Rzeźba okresu klasycznego
Rzeźbę klasycyzmu tworzono również pod wpływem odkryć archeologicznych w Italii i fascynacji rzeźbą antyku. Poszukiwano harmonii proporcji i ideału piękna, dążąc do efektu wirtuozerii technicznej w ulubionych gatunkach marmuru. Realizowano tematykę mitologiczną, alegoryczną i portretową, wykonywano monumentalne kompozycje figuralne, troszczono się o precyzyjny detal architektoniczny. Najwybitniejszymi mistrzami dłuta byli: Włoch A. Canova (Paulina Borghese jako Wenus) oraz Duńczyk B. Thorvaldsen, pracujący w Rzymie twórca nurtu silnie antykizującego (pomnik księcia J. Poniatowskiego w Warszawie, pomnik Kopernika tamże, nagrobek W. Potockiego w katedrze na Wawelu). We Francji - J.A. Houdon, w Niemczech - J.G. Schadow (kwadryga na Bramie Brandenburskiej w Berlinie), w Anglii - J. Flaxman, w Polsce - A. Le Brun, G. Monaldi, J. Tatarkiewicz.
Canova Antonio (1757-1822), włoski rzeźbiarz, czołowy przedstawiciel klasycyzmu. Przez współczesnych uważany za najwybitniejszego rzeźbiarza wszech czasów. Uczył się i początkowo działał w Wenecji. Od 1781 czynny głównie w Rzymie. Tworzył także w Wiedniu i Paryżu (1802). W 1810 prezydent Akademii św. Łukasza w Rzymie. 1815 w Londynie. Nawiązywał do rzeźby hellenistycznej. Rzeźby Canova cechuje wywodzący się z rokoka wdzięk, płynny i miękki modelunek i urzeczenie pięknym, smukłym młodzieńczym ciałem. Pierwsze wybitne realizacje Canova to nagrobki papieży Klemensa XIV (1783-1787) i Klemensa XIII (1787-1792). Podejmował głównie tematy mitologiczne (Amor i Psyche 1792, Wenus i Mars 1815-1822). 1801 wyrzeźbił Perseusza z głową Meduzy. Portretując osoby współczesne, przedstawiał je w mitologicznym kostiumie (np. znajdująca się w pałacu w Łańcucie rzeźba H. Lubomirski jako Amor 1786). W okresie 1805-1807 przedstawił siostrę Napoleona P. Borghese jako Wenus, a 1811 wyrzeźbił Napoleona jako Apollina Belwederskiego. W latach 1813-1816 powstała grupa Trzech Gracji. Wykonywał liczne popiersia portretowe (np. Napoleon jako Pierwszy Konsul 1802). W pomnikach nagrobnych stosował biały marmur. W nagrobku arcyksiężnej Marii Krystyny (1798-1805) w kościele Augustianów w Wiedniu stworzył wzór klasycystycznego grobowca. Spopularyzował typ nagrobka w formie gr. steli z płaskorzeźbą opłakującej osoby przed cokołem z popiersiem zmarłego (nagrobek G. Volpato w kościele S. Apostoli w Rzymie 1806-1807). Miał wielu uczniów i mnóstwo naśladowców. Zdominował rzeźbę europejską schyłku XVIII i pocz. XIX w.
Flaxman John (1755-1826), angielski rzeźbiarz i rysownik okresu klasycyzmu, projektant dekoracji ceramiki J. Wedgwooda, autor pomników H. Nelsona i J. Reynoldsa w katedrze św. Pawła w Londynie (1807), W. Colinsa w katedrze w Chichester, ilustrator Iliady i Odysei.
Houdon Jean Antoine (1741-1828), francuski rzeźbiarz, uczeń m.in. J.B. Pigalle'a, działał głównie w Paryżu jako twórca posągów mitologicznych i alegorycznych, wsławił się jako świetny portrecista, dzięki wyjątkowej umiejętności psychologicznej charakterystyki modela. Inne cechy to: prostota kompozycji, poczucie realizmu. Pracował też w Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Prace m.in.: Morfeusz (1777), Diana (1780), Minerwa, portrety: Diderota (1771), Moliera (1776), Rousseau (1779), Franklina (1779), Woltera (1778-1781), pomnik G. Waszyngtona (1792).
Le Brun, Lebrun, Charles (1619-1690), malarz francuski, współtwórca stylu Ludwika XIV, realizator polityki kulturalnej króla-słońce, organizator życia artystycznego, malarz królewski od 1662, kustosz królewskich zbiorów sztuki, dyrektor manufaktury gobelinów, autor wzorników ornamentalnych i wyrobów rzemiosła. Jako malarz kształcił się u S. Voueta i N. Poussina, jako dekorator realizował zasady dojrzałego baroku włoskiego z dążeniem do przepychu i monumentalizmu, ujętego jednak w ramy klasycyzmu francuskiego. Jego działalność stała się podstawą rozwoju akademizmu we Francji. Prace m.in.: plafon w Galerii Heraklesa w Hotelu Lambert w Paryżu (1650), dekoracje w pałacu Vaux-le-Vicomte (1658-1661), Galerii Apollina w Luwrze, Galerii Zwierciadlanej, Salonów Wojny i Pokoju w Wersalu. Malował obrazy sztalugowe o tematyce religijno-alegorycznej i historycznej: Adoracja pasterzy, Kanclerz Séguier.
Schadow Johann Gottfried (1764-1850), niemiecki rzeźbiarz i grafik. Przedstawiciel klasycyzmu. Studiował w Berlinie i u A. Canovy w Rzymie. Od 1788 nadworny rzeźbiarz w Berlinie, od 1816 był dyrektorem tamtejszej Akademii. Uprawiał rzeźbę pomnikową, nagrobkową i portretową, tworzył też akty. Najsłynniejsze dzieło: Kwadryga Zwycięstwa ustawiona 1793 na Bramie Brandenburskiej w Berlinie. Ponadto: Odpoczywająca (1826), pomnik nagrobny A. von der Marka (1789-1790), Fryderyk Wielki (1793), grupa Następczyni tronu Luiza i księżniczka Fryderyka (1794-1797).
Rauch Christian Daniel (1777-1857), wybitny niemiecki rzeźbiarz, autor projektu pomnika Wiktorii w Dąbroszynie. Do najwybitniejszych jego dzieł należą: pomnik Fryderyka II na koniu w Berlinie na Unter der Linden, grobowiec królowej Luizy w mauzoleum w parku pałacu Charlottenburg i inne. Rauch jest także autorem pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego znajdującego się w Złotej Kaplicy katedralnej w Poznaniu.
Thorvaldsen Bertel (1768 lub 1770-1844), rzeźbiarz duński, jeden z czołowych przedstawicieli klasycyzmu. Studia odbył w ASP w Kopenhadze, jego styl ukształtował się ostatecznie podczas pobytu na stypendium w Rzymie (od 1797). Tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej, historycznej, religijnej oraz pomniki i popiersia portretowe. Wpłynął w znaczącym stopniu na rozwój europejskiej rzeźby XIX w. Zdobył dużą popularność w Polsce - jego uczniem był m.in. J. Tatarkiewicz. Niektóre prace: Jazon (1803), Ganimedes i orzeł (1817), Chrystus (1821), pomniki księcia J. Poniatowskiego (1826-1832) i M. Kopernika (1827-1830), grobowiec papieża Piusa VII w bazylice Świętego Piotra w Rzymie (1824-1831) i W. Potockiego w katedrze na Wawelu (1833-1835).
Romantyzm
Rude François (1784-1855), rzeźbiarz francuski. Kształcił się w Paryżu pod kierunkiem P. Cartelliera. W 1812 zdobył Prix de Rome. 1815-1827 przebywał, jako bonapartysta, na wygnaniu w Brukseli. Wczesna twórczość Rude'a ma charakter klasycystyczny (klasycyzm). Ok. 1830 artysta stał się reprezentantem romantyzmu. Sławę zawdzięczał płaskorzeźbie Marsylianka z 1836 w Łuku Triumfalnym na Place de l'Etoile (obecnie de Gaulle'a) w Paryżu. Inne ważniejsze prace: popiersie J.L. Davida (1831), Prometeusz ożywiający sztuki (1833-1835), Chrzest Chrystusa (1837-1841), Napoleon budzący się do nieśmiertelności (1847), pomniki: Joanny d'Arc (1845-1852), marszałka M. Neya (1852-1853).
Poł. XIX w.
Carpeaux Jean-Baptiste (1827-1875), francuski rzeźbiarz, najwybitniejszy przedstawiciel rzeźby neobarokowej i jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy XIX w. Uczeń F. Rude'a i F.-J. Dureta. Tworząc liczne studia z natury, starał się uchwycić “wibracje” życia. Studiował rzeźby Michała Anioła. Wydobywał cechy charakterystyczne modela i jego psychikę nie tylko wyrazem twarzy, ale i szczegółami stroju. Pokazywał ludzi sztuki i arystokratów w ich codzienności i zwyczajności (np. Poetę bretońskiego z około 1874 z cygarem w ustach). Liczne odlewane w brązie popiersia portretowe odznaczały się dynamiczną, światłocieniową fakturą i indywidualizmem. Wyrzeźbił grupę Ugolino z dziećmi (1859-1861), gdzie połączył realistycznie ujęte cierpienie z romantycznym patosem. Najbardziej znane są jego malownicze i pełne życia paryskie dzieła: płaskorzeźba Triumf Flory (ukończona 1865) na fasadzie Luwru, wielopostaciowa grupa Taniec na fasadzie gmachu opery (1866-1869) i fontanna Cztery części świata w Ogrodzie Luksemburskim (1869-1872). Tworzył także grafiki i - rzadko - obrazy.
Dalou Aimé-Jules (1838-1902), francuski rzeźbiarz. Uczeń J.-B. Carpeaux. Obok C. Meuniera był głównym przedstawicielem rzeźby realistycznej. Jego twórczość ma charakter dwutorowy: tworzył realistyczne rzeźby o tematyce społecznej (nie ukończony projekt Pomnika pracy, przedstawiający robotników różnych zawodów, ok. 1889-1898), a jednocześnie wykonywał alegoryczne rzeźby pomnikowe nawiązujące do baroku. W okresie 1879-1899 wykonał pompatyczny pomnik Triumf Republiki, umieszczony na Place de la Nation w Paryżu. Pomnik przedstawiał postać młodej kobiety (symbolizującej Republikę), w zwiewnej szacie i w czapce frygijskiej na głowie, stojącą na kuli ziemskiej, umieszczonej na wozie ciągniętym przez dwa lwy. Wozem kieruje Wolność, Praca i Sprawiedliwość, a za nimi kroczy Dobrobyt. Był to wówczas największy na świecie pomnik odlany w brązie (22 m długości, 12 m wysokości, 8 m szerokości, wysokość poszczególnych figur dochodziła do 5 m). Tworzył także popiersia portretowe, w których ukazywał naturalistyczne szczegóły twarzy i terakotowe rzeźby sentymentalno-rodzajowe (Radość matczyna 1872, Bretońska chłopka karmiąca dziecko 1873). W 1890 wykonał pomnik E. Delacroix w Paryżu.
Rodin August (1840 - 1917), francuski rzeźbiarz. W swoich pracach łaczył elementy symbolizmu i impresjonizmu. Do jego najbardziej znanych dzieł należą: Myśliciel, 1902, Pocałunek, 1893, Brama Piekieł. Rodin uczył się u dwóch bardzo zdolnych rzeźbiarzy Antoiniego Louisa Bareya i Jeana Bapstisty Próbował podjąć studia na wyższej uczelni artystycznej (Beaux Arts). Ostatecznie został przyjety do szkoły kształcacej rzemieślników w zakresie tworzenie dekoracyjnych rzeźbień. Po zakończeniu szkoły podjał pracę w Belgii. Jedna z jego pierwszych prac (The Age of Bronze) była tak realistyczna, że artysta został posądzony o wykonanie odlewu na podstawie innej pracy.
WELOŃSKI Pius (1849-1931) był jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich hołdujących zasadom akademickim. Szczególny wpływ wywarły nań studia w Akademii petersburskiej, skąd wyniósł biegłą znajomość rzeźbiarskiego warsztatu oraz skłonność do łączenia realistycznej formy z odwoływaniem się do form historycznych. W trakcie studiów, zgodnie z wymogami Akademii, podejmował głównie tematy mitologiczne (m.in. WENUS I AMOR NA OLIMPIE - grupa rzeźbiarska nagrodzona w 1877 wielkim złotym medalem i przyznaniem artyście Prix de Rome). Najsłynniejszym dziełem Welońskiego jest posąg GLADIATORA, którego pierwszy model powstał w 1880 w Rzymie. Praca ta zajmuje szczególne miejsce w historii sztuki polskiej XIX w., jest bowiem pierwszym dziełem rzeźbiarskim polskiego artysty, które doczekało się wysokiej oceny na arenie międzynarodowej. Przedstawia szykującego się do walki gladiatora rzymskiego z uniesionym w geście pozdrowienia ramieniem, którego sens dopowiada wyryty na postumencie napis: "Ave Caesar! Morituri te salutant" (Niech żyje Cezar! Idący na śmierć cię pozdrawiają). O popularności GLADIATORA zadecydowała zarówno perfekcja wykonania tej rzeźby, jak i temat nawiązujący do starożytnego Rzymu, którego dzieje cieszyły się pod koniec XIX w. zbiorową fascynacją (dowodem na to jest m.in. sukces malarstwa Henryka Siemiradzkiego oraz powieści QUO VADIS Henryka Sienkiewicza). Polska publiczność, zwracając uwagę na słowiańską fizjonomię wojownika, dopatrywała się ponadto w dziele Welońskiego ukrytego przesłania narodowego. GLADIATOR został wykonany w licznych wersjach, w różnej skali i różnych materiałach; w Warszawie można go oglądać odkutego w marmurze w westybulu gmachu "Zachęty" oraz w odlewie brązowym w Parku Ujazdowskim. Innymi znanymi pracami Welońskiego powstałymi w okresie rzymskim są SCLAVUS SALTANT (NIEWOLNIK TAŃCZĄCY) z 1886 oraz PROMETEUSZ z 1896. Powszechnym uznaniem cieszyły się również powstałe w Rzymie rzeźby o tematyce rodzajowej bądź też nawiązującej do mitologii słowiańskiej, takie jak KALINA (tytułowana też LIGIĄ, 1893) oraz posąg starego barda słowiańskiego pt. BOJAN z 1882.