hasła np.: wszyscy ci, którzy lubią zupę pomidorową. Wstają wtedy te oso-by, które lubią zupę pomidorową i muszą zmienić swoje dotychczasowe miejsce. Osoba wydająca polecenia korzysta z okazji i w trakcie chwilowego zamieszania zajmuje wolne miejsce.
Inne polecenia:
- wszyscy ci, którzy mają na sobie coś czerwonego,
- wszyscy ci, którzy lubią cukierki,
- wszyscy ci, którzy mają siostrę,
- wszyscy ci, którzy mają długie włosy,
- wszyscy ci, którzy mają rower itp.
Walki kogutów
Uczniowie dobierają się parami. Zakładają ręce do tyłu i próbują wytrącić z równowagi swo-jego partnera. Następnie pary chwytają się pod rękę na haczyk (wolna ręka z tyłu). Skacząc na jednej nodze walczą z drugą parą. Potem trójki przeciwko trójkom, czwórki przeciwko czwór-kom itd., aż dwa rzędy będą się przepychać. Prowadzący przypomina dzieciom o zachowaniu bezpieczeństwa podczas zabawy.
Gra w imiona
Dzieci siadają w kręgu. Pierwsza osoba mówi nazywam się… . Następna mówi: nazywam się …., a to jest …… i wskazuje swojego poprzednika. Przedstawiają się wszyscy siedzący w kręgu. Przy drugim okrążeniu do imienia można dodać coś charakterystycznego o danej oso-bie, np.: jestem wesoła Ania, a to jest smutny Miłosz.
Bibliografia:
Małgorzata Jachimska „ Grupa bawi się i pracuje” Oficyna Wydawnicza UNUS
Wałbrzych 1994 r.
Jolanta Rajewska „ Grupa bawi się i pracuje” Oficyna Wydawnicza UNUS
Wałbrzych 2000 r.
Maria Żebrowska „ Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”
Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1979 r.
Małgorzata Wróbel
Szkoła Podstawowa nr 2
w Murowanej Goślinie
Zabawa integracyjna „Uściśnij dłoń”
Uczestnicy chodzą swobodnie po sali, prowadzący podaje im kolejne instrukcje :
- uściśnij jak najwięcej dłoni,
- stańmy w kręgu, weźmy się za ręce i zróbmy fale,
- stańmy w ciasnym kręgu zróbmy jednocześnie przysiad.
2. „Zaczarowane ludziki”
Dzieciom biegają po sali, rozmawiają, lub podśpiewują. Na słowo magiczne, np. "bum"- zatrzymują się jak przerażone w tej pozycji, w jakiej się wcześniej znajdowały.
3. Podawanie przedmiotu
Uczniowie stają w kole zwróceni twarzami do siebie. Prowadzący podaje woreczek
z grochem, który uczestnicy przekazują sobie tak, jakby ten przedmiot był: bardzo ciężki, gorący, kruchy, cuchnący, lepki itp. Prowadzący zmienia polecenia po każdej rundce.
4. Chodzenie
Uczestnicy chodzą swobodnie po sali. Prowadzący zmienia, co jakiś czas polecenia, np.:
-chodzimy jak ludzie bardzo zmęczeni, smutni, radośni
-chodzimy z otwartym parasolem pod wiatr, skacząc po kamieniach, po gorącym piasku
-tworzymy „Ministerstwo Głupich Kroków” -każdy wymyśla śmieszny sposób chodzenia
5. Wyścigi konne
Dzieci siedzą na dywanie w siadzie skrzyżnym, słuchają relacji nauczyciela z wyścigów konnych i wykonują wszystkie gesty za nauczycielem:
Konie podchodzą do startu /wolno, miarowo uderzają dłońmi o kolana, raz w lewe, raz
w prawe/ jeden kuleje /jedno dziecko uderza niemiarowo/.
Bomba w górę - bum! /dzieci wyraźnie wymawiają BUM! unosząc jedną dłoń w górę/.
Poszły /bardzo szybko uderzają dłońmi o kolana raz w prawe, raz w lewe/,
Zakręt w prawo / ostro przechylają się w prawo nie przestając uderzać w kolana/,
zakręt w lewo /przechylają się w lewo/.
Przeszkoda /wymawiając HOP! Udają przeskok przez płot (ręce ułożone jak w skoku do wody)/.
Konie pędzą po moście /pięściami uderzają w piersi/, po wodzie /pięściami uderzają o napuszone policzki/, rów z wodą /wymawiają PLUM! uderzając dłońmi o podłogę/.
Biegną dalej /cały czas szybko uderzając dłońmi o kolana/.
Meta już blisko, kto będzie pierwszy? /dzieci uderzają coraz szybciej/.
Meta! /dzieci padają zmęczone/.
6. „Masaż”
Wieje wietrzyk : fiu, fiu, fiu (dmuchamy w jedno i drugie ucho dziecka)
Kropi deszczyk : puk, puk, puk (delikatnie stukamy palcami)
Deszcz ze śniegiem : chlup, chlup, chlup ( uderzamy dłońmi zwiniętymi w miseczki)
A grad w szyby : łup, łup , łup (lekko uderzamy pięściami w plecy dziecka)
Świeci słonko : ruchem okrężnym gładzimy plecy dłonią
Wieje wietrzyk : dmuchamy we włosy
Pada deszczyk : stukamy palcami.
Czujesz dreszczyk? : leciutko szczypiemy w kark.
7. „Figurka”
Dzieci tańczą w parach w rytm muzyki. Gdy muzyka ucichnie, tańczące pary
zastygają w bezruchu tworząc "skamieniałą figurkę".
8. „Wycieczka” ( cel: lepsze poznanie w grupie )
Wybieramy się na wycieczkę i każdy coś pakuje do plecaka.
Każdy pakuje jedną rzecz na pierwszą literę swojego imienia i mówi co spowodowało, że
wybrał właśnie to np. „Ja Basia zabieram na wycieczkę bułeczkę dlatego, że nie wiem czy
nie będę głodna” - i podajemy plecak osobie po swojej lewej stronie itd.
9. „Domino”
„Domino” to gra polegająca na łączeniu takich samych elementów.
Prowadzący staje w środku koła i mówi: „Jestem pierwszym elementem domina. Proszę do
siebie kogoś kto, tak jak ja, … lubi wesołe piosenki”. Kto pierwszy chwyci prowadzącego
za rękę wygrywa i teraz on zaprasza kogoś o podobnych upodobaniach. Ostatnia osoba
zamyka krąg i łączy nas wszystkich.
10. „Taniec integracyjny z czapeczką”
Gra muzyka. Dzieci ustawione są w kręgu. Prowadzący zakłada na głowę czapeczkę
i tańcząc wykonuje jakieś charakterystyczne ruchy - pozostali naśladują go. W pewnym
momencie przekazuje czapeczkę w lewą stronę. Teraz osoba posiadająca czapeczkę
wymyśla jakiś ruch a wszyscy go naśladują. Zabawa trwa aż czapeczka wróci do
prowadzącego.
11. „Moje miejsce”
Dzieci siedzą w kole po turecku. W kole robimy przerwę i uzyskujemy wolne miejsce.
Na puste miejsce osoby siedzące z 2 stron mogą kogoś zaprosić, kogo chcą mieć przy
sobie, kogo lubią. Warunek to: powiedzenie „Moje miejsce” i klepnięcie ręką w puste
miejsce. Jeśli 2 osoby jednocześnie klepną i powiedzą w równym czasie, muszą ustalić
między sobą, kogo zaproszą. Osoba zapraszana zwalnia miejsce i zabawa toczy się dalej.
12. „Nieostrożne żabki”
Dzieci siedzą w kręgu z opuszczonymi głowami. Jedno dziecko cichutko kumka. Pozostałe milczą. Wybrane dziecko - bociek stoi poza kręgiem, słucha skąd dochodzi głos i stara się wskazać dziecko będące nieostrożną żabką. Jeśli odszuka żabkę zajmuje jej miejsce.
13. „Kąpiel"
Każde dziecko otrzymuje kartonik z nazwą jednego z przyborów potrzebnych do mycia.
Nazwy mogą się powtarzać. Wymienione nazwy np. gąbka, szczotka, mydło, kubek,
pasta, zamieniają się miejscami. Na hasło "Kąpiel" wszyscy uczestnicy zabawy
zamieniają się miejscami.
14. „Pantomima”
Uczestnicy siedzą w kręgu. Jedna osoba wychodzi na środek i naśladuje wykonywanie
jakiejś czynności np. jedzenie lodów, wchodzenie po schodach, mycie okna, szycie itd.
Uczestnicy odgadują jaka to czynność. Kto odgadnie wchodzi do środka i naśladuje co
innego.
15. "Zgadnij - czyje słyszysz imię"
Jedno dziecko opuszcza krąg z poleceniem, aby po powrocie odgadło, jakie imię słyszy.
Pod jego nieobecność wybieramy imię dziecka z sali np. Kamil. Dzielimy je na sylaby
Ka - mil. Na dany znak, dzieci w dwóch grupach skandują jednocześnie sylaby wybranego
imienia. Jeżeli zgadujący trzykrotnie poniesie porażkę w odgadywaniu, daje fant.
16. "W domu kipi mleko"
Jedna osoba staje w środku i wskazując na wybrane przez siebie dziecko szybko mówi
"W domu kipi mleko". Zanim skończy, wskazana osoba musi powiedzieć imię dziecka
siedzącego po prawej. Jeśli się pomyli lub nie odpowie, idzie do środka.
17. „Podium”
Każdy próbuje znaleźć cechę wspólną łączącą trzy osoby z grupy. Kto taką znajdzie,
wówczas wywołuje dane osoby na środek. Pozostali muszą odgadnąć, jaka to cecha.
18. „Dodaj swój ruch"
Grupa siedzi w kręgu. Osoba zaczynająca wstaje i pokazuje jakiś ruch. Następnie osoba
siedząca po lewej stronie powtarza ruch i dodaje swój. Gra odbywa się bez słów. Jeśli ktoś
się odezwie lub ominie ruch, daje fant.
19. „Lubię ciebie”
Na plecy uczestnicy przyklejają kartki z napisem: „Lubię ciebie za to...”,. Następnie
przechodząc, anonimowo wpisują na kartki własne opinie. Zaznaczamy, że informacje
mają dotyczyć tylko dobrych cech. Ćwiczenie trwa tak długo, aż wszyscy otrzymają
informacje na swój temat. Następnie każdy odczytuje zdania ze swojej kartki. Kto chce,
czyta głośno. Rozmawiamy o tym, jakie odczucia wzbudziło to ćwiczenie.
20. „To lubię”
Na przygotowanych kartkach wypisujemy pionowo litery swojego imienia i szukamy do
nich odpowiedniego wyrazu np. nazwy, wydarzenia, rzeczy, które lubię.
Na przykład:
G - gości
O - ogród botaniczny
S - siedzenie przed komputerem
I - irysy
A - arbuzy
21. „Perskie oko”
Dzieci tworzą dwa koła - koło wewnętrzne to osoby siedzące na krzesłach, koło zewnętrzne to osoby stojące za krzesłami. Osoba stojąca w środku koła ,,puszcza oko” do jednej
z siedzących, ta szybko wstaje i stara się uciec na środek koła. Osoba stojąca na zewnątrz łapie ją starając się nie dopuścić do ucieczki. Jeżeli siedzącej uda się dotrzeć do środka koła zamienia się miejscami z osobą ,,puszczającą oko”.
22. ,,Krążące pudełko”
Dzieci stoją w kole. W czasie trwania muzyki krąży pudełko. gdy muzyka milknie osoba u której pudełko się znajduje, wyjmuje jeden los, na którym zapisane jest zadanie. Należy zadanie wykonać i zabawa zaczyna się od początku. (Przykładowe zadania: zaszczekaj jak mała psinka, złóż życzenia wybranej osobie, podaj rękę wszystkim osobom, których imię zaczyna się na P itd.)
23. „Pociąg”
Uczestnicy siedzą w kręgu, osoba prowadząca staje w środku. Osoba prowadząca porusza się po okręgu, naśladując jakiś środek lokomocji, np. samochód, pociąg, statek itp. Zatrzymuje się przed kilkoma osobami, daje im znak i one ruszają za nim, naśladując ten sam pojazd. Kiedy w ruchu jest już 6-10 uczestników, osoba prowadząca woła: zmiana i wszyscy włącznie z nią starają się usiąść na krzesłach. Ten, kto zostaje bez krzesła zaczyna zabawę od początku naśladując inny pojazd.
24. „Klapnięte baloniki”
Dzieci stoją zgięte w pasie, głowy opuszczone, ręce luźno wiszące, mruczą coś do siebie czy narzekają. Na umówiony znak podrywają się - wyprost całego ciała, ręce w górę i mocny krzyk, taki, jaki w tej chwili właśnie wypełnia dziecko. Ćwiczenie trzeba powtórzyć kilka razy.
25. „Stonoga”
Dzieci wędrują ustawione jedno za drugim. Śpiewają piosenkę „Idzie sobie stonoga”. Po zatrzymaniu dziecko prowadzące woła - prawa noga - wszyscy pokazują prawą nogę, potem woła - lewa noga - wszyscy pokazują. Z kolei grupa liczy raz…dwa…trzy… i w tym czasie prowadzący biegnąc wzdłuż „stonogi” musi znaleźć się na końcu. Zabawa rozpoczyna się na nowo, prowadzi kolejna osoba w rzędzie.
26. „Cebula”
Uczestnicy ustawiają się w dwa równoliczne koła, twarzami do siebie. Witają się ze sobą. Następnie wykonują polecenie prowadzącego i żegnają się. Przykładowe zadania: (uśmiech, podanie ręki, powiedz co jadłeś na śniadanie, powiedz jakiś komplement, ulubiony przedmiot, ulubione zwierzę).
Opracowała Bożena Buszczak
8