Rzeźba okresu renesansu w Polsce.

Renesans w Polsce rozpoczyna się w roku 1500 i trwa aż do połowy wieku XVII (1650). Można wyróżnić

trzy fazy:



1500-1550, czyli okres wpływów twórców włoskich na sztukę Polską, szczególnie Krakowską,
powolne wykluczanie sztuki gotyckiej, mecenat królewski;



1550-1600, czyli okres samodzielnej formy renesansowej, nacisk na rzeźbę i architekturę,
wprowadzenie stylu do twórczości cechowej, większa ilość artystów polskiego pochodzenia,
mecenat królewski oraz magnacki, rozszerzenie stylu na cały obszar Polski, duża ilość budowli
świeckich;



1600-1650, czas końca renesansu, zwiększenie wpływów niderlandzkich, ewoluowanie stylu we
wczesny barok (manieryzm), przestój kulturowy w Krakowie na rzecz Warszawy, która w tamtym
czasie staje się stolicą Polski, mecenat Anny Jagiellonki, rozwój zabudowy miejskiej;

Zwłaszcza w pierwszej fazie renesansu na terenach Polski istnieją dwa nurty: dworski i mieszczański.

Pierwszy ulegający w większości wpływom toskańskich artystów, którzy reprezentują typowy włoski
renesans. Drugi kontynuujący gotycką tradycję reprezentowany przez krakowskich artystów.

Najważniejszymi mecenasami tamtego okresu byli:



Król Zygmunt I Stary



Prymas Jan Łaski



Biskup Piotr Tomicki



Hetman Jan Tarnowski



Mikołaj i Krzysztof Szydłowieccy



Król Zygmunt II August



Królowa Anna Jagiellonka



Król Stefan Batory



Hetman Jan Zamoyski

Rzeźba w okresie renesansu jest bardzo ważną dziedziną sztuki i kładzie się na nią duży nacisk. Na

początku wykonywana w drewnie, brązie i kamieniu by potem korzystać z budulców takich jak czerwony
marmur węgierski, piaskowiec, pińczowski kamień. Głównym tematem są nagrobki, ale wykonuje się także
ołtarze, dekoracje wnętrz (np. stropy kasetonowe), medale, portale. Podczas trwania stylu najbardziej
rozwija się rzeźba nagrobkowa.

Pierwszym dziełem, które oddaje innowacyjną formę renesansu jest

architektoniczny nagrobek króla Jana Olbrachta. Składa się on z tumby umieszczonej w
niszy. Występują pionowe podziały (poprzez pilastry pokryte groteską), belkowanie,
gładki architraw, lekko wystający gzyms, archiwolty wypełnione ornamentem, podłucze
z kasetonami.

Najważniejszym dziełem renesansowym w Polsce jest Kaplica Zygmuntowska na Wawelu w

Krakowie powstała w latach 1517 (model), 1519 – 1533. Zawiera ona trzy nagrobki: Zygmunta I Starego,
Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki zrobione z węgierskiego czerwonego marmuru. W Kaplicy jest

ogromna ilość ornamentów, nisze z posągami świętych, medaliony z
popiersiami ewangelistów, ołtarz ze srebrnymi ozdobami (Peter Flötner,
Melchior Baier i Georg Pencz 1535-1538). Została ona wykonana przez
Bartłomieja Berecci, który jest także autorem jednego ze znajdujących się w
niej nagrobków (Zygmunta I). Pozostałe dwa nagrobki są wykonane przez
Santiego Gucci.

Kolejny ważny przykład rzeźbiarski to Baldachim nad grobem Władysława Jagiełły

wykonany z piaskowca przez Jana Cinni w 1519 roku. Jest on wsparty na 8 gotyckich
marmurowych kolumnach i ma gloryfikować Jagiełłę jako niezwyciężonego wodza.

W tamtym okresie powstał także kasetonowy strop w Sali Poselskiej na Wawelu.

Przedstawia on głowy przedstawicieli różnych stanów. Pierwotnie było ich 120 jednakże
po rozbiorach zostało tylko 30. Autorami są Sebastian Tauerbach i Hans Sznycer.

Kolejnym przykładem polskiej rzeźby renesansowej jest efekt

działalności snycerzy czyli „Tryptyk z Pławna” – sześć kwater
opowiadających o życiu bp. Stanisława. Mimo, że sposób rzeźbienia czerpie
dużo z gotyku to samo przedstawienie jest innowacyjne. Tryptyk ma bardzo
dużą wartość historyczną.

Jednym z najwybitniejszych włoskich artystów renesansowych

tworzących w Polsce jest wyżej wymieniony Bartłomiej Berecci – twórca takich dzieł jak:



Nagrobek biskupa Piotra Tomickiego na Wawelu (1524-
1530) z wyraźną inspiracją sztuką florencką. Jest to
nagrobek przyścienny z prostokątną niszą w której znajduje
się sarkofag, na którym wyrzeźbiona została postać biskupa
w pozie sansowinowskiej. W tle płaskorzeźba ukazująca św.
Piotra polecającego Tomickiego św. Marii.



Nagrobek Barbary z Tęczyńskich

Tarnowskiej w katedrze Tarnowskiej (1536) uznawany za najpiękniejszy kobiecy
nagrobek w Polsce. Innowacyjna forma: nawiązanie do frontonu antycznej
świątyni. Nagrobek przyścienny, wiszący z sarkofagiem na którym leży postać w
pozie sansowinowskiej.

Kolejnym świetnym rzeźbiarzem tamtego okresu jest Jan Maria
Padovano, który stworzył:



Nagrobek trzech Janów w Tarnowie (aktualna wersja,
pierwotnie wykonany w warsztacie Berecciego). Jana
Amora – kasztelana krakowskiego, Jana Tarnowskiego

i Jana Aleksandra. Jest to nagrobek przyścienny, wykonany z piaskowca. Z lewej strony
umieszczony został Jan Amor, z prawej Jan Tarnowski – obaj w pozie sansowinowskiej
zwróceni głową w lewą stronę. Pomiędzy nimi na belkowaniu i gzymsie znajdują się
inskrypcje i rzeźba dziecka – Jana Aleksandra.



Pomnik Tarnowskich (1561–1573). Jest to jeden z największych

pomników renesansowych w Polsce (14 metrów wysokości). Konstrukcja
dwukondygnacyjna z centralnymi niszami w których znajdują się sarkofagi Jana
Tarnowskiego i Jana Krzysztofa Tarnowskiego. Nagrobek wieńczy attyka zakończona
figurą Zmartwychwstałego Jezusa Chrystusa. Centralna część pomniku to
prostokątne pole z przedstawieniem hetmana (Jana Tarnowskiego) umieszczone
pomiędzy dwiema kolumnami o porządku toskańskim, które z kolei podtrzymują
ozdobny fryz.



Medale przedstawiające Zygmunta I Starego i

jego żonę Królową Bonę oraz Zygmunta II Augusta (1532).

Ostatnim z wielkich rzeźbiarzy renesansowych obcego pochodzenia jest Santi Gucci, który stworzył

min.:



Płytę Nagrobkową Anny Jagiellonki i Zygmunta Augusta (1574-1575);



Nagrobek Stefana Batorego (1594-1595), którego

fundatorką była Anna Jagiellonka. Został wykonany z białego
pińczowskiego kamienia, czerwonego marmuru węgierskiego
oraz alabastru. Jest trójosiowy, oparty na schemacie łuku
triumfalnego z dekoracyjnym zwieńczeniem. Dwa filary wydzielają
centralną część nagrobka podtrzymując jednocześnie łuki
archiwolt. Pod archiwoltami znajduje się tympanon w obrębie
którego umieszczone zostały trzy herby: Polski, Litwy i Sforzów. W
centralnej części znajduje się płyta nagrobkowa z czerwonego
marmuru ukazująca Stefana Batorego w pozie niemalże
sansowinowskiej ubranego w zbroję, oraz z atrybutami władzy
(berło, korona). Po bokach króla, oddzielone filarami widnieją
przedstawienia spersonifikowanych cnót króla: Roztropności i
Męstwa. Cały nagrobek współgra z architekturą i jest wpisany w
założenia kaplicy w której się znajduje. Jest to typowy przykład
rzeźby z trzeciego okresu renesansu polskiego.



Stalle w Kaplicy Batorego (1595), wykonane z czerwonego marmuru, piaskowca i alabastru;

Najwybitniejszym polskim artystą doby renesansu jest Jan Michałowicz z

Urzędowa. Jego najważniejsze dzieła to Nagrobek Andrzeja Zabrzydowskiego (1560)

oraz Nagrobek Filipa Padniewskiego (1572) w katedrze na Wawelu.
Jego prace charakteryzowały się syntetyczną, zwartą bryłą i
świetnym studium psychologicznym przedstawianych postaci.

Wpływy włoskie miały odwzorowanie w następujących elementach: w typie nagrobka

przyściennego wraz z pozą sansowinowską, rzeźbieniu w kamieniu, miękkim wyrazu formy, rozbudowanej
dekoracyjności roślinnej, kolumnach, a w szczególności w porządkach toskańskim i kompozytowym,
astragalach, inspiracji antykiem, humanizmem, w proporcjach ciała, realizmie, który przeistaczał się
niekiedy w wyidealizowanie, a także w pogłębieniu studia modela o cechy psychiczne. Typowo polskie
pojęcia związane z renesansem to np.: typ nagrobka z postaciami klęczącymi, zwarta bryła, syntetyzm, a
także rozwinięcie realistycznej snycerki i przedstawiania faktów. Najważniejszym elementem polskiego
renesansu jest jednak attyka, stając się w Polsce bardziej charakterystyczna niż w samych Włoszech,
z których została przywieziona.

Klaudia Śmistek 6o