PAŃSTWO POLSKIE PO ŚMIERCI BOLESŁAWA CHROBREGO
1. Kryzys państwa. Po śmierci Bolesława Chrobrego tron objął jego syn Mieszko II (1025-1034), który niemal natychmiast się koronował. Ale ten akt nie pokrywał się z międzynarodowym znaczeniem Polski, choć początkowo król z powodzeniem kontynuował zwycięskie wyprawy na ziemie niemieckie. Rychło doszło jednak do kryzysu w całym państwie ze względu na stałe tendencje do podporządkowania sobie naszego kraju przez Cesarstwo (zdobycie Milska i Łużyc) oraz wrogą postawę Czech i Rusi, które dążyły do odzyskania strat terytorialnych (Morawy i Grody Czerwieńskie).
Zagrożenie międzynarodowe stało się tym bardziej poważne, że zbiegło się z wewnętrznym kryzysem młodej monarchii Piastów . Zdobycze terytorialne przyniosły splendor i bogactwo księciu, dworowi i jego drużynie, ale były źródłem ciężarów dla całej reszty społeczeństwa. W miarę jak rosła siła możnych, władza centralna zaczęła coraz bardziej ciążyć masom ludowym, wśród których żywe jeszcze były tradycje pogaństwa oraz izolacji naturalnej wynikającej z położenia (puszcze, bagna i moczary).Występował jeszcze brak silnych więzi pomiędzy poszczególnymi częściami i dzielnicami kraju, a powinności feudalne były uciążliwe dla ludności. Doszły do tego kłótnie rodowe Piastów. Przeciw Mieszkowi wystąpili bracia z roszczeniami do osobnych dzielnic. Poparli ich możni oraz cesarz niemiecki i książę kijowski. W roku 1031 Mieszko II nie wytrzymał jednoczesnego najazdu cesarza Konrada II (1024-1039) i Jarosława Mądrego. Od Polski odpadły Milsko i Łużyce, Grody Czerwieńskie zajęła Ruś, w ręce czeskie dostały się Morawy, a w węgierskie Słowacja (utracona być może jeszcze przez Chrobrego). W rezultacie Mieszko II uciekł z kraju, a władzę objął jego brat przyrodni Bezprym, który zdecydował się na odesłanie insygniów królewskich cesarzowi, co równało się rezygnacji z samodzielnej polityki.
2. Rozpad monarchii. Powstanie ludowe. Do zupełnego załamania się aparatu państwowego doszło po śmierci Mieszka II w roku 1034. Co prawda tron objął jego syn Kazimierz (1034-1058), ale w obliczu jawnej opozycji możnych oraz buntu musiał uciekać z kraju i wraz z matką Rychezą szukać schronienia na dworze cesarskim. Władzę w poszczególnych częściach kraju zagarnęli możni, najsilniejszy z nich cześnik Mieszka II Masław został panem Mazowsza.
W Wielkopolsce wybuchł bunt ludowy przeciw możnym i Kościołowi. Ziemia ta najbardziej odczuwała ciężary feudalne, tam najczęściej przebywał władca, jego dwór oraz drużyna. Istniały tam też naczelne instytucje kościelne. Oderwało się również Pomorze, gdzie powstało niezależne od Polan państwo plemienne. W latach 1038-1039 cały kraj ogarnęło antyfeudalne powstanie ludowe, które skierowało cały impet nienawiści ludu przeciw feudałom, tak świeckim jak i duchownym. Masy widziały w Kościele sojusznika feudałów w utrwalaniu ich panowania i źródło dodatkowych ciężarów. Władza możnych utrzymywała się jedynie na względnie spokojnym Mazowszu i w większych grodach, takich jak: Kraków, Poznań czy Gniezno.
Sytuację w Polsce wykorzystali Czesi. W 1039 roku na Wielkopolskę najechał książę Brzetysław (1034-1055), złupił ją i zagarnął jeńców. Uwiózł też z Gniezna relikwie św. Wojciecha. Wracając przyłączył Śląsk z Wrocławiem.
3. Kazimierz Odnowiciel . Odbudowa państwowości polskiej. Sytuacja w Polsce; powstały chaos i najazd czeski, zaniepokoiły sąsiadów. Siła powstania ludowego była tak wielka, że z pomocą w jego stłumieniu musieli przyjść feudałowie niemieccy i ruscy. Panowie niemieccy obawiali się rozprzestrzenienia powstania na teren Słowiańszczyzny północno-zachodniej. Nie pragnęli też zbytniego wzrostu potęgi Czech kosztem Polski. Dlatego cesarz niemiecki Henryk III (1046-1056), podobnie jak książę ruski Jarosław zdecydowali się poprzeć Kazimierza i zorganizować jego powrót na tron polski. Cesarz oddał mu drużynę rycerską, z pomocą której Kazimierzowi udało się podporządkować sobie Małopolskę z Krakowem (główną siedzibę księcia) oraz zrewoltowaną Wielkopolskę. Jarosław Mądry zawarł z Kazimierzem sojusz przypieczętowany małżeństwem Kazimierza z siostrą Jarosława. Przy władcy gromadzili się panowie feudalni zdając sobie sprawę z tego, że tylko silna władza monarsza gwarantuje im utrzymanie mas w posłuszeństwie.
Opór przy zjednoczeniu państwa stawiali Kazimierzowi tylko możni Pomorza oraz Mazowsza, które najdłużej broniły swej odrębności. Dzięki pomocy Jarosława Kazimierz w 1047 roku opanował Mazowsze, a Masław zginął w walce. W 1050 r. Kazimierz wyprawił się na Śląsk, musiał się jednak poddać wyrokowi cesarza, który pozostawił wprawdzie tę dzielnicę przy Polsce, lecz nakazał płacić trybut na rzecz Czech. Kazimierz nie odzyskał jednak korony królewskiej oraz nie zdołał odbudować metropolii kościelnej w Gnieźnie.
W rezultacie najazdów i walk wewnętrznych znaczna część ziem polskich była wyniszczona, zwłaszcza te które spustoszył Brzetysław. Nastąpiła jednak szybka odbudowa gospodarcza i organizacyjna państwa, dzięki czemu Kazimierz zyskał przydomek Odnowiciel. Odbudowano również organizację kościelną. Zjednoczenie państwa oraz tron zawdzięczał jednak pomocy cesarza, dlatego musiał uznawać jego zwierzchnictwo.