RENESANSOWY WZORZEC OBYWATELA- PATRIOTY W renesansowej Polsce poeci, zgodnie z duchem epoki, tworzyli również dzieła zaangażowane w rzeczywistość, która ich otaczała. Utwory te miały za zadanie pomóc współczesnym w wybraniu swej życiowej drogi oraz zakreślić coraz mniej widoczne granice pomiędzy dobrem i złem. Taki właśnie charakter posiadały dzieła pisane przez takich wybitnych twórców jak Piotr Skarga i Jan Kochanowski. Zbudowany przez nich spójny wzorzec patrioty - obywatela, który pragnę poniżej przedstawić, miał duży wpływ na zachowanie ówczesnej szlachty, a co za tym idzie historię Rzeczypospolitej. Główną, tytułową, cechą jaka powinien odznaczać się u idealny obywatel jest patriotyzm. Umiłowanie ojczyzny, przedstawione we wszystkich bez wyjątku utworach jakie poznaliśmy, było ukazywane w „Kazaniach Sejmowych” Piotra Skargi jako miłość do matki, będącą jednym z przykazań Bożych.W trochę inny sposób u Jana Kochanowskiego, w utworze „Pieśń o spustoszeniu Podola” jako przekazywanie pieniędzy przez obywateli na wojsko zaciężne, mające bronić granic ukochanej ojczyzny, i nie dopuścić do jej hańby, jaką jest utrata niepodległości. Motyw ten pośrednio możemy także w pozostałych dwóch utworach, co opiszę poniżej. Kolejną cechą, jaka powinna być udziałem idealnego obywatela jest cnota. Według twórców cnota powinna być głównym motorem i jednocześnie główną nagrodą za służbę ojczyźnie. Tak rozumianą cnotę możemy bez trudu zauważyć u Kochanowskiego w Pieśni XII („Nie masz i po raz drugi nie masz wątpliwości...”) nie może wziąć szkody\ ani się ogląda na ludzkie nagrody:sama ona nagrodą i płacą jest sobie). Identycznie jest opisana w „Odprawie posłów greckich” , gdzie mówca ostrzega władców Rzeczpospolitej przed zejściem z drogi cnotliwej na prywatę i baczenie na własny zysk, ostrzegając jednocześnie przed pośmiertnym sądem Bożym („A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana, ale i sami macie nad sobą pana,\ któremu kiedyżkolwiek z spraw swych uczynić, poczet macie: trudnoż tam krzywemu wynić”). W „Kazaniu o miłości ku ojczyźnie” Piotra Skargi możemy odnaleźć fragment przyrównujący ojczyznę do statku. We fragmencie tym Skarga z całą siłą swojego krasomówstwa ganił egoizm i pierwszeństwo interesów prywatnych nad państwowymi. Wysuwał dwa argumenty przeciwko takim zachowaniom. Pierwszym z nich była niemoralność takiego postępowania, drugim zaś jego krótkowzroczność. Krótkowzroczność ta spowodować mogła w czasie nieco odleglejszym olbrzymie straty dla cechującego się nią, jak i dla jego pobratymców. Inną cechą, która zawiera się właściwie w dwóch poprzednich, jednak wydaje mi się, że zasługuje na oddzielne opisanie, jest zainteresowanie się przez obywatela sprawami państwa i gotowość służby ojczyźnie. Te tematy są również przesłaniem utworu Piotra Skargi. To właśnie praca dla wspólnego dobra zapewnia wg niego bezpieczeństwo i ratuje alegoryczny statek - ojczyznę przed ogromną siłą oceanu. Kochanowski w swej „Odprawie posłów greckich” ostrzega jednak, przed błędami jakie uczynić może w służbie ojczyzny obywatel.
W innym swym utworze Pieśni XII, z księgi II Kochanowski piszę, że „...jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą ojczyźnie”. Fragment ten jest niezwykle wymowny. Konieczność zainteresowania się przez wzorcowego patriotę, państwem, uwypuklona jest u Kochanowskiego także w „Pieśni o spustoszeniu Podola”, co odnaleźć można w cytowanym już powyżej fragmencie tego utworu. Tu, rolę służby ojczyźnie przejmuje chwalebna i bardzo niepopularna w tamtych czasach praktyka przeznaczania pieniędzy na jej obronę, w formie podatku gruntowego uchwalanego przez sejm. Podsumowując, wzorzec patrioty rozpowszechniony w utworach twórców renesansowej Polski, nie różni się zbytnio od obrazu ideału jaki każdy wśród nas, w mniejszy lub większy sposób jako obywatel naszego wspólnego państwa posiada. Zarówno wzorzec współczesny, jak i renesansowy przedstawia takie piękne uczucia jak patriotyzm, cnota, gotowość służby ojczyźnie. Wszystko to oczywiście powiązane jest z krystaliczną uczciwością i podporządkowaniem swoich korzyści, potrzebom społeczeństwa. Wizja jest piękna, szczególnie w renesansowej scenerii potęgi, bogactwa a jednocześnie wolności, jaka panowała w czasach zwanych później „złotym wiekiem” państwa polskiego. RENESANSOWY HUMANISTA Określenie renesansowego humanisty najbardziej pasuje do Jana Kochanowskiego. Ten renesansowy poeta otrzymał wszechstronne wykształcenie. Studiował w Akademii Krakowskiej, w Królewcu a także w Padwie. Dogłębnie zgłębił tajniki epoki klasycznej. Znał jej literaturę i filozofię, poznał języki klasyczne - łacinę, grekę, hebrajski. Zgodnie z założeniami całej epoki, odwołującej się do antyku, także Kochanowski sięgał do tej epoki. Czerpał z niej nie tylko motywy (np. wojny trojańskiej, Fortuny, Muz, itp.) ale także wracał do gatunków uprawianych w tej epoce. Jego fraszki, pieśni, dramaty i elegie, by wymienić tylko niektóre gatunki, tworzone były zgodnie z antycznymi wyznacznikami. Dostrzec można co prawda pewne odstępstwa od tej reguły (np. łamanie zasady decorum w trenach), lecz zasadniczo poeta pozostał wierny klasycystycznemu ujęciu tych gatunków. Do starożytnych nawiązuje także w ujęciu poety jako indywidualności, postawionej wysoko ponad tłumem. Ma świadomość własnego talentu, własnej wartości. Doskonale zdaje sobie sprawę z własnych zasług dla literatury. Wzorem Horacego "stawia sobie pomnik" i stwierdza, iż pozostaną po nim jego dzieła (podobieństwo do horacjańskiego "non omnis moriar"). Swą wszechstronną wiedzę wykorzystuje do przedstawiania swych filozoficznych poglądów, typowych dla tej epoki. Wielbi on bowiem człowieka, głosi także wartość postawy stoickiej i epikureistycznej. Uważa świat za jedną wielką harmonię, podkreślając jednocześnie wielką wartość natury i wsi. Jak większość twórców tego okresu, był poetą dwujęzycznym. Początkowe utwory pisał po łacinie, by później tworzyć niemal wyłącznie po polsku. W swych dziełach łączy on dwie poprzednie epoki. Tematykę jednak czerpie z pierwszej. W dziełach Kochanowskiego nieustannie przewija się pojęcie człowieka, jego miejsca, wartości. Tak jak większość twórców, Kochanowski skupia się na konieczności poznania praw rządzących przyrodą, na konieczności poznania człowieka. To właśnie on stoi w centrum zainteresowania Kochanowskiego i jego epoki.